شناسنامه کتاب:
عنوان: تحلیلی بر مواضع سیاسی علی بن ابی‌طالب(ع)
موضوع: حضرت علی(ع) در دوران عمر بن خطاب / حضرت علی(ع) در دوران ابوبکر / خلافت حضرت علی(ع) / سقیفه بنی‌ساعده / تاریخ صدر اسلام / سیره سیاسی حضرت علی(ع) / حضرت علی(ع) در دوران عثمان / کتابشناسی
زبان: فارسی
قطع: وزیری
تیراژ: 3000
نویسنده: اصغر قائدان
ناشر: امیرکبیر
محل چاپ: تهران
سال چاپ: 1375
نوبت چاپ: 1
معرفی کتاب:
نویسنده با اذعان به این حقیقت که سال‌های پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) تا قتل خلیفه سوم (11 - 35 ه.ق) یکی از دوران‌های حساس، پرماجرا و سرنوشتسازی است که هنوز پس از 14 قرن، گرد و غبار توفان حوادث آن فرو ننشسته... این امر طالبان حقیقت، وجدان‌های بیدار و اذهان جستوجوگر را برای رهیافت آن دوران و حقایق پنهان آن به خود فرا‌می‌خواند. به رغم تحقیقات و کنکاش‌های بسیار مفید... به رشته تحریر درآمده... از آنجا که این پژوهش‌ها عمدتآ یا به زندگی آن حضرت در دوران پیامبر(ص) و یا خلافت پنج ساله‌اش اختصاص داشته است فقط به صورت گذرا به دوران حساس؛ یعنی دوران 25 ساله اشاره‌ای داشته‌اند. این کارها بیشتر به گونه‌ای هستند که اذهان تشنه جست وجوگران و دانش‌پژوهان را سیراب نکرده است. بعضآ این تحقیقات از یک سو با جنبه‌ها و روش‌های علمی و کلاسیک فاصله بسیاری داشته و بیشتر حالت شعارگونه به خود گرفته... یا با بینشی یک جانبه و موافق با سلیقه‌ها و عقاید فردی و شخصی دو بینش سنی و شیعی، نوشته شده است.
انگیزه نگارش کتاب:
این خلأ بزرگ (نبود تألیف‌های درخور به اندازه کافی) ما را بر آن داشت تا با توجه به حساسیت بسیار موضوع، در ورای سلایق فردی و اعتقادی و بر اساس معتبرترین و قدیمی‌ترین منابع متعلق به دو سه قرن اولیه تاریخ اسلام و به ویژه منابع اهل سنت و با انگیزه و هدف نزدیکی و وحدت شیعه و سنی در این زمینه، اقدامی هر چند ناقص، به عمل آوریم...
معرفی کتاب:
این اثر دارای پنج فصل است که با رحلت پیامبر(ص) آغاز و با قتل عثمان بن عفان پایان می‌یابد. در صفحه های اول کتاب، پس از مقدمه، بخشی با عنوان گذری بر منابع به چشم می‌خورد که دارای دو بخش است.در بخش اول: به طور مختصر و گذرا، منابعی که در تدوین کتاب مورد استفاده قرار گرفته بررسی می شوند، منابعی که در نگارش این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته‌اند، بدین صورت تقسیم‌بندی می‌شوند:کتب و منابع اخبار و حدیث، کتب مغازی و سیر، کتب رجال و انساب و طبقات، کتب فِتن، حروب، فتوحات، تواریخ عمومی، کتب خراج و اموال، کتب اختصاصی و دوره‌ای، تحقیقات جدید محققان عرب، تحقیقات جدید مستشرقین، که همه این موارد در صفحات اولیه کتاب و شیوه استفاده از آنها، تبیین شده است.
در بخش دوم این قسمت با عنوان: علی بن ابی‌طالب(ع) از بعثت تا واپسین ایام حیات پیامبر(ص): پس از آنکه مطالبی در زمینه نام، نسب و کنیه علی(ع) آمده به دوران زندگی علی(ع) در دوران پیامبر(ص) با عنوان‌هایی چون: علی(ع) در مکه، علی(ع) در مدینه، غدیر خم و... پرداخته می‌شود.
فصل اول: علی بن ابی‌طالب(ع) به هنگام بیماری، رحلت پیامبر(ص) و تشکیل سقیفه بنی ساعده:
ساختار سیاسی اجتماعی نظام قبیله‌ای، عامل بروز اختلاف در سقیفه بنی ساعده، جناح انصار، جناح مهاجران و جناح حامیان علی(ع) در سقیفه، علل و عوامل عدم انتخاب علی(ع) به جانشینی پیامبر(ص)، ارزش‌های جاهلی، حسادت، رقابت‌های قبیله‌ای و قومی، حسادت به علی(ع) به دلیل احترام و اعتبار او نزد پیامبر(ص)، عدالت علی(ع) و...
فصل دوم: حمایت و جانب‌داری از رهبری علی(ع)، پس از بیعت با ابوبکر در سقیفه:
این فصل ویژه انعکاس افکار عمومی در حمایت رهبری و جانشینی علی(ع) پس از رحلت پیامبر(ص) و مواضع او و پیروانش (اعم از مذهبی و سیاسی) در قبال نتیجه حاصله در سقیفه بنی ساعده است. در ادامه، علل مخالفت‌ها و سرانجامِ بیعت او و پیروانش مورد بررسی قرار می‌گیرد.
فصل سوم: علی بن ابی‌طالب(ع) در دوران خلافت ابوبکر بن ابی‌قحافه:
تحلیلی بر علل و عوامل بیعت علی(ع) با ابوبکر، بحران ارتداد، اوضاع حساس سیاسی هنگام رحلت پیامبر(ص)، بیزاری علی(ع) از خون‌ریزی و کشتار بین مسلمانان، فدک و میراث پیامبر(ص)، عوامل منع فدک از فاطمه(س)، علی(ع) و جنگ‌های ردّه، متنبیان یا پیامبران دروغین، مانعان زکات و مالیات، فرصت‌طلبان بی‌دین عرب، علی(ع) و فتوحات مسلمانان در دوران خلافت ابوبکر، حضور پیروان علی(ع) در فتح شام
فصل چهارم: علی‌بن ابی‌طالب(ع) در دوران خلافت عمربن خطاب:
در این فصل نقش علی(ع) و پیروانش در دوران خلافت خلیفه دوم از جمله، مسئله فتوحات، مسائل دیوانی، مالی، حکومتی و قضایی، مشارکت پیروانش در مسائل حکومتی و... مورد اشاره قرار می‌گیرد.
عنوان‌های برخی از مطالب این فصل عبارتند از: مرگ ابوبکر و جانشینی عمربن خطاب، حضور یاران و پیروان علی(ع)، فتوحات دوران خلیفه دوم، پیشنهاد علی(ع) در مورد تعیین مبداء تاریخ اسلام، مشارکت علی(ع) در امور دیوانی، مسائل مالی و خراج، نقش علی(ع) در امور قضایی، شورای خلافت برای تعیین جانشین عمر و موضع علی(ع)، موضع پیروان علی(ع) در حمایت از او در قبال شورا و...
فصل پنجم: علی بن ابی‌طالب(ع) در دوران خلافت عثمان:
مواضع علی(ع) در دوران خلافت عثمان و میزان حضور او در صحنه، واکنش ایشان درباره انحرافات و در نهایت انقلاب داخلی و قتل عثمان در این فصل مورد بررسی قرار می‌گیرد.
برخی از عنوان‌های مباحث این فصل به این شرح است: خلافت عثمان بن عفان و مواضع علی بن ابی‌طالب(ع)، تلاش علی(ع) برای اجرای احکام الهی، تلاش علی(ع) برای قصاص فرزند خلیفه دوم، اجرای حد ولید بن عقبه به وسیله علی(ع)، بدعت و انحراف‌های خلیفه، به کارگیری عوامل بنی‌امیه در امور حکومتی و حیف و میل بیت‌المال، بخشش‌های خلیفه، پیدایش طبقه اشراف در میان صحابه، مواضع خلیفه نسبت به پیروان و شیعیان علی(ع) و واکنش علی(ع)، تبعید ناراضیان و مخالفان به شام، آغاز انقلاب و عصیان خلیفه، نقش میانجی‌گری، محاصره خانه خلیفه و تلاش علی(ع) برای حفظ جان او و...
صفحه‌های پایانی کتاب نیز به معرفی منابع کتاب در سه بخش اختصاص یافته است:
1. منابع عربی (دارای صد و یازده منبع)
2. منابع فارسی (سی منبع)
3. منابع خارجی (هفده منبع)
تذکر: این کتاب، پایان نامه نگارنده در مقطع کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه تهران در سال 1370 بوده است که پس از انجام اصلاحات و الحاقات با نظر اساتیدی چون سیدجعفر شهیدی، صادق آیینه‌وند... به این صورت منتشر شده است.
منبع مقاله : pajuhesh.irc.ir
