همه پرندگان ایران ( قسمت دهم )

خانواده دم‌جنبانک
Family Motacillidae

پرندگانی هستند کوچک با جثه‌ای نسبتا باریک و دم‌دراز ، پروازی قوی دارند ، ولی روی زمین راه می روند و تغذیه می کنند و یا می دوند . پپت‌ها قهوه‌ای رنگ و رگه‌رگه هستند و اغلب شاهپرهای کناری دمشان سفید است . شکل ظاهری و عادات آنها اغلب به چکاوک‌ها شباهت دارد ، مانند پرواز موجی ، خواندن در حال پرواز ، راه رفتن و دویدن و پرهیز از نشستن روی درخت . صدای آنها در تشخیص اهمیت زیادی دارد . نر و ماده آنها همشکل است و روی زمین لانه می سازند . دم جنبانک‌ها بدنی باریکتر و دمی درازتر از پپت‌ها دارند با منقار و پاهای نازک و اغلب پر و بال آنها طرح مشخص دارد و دم خود را مرتبا بالا و پایین می کنند . پرواز آنها توام با جهش‌های خاصی است ، در خارج از فصل زادوولد به طور دسته‌جمعی دیده می شوند ، روی زمین یا در شکاف سنگ‌ها لانه می سازند . پرندگان این خانواده از حشرات ، عنکبوت‌ها ، نرم‌تنان و بعضی مواد گیاهی تغذیه می کنند .

پپت پا‌دراز

انگلیسی : Richard’s Pipit
فرانسوی : Pipit de Richard
لاتین : Anthus novaeseelandiae

مشخصات :

۱۷.۵ سانتی‌متر ؛ پپت پادراز ، پپتی است بزرگ ، پا دراز و دم دراز . سطح شکمی آن قهوه ای است با رگه‌های پهن تقریبا سیاه ، سینه‌اش نخودی‌رنگ و دارای رگه‌های مشخص ، ولی پراکنده است . نوارهای نخودی رنگی بالای چشم و زیر گونه دارد . دارای خط شارابی تیره باریک است و خط سیاهی در زیر چشم آن دیده می شود . پا و ناخن انگشت عقبی آن خیلی دراز است ، اندکی درشتر و راست قامت‌تر از پپت خاکی و منقارش کوتاه‌تر و کلف‌تر از آن است . در بهار به وسیله پشت پر‌نقش ، پاهای دراز ، و گلو و قسمت بالای سینه با رگه‌رگه بیشتر مشخص می شود . در اوایل پاییز تشخیص آن از نابالغ ( رگه‌رگه ) پپت خاکی به آسانی میسر نیست ، مگر از طریق صدا و شکل منقار .

زیستگاه :

علفزارهای مرطوب ، جنگل‌های باتلاقی و برنجزارها .

پراکندگی :

پپت پا دراز پرنده‌ای است که گاهی به صورت سرگردان در سواحل جنوب شرقی دریای خزر دیده می شود .!

پپت خاکی

انگلیسی : Tawny Pipit
فرانسوی : Pipit rousseline
لاتین : Anthus Campestris

مشخصات :

16 سانتی‌متر ؛ پپت خاکی پرنده‌ای است کمرنگ و از پپت‌های دیگر جثه اش لاغرتر و بیشتر به دم جنبانک‌ها شباهت دارد . غیر از یک ردیف لکه‌های تیره روی پوشپرهای نزدیک خم بال ، سطح پشتی آن خاکی تقریبا یکدست است . سطح شکمی آن کمرنگ‌تر و معمولا بدون خط و رگه است . ابروی کمرنگ مشخصی دارد و نوار شاربی قهوه‌ای رنگ آن چندان واضح نیست . پاهایش دراز ، تقریبا زرد رنگ و در عین حال کوتاه‌تر از پاهای پپت پا دراز است . علاوه بر این از پپت پادراز به کمک پروبال کمرنگ‌تر ، با نقش و نگار غیر واضح‌تر و جثه اندکی کوچک‌تر ، تشخیص داده می شود . در اوایل پاییز پرنده نابالغ با سینه رگه‌رگه به نابالغ پپت پادراز شباهت پیدا می کند .

زیستگاه :

زمین‌های بایر ، شنی و بوته‌زار . در زمستان همچنین در کشتزارها زیاد دیده می شود . در گودال کوچکی روی زمین که به وسیله گیاهان پوشیده و مخفی است تخمگذاری می کند .

پراکندگی :

پپت خاکی از جمله پرندگانی است که در شمال ایران تابستان‌ها نسبتا فراوان است . زمستان‌ها به تعداد نسبتا کم در جنوب ایران بسر می برد و نیز به صورت مهاجر عبوری در همه‌جای ایران دیده می شود .

پپت نوک دراز

انگلیسی : Long-billed Pipit
فرانسوی : Pipit a long bec
لاتین : Anthus similis

مشخصات :

۱۸.۵ سانتی‌متر ؛ پپت نوک‌دراز از همه پپت ها بزرگ‌تر است . سطح پشتی قهوه‌ای مایل به خاکستری با رگه‌های نامشخص قهوه‌ای تیره ، گلو سینه و سطح شکمی نخودی و تقریبا بدون رگه دارد . دمش قهوه‌ای پررنگ و شاهپرهای کناری آن نخودی است و اثری از رنگ سفید ندارد . منقارش نسبتا دراز است و معمولا پرنده‌ای است تک‌زی .

زیستگاه :

دامنه‌های سنگی و دشت‌های سنگلاخ با گیاهان کم در ارتفاع زیاد . در زمستان به ارتفاعات کمتر کوچ می کند . بر روی زمین لانه می سازد .

پراکندگی :

پپت نوک‌دراز از جمله پرندگان بومی ایران و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است ، احتمال می رود که گزارش‌های مبنی بر مشاهده این پرنده در کوه‌های البرز اشتباه باشد .

پپت درختی

انگلیسی : Tree Pipit
فرانسوی : Pipit des arbres
لاتین : Anthus trivialis

مشخصات :

15 سانتی‌متر ؛ بهترین راه تشخیص پپت درختی از پپت صحرائی ؛ عبارت است از صدای خاص ، جثه اندکی چاق‌تر ، منقار کلفت‌تر ، سینه تقریبا زرد و پاهای صورتی با چنگال‌های عقبی کوتاه . سطح پشتی آن قهوه‌ای است با راه‌راه تقریبا سیاه . سطح شکمی کمرنگ دارد با نوار شاربی سیاه رنگ و سینه و پهلوهای رگه‌رگه . ابرویش زردرنگ و شاهپرهای کناری دم آن سفید می باشد ، به راحتی بر روی درخت‌ها می نشیند .

زیستگاه :

در فضاهای باز وسط جنگل‌ها ، دامنه کوهستان ، کشتزارهایی که درخت‌ها و بوته‌های پراکنده دارند ، دیده می‌شود . آشیانه‌اش را در بین علف‌ها و گیاهان بلند می سازد .

پراکندگی :

پپت درختی از جمله پرندگانی است که در فصل تابستان از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است و به صورت مهاجر عبوری در همه جای ایران دیده می شود .

پپت صحرایی

انگلیسی : Meadow pipit
فرانسوی : Pipit des pres
لاتین : Anthus pratensis

مشخصات :

۱۴.۵ سانتی‌متر ؛ خیلی شبیه پپت درختی است ولی به وسیله صدا ، سطح پشتی زیتونی‌تر و معمولا سینه سفیدتر با رگه‌های خیلی بیشتر و کوچک‌تر، تشخیص داده می شود . شاهپرهای کناری دمش سفید است . پاهای تقریبا قهوه‌ای با ناخن‌های عقبی دراز دارد . کمتر از پپت درختی روی درخت می نشیند .

زیستگاه :

چراگاه‌های ناهموار . در زمستان تالاب‌ها ، زمین‌های زراعتی و ساحل دریا را ترجیح می دهد . روی زمین آشیانه می سازد .

پراکندگی :

پپت صحرایی از جمله پرندگانی ست که زمستان در شمال و غرب ایران از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است و نیز گاهی به سمت جنوب تا فارس دیده می شود .

پپت گلوسرخ

انگلیسی : Red-Throated pipit
فرانسوی : pipit a groge rousse
لاتین : Anthus Cervinus

مشخصات :

۱۴.۵ سانتی‌متر ؛ پپت گلو سرخ از پپت صحرائی به وسیله سطح پشت پررنگ‌تر ، دمگاه رگه‌رگه و صدای مشخص ، متمایز می گردد . در فصل زاد و ولد گلوی آن اخرائی رنگ می شود که گاهی تا قسمت بالای سینه پیشروی دارد . سطح شکمی این پرنده در زمستان پوشیده از رگه‌های فراوان و تیره‌رنگ است .

زیستگاه :

باتلاق‌ها و زمین‌های زراعتی مرطوب با بوته‌های گیاهی کوتاه و اغلب نزدیک به ساحل .

پراکندگی :

پپت گلو سرخ از جمله پرندگانی‌ست که به صورت مهاجر عبوری از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است و نیز در همه جای ایران دیده می شود . به تعداد کم زمستان را در جنوب شرقی دریای خزر و خوزستان می‌گذراند .

پپت تالابی

انگلیسی : Water pipit
فرانسوی : pipit spioncelle
لاتین : Anthus spinoletta

مشخصات :

16 سانتی‌متر ؛ از پپت صحرایی و پپت درختی کمی درشت‌تر و طول بدنش اندکی بیشتر است . پاهای آن خیلی تیره‌تر از سایر پپت‌ها است . شاهپرهای کناری دمش سفید می باشد . ابروی تقریبا سفید دارد . سطح پشتی تقریبا خاکستری و سطح شکمی آن نسبتا سفید است که در پاییز و زمستان رگه‌رگه می باشد ؛ ولی در فصل زاد و ولد خط و رگه ندارد و مایل به صورتی است .

زیستگاه :

در مناطق کوهستانی زاد و ولد می کند . زمستان‌ها در زمین‌های پست تالابی ، آبراهه‌های داخل خشکی و سواحل دریا دیده می شود . در شکاف بین سنگ‌ها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

پپت تالابی پرنده‌ای‌ست که در فصل زمستان‌ از پراکندگی نسبتا زیادی برخوردار است و به تعداد خیلی کم در ایران زاد و ولد می‌کند .

دم جنبانک زرد

انگلیسی : Yellow Wagtail
فرانسوی : Bergeronnette printaniere
لاتین : Motacilla flava

مشخصات :

۱۶.۵ سانتی‌متر ؛ دم جنبانکی است کوچک با بدنی باریک ، پاهای دراز ، سطح شکمی زرد و دم دراز و سیاه که شاهپرهای کناری آن سفید می باشد . در تمام فصول از سایر دم جنبانک‌ها به واسطه نداشتن سطح شکمی خاکستری مشخص می شود . نر نژادی که در ایران زادوولد می کند ( M. f. feldegg ) در تابستان دارای پیشانی ، تارک و گونه‌های کاملا سیاه است . برای تشخیص نرهای سه نژاد دیگر – در پر و بال تابستانی که ضمن مهاجرت در ایران دیده می شوند ( M. f. thunbergi – M. f.lutea – M. f.becma ) به تصاویر آنها مراجعه شود . نرهای همه نژادهای بالا در پر و بال زمستانی ، و ماده‌ها به‌هم شبیه هستند و طرح مشخص سر را ندارند . سطح پشتی آنها تیره‌تر و سطح شکمی نخودی مایل به زرد دارند و ناحیه گلوی آنها قهوه‌ای است .

زیستگاه :

همیشه نزدیک به آب . در باتلاق‌ها ، چمنزارها ، سواحل رودخانه‌ها و زمین‌های آبیاری شده دیده می شود .
اغلب در اطراف گله‌های گاو تغذیه می کند . در یک گودال کوچک زیر علف‌های انبوه و گاهی در مزارع غلات لانه‌سازی می کند .

پراکندگی :

دم جنبانک زرد از جمله پرندگانی است که در فصل تابستان از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است و نیز به صورت مهاجر عبوری در همه جای ایران دیده می شود .

دم جنبانک کله زرد

انگلیسی : Citrine Wagtail
فرانسوی : Bergeronnette citrine
لاتین : Motacilla citreola

مشخصات :

۱۶.۵ سانتی‌متر ؛ پرنده نر در تابستان با سر و سطح شکمی زرد درخشان ، و پشت و دم سیاه به آسانی تشخیص داده می شود . پرنده ماده و نر زمستانی شبیه ماده دم جنبانک زرد هستند ، ولی به کمک پشت خاکستری و دو خط بالی سفید که بخصوص در پرواز نمایان است ، از آن تشخیص داده می شوند . پرنده نابالغ خیلی کمرنگ است ، سطح شکمی تقریبا سفید و سطح پشتی خاکستری دارد . اغلب همراه دم جنبانک زرد دیده می شود .

زیستگاه :

مانند دم جنبانک زرد ، ولی در علفزارهای کوهستانی نیز دیده می شود .

پراکندگی :

دم جنبانک کله زرد از جمله پرندگانی است که در زمستان‌ها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است و نیز به صورت مهاجر عبوری دیده می شود . بنابر گزارش Zurudny در مشرق خراسان و کرمان زاد و ولد می‌کرده است ، ولی این امر نیاز به برسی دارد .!

دم جنبانک خاکستری

انگلیسی : Grey Wagtail
فرانسوی : Bergeronnette des ruissaux
لاتین : Motacilla cinerea

مشخصات :

18 سانتی‌متر ؛ در تمام فصول به وسیله دم سیاه خیلی دراز با شاهپرهای کناری سفید و سطح پشتی خاکستری مایل به آبی از سایر دم جنبانک‌های سینه زرد مشخص می شود . سینه‌اش در تابستان زرد درخشان و در زمستان نخودی رنگ است ، دمگاهی به رنگ زرد مایل به سبز دارد . پرنده نر ابرویی سفید و نوار سفید مشخصی از منقار تا زیر گونه تیره رنگش دارد . چانه و گلوی نر در تابستان سیاه ، و در زمستان تقریبا سفید است . پرنده ماده در تابستان و زمستان رنگی مایل به سبز دارد و گلویش سفید رنگ است . پرنده نابالغ در سطح پشتی قهوه‌ای مایل به خاکستری و در سطح شکمی نخودی رنگ می باشد و با پوشپرهای زیر دمی زرد رنگ از دم جنبانک ابلق باز شناخته می شود . دم جنبانک خاکستری پرنده‌ای اجتماعی نیست و تنها در هنگام استراحت دور هم جمع می شوند .

زیستگاه :

زمستان‌ها در جویبارهای نواحی کوهستانی و گاه نیز در مناطق کم‌ارتفاع دیده می شود . در سوراخ دیوارها ، پل‌ها و دیوار ساحلی رودخانه‌ها آشیانه می سازد .

پراکندگی :

به‌طور کلی دم جنبانک خاکستری از جمله پرندگان بومی ایران و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

دم جنبانک ابلق

انگلیسی : Pied Wagtail
فرانسوی : Bergeronnette grise
لاتین : Motacilla alba

مشخصات :

18 سانتی‌متر ؛ دم جنبانک ابلق از فراوان‌ترین نوع دم جنبانک است که به سهولت به وسیله طرح سیاه و سفید پر و بال ، دم دراز و پاهای باریک شناخته می شود . نر نژادی که در شمال و شمال غربی ایران زاد و ولد می‌کند ( M. a. dukhunensis ) ، در تابستان دارای پشت خاکستری رنگ و گونه‌های سفید است . نر نژادی که در مشرق ایران زادوولد می کند ( M. a. personata ) ، در تابستان پشتش سیاه‌رنگ است و سفیدی سرش منحصر به پیشانی و ناحیه ابروها است . نژادی که در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز و در منطقه زاگرس زاد و ولد می کند ( M. a. persica ) ، حدواسط بین دو نژاد فوق‌الذکر است . ماده‌های هر سه نژاد بالا تقریبا به هم شبیه هستند ، بدین ترتیب که در سطح پشتی خاکستری رنگ‌ترند و سیاهی سر و سینه آنها از پرنده‌های نر کمتر است . پرنده‌های نابالغ ؛ سیاهی خیلی کمتری دارند و بطور کلی خاکستری و سفید می باشند .

زیستگاه :

شهرها ، روستاها ، زمین‌های آبیاری شده ، باغ‌ها ، رودخانه‌ها ، جویبارهای مناطق کوهستانی . زمستان‌ها در نواحی تالابی دیده می شود . در سوراخ دیوارها ، پل‌ها و دیوار ساحلی رودخانه‌ها لانه می سازد .

پراکندگی :

دم جنبانک ابلق از جمله پرندگانی‌ست که به تعداد زیاد در ایران زاد و ولد می کند . همینطور تعدادی نیز برای گذراندن زمستان به ایران می آیند .

خانواده گنجشک
Family Ploceidae

پرندگانی هستند کوچک با منقار کلفت و مخروطی و پاهای نسبتا کوتاه که اغلب پرو بال آنها رنگارنگ نیست . بیشتر آنها اجتماعی هستند و به طور دسته جمعی نیز زادو ولد می کنند . پروازی قوی دارند . نر و ماده آنها غالبا همشکل نیست . در سوراخها ، روی درختان و با صخره ها لانه می سازند . غذای آنها بیشتر دانه ها و مواد گیاهی است . گاهی از مواد حیوانی نیز تغذیه می کنند .

گنجشک معمولی

انگلیسی : House Sparrow
فرانسوی : Moineau domestique
لاتین: Passer domesticus

مشخصات :

۱۴.۵سانتی‌متر ؛ گنجشک معمولی از آشناترین پرندگان ایران است . نر آن به وسیله تارک خاکستری پررنگ ، پس گردن بلوطی ، گلوی سیاه ، گونه‌ها و سطح شکمی سفید مایل به خاکستری مشخص می شود . در پرواز خط بالی کوتاه و نسبتا واضح و دمگاه خاکستری آن نمایان می گردد . پرنده ماده و پرنده نابالغ فاقد سیاهی گلو ، در سطح پشتی قهوه‌ای تیره و در سطح شکمی سفید چرک هستند . تارک و دمگاهشان خاکستری نیست ، و خط بالی واضحی ندارند .

زیستگاه :

مناطق مسکونی و زمین‌های زراعتی و به ندرت دور از محل زندگی انسان‌ها دیده می شود. در سوراخ‌ها و شکاف‌های ساختمان‌ها ، در میان پیچک‌ها و پرچین‌ها لانه می سازد .

پراکندگی :

گنجشک معمولی از جمله پرندگان بومی ایران و از پراکندگی خیلی زیادی برخوردار است .!

گنجشک سینه سیاه

انگلیسی : Spanish sparrow
فرانسوی: Moineau espagnol
لاتین: Passer hispaniolensis

مشخصات :

۱۴.۵ سانتی‌متر ؛ پرنده نر تارک قرمز بلوطی سیر ، گلو و قسمت بالای سینه سیاه، پهلوهای با رگه‌رگه سیاه و پشت پر نقش و نگار دارد . پرنده ماده و پرنده نابالغ شبیه گنجشک معمولی هستند و مانند پرنده نر پهلوهای رگه‌رگه ولی کمرنگ دارند . سطح پشتی آنها پررنگ‌تر و گونه‌هایشان سفید است . رفتار و پرواز این پرنده خیلی شبیه گنجشک معمولی است ولی اغلب به صورت گله‌های انبوه دور از مناطق مسکونی دیده می شود.

زیستگاه :

زیستگاهش منحصر به نقاط مسکونی نیست ، بلکه بوته زارها ، درخت‌های کنار جاده و جنگل‌ها را ترجیح می‌دهد . هم به تنهایی و هم به صورت دسته‌جمعی در زیر آشیانه لک‌لک‌ها ، عقاب‌ها و امثال آن ، یا در لانه متروک چلچله‌ها و روی شاخه‌های درخت زاد و ولد می کند.

پراکندگی :

گنجشک سینه سیاه پرنده‌ای‌ست نیمه مهاجر و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

گنجشک تاغی

انگلیسی : Saxaul sparrow
فرانسوی : Moineau des saxaouls
لاتین : Passer ammodendri

مشخصات:

15 سانتی‌متر ؛ گنجشکی است نخودی رنگ که در سطح پشتی رگه‌های سیاه فراوان دارد ، تارک ، پس گردن و گلویش سیاه است و یک نوار نخودی مایل به نارنجی در بالا و پشت چشم آن دیده می شود . پرنده ماده تیره‌تر و تضاد رنگ پر و بالش کمتر است . رفتار و صدای این پرنده شبیه گنجشک معمولی است.

زیستگاه :

بوته زارها و بیشه‌های واقع در بیابان و نقاط نیمه خشک . بیشه‌های پده ، گز، یا تاغ . گاهی در زمین‌های زراعتی دیده می شود.

پراکندگی :

به درستی وضعیت گنجشک تاغی نامعلوم است ، احتمال می رود که در منتهی‌الیه شمال شرقی خراسان زاد و ولد کند ولی این امر نیاز به بررسی دارد .

گنجشک بلوچی

انگلیسی : Sind Jungle Sparrow
فرانسوی : Moineau du Sind
لاتین : Passer pyrrhonotus

مشخصات ‌:

۱۲.۵ سانتی‌متر ؛ هر دو جنس گنجشک بلوچی خیلی به گنجشک معمولی شباهت دارند ولی به‌طور محسوسی از آن کوچکترند . تفاوت‌های گنجشک بلوچی نر با نر گنجشک معمولی ؛ عبارت است از تارک خاکستری کمرنگ‌تر ، سیاهی کنر روی چانه و گلو ، و رنگ خرمائی ( نه خاکستری ) قسمت پایین پشت و دمگاه . رفتار و صدایش شبیه گنجشک معمولی است ولی به اندازه آن اجتماعی نیست .

زیستگاه :

بوته‌زارها ، علف‌های بلند و بیشه‌های آکاسیا ، گز و معمولا در نزدیکی آب . لانه بزرگ و گنبد شکلی روی بوته یا درخت می سازد .

پراکندگی :

گنجشک بلوچی از جمله پرندگان بومی ایران و به تعداد کم در نقاط خاصی دیده می شود .

گنجشک درختی

انگلیسی : Tree Sparrow
فرانسوی : Moineau friquet
لاتین : passer montanus

مشخصات :

۱۳.۵ سانتی‌متر ؛ نر و ماده آن همشکل است و از نر گنشجک معمولی ، به وسیله لکه سیاه روی پوشپرهای گوش و تارک قهوه‌ای شکلاتی ( نه خاکستری ) مشخص می شود . دو خط بالی نسبتا واضح روی بال‌های آن دیده می‌ شود . گنشک درختی از گنجشک معمولی کوچکتر و باریک جثه‌تر و کمتر از آن اجتماعی‌ست .

زیستگاه :

بیش از گنجشک معمولی به مناطق روستایی بستگی نشان می دهد . در سوراخ درخت‌ها و در بعضی مناطق در خانه‌ها لانه می سازد .

پراکندگی :

گنجشک معمولی پرنده‌ای‌ست بومی ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است . از حوالی سمنان به بعد به سمت مشرق تا حد زیادی جانشین گنجشک معمولی می شود .

گنجشک رودخانه‌ای

انگلیسی : Dead Sea Sparrow
فرانسوی : Moineau de la Mer Morte
لاتین : passer moabiticus

مشخصات :

12 سانتی‌متر ؛ گنجشک رودخانه‌ای گنجشکی‌ست کوچک که نر آن تارک نخودی مایل به خاکستری ، چانه و گلوی سیاه با دو لکه زرد در طرفین گلو ، سطح پشتی قهوه‌ای مایل به خاکستری با رگه‌های سیاه فراوان و لکه بزرگ بلوطی روی پوشپرهای بال دارد . پرنده ماده شبیه ماده گنجشک معمولی ولی کوچکتر از آن است و در طرفین گلو دو لکه زرد دارد . رفتارش شبیه گنجشک معمولی است .

زیستگاه :

بوته‌زارها و بیشه‌های گز و پده و معمولا نزدیک به آب به ویژه بیشه ها و جنگل‌های حوالی رودخانه‌ها . لانه گنبدی شکل و خیلی بزرگش را روی درخت گز یا پده می سازد .

پراکندگی :

گنجشک رودخانه ای از جمله پرندگان بومی ایران و در خوزستان از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است ؛ به تعداد کم در سیستان زاد و ولد می‌کند .

گنجشک کویری

انگلیسی : Desert Sparrow
فرانسوی : Moineau blanc
لاتین : Passer simplex

مشخصات :

13 سانتی‌متر ؛ یک گنجشک خاکستری مایل به خاکی خیلی کمرنگ که فقط مخصوص کویر است . پرنده نر نقاب صورت ، چانه و گلوی سیاه دارد و روی پوشپرهای بال ، شاهپرهای ثانوی داخلی و دم آن رنگ سیاه به‌چشم می خورد . گنجشک کویری ماده یکدست قهوه‌ای خاکی کمرنگ است .

زیستگاه :

بوته‌زارها و بیشه‌های گز در نواحی بیابانی . همچنین بیابان‌های ماسه‌ای وسیع با بوته‌های کم . در سوراخ بین سنگ‌ها ، روی درخت نخل یا در زیر آشیانه کلاغ لانه می سازد .

پراکندگی :

وضعیت گنجشک کویری نامعلوم است . بنا بر گزارش Zarudny احتمال آن می رود که در دشت لوت زادوولد کند ، ولی اخیرا گزارشی مبنی بر مشاهده ، وضعیت پراکندگی و تعداد این پرنده در دست نیست .

گنجشک خاکی

انگلیسی : Pale Rock Sparrow
فرنسوی : Moineau soulcie pale
لاتین : Petronia brachydactyla

مشخصات :

14 سانتی‌متر ؛ نر و ماده گنجشک خاکی همشکل است . گنجشکی‌ست سراسر یکرنگ که هیچ نشانه مشخصی ندارد . پر و بالش تماما قهوه‌ای خاکی و بدون خط و رگه ، که بال‌ها و دمش پررنگ‌تر ، و گلو و شکم آن کمرنگ‌تر است . دو خط بالی کمرنگ دارد و لکه‌های سفید نامشخصی در نوک شاهپرهای دمش دیده می شود . رفتارش شبیه گنجشک کوهی ولی از آن اجتماعی‌تر است .

زیستگاه :

دامنه‌های سنگی کم ارتفاع و نواحی خشک یا نیمه بیابانی سنگلاخ با گیاهان کم پراکنده .

پراکندگی :

گنجشک خاکی از جمله پرندگانی‌ست که در فصل زمستان از پراکندگی نسبتا زیادی برخوردار است .

گنجشک گلو زرد

انگلیسی : Yellow-throated Sparrow
فرانسوی : Moineau soulcia a gorge jaune
لاتین : Petronia xanthocollis

مشخصات :

۱۲.۵ سانتی‌متر ؛ نر و ماده همشکل . گنجشک گلو زرد گنجشکی است کوچک به رنگ قهوه‌ای مایل به خاکستری با یک لکه زرد مشخص در روی گلو ، دو خط بالی تقریبا سفید و لکه بزرگ بلوطی روی پوشپرهای بال . دمش قهوه‌ای است و منقاری سیاه رنگ دارد . جز در فصل زاد و ولد پرنده‌ای است اجتماعی .

زیستگاه :

فضاهای باز با بوته‌ها و درختان پراکنده ، نخلستان‌ها ، کشتزارها و باغها . در سوراخ دیوار یا درخت لانه می‌سازد .

پراکندگی :

گنجشک گلو زرد از جمله پرندگانی‌ست که در فصل تابستان از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

گنجشک کوهی

انگلیسی : Rock Sparrow
فرانسوی : Moineau soulcia
لاتین : Petronia petronia

مشخصات :

15 سانتی‌متر ؛ نر و ماده همشکل . گنجشک کوهی پرنده‌ای است کمرنگ ، خپله و دم کوتاه . وسط تارک آن قهوه‌ای مایل به خاکستری ، طرفین تارک و گونه‌هایش قهوه‌ای پررنگ است و ابروی پهن و درازی دارد که تا پس گردنش امتداد می یابد . لکه‌های سفید نوک شاهپرهای دم آن بخصوص در پرواز مشخص است . سطح شکمی آن لکه‌لکه قهوه‌ای کمرنگ می باشد . روی گلویش لکه زرد کمرنگی دارد که فقط وقتی سرش را بالا می گیرد ، آنهم از نزدیک ، دیده می شود . گنجشک کوهی نابالغ کمرنگ‌تر است و لکه زرد گلو را ندارد . گنجشک کوهی پرنده‌ای بسیار فعال است و اغلب به سرعت و چابکی در میان سنگ‌ها می دود .

زیستگاه :

دامنه‌های مرتفع و صخره‌های کوهستان‌ها ، زمین‌های سنگلاخ ، خرابه‌ها و امثال آن . همچنین در بستر رودخانه‌های خشک و زمین‌های زراعتی ، گاهی در جاهای درخت‌دار و به ندرت در مناطق مسکونی دیده می‌شود . در شکاف سنگ‌ها و تنه درختان لانه می سازد .

پراکندگی :

گنجشک کوهی از جمله پرندگان بومی ایران و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

گنجشک برفی

انگلیسی : Snow Finch
فرانسوی : Niverolle des neiges
انگلیسی : Montifringilla nivalis

مشخصات :

۱۷.۵ سانتی‌متر ؛ نر و ماده همشکل . پرنده‌ای است کوهستانی با سر خاکستری و گلوی سیاه که سطح پشتی قهوه‌ای شکلاتی و سطح شکمی سفید کرمی دارد . بال‌هایش به‌طور عمده سفید و شاهپرهای نخستین آن سیاه است . دمی سفید دارد با شاهپرهای وسطی و حاشیه انتهائی سیاه که در پرواز بهتر نمایان است . گنجشک برفی ماده و گنجشک برفی نابالغ تیره‌ترند و سفیدی بال‌ها و دمشان کمتر می باشد . منقار این پرنده در بهار تقریبا سیاه و در زمستان زرد است . پرنده نابالغ منقاری زردرنگ دارد . به حالت قائم می نشیند و دمش را تکان می‌دهد .

زیستگاه :

قله برهنه کوه‌ها ، در ارتفاع بیش از 2000 متر ، و زمستان‌ها در ارتفاع کمتر . گاهی در اطراف پناهگاه‌های کوهنوردی و یا کلبه‌های کوهستانی دیده می‌شوند . در شکاف سنگ‌ها دیوارها و غیره لانه می‌سازد .

پراکندگی :

گنجشک برفی از جمله پرندگان بومی ایران ؛ و در گذشته نه‌چندان دور از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده است و اما در حال حاضر اطلاع دقیق و مستندی از وضعیت ، تعداد و پراکندگی آن در دست نیست .

خانواده مرغـابي
اردك هاي ماهي خور
Saw-bills

منقاري باريك ، دراز با كناره‌هاي مضرس دارند كه براي گرفتن ماهي‌ها مناسب است. معمولا در آب غوطه مي زنند و شنا مي كنند ، بدني باريك دارند و بيشتر به غواص‌ها شبيه هستند تا به اردك‌ها . مانند اردك‌هاي غواص قبل از برخاستن از سطح آب ، تا مسافتي روي آب پا مي زنند . در پرواز بدن‌ آنها كشيده و دراز به نظر مي آيد زيرا در اين حالت منقار ، سر ، گردن و بدن در يك امتداد قرار مي گيرد . نر و ماده آنها همشكل نيستند ؛ روي زمين يا در سوراخ‌ها آشيانه مي سازند .

مرگوس سفيد

انگليسي : Smew
فرانسوي : Harle piette
لاتين : Mergus Albellus

مشخصات :

40 سانتي‌متر ؛ مرگوس سفید بيش از ديگر مرگوس‌ها به اردك‌ها شبيه است ولي خيلي كوچك‌تر و منقارش كوتاه‌تر از آنها است . مرگوس نــر به نظر سفيد يكدست مي آيد ، با لكه‌هاي مشخص سياه در ناحيه چشم .
از نزديك كاكل خوابيده و سياه و سفيد و خط‌هاي باريك و سياه ناحيه سينه و روي شانه‌هايش قابل تشخيص است . پهلوهايش خاكستري كمرنگ و پشتش سياه است ، در پرواز ، سطح پشتي تيره و طرح مشخص سياه و سفيد بال آن جلب توجه مي كند . در دوران تولك قسمت‌هاي سفيد بال نــر بزرگتر از سفيدي بال مرگوس ماده است . مرگوس ماده كوچك‌تر و خاكستري‌رنگ‌تر است با تارك و نيم‌كاكلي بلوطي رنگ ، گونه‌ها و گلوي سفيد . قسمت سفيد‌رنگ بال در پرنده نابالغ مايل به قهوه‌اي است . ( رجوع شود به ماده اردك تاجدار و اسكوتر سياه كه آنها هم سر قهوه‌اي و سفيد دارند )

زيستگاه :

درياچه‌ها ، آبگيرها و رودخانه ها . گاهي نيز در خورها و امتداد ساحل ديده مي شوند .

پراكندگي :

در گذشته مرگوس سفید در فصل زمستان‌ از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار بوده و به طور کلی از نظر زيستي تعداد این گونه مهاجر ؛ در زمستان‌ها سخت بيشتر بوده ؛ و اما به دلايل كاهش محدوده زيستي و مامن اينگونه پرندگان تعداد آنها به شدت رو به كاهش نهاده است . البته در سال‌هاي اخير به‌طور اتفاقي در ناحيه مركزي فارس نیز ديده شده است .

مرگوس كاكلي

انگليسي : Red-breasted merganser
فرانسوي : Harle huppe
لاتين : Mergus Serrator

مشخصات :

57 سانتي‌متر ؛ از " كله‌سبز " كوچك‌تر است ، با بدني باريك و كشيده ، منقار قرمز خيلي باريك و پاهاي قرمز ، كاكل افشان و دوشاخه ، آنرا از مرگوس بزرگ متمايز مي سازد . سر سياه مايل به سبز آن از نوارهاي سينه‌اي بلوطي رنگش با يك طوق گردني سفيد و پهن جدا مي شود . پهلوهايش خاكستري است و طرح بالش شباهت به مرگوس بزرگ دارد ، ولي دو خط باريك سياه روي آينه بالي آن ديده مي شود . مرگوس کاکلی ماده ؛ از ماده مرگوس بزرگ كه خيلي شبيه به آن است به وسيله سطح پشتي خاكستري مايل به قهوه‌اي ، سفيدي چانه و كاكل افراشته‌تر ، سر تيره‌تر كه با سفيدي گردن آميخته است مشخص مي شود .
بيش از مرگوس بزرگ به دريا بستگي نشان مي دهد ( رجوع شود به مرگوس بزرگ )

زيستگاه :

به‌طور كلي اين پرنده دريازي است . زمستان‌ها معمولا در خورها و در دريا ديده مي شود و به ندرت در آبهاي شيرين يافت مي شود .

پراكندگي :

در گذشته نچندان دور مرگوس كاكلي ، زمستان ها به طور فراوان ديده مي شده ولی در حال حاضر اطلاع دقیق و مستندی مبنی بر وضعیت تعداد و پراکندگی آن در دست نیست ، به حالت سرگردان در ناحيه مركزي فارس ديده شده است .

مرگوس بزرگ

انگليسي : Goosander
فرانسوي : Harle bievre
لاتين : Mergus merganser

مشخصات :

65 سانتي‌متر ؛ بدني كشيده و خوش‌تركيب دارد . از " كله سبز " بزرگتر و طول بدنش بيشتر است ، منقار خيلي باريك و پاهاي قرمز دارد . در پرنده نــر ، سر به رنگ سياه مايل به سبز براق ، سينه و سطح شكمي سفيد مايل به صورتي و سطح پشتي سياه‌رنگ دارد . در پرواز از روي سفيدي بدن و بال‌ها و سياهي سر و شاهپرهاي نخستين به آساني تشخيص داده مي شود ، از مرگوس كاكلي كه كوچكتر و تيره‌تر است به‌وسيله سينه ، پهلوها و سطح شكمي سفيد يكدست و نداشتن كاكل افشان مشخص مي شود . پرنده ماده با سر بلوطي رنگ و كاكل دار ، سطح پشتي و پهلوهاي خاكستري مايل به آبي ، سطح شكمي سفيد و اينه بالي سفيد و مربع شكل ، شباهت زيادي به ماده مرگوس كاكلي دارد ، با اين تفاوت كه رنگ بلوطي سر و گردن با سفيدي سينه و رنگ خاكستري پشت حد مشخصي دارد . مرگوس بزرگ در حال پرواز بدنش بيش از حد معمول كشيده بنظر مي رسد .

زيستگاه :

سواحل دريا ، درياچه‌ها ، آبگيرها و رودخانه‌هايي كه حاشيه پر درخت دارند .

پراكندگي :

مرگوس بزرگ از جمله پرندگانی است که زمستان‌ها به تعداد كم ديده مي شود .

اردك سر سفيد

انگليسي : White-headed duck
فرانسوي : Erismature a tete blanche
لاتين : Oxyura leucocephala

مشخصات :

45 سانتي‌متر ؛ اردك سر سفيد با سر بزرگ ، بدن فربه و دم دراز نوك تيز و سيخ كه اغلب به منظور نشان‌دادن پوشپرهاي زير دم آن را به حالت عمودي نگاهميدارد ، مشخص مي شود . پرنده نــر سفيد و مشخص با تارك سياه و باريك ، گردن سياه و بدن قهوه‌اي رنگ دارد . منقارش در قاعده برآمده است و در فصل جفتگيري رنگ آبي كمرنگ و درخشاني پيدا مي كند . ماده و نابالغ اردك سر سفيد به طور كلي قهوه‌اي تيره‌اند ، جز ناحيه گونه‌ها كه كرم رنگ است و يك نوار قهوه‌اي روي آن ديده مي شود . رفتارش شبيه كشيم‌ها است . پروازش سريع و توام با صداي خاصي مي باشد ، معمولا نزديك به سطح آب پرواز مي كند و در اين حالت با سر بزرگ ، بدن فربه ، بال‌هاي كوچك و تيره رنگ و دم دراز نوك‌تيز مشخص مي شود . اردك دم دراز و فيلوش در مقايسه با اردك سر سفيد دمي بلند و قابل انعطاف ، سر كوچكتر و گردني باريك‌تر دارند .

زيستگاه :

مرداب‌هاي نيمه شور و نيزارهاي دور از دريا . در نيزارها و در بين گياهان نزديك به آب آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

در گذشته ، اردك سر سفيد به تعداد خيلي كم ديده مي شده است ، امكان آن مي رفته كه اين پرنده زيبا در فارس و سيستان زادوولد كند . اردك سرسفيد پرنده ای است که به ايران مهاجرت مي‌كند و در برخي از تالاب‌هاي كشور نظير قوري‌گل تخم مي‌گذارد. در واقع ايران شرقي‌ترين منطقه پراكنش اين پرنده است.
اردك سرسفيد را گونه‌اي به نام اردك سرخ تهديد مي‌كند . در واقع اردك سرخ بومي آمريكاي شمالي است كه براي نگهداري در باغ پرندگان به انگلستان منتقل شد ،10 قطعه از اين پرندگان فرار كردند و در مدت كوتاهي جمعيتشان به طرز شگفت‌آوري افزايش يافت. مهمترين تهديد جمعيت اردك‌هاي سرسفيد، توليد مثل با اردك‌هاي سرخ است، پرندگان دورگه حاصل از اين جفتگيري قدرت توليد مثل دارند و بيم آن مي‌رود پس از مدت كوتاهي اردك سرسفيد خالصي وجود نداشته باشد. برنامه‌هايي پر هزينه براي نجات نسل اردك سرسفيد که از گونه های با ارزش اروپايي ست مورد اجرا گذاشته شده كه موفقيت‌آميز نيز بوده است. خوشبختانه هنوز در ايران اردك سرخ مشاهده نشده است.
ادامه دارد ...
منابع :
پرندگان ایران http://fa.wikipedia.org
اشنایی با پرندگان ایران http://www.persianpet.org
پرندگان ایران http://www.iranian-birds.com
سایت پرندگان ایران http://www.centralclubs.com
پرندگان ایران http://www.iranian-bird.blogfa.com
سهره جنگلی http://www.iranbirds.com
پرندگان ایران http://www.iranbirds.com
پرندگان ايران http://www.ardalan.id.ir
پرندگان ايران http://www.birdsofiran.blogfa.com
/خ