تمبر و تاریخچه آن

تمبر چیست ؟

تَمبر یا تمبر پستی مدرکی چاپی است که نشان‌دهندهٔ پیش‌ پرداخت مبلغی برای خدمات پستی است.
تمبر معمولاً به صورت کاغذی کوچک و چهارگوش تهیه می‌شود که در چهار سوی آن کاغذ حالت داندانه‌دار دارد و در پشت آن چسبی مالیده شده که با برخورد آب خاصیت چسبندگی پیدا می‌کند.
چسباندن تمبر به یک نامه یا بستهٔ پستی نشان‌دهندهٔ اینست که فرستنده، مبلغ لازم برای ارسال محموله را به‌طور کامل یا بخشی از آن را پرداخته‌است. در صورتی‌که ارزش تمبر الصاقی کمتر از بهای خدمات پستی مربوطه باشد گفته می‌شود که محموله «کسر تمبر» دارد.

تاریخچه وانتشار تمبر

از زمانهای بسیار دور که انسانها زندگی اجتماعی را قبول کرده و به تشکیل یک نوع زندگی دسته جمعی موفق شدند احتیاج به برقراری ارتباط بین قبایل دور از هم نیز آشکار بود. قبل از ایجاد نوعی خط که بتواند پیغام کتبی باشد افرادی بودند که پیغام را شفاهی از محلی به محل دیگر می رساندند. این افراد با استفاده از وسیله ای شبیه به نوعی سیم که به چوبی بسته و به آن گره می زدند آنرا به خود بسته حرکت می نمودند با دست زدن به این گره ها چون دانه تسبیح پیغام را به یاد آورده مرور می کردند.
در هندوستان افراد پیغام رسانرا بنام داک میخواندند این افراد چون در شب از میان جنگل عبور می کردند بدور گردن خود جهت ترساندن حیوانات جنگلی زنگ می آویختند .
داریوش پادشاه بزرگ هخامنشی چابک سواران دولتی را تربیت کرده بود که نوشته های دولتی را ایستگاه به ایستگاه برده بچاپار بعدی می رساندند،بدین ترتیب به بوسیله ی این چابک سواران همیشه از اخبار دورترین نقاط کشور مطلع می شد . جمله ی معروف او که "نه برف و باران نه گرما نه تاریکی شب نمی تواند پیک های تند رو را از حرکت باز دارد"در بالای سر در ساختمان اداره ی پست شهر نیویورک به چشم می خورد هر زمان قبایلی با هم اجتماع می کردند و همکاری با جوامع دیگر محسوس می شد ارتباط اصلی آن جامعه بود .
در ابتدا استفاده از سیستم ارتباطات در اختیار روسای قبایل و بعدها پادشاهان و امپراطوران بود در زمان سزار اگوست چیزی شبیه به سیستم پستی امروزی به وجود آمد گراسوس پاپلیکوس جاده های مشخصی در سراسر امپراطوری روم به وجود آورد و پیک ها مجاز بودند پیغام افراد ممتاز رسمی دولتی را به افراد مورد نظر برسانند . از این زمان بود که کلمه ی پست مصطلح شد . در امتداد جاده های مورد استفاده ی پیک های محل هایی جهت استراحت و تشخیص محل و مسافت بعدی که بایستی طی شود به وجود آمد که نام پست و بعدا" دفتر از آن گرفته شد .
تجار شهر هانز در حاشیه ی دریای بالتیک قرارگاه مخصوصی برقرار کرده و افرادی را برای خدمت در این دفاتر و رساندن پیغام های خودشان و شاید دیگران استخدام کردند .

چندی بعد کنت ترن اوتاکسیز COUNT OF THURN AND TAXIS

سیستم پستی شخصی را تاسیس نمود که در بیشتر شهرهای اروپا فعالیت می کرد افراد با پرداخت مبلغ معین می توانستند از این سیستم پستی استفاده نمایند . در واقع می توان این تشکیلات را شروع سیستم پستی جدید نامید .
علاوه بر سیستم ایجاد شده که اتفاقاً از طرف پادشاه هم حمایت می شد.سیستم های پستی شخصی دیگر هم کم وبیش در اروپا به وجود آمد.یکی ازانها بوسیله دانشگاه های فرانسه بوجود آمد تا دانشجویان بتوانند برای دریافت پول ازوالدین خودشان مکاتبه نمایند.
در لندن سال 1680 تقریباً دویست سال قبل از ایجاد سرویس پستی جدید ویلیام دوکرا WILLIM DOCWRA تشکیلات پنی پست را بوجود آورد .بدین معنی که هزینه ارسال نامه در داخل شهر لندن یک پنی دریافت می کرد.صندوقهای پست در محلات مختلف شهر لندن نصب ودفاتری هم تاسیس نمود.نامه ها هریک ساعت یک بار از صندوقها جمع آوری و دفتر شعبه به تاریخ همان ساعت مهرمیشد تشکیلات همه گیر و پرسود شده بود.تا جایی که دوکرا با دوک آو یورک DUKE OF YORK که ادعا می کرد امتیاز حمل نامه به او تعلق دارد درگیری پیدا نمود. بدین ترتیب تشکیلات پستی دوکرا از طرف دولت ضبط و اداره میشد تا سال 1800 که دفتر پستی دو پنی THE TWO PENNY POST بوجود آمد .
سیتم پستی در انگلستان کم وبیش با ایجاد راه های پستی در سراسر کشور به وجود آمد و نامه برای خارج از کشور بوسیله صاحبان کشتی های خصوصی وافراد انجام می گرفت.خدمات پستی برای عموم بود وهر کس میتوانست نامه پست کند و اجرت حمل نامه از گیرنده نامه دریافت میشد .این مسئله ایجاد ناراحتی های بسیار برای نامه رسان ها می نمود. بدین معنی که گیرنده نامه با قرار قبلی با فرستنده وبکار بردن رمز در متن آدرس از مقصود فرستنده نامه ونتیجتاً از دریافت نامه خوداری می نمود . پستچی بیچاره مجبور میشد نامه را بر گرداند. این امر باعث ضرر اداره کنندگان تشکیلات پست بود. اختراع ماشین بخار تحول عظیمی را در جهان پایه گذارد که در سیستم پستی هم تاثیر فوق العاده نمود.
در سال 1837 سیر رونال هیل SIR ROWLAND HILL مطالعات بسیار در مورد نحود دریافت کرایه پست نمود. بعضی مردم فکر ایجاد تمبر را یک پدیده جدید از طرف رونالد هیل میدانند،در حالیکه برای جمع آوری مالیات سالها از نوعی اتیکت چاپی شبیه تمبر استفاده می شد. فکر استفاده از تمبر برای اخذ کرایه پست از فرستنده نامه و اصولاً چاپ اولین تمبر پست از طرف سیر رونالد هیل بود .
اولین تمبر پست در انگلستان معروف به پنی سیاه BLAK PENNY در تاریخ 6 می 1840 منتشر شد و چون انتشار تمبر پست قبل از این تاریخ سابقه نداشت از نوشتن نام کشور انگلستان بر روی تمبر خودداری کردند کما اینکه هنوز بعد از گذشت بیش از 160 سال نام انگلستان بر روی تمبر آن کشور دیده نمی شود ،مگر تصویری از پادشاه یا ملکه که پادشاه می باشد در گوشه تمبر چاپ می شود. برای سهولت چسباندن تمبر باکت پشت تمبر را چسب زدند ،این مسئله که پشت تمبر را که صورت ملکه دارد بایستی با آب دهان مرطوب کرد جار و جنجال بپا نمود و آنرا نوعی توهین به ملکه می دانستند و بعضی هم نسبت به مهر زدن روی تمبر که باعث آلودگی صورت ملکه میشد باز اعتراض داشتند که مالیدن و ملوث کردن صورت ملکه است . هم زمان با اولین تمبر پست دولت انگلیس پاکت که روی آن تمبر چاپ شده بود و همچنین پاکت بدون تمبر ولی با تصاویری زیبا منتشر نمود .
فکر چاپ تمبر پست که بوسیله سیررونالد هیل انجام گرفت بلافاصله جنبه جهانی گرفت و کشورها یکی پس از دیگری اقدام به چاپ تمبر نمودند و در فاصله ده سال 25 دوک نشین ،ایالت و بعضی کشورهای بزرگ منتشر نمودند .
ارسال نامه بین کشور ها و تحویل و پرداخت کرایه پستی آنها مشکلاتی را بوجود آورد .دکتر هاینریش فن اشتفان DR.HEINRICH VON STEPHAN رئیس پست امپراطوری آلمان تشکیل اتحادیه پستی جهان را پیشنهاد نمود .مسائل مربوط به پست و نحوه کار ادارات پست کشور ها تنظیم قوانین و مقررات در این اتحادیه بررسی و تصمیمات متخذه که با تصویب نمایندگان عضو این اتحادیه بوده به کشورهای عضو ابلاغ می شود . اتحادیه پست جهان در 1875 میلادی بوجود آمد و مرکز آن در شهر برن در کشور سویس است . دولت ایران در تاریخ اول در تاریخ اول سپتامبر 1877 به عضویت این اتحایه در آمد .
دولت ایران در سال 1865هیئتی را برای تهیه طرح تمبر و مذاکره با طراحان معروف به فرانسه نمود . با ورود این هیئت شخصی بنام ریستر که از مقصود و هدف هیئت ایرانی مطلع شده بود طرحی تهیه و تسلیم نمود که مورد قبول واقع نشد و به او برگشت دادند هیئت مذکور طرح دیگری که به وسیله ی آلبرت بار طراح تمبر تهیه شده بود قبول و کلیشه های تهیه شده را با خود به تهران آورد. با استفاده از کلیشه های موجود تمبر های اولیه ایران را در تهران چاپ نمودند .

تاریخچه تمبر در ایران

نخستین بار در سال ۱۲۷۹ با تأسیس دفتر پستی انگلستان در ریشهرِ بوشهر و استفاده از تمبر هندوستان در محمولات پستی، تمبر در ایران رواج یافت.
در سال ۱۲۸۲، هیئتی از ایران رهسپار پاریس شد تا با مقامات پست فرانسه برای سفارش تمبر مذاکره کند. فردی به نام ریستر، که از منظور هیئت ایرانی با خبر شده بود، کلیشه‌هایی با نقش شیر و خورشید تهیه کرد و نمونه‌های چاپ شده آن را به نمایندگان ایران نشان داد. چون وی قبلاً اجازه نگرفته بود، هیئت ایرانی آن را نپذیرفت و شخصی به نام بار عهده دار این کار شد.
مقامات ایرانی با نمونه تمبرهای بار با طرح شیر و خورشید موافقت کردند، اما استفاده از تمبر به سبب بی‌سر و سامانی تشکیلات پستی ایران تا مدتی به تعویق افتاد. در سال ۱۲۸۵، از روی همین کلیشه‌ها تمبرهایی چاپ شد و در اختیار پستخانه‌ها قرارگرفت. از این تمبرها، که به «سری باقری» معروف بود، تا ۱۲۹۶ استفاده شد.
در سال ۱۲۹۳، توزیع تمبر از انحصار دفاتر پستی خارج شد و در ۱۲۹۴، ایران به عضویت اتحادیه جهانی پست درآمد. مدتی بعد با پشتکار میرزا علی‌ خان امین‌الدوله ، وزیر پستخانه، اداره ثبت و تمبر دولتی اعلام کرد: از این پس تمام اسناد معاملات از قبیل نقدی و جنسی، ملکی و تجارتی و کلیه نوشتجات از عرایض و احکام تا قبوضات … موافق قانون مخصوص باید به مُهر و تمبر و ثبت اداره مذکور برسد.
با توجه به اینکه انتشار تمبر در انحصار دولت بود، پیام‌ها و تصاویر روی تمبر، دیدگاه‌های رسمی حکومت را در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی بیان می‌کرد. در دوره قاجار، نقش شیر و خورشید یا تصویر شاه تنها تصویر تمبرها بود و فقط این دو، نماد ایران به شمار می‌آمدند.
در سال ۱۳۲۶، به هنگام قیام مردم تبریز بر ضد محمدعلی شاه، ستارخان تمبرهایی به چاپ رساند که در سال ۱۳۳۷ شیخ محمد خیابانی روی آن مهر آزادیستان زد. در ۱۳۲۷، در پی نهضت مردم لار به رهبری سید عبدالحسین مجتهد لاری، تمبرهایی با عبارت پست ملت اسلام به چاپ رسید.
در شوال ۱۳۳۳، که ارتش انگلستان بندر بوشهر را گرفت، روی تمبرهای اداره پست شهر، مهر Bushire under British occupation (بوشهر در اشغال انگلستان) خورد که نشانه تسلط انگلستان بر آنجا بود.
در سال ۱۳۳۵، در پی نهضت انقلابی کازرون، روی تمبرهای احمدشاهی مهر ملت کازرون زدند. انتشار تمبری با عنوان «پست انقلابی ایران گیلان ۲۵ ثور ۱۲۹۹» برای اعلان جمهوری در گیلان به رهبری میرزا کوچک ‌خان جنگلی بود که معروف به تمبر انقلاب شد. علاوه بر آن مهر مخصوصی با عبارت پست دولت جمهوری شوروی ایران درست کردند که روی پاکت‌های رسیده می‌زدند.
مهر «سانسور جمهوری ‌طلبان غرب ۱۳۰۳» روی تمبرهای بسته‌های پستی همدان و سنندج و قزوین و اراک، بیانگر تمایلات جمهوری‌ خواهانه حاکمان غرب کشور بود.
پایان سلسله قاجاریه با زدن مهر «پست حکومت موقتی پهلوی ۹ آبانماه ۱۳۰۴ـ ۱۹۲۵» روی تمبرهای مالیاتی، اعلان گردید. از آن پس یا روی تمبرها چهره شاه تصویر می‌شد یا تصاویری از برنامه‌های اصلاحات اقتصادی و اجتماعی.
در دوره پهلوی، برخی اقدامات عبارت بود از چاپ تمبرهای فراوان با نقوش معماری باستانی ایرانی و تصاویر شاهان هخامنشی و ساسانی، اعلام تغییر نام پِرشیا به ایران و انتشار دوره تمبر با تصاویر ورزش‌های باستانی، بزرگداشت مفاخر و مشاهیر ایرانی همچون سعدی، رودکی و ابن سینا.
بارزترین ویژگی تمبرهای دوره پهلوی، اختصاص داشتن آنها به شاه و خانواده سلطنتی بود. بزرگداشت ازدواج، تولد فرزند و تاجگذاری، مضمون بسیاری از تمبرهای این دوره و چهره شاه، تصویر غالب تمبرهاست.
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، تصاویر و مضامین تمبرها کاملاً دگرگون شد. نخستین تمبرهای پس از انقلاب، که در فروردین ۱۳۵۸ منتشر شد، تصاویری از قیام مردم داشت. وقایع ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ و ۲۱ و ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، بر تمبرها ترسیم شد، که به نوعی مراحل گوناگون مبارزه مردم را تا پیروزی انقلاب بیان می‌کرد.
برخی تمبرهای منتشر شده در سال ۱۳۵۹ به بزرگداشت شهید مطهری، علی شریعتی و آیت اللّه طالقانی، پیشگامان انقلاب اسلامی، اختصاص داشت. برخی تمبرهای منتشر شده پس از انقلاب به طور ویژه به کسانی اختصاص دارد که در حافظه تاریخی مردم به عنوان الگوی شهامت و مبارزه ثبت شده‌اند، مانند انتشار تمبر یکصدمین سالگرد تولد محمد مصدق در ۲۹ اسفند ۱۳۵۸/
ته نقش تمبرهای ایران ــ که در دوره قاجار، تصویر شیر و خورشید و در دوره پهلوی، عبارت «دولت شاهنشاهی ایران» بود ــ در اردیبهشت ۱۳۶۰ به عبارت «جمهوری اسلامی ایران» تغییر یافت.
پس از انقلاب به جای تمبرهای ویژه جشن‌های ۲۵۰۰ ساله یا تاجگذاری، تمبرهایی به مناسبت اعیاد و مناسبت‌های مذهبی چاپ شد. تمبرهای ویژه هفته وحدت نیز به منظور همبستگی میان مذاهب اسلامی بارها به چاپ رسید. حمایت از جنبش‌های اسلامی دیگر کشورها، همچون انتفاضه فلسطین و قیام مردم افغانستان، در این میان جایگاهی خاص دارد.
بر تمبرهای پس از انقلاب، موضوع شهادت، به صور گوناگون تصویر شده است؛ از جمله تمبرهای بزرگداشت پیشگامان انقلاب اسلامی و شهدای جنگ تحمیلی و شهیدان نهضت‌های اسلامی سایر کشورها. جنگ تحمیلی و پیامدهای آن نیز موضوع بسیاری از تمبرهاست. برخی از این تمبرها رویدادهای مهم جنگ را بازگو می کند.
امروزه، چند انجمن دوستدار تمبر فیلاتلی در زمینه گردآوری و مطالعه تمبرهای ایرانی فعالیت می‌کنند، از جمله انجمن دوستداران تمبر اصیل و انجمن مطالعاتی دوستداران تمبر ایران. مجلاتی اختصاصی نیز چون جام تمبر، تمبر و پیام تمبر در ایران به طور متناوب چاپ شده است.

نخستين تمبر تصويري درايران، نقشي از ناصرالدين شاه است
نخستين تمبر تصويري ايران در آگوست 1876 به سفارش گوستاو ون ريدرر ،رييس اتريشي پست ايران به روش تيپوگرافي در چاپخانه دولتي اتريش در وين به چاپ رسيد.طرح اين تمبر تصوير ناصرالدين شاه به رنگ سياه روي زمينه شبکه‌اي رنگي است.
به گفته "ويليام هاروتيونيان"، رئيس انجمن تمبر ايران، محقق و عکاسي که مدت هاي طولاني روي تمبرهاي ايران مطالعه کرده است: «دومين سري که در فيلاتلي ايران اهميت خاص دارد سري ليتوگراف مي باشد که براي اولين بار نام کشور ايران در عبارت ممالک محروسه ايران روي ان نقش بسته است. بعد از انتشار تمبرهاي فوق که در حالت اضطرار به روش ليتوگرافي چاپ شده اند سري گراوه که از طراحي زيبايي برخوردار است در 7 رقم انتشار يافت.
به گفته هاروتيونيان ،رنگ آميزي تمبرها ي سري 4 جور ناصري به صورت يک شاهي ،سياه و بنفش ،دو شاهي،سياه و سبز ،پنج شاهي ،سياه و قرمز،ده شاهي ،سياه و آبي است.
هاروتيونيان، که اين اطلاعات را در مجموعه اي گرد آوري کرده است ، در باره اين تمبرها گفت: «از تمبرهاي سري 4 جور در سالهاي بعد براي فروش در بازار فيلاتلي به سفارش بواتال رئيس وقت پست در وين چاب مجدد صورت گرفته است.»
در بررسي هاي اين محقق،ثابت شده است : «رنگ تمبرها به رنگ تمبرهاي اصلي بوده و مشخصه اين تمبرها وجود نقطه اي شبيه سنجاق با دکمه روي کروات شاه است. نخستين تمبر تصويري ايران در آگوست 1876 به سفارش گوستاو ون ريدرر ، رييس اتريشي پست ايران به روش تيپوگرافي در چاپخانه دولتي اتريش در وين به چاپ رسيد. طرح اين تمبر تصوير ناصرالدين شاه به رنگ سياه روي زمينه شبکه‌اي رنگي است.
اين محقق افزود :«گوستاوفن ريدرر سفارش چاپ 300 هزار پاکت پستي که تمبر 5 شاهي سري 4 جور روي آن به چاپ رسيده بود را به چاپخانه دولتي اتريش داده ،ولي مصرف اين پاکت ها در شبکه پستي رايج نشد در نتيجه از طرف مقامات اجاره داده شد که تمبرهاي چاپ شده روي پاکت ها بريده و به صورت تمبر بالصاق مجدد روي مرسولات پستي مصرف شوند.»
هاروتيونيان معتقد است :«به علت کمبود تمبر در بعضي از مراکز پستي از تمبرهاي سري 4 جور نصفه مصرف شده اند.تمبرهاي 2،5 و 10 شاهي به صورت نصفه افقي يا عمودي درشهرهاي رشت،شيراز و کاشان مصرف شده اند.مصرف تمبرهاي 10 شاهي به صورت نصفه افقي که با مهر shahy 5 يا shahi 5 ديده شده است.»
بررسي ها نشان داده است : «اين عمل کارf .a stahl رييس وقت پست تبريز بدون مجوز از سوي m.riedere رييس کل پست انجام شده است.اين تمبرها احتمالا به صورت واقعي در تبريز ، اروميه ، خوي و مراغه مصرف شده اند که به علت کمبود تمبرهاي 5 شاهي در اين شهرها بوده است .البته اين مطلب داراي شبهه بسياري است .»

آيين نامه شوراي تمبر جمهوري اسلامي ايران

آیین نامه شورای تمبر کشور، به شرح زیر، در 8 ماده و چهار تبصره در 12 دیماه 1364 به تصویب مسئولین نهادهای عضو شورای تمبر کشور رسیده است:
1- بر اساس تصویب نامه شماره 16542 مورخ 9/5/1362 هیئت وزیران، به منظور سیاستگزاری، برنامه ریزی، بررسی و تصویب کلیه امور مربوط به چاپ و انتشار تمبرهای جاری و یادبود پستی، شورای تمبر تشکیل می شود.
2- هدف از انتشار تمبرهای جاری و یادبود علاوه بر تامین نیازهای پستی کشور، طرح موضوعاتی است که با اهداف متعالی فرهنگ و انقلاب اسلامی، بر اساس سیاستها موافقت داشته باشد و شامل این موارد است:
• مناسبتهای مهم مربوط به فرهنگ اسلامی و تاریخ اسلام: مبعث حضرت رسول (ص)، عید فطر، عید قربان، حج، عید غدیر، معراج پیامبر اکرم(ص)، ولادت و شهادت پیامبر و ائمه اطهار و حضرت زهرا (س).
• رویدادهای مهم انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران: روز جهوری اسلامی (12 فروردین)، روز قیام امت (15 خرداد)، جمعه سیاه (17 شهریور)، دهه فجر، سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی (12 تا 22 بهمن)، سالروز جنگ تحمیلی (31 شهریور)، سالروز تسخیر لانه جاسوسی آمریکا (13 آبان).
• معرفی میراث فرهنگی و تجلیل از مفاخر ارزنده اسلام، ایران، جهان و رویدادهای مهم فرهنگی در چارچوب ارزشهای اسلامی و انسانی.
• وقایع مهم بین المللی که ضمن برخورداری از اعتبار و ارزش والای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، با شئون و ارزشهای اسلامی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مغایرت نداشته و در ایجاد همبستگی مستضعفان و محرومان جهان و مقابله با ستمگران موثر باشد (از قبیل آزادی قدس، حقوق بشر، مبارزات ملل تحت ستم همچون افغانستان، لبنان، استقلال کشورهای دوست، محکومیت تبعیض نژادی).
• معرفی اوضاع طبیعی، اقتصادی و جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران و پیشرفتهای مربوط به آن
3- به منظور حفظ اهمیت و ارزش تمبرهای پستی کشور، رعایت ضوابط زیر الزامی است:
• سری تمبرهای جاری در هر سال دو بار منتشر می شود.
• مواردی که همه ساله به مناسبت آنها تمبرهای یادبودی چاپ و منتشر خواهد شد، عبارتند از: عید نوروز (اول فروردین)، روز جمهوری اسلامی ایران (12 فروردین)، میراث فرهنگی (11 بهمن)، مبعث حضرت رسول اکرم (21 رجب)، روز جهانی ارتباطات (27 اردیبهشت)، تولد حضرت مهدی و روز جهانی مستضعفان (15 شعبان)، روز قیام امت (15 خرداد)، روز جهانی پست (17 مهر)، میلاد پیامبر اسلام (ص) و حضرت صادق (ع) و هفته وحدت (12 تا 17 ربیع الاول)، سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و دهه فجر (12 تا 22 بهمن)، ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) و روز زن (20 جمادی الثانی)
• طرحهای مربوط به تمبرهای یادبود و جاری باید با ضوابط هنری مطابقت داشته و حتی المقدور از هنر اسلامی بهره مند باشد.
4- اعضای شورای تمبر عبارتند از:
• نماینده تام الاختیار وزارت پست و تلگراف و تلفن (شرکت پست جمهوری اسلامی ایران)
• نماینده تام الاختیار وزارت امور اقتصادی و دارایی
• نمایده تام الاختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
• نماینده تام الاختیار وزارت امور خارجه
• نماینده تام الاختیار سازمان تبلیغات اسلامی
تبصره: شورا می تواند در صورت ضرورت از کارشناسان، صاحبنظران و اساتید هنری جهت شرکت در جلسات شورا (بدون حق رای) دعوت به عمل آورد.
5- وظایف و اختیارات شورای تمبر به شرح زیر است:

وظایف کلی:

1- بررسی پیشنهادهای مربوط به انتشار تمبر در مهرماه هر سال برای سال بعد و تعیین مناسبتهای مختلف برای چاپ ونشر تمبرهای یادبود با توجه به سیاستهای مندرج در مواد 2و 3.
2- تعیین مشخصات مربوط به تمبرهای مختلف جاری و یادبود از قبیل قطع تمبر، تیراژ و ارزش تمبر.
3- بررسی و تصویب برنامه های لازم جهت بهبود کیفی تمبر و توزیع آن (به ویژه از طریق آشنایی با وضعیت طراحی، چاپ و نشر تمبر در سطح بین المللی).
4- سیاستگزاری تبلیغی برای معرفی تمبرهای منتشر شده از طریق وسایل ارتباط جمعی و راههای دیگر.
5- برگزاری مسابقات داخلی و خارجی برای طراحی سوژه های مورد نظر.
6- بررسی و تصویب مطالب بروشورهای مربوط به معرفی تمبرهای منتشر شده که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه و به شورا عرضه می شود.
7- تعیین حق الزحمه مناسب برای طراحان طرحهای منتخب شورا.
ب- وظایف و اختیارات شورا:
اعضای شورا علاوه بر وظایف کلی مذکور در بند الف، وظایف و اختیارات دیگری هم دارند:
• ریاست شورای تمبر و دبیرخانه آن و اظهار نظر در مورد نوع، تیراژ، و ارزش تمبرهای منتشره با توجه به سیاست و مقررات پستی کشور، پیگیری مصوبات شورای تمبر و انجام مکاتبات آن بر عهده نماینده تام الاختیار وزارت پست و تلگراف و تلفن (شرکت پست جمهوری اسلامی ایران) است.
• اظهار نظر در مورد تطبیق مناسبتها با اهداف انقلاب اسلامی در زمینه رشد و تعالی فرهنگ عمومی و طراحی تمبرها با ضوابط معتبر هنری و همچنین تهیه مطالب مربوط به بروشورهای معرفی تمبرهای منتشر شده بر عهده نماینده تام الاختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
• اظهار نظر در مورد مسائل فنی مربوط به پیگیری چاپ طرحهای منتخب از طریق چاپخانه دولتی بر عهده نماینده تام الاخیتار وزارت امور اقتصادی و دارایی است.
• اظهار نظر در مورد تطبیق مناسبت طرحها با معیارها و ارزشهای فرهنگ اسلامی بر عهده نماینده تام الاختیار سازمان تبلیغات اسلامی است.
6- جلسات شورا حداقل هفته ای یکبار تشکیل شده و با حضور اکثریت اعضا، شورا رسمیت خواهد داشت تصمیمات آن با رای اکثریت اعضای شورا معتبر و قابل اجراست.
تبصره: کلیه اعضای شورای تمبر باید منعکس کننده نظر نهاد متبوع خود باشند و در صورتی که هر یک از ایشان در حیطه وظایف خاص خود نظر مخالفی نسبت به طرحهای پیشنهاد شده به شورا اعلام نمایند، طرح یا مناسبت مربوطه به تصویب نخواهد رسید.
7- دبیرخانه شورای تمبر مسئول جمع آوری پیشنهاد های مربوط به انتشار تمبر، تهیه و تنظیم صورتجلسات شورا که در وزارت پست و تلگراف و تلفن (شرکت پست جمهوری اسلامی ایران) تشکیل می شود، نیز هست.
تبصره: مسئول دبیرخانه شورا با عنوان منشی شورا بدون حق رای در جلسات شرکت می کند.
8- این آیین نامه در 8 ماده و چهار تبصره در دوازدهم دی ماه 1364 به تصویب مسئولان نهادهای عضو شورای تمبر رسیده و اجرا می شود.

انواع تمبرها :

1-تمبر جاري (پستي) :

به تمبرهائي مي‌گويند كه تحت عنوان موضوعي خاص، در تيراژي نامحدود براي مصارف عمومي پست منتشر مي‌شود. تمبر جاري يا « سري‌هاي پستي » ممكن است بارها تجديد چاپ گردد و قيمت روي آن مطابق تعرفه‌هاي جاري پست تعيين مي‌گردد.

2- تمبر يادگاري :

تمبري است كه به مناسبتي خاص و برخلاف تمبرهاي جاري در تيراژ محدود منتشر مي گردد.

3- تمبرهاي خيريه( نيكوكاري ) :

اين نوع تمبر جهت كمك به سازمان‌هاي خيريه و آسيب ديدگان چاپ و به مصرف پست مي‌رسيد.

4- تمبر امانات :

جهت ارسال محموله‌هاي پستي از شهري به شهر ديگر روي بسته‌ها و يا قبوض رسيد پستي تمبر امانات را الصاق مي‌كردند تا محموله‌هاي مورد نظر به مقصد برسد.

5- معرفي تمبر شخصي

ارسال نامه از سالهاي دور يكي از روشهاي ارتباط افراد با يكديگر بوده و شايد بتوان آنرا قديميترين راه ارتباط افراد با يكديگر دانست.
همانطور كه مي‌دانيم، براي ارسال نامه از يك نقطه به نقطه ديگر از تمبر استفاده مي‌شود و بدليل سابقه طولاني استفاده از تمبر بسياري از مردم جهان اقدام به جمع آوري تمبر هاي انتشار يافته كردند و كلكسيون هاي بي‌نظيري در سراسر جهان بوجود آوردند بطوريكه در بعضي از اين كلكسيون‌ها تمبرهاي منحصربفردي وجود دارد.
حتي با پيشرفت روزافزون تكنولوژي و ارتباطات و مهيا بودن ارسال نامه به روشهاي پيشرفته و الكترونيكي باز هم استفاده از نامه به همان شيوه سنتي ادامه دارد و همچنين استفاده از تمبر نيز در بين عموم مردم رواج داشته و كلكسيونرهاي بسياري به دنبال جمع آوري تمبر مي‌باشند.
در فرآيند توليد يك تمبر، شركت پست تنها يكبار آن تمبر را چاپ كرده و پس از نشر و توليد آن، كليه لوازم توليد آن را از قبيل فيلم و زينك چاپ و نمونه اصلي آن از بين مي‌برد.
اين عمل باعث با ارزش شدن تمبر گرديده و موجب شده تا كلكسيونرها به جمع‌آوري تمبر اقدام كنند.
در كشورهايي نظير ايالت متحده و برخي كشورهاي اروپايي اين امكان از طريق پست در اختيار مردم قرار داده شده تا بتوانند از تمبرهاي قديمي بطور اختصاصي استفاده كنند اما نه به تنهايي كه باعث از بين رفتن ارزش تمبر شود بلكه در كنار يك عكس دلخواه از فرد سفارش دهنده. اين كار باعث مي‌شود تا همگان بتوانند عكس خود را در كنار يكي از معتبرترين تمبرهاي تاريخي كشور خود به عنوان يك تمبر شخصي در اختيار داشته باشند و براي ارسال نامه‌هاي خود از اين گونه تمبرها استفاده نمايند. بر اساس آمارهاي منتشره در كشورهاي ديگر، در سه هفته اول ارائه اين سرويس 40000 سفارش دريافت شده بطوريكه 40% آنها عكسهاي كودكان، 25% عكس نوجوانان و عكس هاي خانوادگي، 10% عكس حيوانات خانگي و مابقي مربوط به شركتها و مؤسسات بوده است و این نشان دهنده استقبال بسیار خوب مردم از این سرویس می باشد.
شركت پست جمهوري اسلامي ايران نيز در راستاي جلب رضايت مشتريان و مردم دست به چنين اقدامي زده واين امكان را از طريق سايت اينترنتي خود به عموم مردم عرضه كرده است.
شما مي‌توانيد با مراجعه به اين سايت عكس دلخواه خود را در كنار تمبر دلخواه خود كه از آلبوم تمبر موجود در شركت پست انتخاب مینمایید قرار داده و بعنوان تمبر شخصي بر روي نامه هاي ارسالي خود به دوستان و آشنايان استفاده نماييد.

پاكت‌هاي مُهر روز :

تمبرهاي يادگاري را در روز انتشار بر روي پاكت مصور مخصوص يا آرم دار شركت پّست كه توسط شركت پست تهيه گرديده چسبانده و با مهر مخصوص و تاريخ دار همان روز ابطال مي‌گردد كه اين پاكت‌ها همانند تمبر داراي ارزش مي‌باشند.

راهنمای اصطلاحات تمبر شناسی

تت بش:tete – beche

اصل لغت از زبان فرانسه است ولی در کاتالوگها وکتابهای تمبر اغلب کشورها به کار می رود و آن به دو تمبر گفته می شود که دو کلیشه در موقع چاپ بطور وارونه پهلوی هم و یا روی هم قرار گرفته باشند . در حال حاضر که چاپ تمبرها به طریق فیلم و زینگ انجام می گیرد ، این امر پیش نمی آید (تمبر دو شاهی سیاه شماره 24در باند چهارتائی به صورت تت بش چاپ شده .)

ردیف یا باند : bande =strip

در راهنمای تمبر این اصطلاح بیشتر در تمبر های شیر و خورشیدی اولیه به کار رفته . 3 یا 4 کلیشه را پهلوی هم به طور افقی به نام افقی و یا روی هم به نام ردیف عمودی قرار داده و چاپ می کردند ولی عموما باند به چند تمبر دندانه دار و یا بدون دندانه می گویند که پهلوی هم از ورق اصلی جدا شده با شند.(تعدادی از تمبر های شیر و خورشیدی اولیه ایران بصورت باند چاپ شده اند.)

بلوک :block=ms

هرگاه چهار کلیشه دو به دو پهلو یا روی هم قرار گیرند تشکیل یک بلوک از آن تمبر را می دهد که شامل چهار تمبر می باشد و این شکل تمبر را بلوک می نامند . تعدادی از تمبر های شیر و خورشیدی اولیه ایران و سری شصتمین سال تولد رضا شاه در بلوک چاپ شده اند . افرادی تمبر ها را به صورت چهارتایی به شکل بلوک از ورق تمبر جدا کرده و جمع آوری می نمایند.

سورشارژ :

مُهري است كه جهت تغيير قيمت، تغيير حكومت، يا معرفي آن براي مصارف پستي روي تمبر مي‌زنند.

دپلاسه displace :

جابجايي رنگ كه در هنگام چاپ تمبر در رنگ بندي آن صورت مي‌پذيرد آنگاه كه يكي از رنگها از محل اصلي خود جدا شده و جاي آن خالي يا با رنگ ديگري پر شده باشد.

ارور Error :

در لغت به معناي خطا و اشتباه مي‌باشد و در تمبرها هنگامي‌كه در مرحلة چاپ خطايي نظير وارونه شدن يا اشتباه در جهت يا درج قيمت، صورت پذيرد.

فيليگران :

به نوشته يا علامتي گويند كه در متن كاغذ وجود دارد و در برابر نور ديده مي‌شود.

منظور از سری تمبر چیست؟

تعداد تمبری که از طرف اداره ی پست در یک روز و به مناسبت موضوع خاصی منتشر می شود آن را سری مربوط به آن موضوع می نامند . در مورد تمبرهای جاری تعداد تمبر در یک سری بیش از چند قطعه است . تمبرهای یادگاری معمولا تعداد آن محدود و از یک تا چند قطعه می تواند باشد . گاهی اتفاق می افتد که تمبرهای سری جاری به تدریج و در تاریخ های مختلف منتشر می شود در نهایت تشکیل یک سری کامل را می دهد در صورتی که تمبر یادگاری فقط در یک روز تعیین شده منتشر می شود .

چه نوع تمبر هایی را بایستی جمع آوری نمود؟

ادارات پست در هر کشور تمبر ها را برای مصارف و مناسبت های مختلف چاپ و منتشر می کنند که آنها را می توان به صورت زیر گروه بندی کرد :

تمبرهای جاری

این نوع تمبرها به تعداد نسبتا زیاد چاپ و تعداد تمبرهای یک سری از چند قطعه تشکیل شده و با قیمت های متفاوت از کم تا ارقام بالا است .

تمبرهای یادگاری

همان طوری که از نام آن مستفاد می شود منحصرا به مناسبت حادثه مهم و رویداد مخصوص که مورد توجه می باشد چاپ و منتشر می شود و تعداد تمبر در یک سری از یک تا چند قطعه می تواندباشد .

تمبرهای خیریه

این نوع تمبرها جهت وصول درامدی جهت کمک به سازمانهای خیریه چاپ و به مصرف پست می رسند .

تمبرهای دولتی

تمبرهای دولتی منحصرا بایستی به وسیله سازمانهای دولتی روی مرسولات دولتی که از طریق پست ارسال می شوند مصرف شود . این نوع تمبرها را جزو تمبرهای جاری محسوب میدارند .

تمبرهای امانات

در ازاء دریافت کرایه حمل بسته های ارسالی به شهرستانها تمبر مخصوصی روی بسته ها و یا روی قبض ارسال بسته که در اداره پست نگهداری می شود الصاق می نمایند .
افراد علاقمند به جمع آوری کل تمبر های یک دوره خاص ناچار به تهیه کلیه تمبرهای منتشره از طرف اداره پست به هر عنوان و مناسبتی باشد هستند ،در صورتی که علاقمندان به تمبرهای یادگاری منحصرا تمبرهای یادگاری را جمع آوری می نمایند .

چه طور می شود تمبرهای خارجی را جمع آوری نمود؟

قبل از اقدام به خرید تمبر بایستی بدانیم چه نوع مجموعه ای را می خواهیم داشته باشیم . نحوه انتخاب برای افراد متفاوت است ،به علت تعدد کشورها و تمبرها تهیه مجموعه جهانی امکان پذیر نخواهد بود و بایستی در محدوده یک یا چند کشور و یا سوژه خاص مورد علاقه اکتفا نمود .انتخاب یک کشور و با یک سوژه بهترین روش برای داشتن یک مجموعه جالب خواهد بود. از آنجا که تهیه تمبرهای یک کشور با سابقه بیش از یک صد سال مستلزم سرمایه گذاری سنگین می باشد و تهیه بعضی ارقام از تمبرها بسیار مشکل خواهد بود بهتر است از یک دوره خاص شروع نمود و یا اگر یک سوژه معینی را دنبال می کنیم دقیقاَ مشخص باشد .سوژه های مورد توجه بسیار زیاد و از بین آن ها می توان گل ،حیوانات ، پرندگان،کشتی،هواپیما، قطار ، موسیقی، پیشآهنگی ، ورزشی،فضایی،پزشکی را نام برد چنان چه بخواهیم فقط تمبرهای ایران را جمع آوری کنیم می توانیم از تاریخ شروع به ترتیب بگذشته و از تمبر های سالهای قبل به صورت سال کامل خریداری نماییم ، پس از مدت کوتاهی دارای یک مجموعه غنی و جالب خواهیم بود .

تمبرهاي اشتباه چاپ (اِرور): Error in Print

در زمانهاي گذشته كه فرآيند تهيه فيلم و زينك براي چاپ به صورت امروزي (به صورت همزمان براي رنگهاي چاپ) نبود، براي چاپ هر رنگ بر روي تمبر از زينكهاي جداگانه استفاده مي شد و متصدي دستگاه چاپ مي بايست پس از هر نوبت چاپ، برگهاي چاپ شده را خشك نموده و مجدداً براي چاپ رنگ بعدي وارد سيني تغذيه دستگاه چاپ نمايد.
در اين بين، گاهي يكي از برگه هاي بزرگ تمبر به صورت معكوس نسبت به جهت اصلي زينك قرار مي گرفت يا حتي قسمتي كه بعداً چسب مي خورد (پشت برگه تمبر) در بين برگه ها قرار مي گرفت. لذا پس از چاپ، برگه مذكور يك يا دو رنگ چاپ را به صورت معكوس در خود داشت. گاهي اوقات، كج گذاشتن برگ يا تنظيم نبودن سيلندر دستگاه چاپ براي برخي رنگها، سبب پرش رنگ در تمبر نهايي مي شد كه از آن به عنوان Displaced Sheet يا به اصطلاح متداول امروزه «تمبر دپلاسه» (جابجا) ياد مي شود.
از تمبرهاي مشهور اشتباه چاپ كه در حال حاضر بيشترين قيمت را دارد مي توان از تمبر 24 سنتي پست هوائي آمريكا (1918 ميلادي) نام برد. در اين تمبر عكس وسط كه نقش يك هواپيما است بصورت وارونه چاپ شده است. اين تمبر به صورت يك برگه 100 عددي بوسيله شخصي از باجه تمبر فروشي از يكي از دفاتر پستي واشنگتن به قيمت اصلي آن يعني 24 دلار خريداري شد.

پس از 10 روز، اين شخص برگه كامل 100 تايي را به يك تمبر فروش در فيلادلفيا به قيمت 15000 دلار فروخت. تمبر فروش مذكور نيز آنرا به قيمت 20.000 دلار به يك كلكسيونر فروخت. اين كلكسيونر تمبرها را از صفحه جدا و هر قطعه آنرا به قيمت 250 دلار فروخت. لذا قيمت اين تمبر به تدريج رو به افزايش گذاشت و در حال حاضر به قيمت هر قطعه 150.000 تا 200.000 دلار معامله مي شود. بلوك 4 تايي آن آخرين بار به قيمت 500.000 دلار در سال 1980 معامله شد. ملاحظه مي كنيد كه يك تمبر 24 سنتي كه برگ كامل آن 24 دلار قيمت داشت و به 15000 دلار فروخته شد، در حال حاضر قيمتي معادل حداقل 2 ميليون دلار پيدا كرده است.
عطش كلكسيونرها براي داشتن يك سري از اين تمبر باعث شده كه اكثر بلوكهاي آن قطعه قطعه شده و به بهاي گزافي به خريداران فروخته شود. گفته مي شود اكنون تنها 7 بلوك كامل از اين تمبر وجود دارد.
در بين تمبرهاي ايراني نيز تمبرهاي اشتباه چاپ زيادي در سالهاي گذشته ديده شده كه در جاي خود گرانقيمت و جالب توجه هستند. آخرين تمبري كه چاپ وارو در آن گزارش شده، تمبر ۶۰ ريال (تصوير گل مرواريد) مربوط به سري گل (سري پستي ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴) مي باشد. همچنين از تمبر روز جهاني استاندارد (۱۹ آذر ۱۳۷۰) - شماره كاتالوگ فرحبخش: ۲۵۰۴ - كه آرم موسسه استاندارد را بر خود دارد؛ نمونه بدون آرم استاندارد هم ديده شده كه ارور بسيار جالب و گرانبهايي است.
در سالهاي آخر دهه ۶۰ و اوايل دهه هفتاد شمسي، چاپ تعدادي از تمبرهاي ايران در چاپخانه بانك مركزي انجام شد كه از پر اشتباه ترين ارورها يا چاپهاي دپلاسه تاريخ تمبر ايران مي باشند. بيشتر تمبرهاي چاپ بانك مركزي با ارور چاپ (عدم چاپ يك يا چند رنگ)،‌عدم پرفراژ (دندانه گذاري) يا دپلاسه شدن يك يا چند رنگ همراه هستند.

در تمبر يادبود اولين سالگرد ارتحال امام خميني (ره) كه در ۱۴ خرداد ۱۳۶۹ در بانك مركزي چاپ شده - شماره كاتالوگ فرحبخش: ۲۴۱۵- بيش از ۱۷ نوع اشتباه چاپ، دپلاسه شدن و عدم دندانه در يكي از جهات تمبر گزارش شده است.
منابع :
تمبر http://www.iran-collection.ir
آشنایی با تاریخچه تمبر http://ibox.ir
دانستنيهاي تمبر http://stampshome.blogfa.com
تمبرها http://www.mypardis.com
تاریخچه وانتشار تمبر http://www.iran-collection.ir
دانستنيهاي تمبر http://ziba8676.blogfa.com
نخستین تمبر دنیا http://www.stamp.blogfa.com/
تمبر http://fa.wikipedia.org
تمبر چيست؟ http://www.aqm.ir
/خ