امام رضا (عليه السلام) فرمود:
علت غسل ميت اين است که او را غسل مي‌دهند تا پاکيزه شده و از آلودگي‌ها و امراضي که داشته پاک گردد. (1)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
پاکيزگي از اخلاق انبياست. (2)
1) بهداشت اندام
يک) بهداشت مو
فردي از امام رضا (عليه السلام) درباره‌ي آيه «خُذُوا زِينَتَکُم عِندَ کُلِّ مَسجِدٍ»؛ (3) سؤال کرد. آن حضرت فرمود:يکي از زينت‌ها شانه زدن به هنگام نماز است. (4)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
موي سر اگر در جلوي سر باشد، دليل يمن و سعادت است. اگر روي صورت باشد دليل بر سخاوت است و اگر موي سر به هم بافته شده باشد دليل شجاعت است. (5)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
چند چز از سنن انبيا است: عطر زدن و کوتاه کردن مو. (6)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
چند چيز از اخلاق انبيا است: استفاده از بوي خوش، رعايت پاکيزگي با الموسي (7) و استفاده از نوره. (8)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
موهاي خود را کوتاه کنيد؛ زيرا اين امر شما را زيبا مي‌سازد. (9)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
سه چيز است که اگر کسي بشناسد آنها را ترک نخواهد کرد: ستردن موها، ازدواج با زنان و کوتاه کردن لباس. (10)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هرگاه خواستي جوش برنيايد و بر بدنت هيچ زخم يا تَرَک پوست و يا سياه لکّه‌اي رخ ننمايد، پيش از نوره کشيدن، با آب سرد، شستشو کن.
هرکس مي‌خواهد براي نوره کشيدن به حمّام برود، دوازده ساعت، يعني يک روز کامل پيش از آن، از نزديکي خودداري کند. سپس اندکي صبر (11) يا اقاقيا (12) و يا پيل زهره (13) و يا قدري از همه‌ي آنها را با هم در نوره بريزد. البته اين کار را پس از آن انجام دهد که نوره، در آب گرمي حل شده باشد که در آن، بابوبنه يا مَرزَنگوش يا گُلِ بنفشه‌ي خشک و يا ندکي از همه‌ي آنها، به اندازه‌اي که بوي خود را به آب بدهد، جوشانده شده است. در اين ميان، زرنيخ هم بايد به اندازه‌ي يک ششمِ نوره باشد.
پس از نوره کشيدن هم بايد چيزي همانند برگ هلو، گل کاجيره، حَنا و مُشکک و گُل سرخ (14) به بدن ماليده شود تا بوي آن را از ميان ببرد. و به محض عمل نمودن، آن را بشويد و قدري روغن گل سرخ نيز بر بدن بمالد. و اگر نوره بدن را بسوزاند، مقداري عدس پوست کنده بردارد، خوب آرد کند، در گلاب و سرکه حل کند و بر جاي زخم بمالد، که به اذن خداوند متعال، بهبود خواهد يافت. آنچه مانع اثر گذاشتن نوره بر بدن مي‌شود، اين است که محل، با سرکه‌ي انگور، پياز دشتيِ کاملاً تُرش و روغن گل سرخ، خوب ماليده شود. (15)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
خوردن غذاي نمک سود، گوشت نمک سود و خوردن ماهي نمک سود، پس از رگ زني و حجامت، بَهَک و گَري ايجاد مي‌کند. (16)
دو) بهداشت پوست
امام رضا (عليه السلام) فرمود:(حضرت) صادق (عليه السلام) براي محافظت از نور خورشيد از کلاه لبه دار سايه افکن استفاده مي‌کرد. (17)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
نظافت کردن از اخلاق پيامبران است. (18)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
اگر کسي در آبي خود را بشويد که پيش از او کسي خود را در آن شسته است و مبتلا به بيماري واگيردار شود، جز خود را ملامت نکند. (19)
الف) حمام کردن
سليمان جعفري گويد: مريض شدم به اندازه‌اي که گوشت‌هاي بدنم ريخت، خدمت حضرت رضا (عليه السلام) رسيدم. فرمودند: دوست داري که بار ديگر گوشت هايت برگردد، عرض کردم آري. فرمودند:حمام برو تا گوشت هايت بازگردد، وليکن اگر ادامه بدهي و زياد بروي مبتلا به سل مي‌شوي. (20)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
حمام يک روز در ميان، گوشت بدن را زياد مي‌کند و هر روز حمام رفتن، پيه‌هاي کليه را آب مي‌سازد. (21)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر کس روز جمعه حمام برود و موهاي زائد بدن خود را پاک کند، اگر گرفتار برص شد، بايد خود را ملامت کند. (22)
حسن بن جهم گويد: خدمت حضرت رضا (عليه السلام) رسيدم مشاهده کردم آن حضرت محاسن خود را با خضاب سياه کرده اند. عرض کردم: محاسن خود را سياه کرده ايد؟ فرمودند: خضاب اجر دارد و عفت زنان را زياد مي‌کند، اگر مرها خضاب مي‌کردند و خويشتن را آماده مي‌کردند زنان از جاده‌ي عفاف بيرون نمي‌شدند. گويد: عرض کردم: مي‌گويند حنا آدمي را پير مي‌کند. فرمودند:
چه چيز آدمي را پير مي‌کند. هر روز که از عمر انسان مي‌گذرد به طرف پيري مي‌رود. (23)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هرگاه خواستي حمام بروي و در سر خود ناراحتي پيدا نکني، هنگام ورود، ابتدا پنج جرعه آب گرم بنوش، در اين صورت به خواست خداي تعالي، از سردرد و درد شقيقه درامان خواهي بود. بعضي گفته اند هنگام ورود به حمام پنج مشت آب گرم روي سر خود بريز. بدان که حمام هم ترکيبي مانند ترکبي بدن دارد يعني همان طور که بدن داراي چهار طبع بوده حمام نيز داراي چهارخانه است: خانه‌ي اول سرد و خشک است؛ خانه‌ي دوم سرد و مرطوب؛ خانه‌ي سوم گرم و مرطوب و خانه‌ي چهارم گرم و خشک. اگر مي‌خواهي بدنت جوش؛ دانه و غيره نزند، هنگام ورود به حمام ابتدا بدنت را با روغن بنفشه چرب کن، اگر مي‌خواهي بدنت مبتلا به زخم، ترکيدگي و لکه‌هاي سياه نشود، پيش از آنکه نوره بکشي خود را با آب سرد بشوي. فايده‌ي حمام اين است که بدن را به اعتدال مي‌رساند، چرک را پاک مي‌کند، پي و رگ‌ها را نرم مي‌گرداند، اندام‌هاي بزرگ بدن را تقويت و اضافه‌ها و عفونت‌هاي بدن را ذوب مي‌سازد. (24)
ب) بيماري‌ها و نسخه ها
زگيل (تَآليل)
علي بن نعمان نقل مي‌کند که به امام هشتم (عليه السلام) عرضه داشتم فدايت گردم من زگيل بسياري در بدن دارم که اسباب ناراحتي من شده از شما مي‌خواهم چاره‌اي براي رفع آن به من ياد دهي که مفيد باشد. فرمود: براي هر کدام از آنها هفت دانه جو بردار و بر هر يک هفت بار إِذا وَقَعَتِ الوَاقِعَة را تا جمله‌ي هَبَاءً مُّنبَثاً، (25) و آيه مبارک وَ يَسئلُونَکَ عَن الجِبَالِ فَقُل يَنسِفُهَا رَبِّي نَسفاً* فَيَذَرُهَا قَاعاً صَفصَفاً لاَّ تَرَي فِيها عِوَجاً وَ لا أَمتاً (26) را قرائت کن و بدان بدم. آنگاه دانه دانه برگير و هر يک را بر زگيلي بساي و سپس همه را در يک پارچه آب نخورده‌اي بريز و به سنگي ببند و در جاي تاريکي بياويز. علي بن نعمان گفت: من اين دستور را عمل کردم و روز هفتم نگريستم چيزي باقي نبود و مثل کف دستم صاف شده بود و سزاوار است اين کار را در آخر ماه که ماه در هيچ جاي زمين پيدا نيست انجام شود. (27)پيسي و جذام (بَرَص و جُذام)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:بر شما باد خوردن نمک؛ زيرا نمک باعث درمان هفتاد بيماري است. از آن جمله جذام، پيسي و جنون است. (28)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
حنا بستن پس از نوره کشيدن موجب جلوگيري از مرض جذام و پيسي است. (29)
سفيده پوست (بَهَق)
شخصي از ناراحتي سفيده پوست خدمت حضرت علي بن موسي الرضا (عليه السلام) شکوه نمود. امام رضا (عليه السلام) فرمود:قدري ماش تازه را در فصل برداشت آن بردار و همراه با برگش بکوب سپس بفشر تا آبش گرفته شود. اين آب را در حالت ناشتا بخور و بر قسمت‌هاي بهک زده‌ي پوست بمال. (30)
گري
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن غذاي نمک سود، گوشت نمک سود و خوردن ماهي نمک سود، پس از رگ زني و حجامت، بَهَک و گَري ايجاد مي‌کند. (31)
جوش
امام رضا (عليه السلام) فرمود:اگر مي‌خواهي که در بدنت جوش ظاهر نشود، هنگامي که وارد حمّام مي‌شوي، بدن خود را به روغن بنفشه چرب کن. (32)
سه) بهداشت ناخن
خلف گويد: در خراسان حضرت رضا (عليه السلام) را در حالي که چشمم درد مي‌کرد مشاهده کردم، فرمودند: شما را دلالت کنم بر چيزي که اگر آن را به کار بندي هرگز مبتلا به چشم درد نمي‌شوي، عرض کردم: بفرماييد. فرمودند: روزهاي پنج شنبه ناخن‌هاي خود را بگير. از آن روز همين کار را کردم و تا امروز چشم درد نديده ام. (33)چهار) بهداشت چشم
الف) زينت چشم
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هرکس ضعف چشم داشته باشد هنگام خواب سرمه بکشد. چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ، اين عمل موي چشم را مي‌روياند و نورش را زياد مي‌کند. (34)
نادر خادم گويد: حضرت رضا (عليه السلام) به يکي از کساني که در محضرشان بود فرمودند: سرمه بکش. بعد معلوم شد آن مرد در خانه‌ي خود زينت نمي‌کند. امام (عليه السلام) فرمودند:
تقوا داشته باش و سرمه کشيدن را ترک نکن. (35)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بر تو باد سرمه‌ي سياه؛ چرا که ديده را جلا مي‌دهد، مژگان را مي‌روياند، دهان را خوش بو مي‌سازد و بر توان جنسي مي‌افزايد. (36)
ب) بيماري‌ها و نسخه ها
خوردن تُرنج نابهنگام
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن ترنج در هنگام شب، چشم را انحراف مي‌دهد و کژچشمي مي‌آورد. (37)
کاري ناستوده
امام رضا (عليه السلام) فرمود:در اوايل شب، چه زمستان و چه پاييز، با زنان نزديکي مکن؛ چرا که معده و رگ‌ها [در اين هنگام] پُر است و اين کار، ناستوده است و از آن بيم ضعف بينايي و سست خردي مي‌رود. (38)
گوشت
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن گوشت شنيدن و ديدن را افزايش مي‌دهد و خوردن آن با تخم مرغ باه را افزايش مي‌دهد. (39)
ضعيف بودن چشم
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس چشمش ضعيف شود. به هنگام خواب هفت ميل از سرمه سنگ بکشد؛ چهارميل به چشم راست و سه ميل در چشم چپ؛ زيرا که مژه‌ها را مي‌روياند و چشم را جلا مي‌دهد و خداوند به سرمه فايده‌ي سي ساله مي‌دهد. (40)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
با قرائت کردن سوره حمد چشم شفا پيدا مي‌کند. (41)
پنج) بهداشت دهان و دندان
الف) مسواک زدن
امام رضا (عليه السلام) فرمود:سزاوار نيست انسان حتّي يک روز استعمال بوي خوش را ترک کند، اگر قدرت نداشت يک روز در ميان خود را خوشبو کند و اگر بازهم نتوانست در روز جمعه حتماً بوي خوش استعمال کند. (42)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
مسواک زدن نور چشم را بيشتر مي‌کند. مو را مي‌روياند و آب ريزش چشم را از ميان مي‌برد. مرغوب ترين چيزي که به آن مسواک مي‌زني بوته‌ي اراک است که دندان را تميز، دهان را خوشبو و لثه‌ها را محکم مي‌کند. در برابر پوسيدگي دندان‌ها مفيد است، هرگاه به مقدار اعتدال مصرف شود؛ اما زياده روي در استفاده از آن، دندان‌ها را نازک و لق و ريشه‌ي آنها را سست مي‌کند.
پس هر که مي‌خواهد دندان‌هاي سالم خود را نگه دارد، مقدار مساوي از شاخ سوخته‌ي بزکوهي، گزمازگ (ميوه‌ي درخت گز)، مشکک، گل سرخ، سنبل رومي، حب الاثل و يک چهارم اين مقدار، نمک اندراني (بلور) بردارد، همه را بکوبد و با اين مخلوط مسواک بزند که دندان‌ها را محکم مي‌سازد و از ريشه‌ي دندان‌ها در برابر آفت هايي که مي‌رسد، محافظت مي‌کند.
هر که مي‌خواهد دندان هايش سفيد باشد، مقداري نمک بلور و به همان مقدار کف دريا بردارد، خوب پودر کند و با آن مسواک بزند. (43)
معمَّربن خلاد از امام رضا (عليه السلام) روايت کرده است حضرت هنگامي که در خراسان بودند پس از خواندن نماز صبح، در مکان خواندن نمازشان مي‌نشستند و کيسه‌اي را که در آن چند مسواک بود مي‌آوردند و با همه‌ي آنها مسواک مي‌زدند. سپس مقداري کُندر مي‌آورند و حضرت آن را مي‌جويدند، سپس اين کار را به پايان رسانده، نزد او قرآني مي‌آوردند و از روي آن تلاوت مي‌فرمودند. (44)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
مسواک زدن ديده را جلا مي‌بخشد، مو مي‌روياند و اشک ريزش را از ميان مي‌برد. (45)
خالد قمّاط از علي بن موسي الرضا (عليه السلام) روايت مي‌کند که اين داروها را براي بلغم به من املا کرد:
به وزن يک مثقال هليله‌ي زرد، دو مثقال خردل و يک مثقال عاقِر قرحا برمي داري و همه را نرم مي‌سايي و ناشتا با آن مسواک مي‌زني به خواست خداوند، بلغم را مي‌زدايد، بوي دهان را خوش مي‌سازدو دندان‌ها را استحکام مي‌بخشد. (46)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
با چوب درخت انار و ساقه‌ي ريحان خلال نکنيد؛ زيرا که آن دو زمينه ساز بيماري جذامند. (47)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
فقط خارج دهان را بايد با اشنان (ماده پاک کننده) شست و اما داخل دهان چربي را به خود نمي‌گيرد. (48)
روايت شده است که حضرت ثامن الحجج (عليه السلام) کيسه‌اي داشت که در آن پنج مسواک بود، روي هر مسواک اسم يکي از نمازهاي روزانه نگاشته شده بود. آن حضرت براي هر نماز با مسواک مخصوص آن نماز، مسواک مي‌زد. (49)
ب) بيماري‌ها و نسخه‌ها
انجير
امام رضا (عليه السلام) فرمود:انجير بوي بد دهان را مي‌برد، دهان و استخوان‌ها را استحکام مي‌بخشد، مو مي‌روياند، درد را مي‌برد و با وجود آن، ديگر به دارويي نياز نيست. (50)
مُشکک (سُعد)
ابراهيم بن نظام نقل مي‌کند دزدان مرا گرفتند و در دهانم پالوده‌ي داغ ريختند تا آنکه دهانم پخت. پس از آن، دهانم را با يخ، پر کردند و در نتيجه دندان هايم سست شد. پس از چندي امام رضا (عليه السلام) را در خواب ديدم. از اين پيشامد به نزد ايشان، اظهار ناراحتي کردم. فرمود: از مشکک، بهره جوي؛ چرا که، در اين صورت، دندان هايت ثابت خواهد ماند.هنگامي که ايشان به خراسان آورده شد. به من خبر رسيد که بر ما نيز خواهد گذشت. به استقبال ايشان رفتم و به ايشان سلام کردم و حال خويش را و اين که ايشان را در خواب ديده بودم و ايشان مرا به استفاده از مشکک سفارش فرموده بود، با ايشان در ميان نهادم. فرمود: اکنون در بيداري، تو را بدان سفارشس مي‌کنم. من نيز از آن بهره جستم و دندان هايم به وضع پيشين بازگشت. (51)
روغن زيتون
امام رضا (عليه السلام) فرمود:روغن زيتون غذاي خوبي است، دهان را خوشبو مي‌گرداند و بلغم را مي‌برد و رنگ رخساره را صفا و روشني مي‌بخشد. اعصاب را قوي مي‌سازد و رنج و درد را برطرف مي‌کندو آتش غضب را فرومي نشاند. (52)
خوردن غذا در شب
امام رضا (عليه السلام) فرمود:شکم پر، خواب آرام تري مي‌آورد و دهان را خوشبو مي‌کند. (53)
نوشيدن آب سرد
امام رضا (عليه السلام) فرمود:نوشيدن آب سرد در پيِ چيزهاي گرم و نيز در پيِ شيريني، دندان‌ها را از ميان مي‌برد. هر کس مي‌خواهد دندان هايش فاسد نشود، حتماً هرگاه شيريني مي‌خورد، پس از آن، قطعه ناني نيز بخورد. (54)
تخم مرغ و ماهي
امام رضا (عليه السلام) فرمود:بايد از اين بپرهيزي که تخم مرغ و ماهي را هم زمان در معده گردآوري؛ چرا که هرگاه اين دو با يکديگر گرد آيند، قولنج، باد بواسير و دندان درد به وجود مي‌آورند. (55)
ماليدن روغن
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس مي‌خواهد که لب هايش نترک و از آن ناسور (56) بيرون نزند، به ابروهاي خود، روغن بمالد. (57)
شش) بهداشت پا
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن باقلا مغز استخوان‌هاي ساق پا را استحکام مي‌بخشد و خون تازه توليد مي‌کند. (58)
هفت) بهداشت گوش
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس مي‌خواهد گوش هايش درد نگيرد، به هنگام خواب در آنها پنبه بگذارد. (59)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر کس مي‌خواهد گوش هايش و نيز زبان کوچکش فرونيفتد، هيچ گاه شيريني نخورد، مگر اين که پس از آن، سرکه غِرغِره کند. (60)
هشت) بهداشت قلب و عروق
الف) قلب
امام رضا (عليه السلام) در آغاز رساله‌ي ذهبيه اين گونه فرمود:پادشاه اين کشور است. عروق، اعصاب و مغز، کارگزاران هستند. قلب، خانه اين پادشاه و جسم، حيطه و قلمرو استيلاي اوست. دست، پا، چشم، لب ها، زبان و گوش، ياران او هستند. خزانه‌ي اين پادشاه، معده و شکم، و پرده دار اين پادشاه، سينه‌ي اوست. (61)
ب) خون
باقلا
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن باقلا مغز استخوان‌هاي ساق پا را استحکام مي‌بخشد و خون تازه توليد مي‌کند. (62)
انار
امام رضا (عليه السلام) فرمود:انار ترش و شيرين (ملس) بمک؛ چرا که انسان را نيرو مي‌دهد و خون را زنده مي‌سازد. (63)
چغندر
امام رضا (عليه السلام) فرمود:عقل را استحکام مي‌بخشد و خون را تصفيه مي‌کند. (64)
شام خوردن
امام رضا (عليه السلام) فرمود:در بدن، رگي است که آن را عشا (شام) گويند. اگر شخص شام خوردن را واگذارد، آن رگ تا صبح او را نفرين مي‌کند و مي‌گويد: خدا، تو را گرسنه بدارد، چنان که مرا گرسنه بداشتي، و تشنه بدارد، چنان که تشنه ام نگاه داشتي (65) پس مبادا کسي از شما شام را واگذارد، هر چند به يک لقمه نان يا جرعه‌اي آب باشد. (66)
ج) حجامت
چگونگي
امام رضا (عليه السلام) فرمود:چون خواهي حجامت کني چهارزانو برابر حجامت کننده بنشين و بگو: بسم الله الرحمن الرحيم، پناه به خداي کريم در اين حجامت از چشم زخم در خون و از هر بدي و علّت و بيماري و دردها و بيماري‌ها و از تو عافيت، تندرستي و درمان هر درد، خواهم. (67)
زمان
امام رضا (عليه السلام) فرمود:حجامت دوشنبه از ما و در سه شنبه از بني اميه است. (68)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
ناخن هايتان را روز سه شنبه بگيريد، و در روز چهارشنبه حمام کنيد و حجامت مورد نياز در روز پنج شنبه باشد. و برترين بوي خوش را روز جمعه استفاده نماييد. (69)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
سه چيز است که هر يک از شما روزه دار است، نبايد خود را در معرض آنها قرار دهد: حجامت، حمام و زن زيبا. (70)
احمد دقّاق بغدادي در نامه‌اي از حضرت امام رضا (عليه السلام) در مورد حجامت در روز چهارشنبه سؤال نمود. حضرت در پاسخ اين گونه نوشت:
به عکس آنچه مردمان فال بد بر آن مي‌زنند، هر کس روز چهارشنبه حجامت کند از هر گونه آفتي سالم و از هر ناراحتي محفوظ مي‌ماند و محل حجامتش زودتر بهبودي مي‌يابد. (71)
احکام
امام رضا (عليه السلام) فرمود:حجامت، دمل‌ها و جراحت ها، وضو را باطل نمي‌کند. (72)
خوردني ها
امام رضا (عليه السلام) فرمود:در صورتي که بعد از فصد (رگ زدن) و حجامت ماهي شور خورده شود موجب سفيدک (بهق) و پيسي مي‌گردد. (73)
وسيله شفادهي
امام رضا (عليه السلام) فرمود:اگر شفا در چيزي باشد، پس در تيغ حجامت و شرب عسل خواهد بود. (74)
آثار حجامت
امام رضا (عليه السلام) فرمود:حجامتي که ميان شانه‌ها صورت مي‌گيرد، در بهبود ضربان قلب ناشي از شکم پُري و حرارت، سودمند است. آن [حجامتي] که در ساق پا صورت پذيرد، ممکن است از کليه، مثانه و زهدان بکاهد و خون قاعدگي را به جريان اندازد. تنها مشکلي که دارد، اين است که تن را ضعيف مي‌کند و ممکن است از آن، شب کوري شديدي بر شخص عارض گردد. با اين همه، براي کساني که جوش و کورَک دارند، سودمند است. (75)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر کس روز چهارشنبه حجامت کند از هرگونه آفتي سالم و از هر ناراحتي محفوظ مي‌ماند و محل حجامتش زودتر بهبودي مي‌يابد. (76)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
چون خواهي حجامت کني چهار زانو برابر حجامت کننده بنشين و بگو: بسم الله الرحمن الرحيم، پناه به خداي کريم در اين حجامت از چشم زخم در خون و از هر بدي و علت و بيماري و دردها و بيماري‌ها و از تو عافيت، تندرستي و درمان هر درد مي‌خواهم. (77)
حضرت رضا (عليه السلام) به لحاظ اهميت حجامت آن را در آغاز رساله‌ي ذهبيه بيان کرده اين گونه فرمود:
به فضل خداوند متعال پناه مي‌جويم. اما بعد، نامه‌ي امير به من رسيد؛ نامه‌اي که در آن از من خواسته بود تا ضرورت‌هاي مورد نياز در خصوص تجربيات و شنيده‌هاي مورد تأييد[اين جانب] در زمينه‌ي مواد غذايي و نوشيدني‌ها و به کارگيري داروها و شيوه‌هاي درماني فصد (خون گيري از رگ)، حجامت، حمام، استعمال نوره (داروي نظافت و موبر)، امور جنسي و غيره در عرصه‌ي استحکام و سامان بخشي و تنظيم بدن انسان را توضيح و تبيين نموده، به آگاهي او رسانم. (78)
د) فصد
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هرکس مي‌خواهد سودا (79) او را نسوزاند، بر او باد قي کردن، رگ زدن و نوره کشيدن. (80)
ياسر خادم روايت کرده است که حضرت رضا (عليه السلام) غلاماني داشت که از اهل صقلب (شهري در بلغارستان) و پاره‌اي رومي بودند و حجره‌ي حضرت نزديک به ايشان بود. شبي از شب‌ها حضرت شنيد که به زبان صقلبي و رومي مي‌گويند، ما، در بلاد خودمان سالي يک بار خون مي‌گرفتيم. اکنون در اينجا هيچ سال خون نگرفته ايم. چون صبح شد حضرت به بعضي از طبيب‌ها گفت: از فلان غلام فلان رگ را بزن و خون بگيرد، و از فلان غلام فلان را و از غلام ديگر فلان رگ را. سپس به من گفت:اي ياسر تو رگ نزن. لکن من توجه نکردم و خون گرفتم (و بدين جهت) دستم آماس کرد و کبود شد. از من پرسيد تو را چه شده؟ عرض کردم رگ زدم. فرمود: مگر تو را از اين کار نهي نکردم؟ اکنون دست خود را پيش آر. من دستم را پيش بردم. حضرت دست خويش را بر آن بماليد و بر آن آب دهان گذارد. آنگاه فرمود: شب‌ها غذا مخور. من هم تا توانستم شب‌ها غذا نخوردم و هرگاه شب چيزي مي‌خوردم آن ناراحتي عود مي‌کرد. (81)
نه) دستگاه گوارش
تخم مرغ
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن هميشگي تخم مرغ، سبب پيدايش کنجدک (کک مک) در صورت مي‌شود. (82)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
تخم مرغ بسيار خوردن و معتاد شدن به آن، بيماري طحال مي‌آورد و ايجاد کننده‌ي بادهايي در سر معده است. و زياد خوردن تخم مرغ آب پز، نفس تنگي و نفس بريدگي مي‌آورد. (83)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
تخم مرغ بسيار خوردن و مداومت بر آن، بيماري سِپُرز مي‌آورد و ايجاد کننده‌ي بادهايي در سرِ معده است. (84)
سير
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هرکس مي‌خواهد بادي دامنگير او نشود، در هر هفت روز، [يک بار] سير بخورد. (85)
انار
امام رضا (عليه السلام) فرمود:انار بخوريد؛ زيرا هر دانه‌اي از انار که در معده قرار مي‌گيرد قلب را نوراني مي‌کند و شيطان را تا چهل روز از دل مي‌راند. (86)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
انار را با پيه بخوريد؛ زيرا که پيه انار دباغي کننده‌ي معده است. (87)
روغن زيتون
امام رضا (عليه السلام) به نقل از پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود:بر شما باد به روغن زيتون، زيرا معده را پاک مي‌کند و بلغم را زدوده و اعصاب را تقويت مي‌کند و بيماري فرسوده کننده را از بين مي‌برد و اخلاق را نيکو ساخته و روح را آرامش مي‌دهد و اندوه و غم را مي‌زدايد. (88)
پيه
امام رضا (عليه السلام) نقل مي‌فرمايد که در نزد نبي مکرّم اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) در مورد گوشت و پيه صحبت شد، حضرت فرمود:پاره‌اي از گوشت و پيه وارد معده انسان نمي‌شود جز اين که در آن مکان سلامتي و شفا پديد مي‌آيد و بيماري از آنجا خارج مي‌شود. (89)
کُندر
امام رضا (عليه السلام) فرمود:فراوان کُندر بخوريد، آن را در دهان نگه داريد و نيک بجويد. براي من جويدن آن، دوست داشتني تر است؛ زيرا که آن بلغم معده را پاک مي‌کند، عقل را استحکام مي‌بخشد و غذا را گوارا مي‌سازد. (90)
گوشت
امام رضا (عليه السلام) فرمود:بايد از اين بپرهيزي که تخم مرغ و ماهي را همزمان در معده گردآوري؛ زيرا که هرگاه اين دو با يکديگر گردآيند، قولنج، باد بواسير و دندان درد به وجود آورند. (91)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
خوردن گوشت ناپخته، در شکم، کِرم ايجاد مي‌کند. (92)
آب
امام رضا (عليه السلام) فرمود:کسي که مي‌خواهد به آزار شکم مبتلا نشود در بين طعام آب نياشامد؛ زيرا آشاميدن آب ميان غذا بدن را مرطوب و معده را ضعيف مي‌گرداند در نتيجه عروق خاصي غذا را نمي‌گيرد. ريختن آب روي طعام معده را دچار اختلال مي‌کند. (93)
تربچه
امام رضا (عليه السلام) فرمود:تربچه ريشه اش بلغم را ريشه کن مي‌کند و غذا را هضم مي‌کند و برگش ادرارآور است. (94)
خرما
امام رضا (عليه السلام) از جدّش حضرت علي (عليه السلام) روايت فرمود:خرما را در صبح پيش از آنکه چيزي خورده باشيد، بخوريد؛ زيرا که کرم‌هاي شکم را مي‌کشد. (95)
ماهي
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس از درد شقيقه و شکم درد مي‌ترسد، نبايد در تابستان و زمستان، خوردن ماهي تازه را به تأخير افکند. (96)
گردو
محمدبن ابراهيم جعفي نقل مي‌کند مردي از شکم دردي که چيزي نمانده بود باعث مرگش شود، به نزد علي بن موسي الرضا (عليه السلام) ناليد و از ايشان خواست براي او در پيشگاه خداوند دعا کند؛ چرا که دارو و درمان‌هاي فراواني که به وي داده اند، او را به ستوه آورده است و نه فقط او را سودي نرسانده، بلکه بر شدّت درد او نيز افزوده است. امام – که درود خدا بر او باد – لبخند زد و فرمود: نيک بخت مرد! دعاي ما به درگاه خداوند، جاي خود دارد و من از خداوند مي‌خواهم به مدد و نيروي خود، درد تو را بکاهد، اما چون درد بر تو غلبه کرد و از آن به خود پيچيدي، گردويي بردار و بر آتش بگير تا هنگامي که بداني آنچه در درون آن هست، کباب شده و آتش رنگ پوست آن را دگرگون کرده باشد. در اين هنگام، آن را بخور که در دم، درد را آرام مي‌کند. (97) او مي‌گويد: به خداوند سوگند، تنها يک بار‌اي نکار را انجام دادم و به اذن خداوند، آن شکم دردِ من، آرام شد. (98)رعايت اعتدال
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس در غذا خوردن زياده روي نمايد نفع نمي‌برد و موجب ضرر مي‌شود و کسي که به اندازه غذا ميل نمايد از آن غذا نفع مي‌برد. همچنين در خوردن آب [رعايت اعتدال لازم است]. پس [اي مأمون] روش تو بايد اين چنين باشد که روزانه به اندازه کفايت غذا بخوري. قبل از اين که کاملاً سير شوي و در حالي که هنوز ميل به غذا داري دست از غذا خوردن بردار؛ زيرا در صورتي که اين چنين عمل نمايي براي معده و بدنت بهتر است و براي عقلت پسنديده تر مي‌باشد و براي تنت سبک تر. (99)
رعايت رژيم غذايي
امام رضا (عليه السلام) فرمود:بهترين دارو رعايت پرهيز غذايي است و معده خانه‌ي بيماري هاست. (100)
ده) بهداشت استخوان
ساختمان بدن از ده‌ها قطعه استخوان تشکيل مي‌شود. استخوان ها، اسکلت بدن را مي‌سازند. اگر استخواني بشکند يا از محل خود خارج شود آسيب جدّي به جسم انسان وارد مي‌گردد. رعايت بهداشت استخوان از اهميت برخوردار است.انجير
امام رضا (عليه السلام) فرمود:انجير بوي بد دهان را مي‌برد، دهان واستخوان‌ها را استحکام مي‌بخشد، مو مي‌روياند، درد را مي‌برد و با وجود آن، ديگر به دارويي نياز نيست. (101)
نخود
امام رضا (عليه السلام) فرمود:نخود براي کمر درد، خوب است. (102)
چغندر
امام رضا (عليه السلام) فرمود:بر تو باد چغندر؛ زيرا بر کرانه‌هاي فردوس مي‌رويد و شفاي دردها در آن است. استخوان را درشت مي‌کند، گوشت را مي‌روياند و اگر دستان گناهکاران به آن نمي‌رسيد، هر برگ از آن براي پوشش چند مرد بسنده مي‌کرد. (103)
آب جوشيده
امام رضا (عليه السلام) فرمود:آب ولرم را چون هفت جوش زدي و از ظرفي به ظرفي ديگر بريزي تب را مي‌برد و ساق‌ها و پاها نيرو بخشد. (104)
يازده) بهداشت زبان
امام رضا (عليه السلام) فرمود:به کودکانتان انار بدهيد که زودتر زبان باز کنند. (105)
دوازده) بهداشت نشيمنگاه
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس مي‌خواهد از درد نشيمنگاه در امان بماند و بادهاي بواسير به او زياد نرساند، هر شب، هفت خرماي بَرني (106) با روغن گاو بخورد و بيضه‌هاي خود را با روغن زنبک خالص، چرب کند. (107)
سيزده) بهداشت طحال
سهل بن مخلّد مي‌گويد خدمت امام رضا (عليه السلام) رسيدم. عرض کردم که به خاطر درد طحال (سپرز) شب را نخوابيدم و روز هم به خاطر درد زيادش به خود پيچيدم. فرمود:تو کجايي از داروي جامع (108). جز اينکه فرمود يک قرص آن را بگير و با آب سرد و کف سرکه بخور و من عمل کردم بدان چه فرمود و آن دردي که داشتم بحمدالله آرام شد. (109)
چهارده) بهداشت اعصاب
روغن زيتون
امام رضا (عليه السلام) به نقل از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود:بر شما باد به روغن زيتون؛ زيرا معده را پاک مي‌کند و بلغم را زدوده و اعصاب را تقويت مي‌کند و بيماري فرسوده کننده را از بين مي‌برد و اخلاق را نيکو ساخته و روح را آرامش مي‌دهد و اندوه و غم را مي‌زدايد. (110)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
روغن زيتون غذاي خوبي است، دهان را خوشبو مي‌گرداند و بلغم را مي‌برد و رنگ رخساره را صفا و روشني مي‌بخشد. اعصاب را قوي مي‌سازد و رنج و درد را برطرف مي‌کند و آتش غضب را فرو مي‌نشاند. (111)
کدو
امام رضا (عليه السلام) فرمود:بر شما باد خوردن کدو؛ زيرا آن بر قدرت مغز مي‌افزايد. (112)
پانزده) بهداشت ذهن
سرکه
محمدبن علي همداني نقل مي‌کند مردي در خراسان نزد امام رضا (عليه السلام) بود. در اين هنگام، نزد امام سفره‌اي گستراند که در آن، سرکه و نمک بود. امام با سرکه آغاز کرد. آن مرد گفت: فدايت شوم! به ما فرموده‌اي که با نمک آغاز کنيم! حضرت فرمود:سرکه، ذهن را استحکام مي‌بخشد و عقل را افزون مي‌کند. (113)
مويز
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس که مي‌خواهد به حافظه اش افزوده شود، صبحگاهان در حالت ناشتا، هفت مثقال مويز بخورد. (114)
به
امام رضا (عليه السلام) به نقل از جدشان اميرالمؤمنين (عليه السلام) نقل فرمود:روزي بر رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) وارد شدم. پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) در دستش يک به بود که هم خود از او مي‌خورد و هم به من مي‌داد و مي‌فرمود:اي علي بخور؛ زيرا اين هديه‌ي خداوند جبّار به من و توست. سپس اميرمؤمنان (عليه السلام) فرمود: از خوردن آن به، لذت فراواني بردم. سپس رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود:اي علي! هر کس سه روز بِه تناول کند ذهنش با صفا مي‌شود. درونش از حلم و علم پرمي گردد و از کيد شياطين در امان مي‌ماند. (115)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بر شما باد خوردن بِه؛ زيرا که عقل را زياد مي‌کند. (116)
چغندر
امام رضا (عليه السلام) فرمود:عقل را استحکام مي‌بخشد و خون را تصفيه مي‌کند. (117)
عسل
امام رضا (عليه السلام) فرمود:در عسل، درمان هر دردي است. هر کس ناشتا يک انگشت از آن را بليسد، اين عسل، بلغم وي را پايان مي‌دهد، صفرا را فرو مي‌نشاند، تلخه‌ي سياه (زرداب) را مانع مي‌شود، ذهن را صفا مي‌بخشد و اگر با کُندر خورده شود حافظه را نکو مي‌سازد. (118)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
سه چيز حافظه را زياد کرده و بلغم را از بين مي‌برد، قرائت قرآن، عسل و کندر. (119)
کُندر
امام رضا (عليه السلام) فرمود:فراوان کندر بخوريد. آن را در دهان نگه داريد و نيک بجويد. براي من جويدن آن، دوست داشتني تر است؛ زيرا که آن بلغم معده را پاک مي‌کند، عقل را استحکام مي‌بخشد و غذا را گوارا مي‌سازد. (120)
گوشت
امام رضا (عليه السلام) فرمود:زياد خوردن گوشت گاو و حيوانات وحشي موجب کم عقل و سرگرداني فهم و بلاهت ذهني و زيادي نسيان مي‌گردد. (121)
اسپند
امام رضا (عليه السلام) فرمود:اسپند عقل را زياد مي‌کند؛ اما آب کمر را خشک مي‌کند. (122)
نمک
محمدبن علي همداني بيان مي‌کند که در محضر حضرت رضا (عليه السلام) در خراسان بودم و براي آن حضرت غذا آوردند. سر سفره سرکه و نمک را ديدم و امام با نمک شروع کرد و فرمود:نمک ذهن را باز و عقل را زياد مي‌کند. (123)
رعايت اعتدال
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس در غذا خوردن زياده روي نمايد نفع نمي‌برد و موجب ضرر مي‌شود. و کسي که به اندازه غذا ميل نمايد از آن غذا نفع مي‌برد. همچنين در خوردن آب [رعايت اعتدال لازم است.] پس [اي مأمون] روش تو بايد اين چنين باشد که روزانه به اندازه کفايت غذابخوري. قبل از اينکه کاملاً سير شوي و در حالي که هنوز ميل به غذا داري دست از غذا خوردن برداري؛ زيرا در صورتي که اين چنين عمل نمايي براي معده و بدنت بهتر است و براي عقلت پسنديده تر مي‌باشد و براي تنت سبک تر. (124)
بلغم
امام رضا (عليه السلام) فرمود:سه چيز قدرت حافظه را مي‌افزايد و بلغم را مي‌زدايد؛ قرائت قرآن، خوردن عسل و جويدن کندر. (125)
شانزده) سلامت جسم
حليم
امام رضا (عليه السلام) از جدش رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) اين گونه روايت مي‌کند که ايشان فرموده اند:من از نيروي جسمي در جاي آوردن نماز شب و همبستري با عيال ناتواني پيدا کردم [در اين حال] ديگچه‌اي غذا از آسمان فرود آمد و از آن قدري خوردم و ناتوانيم برطرف شد و قدرت چهل مرد را در حمله و درآويختن و جماع پيدا کردم و آن هريسه (حليم گندم) بود. (126)
خربزه
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن خربزه ناشتا، سست اندامي – پناه بر خدا – برجاي مي‌گذارد. (127)
عسل
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خداوند برکت را در عسل قرار داده و در آن شفاي بيماري هاست وهفتاد پيامبر از آن برکت گرفتند. (128)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر که مي‌خواهد در همه‌ي زمستان از سرماخوردگي دور بماند، هر روز سه لقمه شهد بخورد. (129)
بهداشت ظاهر
يک) آراستگي لباس
الف) لباس تميز
يکي از ياران حضرت رضا (عليه السلام) به نام محمدبن عيسي اظهار مي‌دارد که روزي آن حضرت را ديدم در حالي که لباسي از پارچه‌ي ديباج به رنگ آبي بر تن داشت. (130)اباصلت هروي مي‌گويد زماني که امام رضا (عليه السلام) از نيشابور کوچ مي‌کرد؛ با ايشان همراه بودم. آن حضرت (صلي الله عليه و آله و سلم) سوار بر قاطر ابلق (131) بود. در اين حال سر مبارک خويش را از کجاوه بيرون آورد در حالي که ردايي از حرير همراه با نقش و نگار و داراي دو طرف بود در تن داشت. (132)
روزي برخي از جهله صوفيه (133) امام رضا (عليه السلام) را ديدند که در حالي که لباس حريري بر تن داشت. آنان تعجب کرده به امام اظهار داشتند: گمان مي‌کرديم که تو زاهدي. در اين حال امام رضا (عليه السلام) لباس حرير را کنار زد و آنان مشاهده کردند که زير آن لباسي از پشم است. در اين حال امام رضا (عليه السلام) فرمود:
اين لباس پشم براي خدا و آن لباس حرير براي مردم. (134)
ب) تناسب پوشش با محيط
امام رضا (عليه السلام) فرمود:حضرت سجاد (عليه السلام) در تابستان دو جامه را به پانصد درهم مي‌خريد و در برمي کرد. (135)
ج) پرهيز از لباس بسيار بلند
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
سه چيز است که هر کس آن را بداند هرگز ترک نخواهد کرد: کم کردن و کوتاه کردن موي سر و ... و بالا زدن جامه که روي زمين کشيده نشود. (136)
د) فلسفه پوشش زنان
امام رضا (عليه السلام) فرمود:حفظ پوشش زنان از مردان اين است که اگر زنان پوشش نداشته باشند، موجب تحريک (جنسي) مردان خواهد شد و اين جامعه را به فساد مي‌کشد و باعث مي‌شود مردم دست به کاري بزنند که حلال و زيبا نيست. (137)
هـ) آداب لباس جديد
هرگاه حضرت رضا (عليه السلام) لباس جديدي مي‌پوشيد، قدحي آب طلب مي‌نمود و بر آن سوره قدر ده مرتبه، سوره توحيد ده مرتبه و سوره کافرون را ده مرتبه مي‌خواند. سپس آن آب را بر آن لباس مي‌ريخت و آن را مي‌پوشيد. تا از شياطين درامان باشد. (138)دو) بوي خوش
درباره‌ي استفاده از بوي خوش، از حضرت ثامن الحجج (عليه السلام) احاديث متعددي به يادگار مانده است. بدين منظور به نمونه هايي اشاره مي‌شود.امام رضا (عليه السلام) فرمود:
امام سجاد (عليه السلام) مشک داني داشتند که در آن عطريّات بود و هرگاه مي‌خواستند از منزل بيرون بروند ازآن استعمال مي‌کردند. (139)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
استعمال بوي خوش از سنّت‌هاي پيامبران است. (140)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند: جبرئيل به من گفت: يک روز در ميان بوي خوش استعمال کن و روز جمعه را ترک نکن. (141)
حضرت رضا (عليه السلام) فرمودند: علي بن ابي طالب (عليه السلام) فرمودند:
پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) با دست خود يک گل به من دادند. هنگامي که گل را نزديک دماغم بردم فرمودند آن گل سرآمد گل‌هاي بهشت بعد از گل ياس است. (142)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
محلي که امام صادق (عليه السلام) در مسجد جلوس مي‌کردند با بوي خوش شناخته مي‌شد و مردم از بوي خوشي که از آنجا مي‌آمد مي‌دانستند آنجا محل آن حضرت است. (143)
محمدبن يحيي صولي بيان مي‌کند که روزي در خانه‌ي حضرت رضا (عليه السلام) بوديم. در خانه‌ي ايشان عود هندي روشن بود. آن حضرت قصد بيرون رفتن داشتند، اما پيش از آن، از گلاب و مُشک استفاده کردند. (144)
امام رضا (عليه السلام) به نقل از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود:
وقتي که مرا به آسمان (يعني معراج) بردند، يک قطره از عرق من چکيده و از آن گلي سرخ روييد پس هر کس دوست دارد که بوي مرا استشمام نمايد اين گل را بو کند. (145)
سه) زينت با انگشتر
بزنطي گويد: در خدمت حضرت رضا (عليه السلام) بوديم، آن جناب انگشتر پدرشان و جدشان را بيرون آوردند، در خاتم امام صادق (عليه السلام) نوشته شده بود: أَنتَ ثِقَتِي فَاعصِمني مِنَ النّاس؛ خدايا تو تکيه گاه من هستي. مرا از مردم محافظت فرما. و در خاتم موسي بن جعفر (عليه السلام) نوشته شده بود: حَسبَي الله؛ خدا مرا کفايت مي‌کند و در آن يک شاخه گل و يک هلال هم نقش شده بود. (146)امام رضا (عليه السلام) فرمود:
انگشتر عقيق، فقر را از بين مي‌برد و نفاق را از دل‌هاي مردم زائل مي‌کند. (147)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند: انگشتر عقيق در دست کنيد که شما را اندوه فرانخواهد گرفت مادامي که انگشتر در دست داشته باشيد. (148)
امام رضا (عليه السلام) از حضرت علي (عليه السلام) روايت کرده که فرمودند:
از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) شنيدم مي‌فرمودند: انگشتر عقيق در دست کنيد؛ زيرا او اولين کوهي است که به وحدانيّت خداوند، نبوّت من، ولايت تو‌اي علي و به دخول شيعيانت به بهشت ايمان آورد. (149)
علي بن محمد صيمري گويد: با دختر جعفر بن محمود ازدواج کردم و او را بسيار دوست داشتم، وليکن مدّتي گذشت از وي فرزندي نيامد، خدمت حضرت رضا (عليه السلام) رسيدم و موضوع را عرض کردم، تبسّم کردند و گفتند: در انگشتري که نگين آن فيروزه باشد بنويس: رَبِّ لا تَذَرني فَرداً و أنتَ خَيرُ الوَارِثينَ؛ پروردگارا مرا تنها مگذار که تو از همه‌ي بازماندگان بهتري. گويد: اين کار را کردم و يک سال از اين قضيه گذشت. خداوند به من پسري عنايت فرمود. (150)
چهار) زينت با رنگ
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خضاب به رنگ سياه، مايه‌ي زينت زنان و سبب خشم دشمنان است. (151)
حسبن جهم گويد: به حضرت رضا (عليه السلام) عرض کردم: خضاب فرموده ايد؟ فرمود:
آري با حنا. مگر نمي‌داني که اين کار سودي فراوان دارد که زن دوست دارد در تو همان زينت را ببيند که تو دوست داري در او ببيني و زناني از عفت بيرون شده فاسد گشتند و چنين نشدند مگر بواسطه کم توجهي شوهرانشان به آرايش خود. (152)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
مکروه است که انسان در حال جنابت خضاب نمايد. (153)
اسماعيل بن بزيع نقل مي‌کند که به حضرت رضا (عليه السلام) عرض کردم: دختري است که حيض او بنده آمده، فرمود: سرش را به حنّا خضاب کن بزودي مشکلش برطرف مي‌گردد. من چنين کردم و حائض گشت. (154)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بر شما باد به خضاب نمودن؛ زيرا که پوست را نيکو مي‌گرداند و باعث افزايش نيروي آميزش مي‌گردد. (155)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
[براي درد سر] به حِنّا خضاب کنيد. (156)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
حِنّا بستن پس از نوره کشيدن موجب جلوگيري از مرض جذام و پيسي است. (157)
پنج) سرمه کشيدن
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس چشمش ضعيف شود به هنگام خواب هفت ميل سرمه بکشد: چهارميل به چشم راست و سه ميل در چشم چپ که مژه‌ها را مي‌روياند و چشم را جلا مي‌دهد و خداوند به سرمه فايده‌ي سي ساله مي‌دهد. (58)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بر تو باد به سرمه که چشم را جلا مي‌دهد و مژه‌ها را مي‌روياند و دهان را خوشبو مي‌کند و بر نيروي باه مي‌افزايد. (159)
نادر خادم از حضرت علي بن موسي الرضا (عليه السلام) نقل مي‌کند که حضرت به يکي از اهل مجلس فرمود: سرمه بکش، آن مرد در پاسخ حضرت گفت که دوست ندارم در خانه زينت داشته باشد. امام (عليه السلام) فرمود:
تقوا داشته باش و سرمه بکش و سرمه را فراموش مکن. پيغمبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: سرمه را به تعداد طاق بکشيد که اين کار سودمند و نيکو است و عمل نکردن به آن نيز مانعي ندارد. (160)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر کس به خدا و آخرت ايمان دارد حتماً سرمه بکشد. (161)
شش) حمام کردن
امام رضا (عليه السلام) فرمود:رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) بر عائشه وارد شد و عائشه سطل آبش را در آفتاب نهاده بود. رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) پرسيد:اي حميرا اين چيست؟ گفت: آب را براي گرم شدن در آفتاب گذارده ام، فرمود: اين کار را ديگر نکن؛ زيرا موجب برص است (يعني آبي که با آفتاب گرم شود باعث مريضي برص و پيسي مي‌گردد). (162)
ابن شهر آشوب در کتاب خود نقل مي‌کند: وقتي حضرت رضا (عليه السلام) به محله فوزا در نيشابور وارد شد. دستور داد حمامي در آنجا بسازند و قناتي حفر کنند و حوضي بسازند که بالايش مسجد و محل نماز باشد. در همان حوض امام (عليه السلام) شستشو کرد و در مسجد نماز خواند. (163)
شيخ صدوق (ره) نقل مي‌کند: چون حضرت رضا (عليه السلام) به نيشابور وارد شد در محله‌اي که آن را فرويني گويند به حمام رفت و در آن محل حمامي بود که همين حمام معروف است و آن را در اين زمان حمّام الرضا (عليه السلام) مي‌گويند. و در کناري از آن محل چاهي بود که رو به خشکيدن نهاده بود، حضرت کسي را گماشت که آن چاه را لايروبي کرد و آبش فراوان گشت و در بيرون درب چاه حوضي ساخت که با پله به آن وارد مي‌شدند و آن را از آب آن چاه پر کردند و حضرت در آن حوض غسل کرد و بيرون آمد و در پشت آن حوض نماز گزارد و مردم به نوبت در آن داخل شده غسل مي‌کردند و بيرون آمده نماز مي‌خواندند و از آن آب به قصد تبرّک قطره‌اي چند مي‌نوشيدند و خداوند عزّوجلّ را ستايش مي‌نمودند. و از درگاه کرمش حاجت مي‌خواستند و آن همين چشمه‌اي است که امروزه معروف به چشمه کهلان است و مردم از هر طرف به سوي آن (براي تبرّک جستن) مي‌آيند. (164)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
فايده حمام کردن آن است که به اعتدال مي‌انجامد، چرک را مي‌زدايد، پي و رگ‌ها را نرم مي‌سازد، اندام‌هاي بزرگ را تقويت مي‌کند و مواد زايد و عفونت‌ها را نيز ذوب مي‌کند. (165)
سليمان جعفري نقل مي‌کند که بيمار شدم و به واسطه بيماري ضعيف شدم. به خدمت حضرت رضا (عليه السلام) رسيدم. حضرت فرمود: آيا دوست داري که گوشت تنت بازگردد. عرض کردم آري. حضرت رضا (عليه السلام) فرمود:
يک روز در ميان به حمام برو که سبب رويش گوشت بدنت مي‌گردد.
اما هر روز به حمام نرو که موجب سِل مي‌گردد. (166)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر که از حمام سفالي را بردارد و بدن خود را به آن بمالد و مبتلا به پيسي شود پس فقط خود را ملامت نمايد. و کسي که از غساله حمام غسل نمايد و به بيماري خوره مبتلا شود فقط خود را مورد سرزنش قرار دهد. (167)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
مانعي ندارد که انسان درحمام سويق و آرد و سبوس به بدن بمالد و يا آرد خمير شده با روغن زيتون به خود بمالد. و در هر آنچه که براي بدن مفيد است اسراف نمي‌باشد. اسراف در چيزي است که مال را تلف کند و به بدن ضرر زند. (168)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
آب حمام آلودگي‌ها را به خود نمي‌گيرد. (169)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
اگر خواهي در تنت جوش و لک ظاهر نگردد در آغاز حمام گرفتن با روغن بنفشه تنت را چرب کن. (170)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بپرهيز از اين که در حمام مسواک بزني؛ زيرا که سبب عيب در دندان مي‌گردد. (171)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بپرهيز از اينکه بي لُنگ به حمام درآيي که آن از ايمان است و ديده از عورت مردم بپوش و عورت خود را بپوش از اينکه به آن نگاه رود؛ که من روايت دارم نگاه کننده و نگاه شونده هر دو ملعونند. (172)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
حمام رفتن با شکم پر قولنج آرد. (173)
امام رضا (عليه السلام) در رساله ذهبيه مي‌فرمايد:
چون خواهي به حمام روي و در سرت آزاري نبيني پنج جرعه آب نيم گرم بنوش تا – إن شاءالله – از دردسر و شقيقه محفوظ شوي و گفته اند هنگام رفتن به حمام پنج بار آب گرم بر سر بريزد. و بدان که حمام مانند تن آدمي چهار خانه دارد چون چهار طبع تن؛ سرد و خشک، سرد و تر، گرم و تر و گرم و خشک.
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
مبادا در حمام شانه بکشي که موريزه گيري، و مبادا در آن مسواک کني که دندانت معيوب شود و مبادا سر و رو را با لنگي که به کمر بستي بمالي که آبرو را ببرد و مبادا با گل سرت را بشوئي که چهره ات را زشت کند و مبادا با سفال کف پا را بمالي که برص آرد و مبادا در حمام بخوابي که پيه قلوه را آب کند و مبادا به پشت در آن بخوابي که زخم درون آورد و قرآن خواندن در حمام در صورتي که لنگ پوشيده باشي اشکال ندارد. (175)
هفت) خواب و استراحت
يکي از اصحاب حضرت رضا (عليه السلام) رويه‌ي ايشان را اين گونه توصيف مي‌کند: [حضرت رضا (عليه السلام)] در شب کم مي‌خوابيدند و زياد شب زنده داري مي‌کردند. بيشتر شب را تا صبح به احياء مي‌گذراندند. ايشان همچنين در شب به نيازمندان کمک مي‌کردند و در اين زمينه بي مانند بودند. (176)ابي جرير قمي مي‌گويد از امام رضا (عليه السلام) درباره‌ي بالشت و رختخواب ايشان سؤال کردم. آن حضرت (عليه السلام) اظهار داشتند که پدرم بر رختخوابي از پر پرندگان مي‌خوابيدند و من نيز چنين مي‌کنم. (177)
هشت) بهداشت جنسي
امام رضا (عليه السلام) فرمود:در آغاز شب، نه در زمستان و نه در تابستان، با زنان نزديکي مکن؛ چرا که [در آن هنگام]، معده پر است و اين کار، ناستوده و از آن، بيم قولنج، سست اندامي و کژ دهاني، نقرس، سنگ، ريزش غيرارادي ادرار، فتق و ضعف بينايي و هشياري وجود دارد. اگر چنين کاري را بخواهند، بايد در آخر شب باشد؛ چرا که بيشتر موجب سلامت بدن است، در آن بيشتر اميد فرزند مي‌رود و براي فرزندي که ميان زن و مرد تقدير مي‌شود، هوش بيشتري را سبب مي‌شود. (178)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
درباره‌ي آميزش و آداب آن: پس چون آن کار را کردي، راست نايست و کامل هم منشين؛ بلکه بر پهلوي راست لم بده و سپس، زماني پس از آن که کار خويش به پايان برده اي، براي پيشاب کردن برخيز، در اين صورت، به اذن خداوند عزّوجلّ از سنگ [مثانه] در امان خواهي بود. (179)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
علّت غسل جنابت، پاکيزگي است تا انسان از آنچه از آزردگي آن کار ديده است، تطهير شود و همه‌ي تن او پاک گردد؛ زيرا جنابت، از همه بدن شخص برخاسته و از همين رو، تطهير همه‌ي بدن بر او واجب شده است. اما علت آسان تر گرفتن درباره‌ي پيشاب و مدفوع، آن است که از جنابت بيشتر و هميشگي ترند و از همين رو، به سبب فراواني، در اين باره به وضو بسنده داشته است. در حالي که جنابت، تنها از لذّت جويي و لذّت يابي و واداشتن خود به اين کار از انسان برمي خيزد. (180)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
پس، غسل کن و همان دم، قدري موميايي با شربت عسل يا با عسلي که کف آن را برداشته باشند؛ بخور؛ زيرا اين کار، همانند آن آبي را که از تو بيرون رفته است، به تو باز مي‌گرداند. (181)
پي‌نوشت‌ها:
1. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 89؛ مجلسي، بحارالانوار، ج6، ص 95.
2. مجلسي، بحارالانوار، ج78، ص 335.
3. اعراف/31.
4. طبرسي، مکارم الاخلاق، ج1، ص 132.
5. کليني، الکافي، ج6، ص493؛ صدوق، الخصال، ج1، ص235؛ صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج1، ص275؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص106.
6. کليني، الکافي، ج5، ص320؛ بحراني، حلية الابرار، ج1، ص389؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص 103.
7. الموسي وسيله‌اي است که با آن موها را کوتاه مي‌کردند. (انيس و ديگران، المعجم الوسيط، ص 891).
8. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 58؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص93.
9. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص58.
10. همان، ص 59.
11. عصاره‌اي تلخ از درختي که آن را به هندي ايلوا گويند (ر.ک: دهخدا، لغت نامه، ذيل واژه).
12. در متن عربي، واژه‌ي «القاقيا» آمده که ظاهراً تصحيف «اقاقيا» است. اقاقيا، مأخوذ از يوناني، عصاره‌ي خاري است که پوست را بدان، دباغي مي‌کنند و آن، صلب و سياه رنگ است و بعضي مي‌گويند، صمغ خار مغيلان است اگر به خود برگيرند، قطع خون رفتن مي‌کند. عصاره‌ي قرظ «سقط»، که آن را خشک کنند و از آن قرص مي‌سازند (ر.ک: دهخدا، لغت نامه، ذيل واژه).
13. پيل زهره: فيل زهرج يا فيل زهره، درخت حضض است و ثمره‌ي آن، مثل فلفل است و آن، قسمي از لوف الکبير است که حضض هندي، عصاره‌ي آن و قاتل فيل است. (ر.ک: دهخدا، لغت نامه، ج4، ص5268 و ج10، ص15230).
14. در بحارالانوار اين افزوده نيز آمده است: «و نيز سنبل، چه جدا و چه مخلوطي از آنها» و همچنين گفته است که در برخي از نسخ منبع، واژه‌ي «السک» به جاي سنبل آمده که خودف به معناي بويه‌ي مُشکک است (مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 349).
15. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 31؛ مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 322.
16. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص64.
17. حرّعاملي، وسائل الشيعه، ابواب احکام ملابس، باب 31.
18. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص26.
19. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 44.
20. کليني، الکافي، ج6، ص 497؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 397.
21. کليني، الکافي، ج6، ص 496؛ مجلسي، بحارالانوار، ج22، ص397؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص 31.
22. کليني، الکافي، ج6، ص503؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 406.
23. کليني، الکافي، ج6، ص480؛ مرآة العقول، ج22، ص 372.
24. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص29.
25. واقعه/6-1.
26. طه/107-105.
27. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص50؛ حويزي، تفسير نورالثقلين، ج3، ص392؛ مجلسي، بحارالانوار، ج92، ص92.
28. صحيفه الرضا (عليه السلام)، ص 78؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج16، ص310.
29. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 48؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 89.
30. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص187.
31. طب الإمام الرضا (عليه السلام)، ص 64.
32. همان، ص 31.
33. کليني، الکافي، ج6، ص491؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص389؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج7، ص360.
34. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص46.
35. همان، ص 47؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص96.
36. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 109.
37. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 27.
38. همان، ص 64.
39. مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 280.
40. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 46.
41. کليني، الکافي، ج6، ص 503.
42. همان، ص 510؛ صدوق، الخصال، ج2، ص 392؛ مجلسي، بحارالانوار، ج86، ص346.
43. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 50.
44. صدوق، الفقيه، ج1، ص 504؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 305؛ مجلسي، بحارالانوار، ج83، ص 130.
45. طبرسي، مکارم الاخلاق، ج1، ص 118.
46. شبّر، طب الائمه (عليه السلام)، ص 19.
47. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 143.
48. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج1، ص 274؛ صدوق، علل الشرائع، ص 283؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 434.
49. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 47؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 137.
50. برقي، المحاسن، ج2، ص 554؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 185؛ حرّ عاملي، الفصول المهمة، ج3، ص112.
51. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 191.
52. همان، ص 190؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص183.
53. برقي، المحاسن، ج2، ص 422؛ کليني، الکافي، ج6، ص288؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 344.
54. مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص321 و 325.
55. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 63.
56. ناسور، واژه‌اي پارسي و به عربي درآمده و به معناي نوعي عارضه‌ي لثه است. (جوهري، الصحاح، ج2، ص 827).
57. مجلسي، بحارالانوار، ج2، ص 325.
58. کليني، الکافي، ج6، ص344؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 179.
59. همان.
60. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 40.
61. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 309.
62. کليني، الکافي، ج6، ص 344؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 179.
63. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 320؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج13، ص 88.
64. برقي، المحاسن، ج2، ص 519؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص217.
65. علامه مجلسي مي‌گويد: اين دعا، يک مثل است براي بيان زيان ديدن آن رگ و در نتيجه، زيان رساندن آن به بدن، گويا که آن رگ، دعا مي‌کند و دعايش هم برآورده مي‌شود. (مجلسي، بحارالانوار، ج66، ص 347)
66. کليني، الکافي، ج6، ص 289.
67. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 117.
68. همان، ص 123.
69. مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 140.
70. همان، ج93، ص291.
71. صدوق، الخصال، ص 386؛ صدوق، الفقيه، ج2، ص 173.
72. مجلسي، بحارالانوار، ج77، ص 218.
73. همان، ج59، ص 321.
74. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 35.
75. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 55.
76. صدوق، الخصال، ج2، ص 386.
77. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 117.
78. همان، ص 308.
79. سودا يکي از اخلاط چهارگانه است که به عقيده‌ي قدما جسم انسان بر پايه‌ي آنها استوار شده و صلاح و فساد بدن نيز به آنها بستگي داشت. (انيس و ديگران، المعجم الوسيط، ج1، ص 461).
80. مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 325.
81. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام) ج2، ص 227.
82. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 162.
83. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 321.
84. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 28.
85. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 325؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج16، ص 433.
86. برقي، المحاسن، ج2، ص 545؛ صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 35.
87. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 43.
88. همان، ص 35؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 151؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص 23.
89. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 41؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 58.
90. طبرسي، مکارم الاخلاق، ج1، ص 423.
91. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 63.
92. همان، ص 28.
93. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 323.
94. طوسي، الامالي، ص 362؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 230؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص 32.
95. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 48؛ راوندي، الدعوات، ص 148؛ مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 165؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص 28.
96. مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 324.
97. در بحارالانوار، عبارت چنين است: ... و آتش آن را دگرگون کرده باشد، آن را پوست بکن و بخور که در دم، درد را آرام مي‌کند. (مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص176).
98. مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 176.
99. همان، ج59، ص 311.
100. همان، ص 260.
101. برقي، المحاسن، ج2، ص 554، مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 185؛ حرّعاملي، الفصول المهمة، ج3، ص 112.
102. برقي، المحاسن، ج2، ص 505؛ کليني، الکافي، ج6، ص 343؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 178؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 363.
103. برقي، المحاسن، ج2، ص 519؛ مجلس، بحارالانوار، ج63، ص217.
104. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 147؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 451.
105. مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 155.
106. بَرني، نوعي خرماي مرغوب بوده که داراي رنگ زرد مي‌باشد. (زبيدي، تارج العروس، ج18، ص 51).
107. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 324.
108. در روايتي امام جواد (عليه السلام) داروي جامع را اين گونه توصيف نموده است: زعفران، عاقِرقِرحا، سنبل، قاقله، نبک، خربق سفيد و فلفل سفيد را به طور مساوي با هم مخلوط کرده نرم بکوب و با پارچه حرير ببند و با دو برابر وزن همه عسل کف گرفته معجون کن. (مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 247).
109. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 247؛ حرّعاملي، الفصول المهمة، ج3، ص 201.
110. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 35؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص151؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص 23.
111. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 190؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 183.
112. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 36؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص177.
113. کليني، الکافي، ج6، ص 329؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 303.
114. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 324.
115. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 73؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص162؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص169.
116. برقي، المحاسن، ج2، ص 550؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 171.
117. برقي، المحاسن، ج2، ص 519؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص 217.
118. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص261 و ج63، ص293.
119. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 35.
120. طبرسي، مکارم الاخلاق، ج1، ص 423.
121. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 322.
122. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص180.
123. برقي، المحاسن، ج2، ص 487.
124. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 311.
125. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 41؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 165؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص444.
126. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 36.
127. کليني، الکافي، ج6، ص 361.
128. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص166.
129. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 324.
130. کليني، ج6، ص 448.
131. دو رنگ.
132. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 134.
133. برخي از صوفيان که از اعتدال خارج شده سخناني ضد شريعت اظهار مي‌کردند.
134. ابن ابي جمهور، عوالي الثالي، ج2، ص 29.
135. کليني، الکافي، ج6، ص 441؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 316؛ بحراني، حلية الابرار، ج4، ص 335؛ حرّ عاملي وسائل الشيعه، ج5، ص15.
136. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 58؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 93.
137. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 88.
138. همان، ج1، ص 315.
139. کليني، الکافي، ج6، ص510؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 415؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص 144.
140. همان.
141. کليني، الکافي، ج6، ص511؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 427؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج7، ص 365.
142. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 41؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 146؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج1، ص 433.
143. کليني، الکافي، ج6، ص 511؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 42؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 416.
144. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 179.
145. ابن حبان، المجروحين، ج2، ص 106.
146. کليني، الکافي، ج6، ص473؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 362؛ فيض کاشاني، الوافي، ج20، ص 776.
147. کليني، الکافي، ج6، ص 470؛ صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 357؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج5، ص 85.
148. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2 ، ص 47؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج5، ص 86.
149. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 70؛ مجلسي، بحارالانوار، ج27، ص 280.
150. طوسي، الامالي، ص 49؛ مجلسي، بحارالانوار، ج92، ص343 و ج101، ص 78.
151. صدوق، ثواب الاعمال، ص21.
152. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 81.
153. همان، ص 83.
154. کليني، الکافي، ج6، ص 484؛ فيض کاشاني، الوافي، ج6، ص 646.
155. نوري، مستدرک الوسائل، ج1، ص 394.
156. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 374.
157. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 48؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 89؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص 74.
158. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص46؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 59؛ حرّ عاملي، الفصول المهمه، ج3، ص 191.
159. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 46.
160. همان، ص 47؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 96.
161. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 46؛ صدوق، ثواب الاعمال، ص 40؛ حرّعاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص 99.
162. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 82؛ صدوق، علل الشرائع، ج1، ص 281؛ مجلسي، بحارالانوار، ج78، ص 30.
163. ابن شهر آشوب، مناقب، ج4، ص 347؛ مجلسي، بحارالانوار، ج49، ص 60.
164. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 135؛ مجلسي، بحارالانوار، ج49، ص 123.
165. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 29.
166. کليني، الکافي، ج6، ص 497؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص 397؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص 32؛ فيض کاشاني، الوافي، ج6، ص 7 و 6.
167. کليني، الکافي، ج2، ص 503؛ مجلسي، مرآة العقول، ج2، ص 406.
168. طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 57.
169. ابن ابي جمهور، عوالي الئالي، ج3، ص 12؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج1، ص 194.
170. شبّر، طب الائمه (عليه السلام)، ص 266.
171. نوري، مستدرک الوسائل، ج1، ص 370.
172. همان، ص 376.
173. مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص 321.
174. همان، ص 322.
175. مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص 75.
176. صدوق، عيون اخبارالرضا (عليه السلام)، ج2، ص 184؛ ابن شهر آشوب، المناقب، ج4، ص 360؛ بحراني، حلية الابرار، ج4، ص 362؛ ابن صبّاغ، الفصول المهمة، ص 251؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج27، ص 185.
177. کليني، الکافي، ج6، ص 450؛ بحراني، حلية الابرار،ج4، ص 319.
178. طب الامام الرضا (عليه السلام)، ص 64.
179. مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 327.
180. صدوق، الفقيه، ج1، ص 76.
181. مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص 327.
فعالي، محمد تقي، (1394) سبک زندگي رضوي (8)، مشهد: بنياد فرهنگي هنري امام رضا (ع)، چاپ اول.
