مباني اقتدار سياسي در قرآن کریم

در اوج مذاكرات هسته اي ايران با اتحاديه اروپا و آژانس بين المللي مسأله عزت و اقتدار ايران اسلامي و حفظ و صيانت آن از سوي مردم و كارشناسان به شدت موردتوجه و پي گيري بود. بر آن شديم تا با رجوع به قرآن مباني عزت و اقتدار مسلمانان و جامعه اسلامي را تبيين نماييم. آن چه در اين نوشتار آمده است، نگاهي كوتاه است به اين مسأله، باشد كه هم چون گذشته با حفظ اقتدار و عزت و درايت از كاربردهاي فن آوري هسته اي در همه زمينه هاي صلح آميز بهره مند شويم.
اصول روابط بين الملل
قرآن اصول روابط ميان خودي و غيرخودي را بر احترام به حقوق انسان ها، مقام انسانيت، ارزش هاي انساني و معنوي به ويژه عدالت بنا نهاده است. در همان حال به بيان خطوط قرمزي اشاره دارد تا زمينه عزت و افتخار جامعه اسلامي در همه اشكال ارتباطي آن حفظ شود. اسلام با حفظ احترام متقابل نسبت به اقوام و اديان و پيروان آنان به هيچ كس اجازه نزديكي و تجاوز به اين خطوط قرمز را نمي دهد. حيطه بندي ارتباط جامعه اسلامي با ديگر جوامع اعتقادي اين امكان را مي دهد تا جامعه اسلامي از خطر نابودي در امان باشد. اين حساسيت از آن رو مهم است كه هويت جامعه در صورت تجاوز از حدود نه تنها دچار چالش و بحران هاي دروني مي شود بلكه زمينه براي سقوط و تجاوز بروني را فراهم مي آورد.
معيارهاي مرزبندي
براي آنكه به ديدگاه قرآن درباره مباني اقتدار سياسي جامعه اسلامي و خطوط قرمز آن راه يابيم لازم است به معيار مرزبندي جوامع در صدراسلام و در مدينه النبي توجه شود. درحوزه جغرافيايي حجاز، مرزهاي اعتقادي مهم ترين مسأله براي تعيين هويت هاي جمعي بود. اقوام و نژادها هر يك به نوعي در پاره اي از كره زمين مرزهاي جغرافيائي و ملي خود را تعيين كرده بودند اما در حجاز، اين مرزهاي اعتقادي بود كه تعيين كننده مؤلفه اساسي به شمار مي رفت. تنش ها و چالش ها به طور عمده در دو شهر بزرگ حوزه حجاز- مكه و مدينه- ميان يهوديان كتابي با مشركان از سويي و با مسلمانان از سوي ديگر بود. هرچند كه بعدها با اوج گيري و اقتدار همه جانبه اسلام يهوديان كتابي كه روزگاري ظهور پيامبر جديد را آغاز حاكميت مطلق خود بر مشركان قلمداد مي كردند، سرخورده خود به ياري مشركان شتافتند با اين همه، دسته بند يها و مرزها هم چنان بر اصول اعتقادي مبتني بود. از اين رو، پس از آن كه پيامبر(ص) حكومت اسلامي را در مدينه با پذيرش اكثريت مردم مسلمان در قالب پيمان هاي متعدد تشكيل داد، پيمان هاي جداگانه اي نيز با يهوديان منعقد كرد تا حدود روابط ميان يهوديان و مسلمانان و نحوه تعامل آن ها با حكومت اسلامي مشخص گردد.
بدين ترتيب جامعه اسلامي آنان را به عنوان يك جامعه جدا از جامعه اسلامي به رسميت شناخت و حقوق خاص آنان را تأييد كرد، هرچند كه به عنوان شهروند«امت واحد» از آنان نام مي برد واز همه حقوق شهروندان نيز برخوردار است.
با توجه به اين حقيقت تاريخي و تأكيد بر تطور مفهوم جامعه از صدراسلام تاكنون، براي پديدارشناسي رابطه بين جوامع از ديدگاه قرآن مي توان از آموزه هاي قرآني و گزاره هائي كه چگونگي تعامل مسلمانان با ديگران را گزارش مي كند سود جست و ملاك هاي بدست آمده از اين مطالعه را به عنوان اصول اقتدار سياسي جامعه اسلامي از ديدگاه قرآن به زمان حاضر تعميم دارد.
اصول حاكم بر روابط سياسي ميان جوامع از ديدگاه قرآن
1- عدالت:
يكي از اصولي كه در قرآن كريم بسيار مورد تأكيد و اهتمام قرار گرفته مسأله «عدل» و عدالت است و اين عقيده در فرد فرد مسلمانان و جوامع اسلامي اثر مي گذارد و وقتي به مرحله اجرا درآيد، مي تواند مسلمانان را به سوي مديريت صحيح در كارها، و برافراشتن پرچم عدل و داد، نه تنها در كشورهاي اسلامي بلكه در كل جهان سوق دهد.
اهميت اين موضوع به حدي است كه هيچ چيز نمي تواند مانع آن گردد، و هرگونه انحراف از آن متابعت از هواي نفس است در آيات قرآن به صراحت از ستم رواداشتن به دشمن، چه دشمن شخصي و چه ديني، نهي شده است.
در برنامه هاي اجتماعي، سياسي، نظامي و اقتصادي جامعه اسلامي عدالت بايد به عنوان زيربنا و اصل اساسي در روابط متقابل بين مسلمانان و ديگران باشد؛ چرا كه يك جامعه پيشرو، سربلند و قوي، جامعه اي است كه روي پاي خود بايستندو پيوند و ارتباطش با ديگران، پيوندي براساس رعايت عدالت و منافع متقابل باشد، همانطور كه قرآن مي فرمايد: «لا تظلمون و لاتظلمون» «نه ستم كنيد و نه زير بار ستم رويد.» هرگاه حكومتها از اين اصل اساسي غفلت كرده يا به آن پشت پا زده اند، باعث تباهي خود و ديگران شده اند و هرگاه به آن اصل پاي بند بوده اند از عزت و سربلندي برخوردار بوده اند.
2- تعادل در روابط و حفظ احترام متقابل
اصل اعتماد متقابل، پشتوانه فعاليتهاي هماهنگ اجتماعي و همكاري در سطح وسيع مي باشد. همين معنا در روابط بين المللي و در سطح جهاني نيز صادق است.
يكي از مصاديق بارز و تعيين كننده به عنوان ضامن اجراي اين اصل، وفاي به عهد و پيمان مي باشد، چرا كه وفاداري به عهد و پيمان، تأكيدي بر حفظ اين هم بستگي و اعتماد متقابل است و اگر عهد و پيمان ها شكسته شود، ديگر اثري از اين سرمايه بزرگ (اعتماد عمومي) باقي نخواهد ماند، و اين مطلب هم در داخل جامعه اسلامي، در روابط با اقليتها، و هم در سطح جهاني در ايجاد روابط با كشورهاي غيراسلامي صادق است.
به همين دليل در آيات قرآن و احاديث اسلامي، به طور گسترده به مسأله وفاي به عهد و ايستادگي در برابر سوگندها تأكيد شده است، و شكستن آن، از گناهان كبيره محسوب مي شود. بدون ترديد پاي بندي به عهد و پيمان تا زماني لازم است كه طرف مقابل به مفاد آن وفادار باشد و در صورت پيمان شكني و عدم رعايت اصول عهدنامه از سوي يك طرف، طرف ديگر نيز ملزم به رعايت آن نخواهد بود.
3- حفظ سيادت اسلام
حفظ سيادت اسلام و جامعه اسلامي از جمله وظايف مسئولان نظام اسلامي است كه نقض آن از حدود اختيارات مسلمين خارج بوده و براساس «قاعده نفي سبيل» حتي تعهدات بين المللي نيز نمي تواند ناقض آن باشد. اين اصل كلي را فقها تحت عنوان «الاسلام يعلو و لا يعلي عليه» به صورت يك قاعده حقوقي در فروع و موارد مختلف حقوق اسلامي مورد بهره برداري قرار داده اند و نيز عبارت مزبور عينا به صورت حديث در كتابهاي روايي نقل شده است.
بنابراين دادن هر نوع امتياز سياسي، اقتصادي، نظامي، قضايي و اجتماعي به غير مسلمانان كه به سيادت اسلام و جامعه مسلمين لطمه وارد آورد، بي ارزش و بي اعتبار خواهد بود.
قرآن در اين زمينه مي فرمايد: «ولن يجعل الله للكفرين علي المؤمنين سبيلا.» و از سوي ديگر به مسلمانان هشدار مي دهد كه: «يا ايها الذين ءامنوا لا تتخذوا يطانه من دونكم لا يألونكم خبالا ودّوا ما عنتم قد بدت البغضاء من افواههم و ما تخفي صدورهم اكبر قد بينا لكم الآيات ان كنتم تعقلون». «هان اي مؤمنين، غير مسلمانان را دوست مخصوص و محرم اسرار خويش نگيريد، زيرا آنان از فساد و تباه نمودن امور شما كوتاهي نمي كنند و هرچه را كه باعث رنج و زحمت شما گردد دوست مي دارند، عداوت و كينه از زبانشان هويدا گشته و آنچه كه در دل كتمان نموده اند بيش از اينها است، ما نشانه ها و دلايل را بر شما روشن نموديم، اگر شما تعقل نماييد.»
وقتي دوست گرفتن افراد غيرمسلمان اين چنين نتايج ناگوار به بار آورد و فرصتي به آنان دهد كه در تباه نمودن كارها و افساد امور بكوشند و توطئه هاي خصمانه به راه اندازند و در شرايط سخت، از تأييد و ايجاد عوامل ناراحت كننده دريغ نورزند، و با وجود كوشش در كتمان نمودن تضاد فكري و كينه و نفرت، به طور ناخودآگاه زبانشان به كينه توزي و بدگويي باز شود، نتايج و آثار سيادت و تسلط آنان بر مسلمين و تصدي مقامات دولتي و سياسي و نظامي و اقتصادي از طرف غيرمسلمانان، چگونه خواهد بود؟
بي شك هر نوع لطمه زدن به اين سيادت، خيانتي بزرگ به اسلام و جامعه اسلامي خواهد بود و صرف نظر كردن جمهوري اسلامي از حق مسلم خود در بحث فناوري هسته اي، مي تواند راهي براي سيادت بيگانه باز كند. بنابراين مسئولان نظام اسلامي براي پاسداري از عزت و سربلندي جامعه اسلامي بايد تمام توان خويش را به كار برند.
اسلام هم در زمينه سياست داخلي و هم در بعد سياست خارجي اصل عزتمندي را ازنظر دور نمي سازد و در روابط با غيرمسلمانان قانون نفي سبيل را مطرح مي كند «لن يجعل الله للكافرين علي المؤمنين سبيلا»
علت نهي قرآن از دوستي نزديك با يهود و نصاري اين است كه تبعيت از آرا و روش آنها، هم شكل شدن با آنها را به دنبال دارد كه با عزتمندي مسلماني سازگار نيست. زيرا امتياز خواهي آنان پاياني ندارد و آنها جز به دست برداشتن مسلمانان از آئين خود راضي نخواهند شد. قرآن كريم مي فرمايد: «و لن ترضي عنك اليهود و لا النصاري حتي تتبع ملتهم» «يهوديان و نصارا هرگز از تو راضي نخواهند شد مگر آن كه از آيين آنها پيروي كني.»
بنابراين وقتي قرآن كريم دوستي خصوصي و بي پرده مسلمانان با افراد غيرمسلمان را مضر دانسته و آن را، شايسته جامعه اسلامي نمي بيند و صريحاً از آن منع مي كند، بي شك نسبت به سپردن امور عامه مسلمانان به دست غيرمسلمانان و تفويض مقامهايي كه موجب سلب سياست مسلمانان و يا تسلط آنان بر مصالح و مقدرات جامعه اسلامي مي گردد، منع شديدتر و حساسيت بيشتري خواهد داشت.
ضرورت حفظ اصل سيادت در تعهدات بين المللي
چنانكه گفته شد حفظ سيادت اسلام و جامعه اسلامي از جمله وظايف عمومي و از آن دسته ضروريات اسلامي است كه نقض آن از حدود اختيارات مسلمانان خارج بوده و تعهدات بين المللي نمي تواند ناقض آن باشد.
از اينرو در قراردادهاي بين المللي كه مسلمانان، امضا و تصويب مي نمايند، بايد اصل سيادت محفوظ بوده، به عنوان يك اصل ثابت منظور گردد و هر نوع شرايط و تعهداتي كه در اين قراردادها با اين اصل منافات داشته باشد، ازنظر اسلام فاقد ارزش بوده، از درجه اعتبار ساقط است. و بر همين اساس است كه در شرايط كنوني دنيا، كه علم، فناوري، تكنولوژي و صنعت پيشرفته به مزيت اصلي در افزايش قدرت ملي، حفظ امنيت ملي و كسب ثروت براي ملتها تبديل شده است، كمترين غفلت و عدول از اين اصل اساسي و محوري مي تواند ملتهاي مسلمان را بيش از پيش در دام ذلت و تباهي و عقب افتادگي گرفتار نمايد. چراكه توسعه تكنولوژي، حمل ونقل، ظهور ماهواره و اينترنت، افزايش رفت و آمد ميان ملتها، گسترش روابط فرهنگي و اجتماعي ميان كشورها و آسان شدن تجارت ميان ملتها، زمينه ساز كاهش فاصله كشورهاي سلطه گر و زير سلطه بوده و همين امر باعث شده كشورهاي سلطه گر به افزايش قدرت تمايل داشته باشند. بايد توجه داشت كه دستيابي كشورها به تكنولوژي پيشرفته، منافع حياتي قدرتهاي بزرگ را به مخاطره مي اندازد، در نتيجه رقابت سالم اقتصادي به سود كشورهاي در حال توسعه و به ضرر كشورهاي سلطه گر خواهد بود.استراتژي غرب در مواجهه با مسائل هسته اي ايران
جاي تعجب نيست كه غرب و مخصوصا آمريكا با توجه به شرايط جهاني امروز، استراتژي جديدي را براي قرن 21 تدوين كنند - و آن حضور ميليتاريستي (نظامي) در صحنه تكنولوژي براي تسلط بر منابع انرژي، مكانيسم گردش پول و رسانه ها، حضور نظامي در مناطق استراتژيك جهان، تسلط بر شاهراه هاي حمل و نقل در هوا، زمين و دريا، جلوگيري از هرگونه ائتلاف و قدرت مخالف آنهاست- و براي اجراي سياست هاي خود واقعه 11 سپتامبر را آفريده، روند تحولات جهاني را دگرگون نمايند.
براساس اين استراتژي سلطه، بخشي از علم (تكنولوژي هسته اي، ليزر، الكترونيك، ميكروب شناسي، هوافضا، تكنولوژي ماهواره اي، تكنولوژي موشكي و...) بايد در انحصار چند كشور باشد. اين درخواستها كه مخالف قوانين بين المللي است، حفظ برتري غرب، رابطه استعماري قانون مند شده در روابط بين الملل و جلوگيري از كاهش فاصله قدرت را به دنبال دارد.
از طرف ديگر، جمهوري اسلامي ايران، به دنبال رسيدن به استقلال و خودكفايي همه جانبه و خواهان استفاده صلح آميز از تكنولوژي هسته اي است- صرف نظر كردن از اين حق طبيعي، محدود به تكنولوژي هسته اي نيز نخواهد شد، بلكه تمام تكنولوژي هاي دومنظوره مذكور را شامل خواهد شد؛ به اين معنا كه اگر در حال حاضر قدرتهاي استعمارگر به بهانه حفظ صلح و امنيت جهاني يا رقابت سالم علمي د ر بحث انرژي هسته اي مخالفت كرده، خواستار انحصاري كردن آن هستند، در ساير علوم دومنظوره (تكنولوژي هوا-فضا، ميكروب شناسي و...) نيز چنين ادعايي خواهند داشت و به همين دليل مي خواهند جمهوري اسلامي را وادار به انجام اين بدعت كنند.
نتيجه گيري
دين اسلام، مسلمانان را از افراط و تفريط در روابط برحذر داشته و ضوابط خاصي براي آن در نظر گرفته است. علاوه بر اينكه رفتارعادلانه را در نظر داشته، به حفظ احترام متقابل مي انديشد، براي سيادت اسلام و مسلمين اهميت زيادي قائل است و هرگونه رابطه با ديگران كه باعث تسلط آنان بر مسلمانان شده، از عزت آنها بكاهد را به شدت نفي مي كند. وقتي ارتباط و پيوندشان را باخدا و رسول او گسسته اند، با مؤمنين نيز پيوندشان ظاهري و صوري بوده و مطمئناً در باطن، به گونه ديگري درباره آنان فكر مي كنند، به همين جهت تظاهر دشمن به دوستي نبايد آنان را غافل كند و موجب گردد كه آنان دشمن را دوست پندارند و به او اطمينان كنند و ثانيا: روابط دوستانه و صميمانه مسلمان با غيرمسلمان بايد در حدي باشد كه لااقل با عضويتش در پيكر اسلامي ناسازگار نباشد، يعني به وحدت و استقلال پيكر اسلامي آسيبي نرساند و تظاهر آنان به دوستي مسلمانان نبايد موجب غفلت آنان شود و چنان كه در تاريخ نيز بارها و بارها تجربه شده است، از اين ناحيه متحمل ضربات جبران ناپذير شوند.و بايد اين روابط در حدي باشد كه عضويت در يك پيكر و جزئيت در يك كل، ايجاب مي كند؛ بديهي است اين مسئله، چنان كه از اطلاق آيات كريمه و سيره معصومين عليهم السلام نيز استفاده مي شود، منافاتي با احسان و نيكي به غير مسلمان ندارد.
با توجه به آنچه گفته شد يكي از راههاي رسيدن به استقلال و خودكفايي و عزتمندي، دست يابي به فناوري هسته اي است، رشد و توسعه در اين مسير حق مسلم جمهوري اسلامي ايران است و هر امري (چه در داخل كشور و چه در خارج از كشور) سرعت اين رشد و توسعه را كاهش دهد يا درصدد جلوگيري از آن باشد، در جهت عزتمندي كشور نبوده و بايد با آن برخورد جدي صورت گيرد. بنابراين بر مسئولين نظام اسلامي كه بايد حافظ منافع اين ملت عزتمند باشند فرض است به دفاع از منافع ملي برخيزند و براي دست يابي به فناوري هسته اي تلاش نموده و در هيچ شرايطي بر سر عزت و سيادت مسلمانان كه موهبتي الهي به شمار مي رود معامله نكنند.