نويسنده: کمال پولادي
قصه‌ي پندآموز يا فابل، قصه‌ي تمثيلي و معمولاً کوتاهي است که پند و اندرز يا نکته‌اي اخلاقي را بيان مي‌کنند. در اين قصه‌ها که به نظم يا نثر نوشته مي‌شوند، حيوانات و گاهي حتي جمادات به کارهايي مي‌پردازند که از انسان‌ها سر مي‌زند و سخناني بر زبان مي‌رانند که انسان‌ها به زبان مي‌آورند. چهره‌ها يا شخصيت‌هاي قصه‌هاي پندآموز معمولاً حيوانات هستند، اما حضور انسان‌ها و جمادات نيز در اين قصه‌ها منتفي نيست. کليله و دمنه و مرزبان‌نامه در ادبيات کلاسيک ايران از اين نوع قصه‌ها شکل گرفته‌اند.
پند دادن و عبرت‌آموزي از مشخصات محوري قصه‌هاي پندآموز (فابل) است. تفاوت قصه‌هاي پندآموز با ديگر داستان‌هاي حيوانات در اين است که حيوانات در قصه‌هاي پندآموز انسان‌هايي هستند که در پوشش حيوان جاي گرفته‌اند. پانجا تانترا و قصه‌هاي ازوپ از قديمي‌ترين فابل‌هايي است که به ما رسيده‌اند. سابقه‌ي فابل‌هاي نخستين به قرن پانزدهم پيش از ميلاد و پيشينه‌ي فابل‌هاي ازوپ به قرن ششم پيش از ميلاد مي‌رسد. ازوپ برده‌اي از اهالي تراکيه بود که در يونان مي‌زيست. بسياري از فابل‌هايي که او جمع‌آوري کرده، به احتمال زياد از شرق به يونان رفته است. تعدادي از اين فابل‌ها از زبان يوناني به زبان سُرياني و از اين زبان به زبان عربي برگردانده شده و غالباً با انتساب به لقمان حکيم در سرزمين‌هاي اسلامي رواج يافته است. به‌طورکلي اغلب قصه‌هاي پندآموز، ريشه در فرهنگ عامه (فولکلور) دارند.
لافونتن نويسنده و شاعر بزرگ فرانسوي از کساني است که از اين قالب ادبي بهره‌ي زيادي گرفته و آن را به مدارج تازه‌اي از رشد ارتقاء داده است. او با بهره‌گيري از فابل‌هاي ازوپ و فابل‌هاي رايج در سده‌هاي ميانه و پيوند دادن آن‌ها با روح زمان خود، برخي از اخلاقيات معاصرانش را به نيشخند گرفته است. افسانه‌هاي پندآموز لافونتن به صورت يکي از ارکان ادبيات فرانسه درآمده است و کودکان فرانسوي همواره از آن استقبال کرده‌اند. برخي از اين فابل‌ها توسط ايرج ميرزا به صورت منظوم ترجمه شده که روباه و کلاغ نمونه‌اي از آن‌هاست. خصوصيات ادبي و هنري فابل‌ها از جمله ماجراهاي مهيج آن و تصوير سهل و ممتنعي که از حقيقت مي‌دهند، آن‌ها را به صورت مواد خواندني خوب و جالبي براي کودکان درآورده است. علاوه بر اين، در اين قصه‌ها همواره درايت، درستکاري و نيکويي پاداش مي‌گيرد و سبک مغزي، فريبکاري و ستمگري به جزاي خود مي‌رسد. اين مشخصات به غناي ذهني و تعادل روحي کودکان کمک مي‌کند و آن‌ها را به هوشياري و نيکي دعوت مي‌نمايد. غير از لافونتن، شاعر فرانسوي، که در قرن هفدهم ميلادي از اين قالب ادبي استفاده کرد، در دوره‌هاي متأخرتر نيز نويسندگان مشهوري در قالب فابل به خلق آثار ارزشمندي پرداخته‌اند. از جمله‌‌ي آن‌ها مي‌توان از لسپنگ در آلمان، گاي در انگلستان، کريلف در روسيه و نويسندگان بزرگي چون کيپلينگ در انگلستان نام برد. البته بسياري از آثاري که اين نويسندگان خلق کرده‌اند، در چارچوب آفرينش براي کودکان نبوده است اما کودکان نيز مي‌توانند از اين آثار بهره ببرند. در ايران نيز فابل‌هاي لافونتن از نخستين آثاري بود که توسط ايرج ميرزا و ديگران براي کودکان ترجمه شد.
منبع مقاله :
پولادي، کمال؛(1391)، مروري بر انواع ادبيات کودک و نوجوان، تهران: کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان، چاپ اول.
