نویسنده: امیرمسعود جهان‌بین
«یَنْبَغی لِلْعاقِلِ أَنْ یَعْمَلَ لِلْمَعادِ و یَسْتَکثِرَ مِنَ الزّادِ قَبلَ زُهُوقِ نَفسِهِ وَ حُلُولِ رَمسِهِ.» (1)
«شایسته است که عاقل برای معاد عمل کند، و پیش از رفتن جانش و فرارسیدن مرگش (2) بر توشه بیفزاید.» «عاقل را چنین سِزَد که برای آخرت خود پیش فرستد و خانه‌ی اقامتش را آباد کند.» عاقل، اصل وجود معاد را به هدایت حجج باطنی و ظاهری الهی دریافته است. از این رو، دنیا را در مقابل آخرت، همچون گامی در برابر فرسنگ‌ها می‌بیند. آنگاه تصدیق می‌کند که نباید منافع فانی دنیا را بر مواهب باقی آخرت ترجیح داد. این شناخت، انگیزه‌ای مهم برای عمل به وظایف می‌گردد. عاقل، همواره باید به خویشتن بنگرد و ببیند که چه اندازه برای آخرت خویش می‌کوشد و چه اندازه برای فردایش کار کرده است:
«وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ.» (3)
«هر نفسی (به تنهایی) بنگرد که برای فردا چه پیش فرستاده است.»
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
«یَنْبَغی لِلعاقِلِ أَنْ یُقَدِّمَ لآخِرَتِهِ وَ یُعَمِّرَ دارَ إِقامَتِهِ.» (4)
«عاقل را چنین سِزَد که برای آخرت خود پیش فرستد و خانه‌ی اقامتش را آباد کند.» انسانی عاقلانه عمل کرده که به این گذرگاه و ظواهر زیبای آن دل نبسته و از امکانات آن در مسیر عبادت به نیت سعادت اخروی بهره برده است. به تعبیر «تعمیر دار اقامت» توجه کنید. دنیا جای اقامت نیست. بدیهی است که رفتار عاقل در قبال جایگاه موقتی و اقامتگاه دائم تفاوت دارد. هیچ عاقلی روی پل و گذرگاه، خانه نمی‌سازد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند:
«ما لی وَ للدُّنیا؟ ما مَثَلی و مَثَلُ الدُّنیا إِلا کَراکِبٍ سارَ فی یَومٍ صائِفٍ، فَاسْتَظَلَّ تَحتَ شَجَرَةٍ ساعَةً مِنْ نَهارٍ، ثُمَّ راحَ و تَرَکها.» (5)
«مرا با دنیا چه کار؟ مَثَل من و دنیا نیست، مگر مانند سواری که در روزِ گرمی راه رفته، سپس لختی از روز زیر درختی سایه برگرفته، آنگاه به راه افتاده و آن را ترک کرده است.»
بیشتر بخوانید: عاقل ترین انسان
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند:
«أَیُّهَا النَّاسُ! إِنَّمَا الدُّنْیَا دَارُ مَجَازٍ وَالْآخِرَةُ دَارُ قَرَارٍ، فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّکُمْ لِمَقَرِّکُمْ.» (6)
«ای مردم! دنیا فقط خانه‌ی گذار و آخرت خانه‌ی ماندگاری است. اینک، از گذرگاهتان برای اقامتگاه خود توشه برگیرید.»
بر مبنای این تذکرات، انسانی عاقلانه عمل کرده که به این گذرگاه و ظواهر زیبای آن دل نبسته و از امکانات آن در مسیر عبادت به نیت سعادت اخروی بهره برده است.
نمایش پی نوشت ها:
1. غررالحکم/ ح 2984.
2. «رَمْس» در لغت به معنای قبر است و چون با فرا رسیدن مرگ، آدمی وارد قبر می‌شود، در ترجمه‌ی «حلول رَمْسِهِ»، فرا رسیدن مرگ را معادل قرار داده‌ایم که در فارسی متداول‌تر است.
3. حشر/ 18.
4. غررالحکم/ ح 2730.
5. مجموعه ورام/ ج 1/ ص 78.
6. نهج‌البلاغه/ ص 320/ خطبه 203.
جهان‌بین، امیرمسعود؛ (1385)، کتاب عقل دفتر سوم نشانه‌های و حجاب‌های عقل، تهران: انتشارات نبأ، چاپ اول
