راه هاي ايجاد مطالعه در كودكان
لزوم ترجمه به روانشناسي كودك
( وايتهد whitehead) در كتاب هدفهاي تربيت مي گويد « كودك ، همچون يك سيستم مولد است اگر به او غذا بدهيم ، او آن را به انرژي تبديل مي كند. اگر هم غذا بدهيم و هم چراغي را جلو چشمش روشن كنيم و صدايي نيز تو ليد كنيم او انرژي را به شكل رفتار ظاهر خواهد ساخت. بنا بر اين ما مي توانيم از كودك به صورت يك سيستم انرژي سخن بگوئيم كه مواد خام آن عبارتند از غذا و تحريك، و رفتار يكي از توليدات آن است.
از جمله همكاري هاي بسيار مهمي كه والدين و معلمان مي توانند در ارتباط با رشد و تكامل كودك انجام بدهند اين است كه او را در استفاده از انرژي خود در راهاي سازنده فردي و اجتماعي كمك كنند ، كودك به صورت يك سيستم دائما مي كوشد به ثبات كنشي در تغيير محيطش دست يابد. كود ك جوياي تحريك است. به عنوان يك موجود زنده به هر چيزي كه در اطرافش قرار دارد حساس است . او به طور طبيعي براي ديدن، شنيدن، لمس كردن، چشيدن و بوئيدن مجهز است.
او به وسيله اين ابزارهاي طبيعي با دنيايي كه در آن زندگي مي كند آشنا مي شود. لكن او تنها به اين دنيا اجازه نمي دهد كه وارد وجود او شود بلكه او آنرا جستجو مي كند. كود ك منتظر نمي شود كه چيزي مستقيما در معرض ديد يا جلو چشم او قرار بگيرد بلكه سرش را اين طرف وآن طرف مي گرداند تا اين چيز و آن چيز را ببيند. كودك بيشتر اوقات بيداري خود را در كشف بصري اشخاص و اشياي اطرافش صرف مي كند .
چون كودك دائما در حال كنكاش و جستجو است، بنابر اين آمادگي دارد كه با هر چيز و هر كس آشنا شود... كود ك تنها جوينده تحريك نيست بلكه مي خواهد آن را طولاني هم بكند مگر اينكه موجب ناراحتي و درد او شود. اگر چه دقت كودك كوتاه مدت است . لكن بعضي وقتها كه او نمي تواند از يك تجربه به مطلوبش برسد آن را بارها تكرار مي كند.
از آنچه گفته شد در ميابيم كه انسان از روز تولد تا دم مرگ پيوسته مي كوشد دنياي معرفت خود را گسترش دهد و هر لحظه به تازه هايي دست يابد تا رشد كند و به كمال برسد . به عبارت ديگر ياد مي گيرد يعني رشد مي كند و رشد مي كند يعني ياد مي گيرد ( شعاري نژاد)
انتخاب كتاب مناسب كودكان
از سوي ديگر علاقه به مطالعه را مي توان پرورش داد. در اينجا والدين به عنوان كساني كه پايه هاي مطالعه صحيح را در كودك پايه ريزي مي كنند . نقش بسيار مهمي دارند. در واقع بذري را كه والدين در مورد عشق به مطالعه در وجود كودك مي كارند. در سالهاي بعد توسط مدرسه و اجتماع بارور مي شود( ملا زاده)
در عصر ما ذكر اين نكته كه كتاب و كتابخواني تا چه حدي مي توان در رشد شخصيتي ، اخلاقي و اجتماعي آدمي موثر باشد . مو ضوعي روشن و فاقد ابهام است چرا كه همه مي دانند كه كتابهاي مفيد و سودمند يكي از بهترين ابزار رسانيدن پيام و انتقال فرهنگ و تمدن بشري از نسلي به نسل ديگر است.
در اين ميان انتخاب كتاب مناسب براي كودكان و نوجوانان خصوصا در دوران كودكي به دليل اينكه معمولا كودكان توانايي تشخيص كتاب خوب از بد را به قدر كفايت ندارند امري حائز اهميت است. بسيارند پدران و مادراني كه مايلند بدانند چگونه مي توانند او قات فراغت فرزندان خود را به خوبي پر كنند ، چه نوع اطلاعاتي را در اختيار آنها قراردهند تا زمينه ساز رشد عقلي، اجتماعي ، اخلاقي و گرايشهاي مذهبي آنان شود، چگونه با فرزندان خود همراه شوند ، براي سنين مختلف چه كتابهايي تهيه كنند چگونه براي آنها كتاب بخوانند چه شيوه هايي را به كار برند تا علاقه به كتاب و كتابخواني را در فرزندانشان تقويت كنند.
چگونه مي توان فرزندانمان را به مطالعه تشويق كنيم ؟
احتياج به امنيت خاطر ، چه مادي و چه معنوي چه عاطفي چه اخلاقي ، احتياج به تعلق داشتن به گروه ، نياز به محبت ديدن نياز به مورد احترام واقع شدن، همراه با احتياج به سرگرمي و تغييرمحيط و لذت بردن از زيبايي را روانشناسان و دانشمندان تعليم و تربيت، اساسي ترين نيازهاي انسان در هر سن و سالي كه باشد ، شناخته اند.
تنها در زندگي روزمره نيست كه براي رفع احتياجات انسانها چه خرد و چه بزرگ در تلاشند. اين افراد با وسايل ديگر كه مهمترين آنها ادبيات و هنر است نيز ارضاء مي شوند. تغيير مي يابند و به درجات بالاتر ارزشهاي انساني راه پيدا مي كنند. اشتباه است اگر فكر كنيم كه محتوا آنچه در سنين مختلف ، هر يك از اين احتياجات اساسي را مي سازد يكسان است .
حالت طفل خردسالي كه گرسنه است را در نظر بگيريم، يك غذاي گرم و كافي ، حتي يك لقمه نان او را از نو به نشاط مي آورد. او سرگرم بازي با همسالان مي شود و براي لحظاتي غم آينده را فراموش مي كند. همين حالت در انسان بزرگسال ، نگراني عميق و عدم تعادل طولاني ايجاد مي كند .
انساني كه گذشته و آينده را دردايره تجربه خود مي تواند قرار دهد و به نسبت آن براي فرار از گرسنگي در آينده نقشه بچيند و همه نوع اقدامي بكند. شادي و غمهاي كتابهاي كودكان ، كوچك و زود گذرند و به تدريج شيارهاي بزرگتر در عواطف آنها ايجاد مي كنند.
در صورتي كه در آثار ادبيات بزرگسالان براي اين كه بتوانند موفق به تاثير و نفوذ بيشتر شوند. احتياج به پرداختي دارند كه بتوانند اعتقاد و باور انسان بالغ را به دست بياورند .
كودك براي بچه گربه اي كه در داستان ، مادرش را گم كرده است نگران مي شود. قلبش به شدت به طپش مي افتد و وقتي صداي آشنا مادر به گوش بچه گربه مي رسد ، كودك نفس راحتي مي كشد و آرام مي گيرد . پرداخت هنرمندانه همين موضوع ساده مي توان انسان بزرگسالي را براي لحظاتي به فكر بيندازد . ولي در دايره ديد و تجربيات او نيست و بهمين سرعت فراموشش مي شود. در صورتي كه كودك بارها بچه گربه را در تخيل خود از نو باز خواهد يافت و درباره اش به فكر خواهد نشست .
يكي ديگر از اين نيازمنديها را در نظر بگيريم : احتياج به محبت، دوست داشتن و دوست داشته شدن . مادر، پدر، برادر و خواهر، گلها، حيوانات، درختان، خورشيد، و طبيعت نخستين محتواي داستانهايي هستند كه اين احتياج را در كودك بر آورده مي كنند. بتدريج اين محتوا تغيير دوستي بين همسالان ، فداكاري و از خود گذشتگي در راه آنان جاي برادر و خواهر را پر مي كند.
دوستي بين دختر و پسر ، بازي و انجام كارهاي مهم كودكانه كشف محبت بين بزرگترها ، پدر و مادر ، دلدادگان، در كتاب تجربيات تازه اي دراختيار نوجوانان مي گذارد . بطوري كه به تدريج براي احساس شديد بزرگ و سازنده آماده مي شوند. اگر بتوان آنها را از اثر تخريبي نوشته هايي مبتذل ، فيلمها و تصاوير بر حذر داشت ياد ميگيرند در درجه اول به احساس خودشان احترام بگذارند و اين عشق و احترام را چون گلي مقدس و كمياب حفظ كنند و بپرورانند اين احتياج به محبت در ادبيات بزرگسالان جنبه هاي تخيلي ، انتقادي و گاه خشن و ياس آميز پيدا مي كنند .
شكستها و دوريي ها فريبها و دروغها در آن آشكار مي شود و بسته به اينكه در چه مجموعه فرهنگي و اجتماعي عرضه شود رنگ محيط و يا اثر سازنده به خود مي گيرد.
شناخت اين احتياجات و محتواي سازنده آن براي تعيين « سن حداكثر استفاده و لذت » براي يك كتاب ضرورتي است كه نمي توان از آن چشم پوشيد.« ايمن آهي»
نقش والدين در علاقمند كردن كودك به مطالعه
بنا بر اين هر كتابي براي كودك شما مناسب نيست. كودكان از تماشاي تصاوير مربوط به جانوران و اشياء مختلف لذت مي برند و اگر كتابهاي مناسب با كيفيت در اختيار آنها قرار گيرد ، اولين و مهمترين سبك معناي الفت و علاقه به كتاب در آنها گذاشته مي شود . والدين در سنين پيش دبستاني كتابهاي داستان را براي فرزندان خود بخوانند و نام اشياء و حيواناتي را كه در آن است از او بپرسند ، در همين حين به او گوشزد كنند :
« زماني كه به مدرسه رفتي و با سواد شدي مي تواني تمام اين داستانها را خود به راحتي بخواني». هنگامي كه با كودكانتان بيرون مي رويد ، از او بخواهيد كتابها و مجلاتي را كه برايش جالب است انتخاب كند و اگر شما هم از نظر كيفي مناسب تشخيص داديد آنرا بخريد و اين كتابها را در كتابخانه مخصوص او قرار دهيد.
در فرصتهاي مناسب فرزندانتان تشويق كنيد از روي تصوير كتاب داستان بگويد و صحبت كند. هنگامي كه كودك كتابي دوست دارد و آن را مي نگرد بايد والدين او را تشويق كنند . كودك شما بايد بداند كه تلاشش باعث رضايت شماست.
استفاده از مدل نقاشي و خواندن شعر، يكي ديگر از راه هاي علاقمند كردن كودك به كتاب و مطالعه است. شعرها بايد كوتاه و داراي وزن ساده باشند. از نظر موضوعي بهتر است خنده دار و در ارتباط با داستانهايي پيرامون حيوانات و اسباب بازي ها و موضوعات ملموس باشد. خواندن و آموزش آيات قرآن براي كودكان امري نيكوست. آيات قرآن كه براي اين منظور استفاده مي شود بهتر است كوتاه و داراي وزن باشد، مثل بسياري از سوره هاي جزء سي قرآن خوشبختانه در حال حاضر بسياري از داستانهاي اسلامي و قرآني به صورت كتابهاي مصور در آمده اند كه اگر كودك تصاوير آنرا ببيند و والدين داستان آنرا بازگو كنند در ذهنش نقش مي بندد .
استفاده از كتابهاي نقاشي و رنگ آميزي نيز باعث رشد تواناييهاي مختلفي در كودك، از جمله افزايش علاقه كار با كتاب و قلم مي شود.( ملازاده)
يكي از خصايصي كه خداوند در وجود انسان به وديعه گذاشته است مساله تقليد است. ميل به تقليد در كودك آنچنان چشمگير است كه بعضي از علماي تعليم و تربيت از آن به غريزه تقليد ياد كرده اند، با توجه به مطلب فوق نتيجه اين است كه والدين در تمام مراحل كودكي به عنوان الگوي تربيتي فرزندانشان مي درخشند و خود بايد مظهر عمل باشند نه مظهر حرف.( جهانگرد)
رفتار و نگرش خودتان را نسبت به كتاب و مطالعه تصيح كنيد. شما چه ديدي نسبت به مطالعه داريد؟ آيا در جمع خانواده به مطالعه مجله و كتاب مي پردازيد يا سال به سال يك خط مطلب نمي خوانيد ؟ اگر اينگونه هستيد نبايد از فرزند تان توقع داشته باشيد ، فردي اهل مطالعه شود . شما در عمل به او الگويي براي مطالعه ارائه نداده ايد . حتي شعار دادن هم كافي نيست. در برخود با كودك و آموزش وي بايد صبور و انعطاف پذير بود. راهنماي فرزند خود باشيد و براي پيدا كردن پاسخ پرسشهاي كودك به او كمك كنيد. بگذاريد فرزندتان شما را در فعاليت هاي آموزشي ياور خود بداند و گام به گام با او پيش رويد . تحميل موضوعات مختلف و عجله در آموزش باعث تنفر كودك از يادگيري و مطالعه مي گردد.
مطالعه صحيح
خواندن آزاد:
خواندن مفيد:
خواندن آزاد نوعي سرگمي است در حالي خواندن مفيد نوعي كار تلقي مي شود . در بعضي از كتابخانه هاي مدارس و در بعضي خانواده هاي كودكان را وادارمي كنند كه خلاصه كتابهايي را كه به منظور سرگرمي خوانده اند بنويسند و براي آن نمره قايل مي شوند . اين كا ر سبب نوعي سنگيني كار و بيزاري از مطالعه مي شود، حد اكثر كاري كه مي توان كرد اين است از كودكان خواسته شود براي خود دفتر كتابخواني تنظيم كنند و نام نويسنده، نام كتاب، مترجم، ناشر و تاريخ مطالعه كتاب را بنويسند . در مر حله بعد مطالعه را از نظر نوع مطلب خواندني مي توان به انواع مختلف تقسيم كرد.
طرز خواندن مطالب داستاني و هدف از خواندن آن با طرز خواندن مطالب غير داستاني و هدف آن تفاوت دارد . در نوع اول هدف لذت بردن و سرگرم شدن است. حال اگر انسان از يكي شدن با قهرمان داستان و گذراندن لحظاتي هيجان انگيز يا دلنشين در مسير ماجراهاي او لذت مي برد اين مقوله اي است رواني. اگر در طي اين لذت بردن ، تجربيات زندگي او افزايش مي يابد و ديدي وسيعتر درباره زندگي و شناختي عميقتر از انسان پيدا مي كند. اين نتيجه آموزشي و پرورشي در درجه دوم اهميت قرار مي گيرد .
در ادبيات كودكان و نوجوانان بيشتر مربيان و پدران و مادران به نتيجه اخير توجه دارند و كودك و يا نوجوان به آن اهميت نمي دهد . به همين دليل است كه اطفال داستاني را خوب مي شمارند كه ، لذت بخش و گيرا باشد و از نتيجه گيري خود داري كنند و بايد بگذارند كودك و يا نوجوان در داستان خوب و پر ماجرا غرق شود و سر تا سر كتاب را بخواند( ايمن آهي)
در خواندن مطالب غير داستاني هدف يافتن پاسخ يك پرسش ، يا رفع يك كنجكاوي است . كودك ممكن است فقط قسمتي از كتاب را بخواند در اين صورت بايد او را آزاد گذاشت. ممكن است به چند كتاب در يك موضوع مراجعه كند و از هر كدام چند صفحه اي بخواند. همچنين امكان دارد طرح كتاب و مسائل آن چنان كنجكاوي او را بر انگيزد كه سراسر آنرا بخواند . در اين صورت نيز نبايد مانع كار او شد. صامت خواني چگونگي خواندن متن هاي مختلف، داستاني و غير داستاني و شعر و چگونگي خواندن با ادراك واقعي و دريافت مفهوم اصلي و فرعي درهر بند و همچنين تند خواني و شناخت ادبي ، مسائلي هستند كه كودكان دبستان آنها را در طي كار با كتابهاي درسي خود مي آموزند و با خواندن كتابهاي غير درسي تمرين و تكرار مي كنند .
بنابراين مي توان گفت مطالعه صحيح آن نوع مطالعه اي است كه فرد مطابق با هدف و با داشتن مهارت هاي لازم براي آن انجام مي دهد.
منبع: http://persianbook.net
/س
