شیعیان مصر و سعودی

شیعیان مصر

شیعیان اثنی عشری در مصر اقلیتی محدود هستند، محروم از ابراز عقاید دینی و ممنوع از ایجاد موسسات دینی یا اجتماعی ویژه شان، پیروان این مذهب در فشار امنیتی شدیدی قرار دارند.
حکومت مصر درمورد تابعیتشان غالبا به دیده اتهام به آنها می نگرد و جامعه نگاهی آمیخته با شک نسبت به اعتقادات آنها دارد.

مقدمه:

مصری ها معروف به محبت شدید نسبت به اهل بیت پیامبر و تعلق خاطر به ایشان هستند.اما مذهب تشیع همزمان با سلطه دولت فاطمیون اسماعیلی مذهب بر مصر شکوفا شد و مساجدشان در اذان عبارت "حی علی خیر العمل" را به کار می برند.(عبارتی که شیعیان بر خلاف اهل سنت آن را به اذان اضافه نموده اند.)
همراه با سقوط دولت فاطمی عاضد در سال 567 ه.ق تشیع محدود و مصر به نظام اهل سنت بازگشت به طوری که مذهب امام ابو حنیفه نعمان مذهب رسمی مصر شمرده می شود.
مسجد جامع الازهر که توسط فاطمیون بنا گردید، تبدیل به بنای باشکوه علمی و معنوی اهل سنت در تمام جهان اسلام گردید.
با این وجود مصری ها احیاء مراسم ولادت و توجه به مناسبت های مربوط به اهل بیت را از فاطمی ها به ارث بردند. مانند میلاد نبی اکرم ص و امام حسین و آغاز سال هجری و روز عاشورا و دیگر مناسبت هایی که بخشی از احساسات مردمی آنها را سبب می شود به عنوان مثال بیش از 2 میلیون مصری برای زیارت ضریح امام حسین در سالروز ولادت آن حضرت که هر ساله در قاهره برگزار می شود شرکت می کنند.
علی رغم این که شیعیان در مصر از دهه 40 قرن گذشته و تا اواخر دهه 70 با یک آزادی نسبی فعالیت می کردند اززمان پیروزی انقلاب اسلامی در ایران در سال 1979 مورد تحریم قرار گرفتند حقوقشان در آزادی بیان اعتقادات دینی شان به رسمیت شناخته نمی شدازایجاد تشکیلات دینی واجتماعی منع شدند واز اواسط دهه 80- طبق گزارشها-تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند.
به نظر می رسد سخنان رئیس جمهور مصر حسنی مبارک در مصاحبه ای با شبکه العربیه در آوریل 2006 که طی آن بیشتر شیعیان را به تابعیتشان نسبت به ایران و نه نسبت به دولت خود متهم ساخت، اختصاراً نظر حکومت نسبت به شیعیان مصر را بیان می دارد.
در نگاهی مردمی، تصورات حاکم نسبت به عقاید شیعیان مانند لعن ابوبکر و عمر اعتقاد به عصمت امامانشان و تقیه( پنهان داشتن حقیقتی که قلبا به آن ایمان دارد) و برافراشتن پرچم هایی در روز عاشورا و دیگر عقاید و رفتارهایی که مورد تائید اهل سنت نیست، باعث شده است که مردم نگاه آمیخته با شکی به آنها داشته باشند از این رو می توان گفت شیعیان مصر میان دو آتش به سر می برند، آتش اتهام رسمی و آتش طرد مردمی.

وضعیت جمعیت شناختی_ دینی

نمی توان به سادگی تعداد دقیق شیعیان مصر را بدست آورد، اما گزارش وزارت امور خارجه آمریکا در سال 2006، با عنوان " آزادی دینی در جهان"حاکی از آن است که شیعیان کمتر از یک درصد از کل جمعیت که بالغ بر 74 میلیون نفر است را تشکیل می دهند و این در حالی است که محمد الدرینی، از شخصیت های برجسته شیعه در مصر و رئیس مجلس اعلی اهل بیت بر این ادعاست که تعداد شیعیان مصر 5/1 میلیون نفر است اما منابع غیر رسمی تعداد آنها را بیش از چند هزار نفر نمی دانند.
گفته می شود در مصر افرادی هستند که به خاندان پیامبر از دو نوه آن حضرت حضرت حسن(ع) و حضرت حسین(ع) منتسبند، و بر آنها عنوان " السادة الاشراف" اطلاق می شود و به گفته درینی تعداد آنها حدود 6 میلیون نفر است، 4 میلیون نفر از آنها د رمنطقه الصعید ساکنند و بیشتر اینان و _ نه همه آنها_ اهل سنت هستند و خلاف آن چه بعضی می پندارند شیعه نیستند.
شیعیان مصر دارای مذهب جعفری(اثنی عشری) هستند و از ناحیه بالاترین مرجع دینی در مصر یعنی الازهر به این نام شناخته شده اند.
رئیس الازهر علامه محمود شلتوت درسال 1959 فتوایی صادر کرد مبنی جواز تشرف به مذهب جعفری همانند دیگر مذاهب اهل سنت. رئیس فعلی دکتر محمد سید طنطاوی نیز بر استمرار عمل به این فتوا تاکید کردواین در زمانی بود که نیروهای امنیتی گروهی از شیعیان را دستگیر کردند.
با این وجود مذهب جعفری به رسمیت شناخته نشده است، برای این که یک تشکل دینی به رسمیت شناخته شود، باید درخواست خود را به اداره امور دینی وزارت کشور ارائه دهد، که حدود فعالیتهای این تشکل را تعیین کند تا خطری از ناحیه این تشکل" تمامیت ملی" و " امنیت اجتماعی" را تهدید نکند.
حکم رسمی تشکل جدید توسط رئیس جمهور صادر می شود، طبق قانون شماره 15 سال 1927. در حالی که هیچ تشکل دینی از چنین روندی برای ثبت رسمی آگاهی نداشت و اعضاء تشکل مورد بازداشت قرار می گرفتند و زنداتی می شدند، طبق ماده 98 قانون جزا، در اوائل سال 2004 بعضی از افراد شیعه و در رأس آنها شیعی معروف دکتر احمد راسم نفیس درخواستی مبنی بر به رسمیت شناختن شیعه به عنواه مذهب دینی رسمی، طبق قانون، به وزیر کشور ارائه کردند، اما وزارت تاکنون جوابی نداده است.
شیعیان مصر مرجعیت دینی ندارند و یا حتی نمایندگان مراجع خارج از کشورشان، همان گونه که دربعضی کشورهای خلیج و دیگر دولت های عربی که دارای افراد شیعی مذهب هستند دیده می شود. همچنین آنها مسجدی ویژه مذهب خود نیز ندارند و این زمانیست که حکومت بر تنها مسجدشان مسجد آل بیت دست نهاد و در سال 1979 آن را جزء مساجد اهل سنت خواند. با وجودیکه طبق گزارش وزارت امور خارجه امریکا حدودد 74500 مسجد( که ساختمان آنها مستقل و متعلق به مسجد است) و 18000 مسجد( که جزء ساختمان های دیگر هستند) و همگی مساجد اهل سنت می باشند، در مصر وجوددارد.
در مصر اماکن و زیارتگاه های اهل بیت وجود دارد که حکومت مسئولیت اداره و نظارت بر آنها را دارد، این زیارتگاه ها اگر چه در نظر شیعیان مقدسند امامورد زیارت عموم مردم مصر قرار میگیرند؛ مانند ضریح حسین بن علی در نزدیکی مسجد الازهر(که گمان می رود سر حضرت حسین ع در آن مدفون است) و ضریح خانم زینب ع (که بارگاهی نیز در جنوب پایتخت سوریه-دمشق- به نام ایشان است) و ضریح خانم سکینه بنت الحسین، و ضریح خانم نفیسه بنت الحسن و بارگاه امام زین العابدین علی بن الحسین ع.
بنابر گزارش"ملل و نحل و اعراق" مرکز پژوهش های رشد و توسعه ابن خلدون در سال 2005 با بهبود روابط مصر و ایران در دهه 90، طرح جذب گردشگران ایرانی و شیعه جهت سفرهای سیاحتی به مصر زیارت بارگاه آل بیت مورد بحث قرار گرفت و وزارت گردشگردی مصر بررسی آن را آغاز کرد اما مسائل امنیتی و محافظه کاری علمای الازهر مانع از اجرای این طرح شدند.
از سویی دیگر مصر از اواخر دوره سادات عرصه هجرت طائفه بهره بوده است که یه یکی از فرقه های مذهب اسماعیلی منسوب است مذهبی که دولت فاطمیون آن را اختیار کرده واتباع این مذهب به اسماعیل بن جعفرصادق ع منسوبند و امامت را از نسل وی می دانند نه امام موسی کاظم ع.
بعضی اخبار مبنی بر این است که این طایفه بعد از سقوط دولت فاطمیون در هند انتشار یافت و لفظ "بهره" در زبان هندی به معنای "تاجر" است و از این لفظ، اشتغال افراد این طائفه به تجارت بدست می آید. از این جهت ثروتمندترین طایفه شمرده می شوند که بیشترین طرفداران آن در هند و پاکستان هستند.
طایفه بهره از آنجا که مصر پایگاه فاطمیون محسوب می شود با آن ارتباط روحی و معنوی دارند و از این رو مشتاق زیارت آثار فاطمیون و آرامگاه های اهل بیت در مصرند. این طائفه اقدام به ترمیم مسجد حاکم فاطمی به نام مسجد الانور در قاهره نمودند، مسجدی که برای اقامه مناسک دینیشان به آنجا می روند. بعضی از آنها دارای املاک و مغازه های تجاری در اطراف مسجد هستند و در آنجا ساکنند.
الازهر به رهبر این طائفه محمد برهان الدین ملقب به سلطان، دکترای افتخاری، اعطا کرده است. او کسی است که کابین فعلی ضریح حضرت زینب در قاهره را ساخته است.

واقعیت سیاسی- اجتماعی

صالح وردانی( از شیعیانی که پیش از تشیع عضو سازمان جهاد بود و در سال 1988 دستگیر شد به جهت قضیه ای که در آن زمان سازمان خمینی نام داشت) در کتابش شیعه در مصر معتقد است که فعالیت شیعیان در دوران جدید مصر در نیمه دهه 40 توسط گروه التقریب بروز پیدا کرد، این گروه مجموعه ای از علما سنی و شیعی است که به تقریب بین مذاهب فرا می خوانند.
از علما اهل سنت طرفداران تقریب می توان شیخ محمود شلتوت و شیخ احمد شرباصی را نام برد و از علمی شیعه برجسته ترینشان شیخ محمد تقی قمی(ایرانی) شیخ محمد جواد مغنیه(لبنانی) و شیخ محمد حسین آل کاشف الفطاء(عراقی).
در سال 1973 سید طالب الحسینی رفاعی از علما عراق جمعیت"آل البیت" تاسیس نمود که جبهه تشیع در مصر شمرده می شود. این جمعیت با آزادی نسبی به فعالیت می پردازند و این نتیجه رابطه قوی ایست که میان حکومت سادات و ایران درزمان حکومت شاه وجود داشت.
اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 و تیره شدن روابط میان حکومت سادات و حکومت امام خمینی و به دنبال آن قطع روابط دیپلماسی بین دو کشور امتیاز این جمعیت به دستور حکومت لغو شد و مسجدشان نیز مصادره گردید.
با وجودی که این جمعیت در سال 1988 به حق قانونی مبنی بر استیفای حقش در ادامه فعالیت دست یافت اما حکومت مصر تاکنون آن حکم را اجرا نکرده است.
نگرانی پنهانی حکومت مصر از جمهوری اسلامی ایران عامل اصلی جهت دهی به تعامل حکوم مصر با شیعیان در آن زمان بود، به خصوص ترس از شعار صدور انقلاب که بعضی جریان ها ی سرمایه داری در ایران سر دادند.
بعضی نگرانی های حکومت مصر به وقوع پیوست انقلاب اسلامی در جامعه مصر تاثیر نهاد به گونه ای که گروهی از مصری ها به تشیع روی آوردند و در سال 1986 اولین انتشارات شیعی در مصر با عنوان "دارالبدایة" تاسیس شد اما نیروهای حکومتی دو سال بعد آن را تعطیل کردند.
در واقع مراجع و شخصیت های دینی مصر نگاهی شک آمیز به شیعه دارند و تشیع را با مطامع شخصی و منافع مادی مرتبط می دانند.
دکتر محمد سلیم عوا، دبیر کل اتحادیه جهانی علما مسلمین در نشستی که با دبیر روزنامه نگاران در قاهره در 6 سپتامبر 2006 برپاشد بعضی شیعیان را متهم به این کرد که دعوت به تشیع را وسیله برای رهبری و جلب منافع مادی خود قرار داده اند.
شیعیان از سال 1998 مورد فشار امنیتی قرار گرفته و بارها به حقوقشان تعدی شده است. طبق گزارش سازمان دفاع از حقوق فردی(سازمانی مستقل جهت دقاع از حقوق بشر) با عنوان آزادی عقیده و مسائل شیعه در مصر دست کم 124 نفر از شیعیان دستگیر شده اند و این امر در سال های 1988 و1989و1996و2002 و اواخر2003 در جریان حملات امنیتی روی داد.
به عنوان مثال دستگاه های امنیتی در دسامبر 2006 تعدادی از شیعیان را پس از یورش به منازلشان در شهرغارب در ساحل دریای سرخ و در جنوب شرقی کشور بازداشت کردند با اتهامی مبنی بر وارد کردن اموال از خارج و تهدید صلح و امنیت اجتماعی و اقدام به سرنگونی حکومت در کشور، نیروهای حکومتی مدتی بعد آنها را آزاد کردند.
این سازمان در گزارش خود اشاره به این مطلب دارد که در تمامی این حملات امنیتی ضد شیعه اسبابی سیاسی در کار است که میل به توجیه این بازداشت ها دارد مانند تشکیل سازمان" محظور"، ارتباط با دولت های بیگانه وارد کردن اموال از خارج اقدام به سرنگونی حکومت. اما اسباب دینی این بازداشت ها به سرعت بروز پیدامی کنند..
با وجود محرومیت شیعه از آزادی بیان عقایدشان، و ممنوعیت از تشکیل مؤسسات دینی یا اجتماعی ویژه شان و گاهی بازداشت آنها این سازمان تاکید بر این دارد که وجود سیاستی در جهت سرکوب آنها قابل اثبات نیست بعضی تحلیلگران بر این باورند که رابطه حکومت مصر با شیعیان از رابطه شان با ایران تاثیر مثبت و منفی می پذیرد زمانی که رابطه بین دو کشور دچار تشنج گردید شیعیان تحت فشار قرار گرفتند و هنگامی که گشایشی در روابط دو کشور حاصل شد محدودیت های آنها نیز کاهش یافت. به ویژه این که روابط دیپلماسی کامل بین تهران و قاره دیگر بازگشتی نداشت.
برجسته ترین شخصیتهای شیعی دکتراحمدراسم نفیس استاد دانشکده پزشکی در دانشگاه منصوره مصر در سالهای 1989و1996 به اتهام تشکیل سازمانی شیعی وارتباط با مقتدی صدر وطایفه زیدیه در یمن دستگیر ودر مه 2005 پس ازگذراندن 15 ماه بازداشت بدون اتهام و محاکمه ازاد شد.

شیعیان عربستان سعودی

در نگاهی تاریخی، شیعه در كشور عربستان سعودی در حاشیه نظام سیاسی قرار دارد و به عنوان واكنش در برابر این سیاست رسمی،‌ اصل رودررو شدن با نظام حاكم را بنا نهادند.
اما در دهة نود،‌ شكل جدیدی در رابطة میان نیروهای شیعی مخالف و حكومت پیدا شد. حكومت سعی در مهار نمودن مطالبات شیعیان و دخالتها و سلطه جوئیهای آنها داشته است، در حالیكه شیعه بطور مسالمت آمیز سعی در دست یافتن به حقوق كامل شهروندی دارد.

مقدمه

از زمان تأسیس حكومت سعودی در سال 1932 و در حالیكه شیعه در حاشیه نظام سیاسی سعودی و تابع سیاستهای آن بود، در بعضی از گزارشهای سازمانهای حقوق بشر، نژادپرست خوانده شد.
اما پیروزی انقلاب اسلامی در ایران سال1979، فصل ممیزی در رابطه میان شیعه و نظام سعودی ایجاد كرد. چراكه روحیة انقلابی را به شیعیان سعودی القا و رویكردهای ضد حكومت آل سعود را تحكیم و تقویت نمود. و در مقابل پیروزی این انقلاب هراس شدیدی را در نظام سعودی نسبت به سلطة شیعیان جمهوری اسلامی ایران ایجاد كرد.
بعد از حوادث نوامبر 1979 ، كه طی آن صدمات شدیدی به نیروهای امنیتی سعودی وارد شد و منجر به كشته و زخمی شدن دهها نفر و دستگیر و زندانی شدن صدها تن گردید، نظام سعودی فعالان سیاسی شیعه را مورد فشار قرار داد، تا جائیكه آنها را وادار به تبعید نمود، و از آنجا هجمة تبلیغاتی و سیاسی ضد نظام ترتیب داده شد.
ظاهراً، مخالفین سیاسی شیعه در اواخر دهه هشتاد دریافته اند كه رودررو شدن با نظام نتایج ملموسی را در ارتباط با وضعیتشان در این كشور به دنبال نخواهد داشت. در همان زمان، حكومت پی برد كه ناگزیر از كنترل مخالفتهای شیعه است. به این ترتیب، دو طرف در سال 1993، به دنبال
دیدار ملك مهد بن عبدالعزیز با چهارتن ا ز رهبران شیعی، به توافق رسیدند. در برابر متوقف شدن فعالیتهای مخالفانه شیعه در خارج، حكومت مجوز بازگشت صدها نفر را از تبعید صادر كرد، زندانیهای سیاسی شیعه آزاد شدند و جوازهای توقیف شده به صاحبانش برگردانده و به افراد ممنوع الخروج اجازه سفر داده شد، و همچنین بررسی مسألة تبعیض مذهبی را متعهد شدند.
می‌توان گفت شیعه در سعودی از دهه نود مسیر جدیدی را در پیش گرفته است، با هدایت جنبش اصلاح طلب اسلامی شیعی، كه بارزترین جنبش شیعی است و در مصالحه و تسامح در برابر نظام و تأكید بر تحكیم موقعیت شهروندی شیعه در حكومت و مبارزه با روش صلح آمیز و سیاسی به هدف دستیابی به حقوق خود همانند دیگر شهروندان و مشاركت در ایجاد و تقویت تحوّل دموكراسی و اصلاح در كشور شناخته شده است.

وضعیت جمعیت شناختی- دینی

آمار رسمی در مورد تعداد شیعیان سعودی وجود ندارد، گزارش كمیته بین المللی مبارزه با بحران در بروكسل با عنوان«مسأله شیعه در كشور عربستان سعودی» در سال 2005، تعداد آنها را تقریباً 2 میلیون نفر بر آورد كرده است، كه این میزان 15-10 درصد كل جمعیت را دربرمی‌گیرد. (میزان كل جمعیت در سال 2004، 22 میلیون و 670 هزار نفر است كه 16 میلیون و 530 هزار نفر آنها را مواطنون تشكیل می‌دهند).
شیعیان در منطقه شرقی كشور، كه منطقه ای نفت خیز است تمركز دارند و اكثریت جمعیت این منطقه را، بخصوص در قطیف و احساء تشكیل می‌دهند.
جمعیت كمی از شیعیان نیز در دیگر مناطق مانند مدینه زندگی می‌كنند. علاوه بر آنها فرقة اسماعیلیه شیعه از قبیله یام نیز در جنوب ساكن هستند و گزارشها در مورد تعداد آنها متفاوت است. گزارش كمیته بین المللی مبارزه با بحران، جمعیت آنها را 100 هزار نفر اعلام كرده است، در
حالیكه گزارش وزارت خارجه امریكا «آزادی دینی در جهان» این جمعیت را 700 هزار نفر برآورد كرده است.
شیعیان زیدیه نیز در مناطقی در جنوب (عسیر و جیزان و نجران) و غرب
(جده و ینبع) پراكنده هستند و گزارشی در مورد تعدادشان وجود ندارد.
غالب جمعیت شیعیان سعودی، بخصوص در منطقه شرقی، امامی مذهب هستند كه معتقدند به امامت 12 امامی می‌باشند.
شیعیان عربستان دارای اصل و ریشه عربی هستند، و تاریخ سكونت آنها در شرق جزیره العرب به اواخر قرن سوم هجری بازمی‌گردد، زمانیكه قرامطه (از شیعیان اسماعیلی) در این منطقه دولتشان را برپا كردند. از آن تاریخ تا تأسیس دولت جدید سعودی، این منطقه مركز معنوی مهم شیعه بوده است، بطوریكه قطیف به جهت كثرت حوزه‌های علمیه در آن «نجف صغری» نامیده می‌شود.
شیعیان امامیه در سعودی، تابع تنها یك مرجع دینی نیستند؛ بعضی مقلد آیت‌ا.. خامنه‌ای، رهبر عالی جمهوری اسلامی ایران، بعضی مقلد آیت‌ا.. سیستانی در عراق و بعضی دیگر نیز مقلد آیت‌ا.. صادقی شیرازی در قم، آیت‌ا.. محمدتقی مدرسی در كربلا و آیت‌ا.. محمدحسن فضل‌ا.. در لبنان هستند.
بطور كلی، رویكرد شیعیان سعودی، رویكردی اسلامی و محافظه‌كارانه است.
از مساجد شیعه در این كشور، مسجد امام حسین در صفوی، مساجد امام علی، مسجد عباس و مسجد امام حسن در قطیف و از حسینیه‌های آنها (مكانهایی كه مراسم عزاداری حسینی و مراسم مذهبی و سوگواری برپا می‌شود) حسینیه امام منتظر در سیهات و حسینیه الزهرا در قطیف و حسینیه زین‌العابدین در مدینه منوره را می‌توان نام برد.
دادگاه مخصوص شیعیان «دادگاه اوقاف و وصایا» نام دارد كه وابسته به وزارت دادگستری است.

واقعیت سیاسی- اجتماعی

علیرغم اینكه شیعیان دارای سازمان و یا تشكّلهای سیاسی قانونی نیستند، اما جمعیتهای غیررسمی آنها وجود دارد.
بیشتر فعّالان شیعه متدین و تابع و جمعیت دینی هستند،‌ اما اخیراً تعدادی از فعّالان غیرمذهبی نیز بروز كرده‌اند. از مهم‌ترین گروههاهی سیاسی شیعه جنبش اصلاح‌طلب اسلامی است كه شیخ حسن صفار از رهبران این جنبش است. نامزدهای این جنبش، بطور غیررسمی، كرسیهای شوراهای شهرها و شهرهایی كه غالب جمعیت آنها شیعه است را در انتخابات محلی سال 2005 از آن خود كردند.
از دیگر سازمانهای شیعی، جمعیت حزب‌ا.. مجاز است كه در منطقه به انصار خط امام خمینی معروف است و در سال 1987 توسط تعدادی از شخصیتهای دینی تأسیس شد. امّا ناظران(تحلیگران) معتقدند كه این جمعیت جامعة شیعه سعودی را در معرض خط قرار می‌دهد. با توجه به اینكه این جمعیت معتقد به ولایت فقیه و تابع مرجعیت دینی آیت‌ا.. خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران هستند. آنها متهمند به ا نفجاری كه در سال 1996، محل استقرار سربازان آمریكایی در شهر خبر سعودی را مورد هدف قرار داد.
شیعیان سعودی از اینكه به عنوان شهروند درجة دو با آنها رفتار می‌شود در رنج هستند و شاهد تبعیض طائفی و مذهبی‌ای هستند كه بر ضد آنها اعمال می‌شود و نابرابر دیدن آنها نسبت به دیگر شهروندان سعودی و عدم حضورشان در پستهای بالای كشور، مانند كابینه دولت (هیچ شیعه‌ای در تاریخ این حكومت پست وزارت نداشته است) و نمایندگان وزارتها و هیأت دیپلماسی و دستگاههای نظامی و امنیتی و مشاركت اندك آنها در مجلس شورا (4 نفر از 150 عضو)، علاوه بر خشونتی كه طبق گزارشها از ناحیة دستگاههای امنیتی متوجه آنهاست.
شیعیان ادعا می‌دارند كه از طرد مذهبی كه از ناحیة مؤسسات دینی رسمی بر ضد آنها اعمال می‌شود رنج می‌برند. مانند: دادگاههای قانون، هیئت امر به معروف و نهی از منكر و مراكز دعوت و ارشاد و فتاوی تكفیر كه توسط رهبران دینی رسمی و غیررسمی صادر می‌شود،‌ و كتابهایی كه در داخل كشور چاپ و نشر می‌شوند و شیعیان را كافر می شمارند علاوه بر شیوه‌های آموزشی دینی در مدارس و دانشگاهها كه در آنها بر كفر و بدعت شیعیان تأكید می‌شود.
شهروندان شیعی در زمینه فرهنگی از هیچگونه آزادی برخوردار نیستند،‌ بگونه‌ای كه از چاپ كتاب و وارد كردن آن از خارج و تأسیس هرگونه مؤسسه فرهنگی یا مركز دینی ممانعت به عمل می‌آید. همانطور كه از حق ایجاد كانونها و دانشكده‌های علمی دینی طبق آموزه‌های مذهب شیعه محروم هستند.
در اقدامی كه بعضی تحلیلگران آنرا نتیجة تأثر شیعه از رشد نفوذ برادرانشان در عراق می شمارند، 450 تن از فعالان شیعه در 31 آوریل 2003 ،‌ درخواستی را به عنوان«شركاء فی الوطن»،‌ به امیر عبدا.. بن‌عبدالعزیز آل سعود (ولیعهد وقت) تقدیم كردند،‌ كه بر انتصاب شیعیان به وطن خود تأكید داشت.
شهروندان شیعی از فشار و تنگنایی كه در ادای تكالیف دینی‌شان به آن دچار هستند، رنج می‌بردند. بطوریكه ممنوع از بنای مساجد و حسینیه ها هستند مگر در شرایط بسیار سخت، و این در حالی است كه بیش از 37850 مسجد اهل سنت وجود دارد كه بیشتر آن را حكومت بنا كرده است. (طبق گزارش«آزادی دینی شهروندان در سعودی» رسیده از انجمن سعودی در واشنگتن در سال 2004 ).
این درخواست همچنین مبنی است بر ضرورت تحقق یافتن شهروندی كامل و به رسمیت شناختن حقوق شیعه از طریق ایجاد برابری با دیگر هموطنانشان، و پایان دادن به هرگونه كینه و كدورت و تحریك مذهبی كه بر ضد آنها اعمال می‌شود.
رهبران شیعی بر این مطلب اذعان دارند كه با بر سر كار آمدن ملك عبدا.. ، از ناحیه حكومت گشایشی بر ایشان حاصل شده، اما به این نكته نیز اشاره دارند كه در خاندان حكومت و تشكیلات دینی وهابیت جریانی است كه مانعی در برابر گشایش بیشتر امورشان است.
شیعیان در انتخابات شوراها كه در مارس 2005 ، برگزار شد، مشاركت فعالی داشتند،‌ و در آن انتخابات 11 كرسی از مجموع 12 كرسی منطقه قیطف و احساء را از آن خود كردند. میزان رأی‌گیری در منطقة شرقی كه بیشتر جمعیت آن شیعه هستند، بسیار بالا و حدود 75-70 درصد بود.

وضعیت اقتصادی

گزارشها حاكی از آن است كه شیعیان سعودی از تبعیض در مشاغل عامّه در نارضایتی بسر می‌برند. و علیرغم اینكه بخشی از شیعیان منطقه شرقی در شركت آرامكو سعودی (كه شركتی دولتی است) مشغول به كار هستند، اما اظهار می‌دارند كه از پیشرفت به مناصب عالی در شركت محرومند. تحلیلگران بر این باورند كه این امر نتیجه «سیاست تبعیضی حكومتی» است، و جمعیتهای شیعی از فقر و وضعیت سخت معیشتی در رنجند. شیعیان حكومت را متهم می‌دارند كه تعمداً نسبت به مناطق شیعیان در طول زمانهای متمادی از توجه كافی فروگذار كرده است. چرا كه در این مناطق تأسیسات زیربنایی و خدمات بهداشتی و آموزشی و ... بسیار ناچیز است. همینطور بر این ادعا هستند كه از استفاده از درآمدهای نفتی كه منبع آن مناطق آنهاست، محرومند و نمی‌توانند همانند دیگر مناطق از آن بهره‌مند شوند.
لازم به ذكر است كه شیعیان دارای جمعیتهای خیریه‌ای هستند كه مورد حمایت وزارت كار و امور اجتماعی سعودی هستند، مثل جمعیت عمران و بیكاری و همیاری در احساء.
منبع:کتانخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
/خ