علل ناخن جويدن در کودکان

بسياري از والدين زماني که مي بينند فرزندشان در حال جويدن ناخن هايش است ناراحت، آزرده و خشمگين مي شوند و مدام به او تذکر مي دهند که «ما نگران سلامتي و بهداشت تو هستيم و نمي خواهيم در آينده انگشتاني زشت داشته باشي.» بيشتر آنان بر اين باورند که کودکاني که ناخن مي جوند، دچار فشار عصبي و اضطراب شده اند و سعي دارند با اين عمل خود تشويش و دلهره خود را کاهش دهند. آنها همچنين نگران اين موضوع هستند که اين رفتار در کودکانشان به صورت عادتي درآيد که در آينده به سختي بتوانند آن را ترک کنند. منظور از عادت، رفتاري مقاوم شده است که بارها و بارها تکرار مي شود. يک عادت ممکن است گاه به عنوان يک سرگرمي و گاه راهي براي رهايي از اضطراب هاي روزانه کودک انتخاب شود. اغلب کودکان و نوجوانان طي دوران رشد خود، عادات و رفتارهاي گوناگوني را تجربه مي کنند که مورد تاييد والدين و اطرافيان شان نيست؛ مثل مکيدن شست، انگشت در بيني کردن، مو تاب دادن و چرخيدن هاي متوالي در اتاق. آنان اين عادات را کاملاً غير ارادي و ناخودآگاهانه انجام مي دهند و به هيچ وجه قصدشان آزردن و برانگيختن ديگران نيست. در اين گونه موارد انتخاب شيوه مقابله و رويارويي با آن مشکل از اهميت ويژه يي برخوردار است زيرا مي تواند تاثير زيادي بر روند درمان يا وخيم تر شدن اوضاع بگذارد.

زمينه ها و رشد

از آنجايي که والدين اين کودکان هم در دوران کودکي خود چنين عادتي داشته اند و دوقلوها نيز گاهي به طور همزمان شروع به ناخن جويدن مي کنند، مي توان به اين نتيجه رسيد که اين مشکل و عادت مي تواند تا حدي ژنتيکي باشد. البته بايد در نظر داشت کودکان مقلدان بسيار ماهري هستند و با مشاهده يکي از اطرافيان خود که ناخنش را مي جود، ممکن است تصور کنند اين کار خوشايند و لذت بخش است و آنان هم شروع به جويدن ناخن هايشان کنند، به همين دليل عوامل محيطي هم مي تواند در بروز اين اختلال موثر باشد. تحقيقات نشان مي دهد تقريباً 38 درصد کودکان چهار تا شش ساله ناخن هايشان را مي جوند. اين عادت تا 10 سالگي به اوج خود مي رسد و در مواردي تا 60 درصد کودکان افزايش مي يابد. همچنين بيشترين ميزان ناخن جويدن در پسران 13 تا 14 ساله (62 درصد) مشاهده مي شود. ناخن جويدن در دختران حدود 11 ساله به بيشترين حد خود (51 درصد) مي رسد. آمارها بيانگر اين موضوع هستند که تقريباً 20 درصد نوجوانان کماکان درگير اين مشکل هستند و 10 تا 20 درصد اين عده نيز تا بزرگسالي عادت ناخن جويدن را در خود نگه داشته اند.

علل ناخن جويدن

چرا دست کودکي به سمت دهانش بالا مي رود؟ گروهي از پزشکان بر اين باورند که هميشه علت خاصي براي عادات گوناگون وجود ندارد، بلکه گاهي آنها رفتارهاي آموخته شده يي هستند که تنها پيامدهاي مثبت و خوشايندي براي کودک (يا نوجوان) داشته اند. براي مثال، مي توانيد زماني که دست فرزندتان به سوي دهانش بالا مي رود، دقت کنيد و محرک هايي را که موجب اين عمل در کودک شده است بهتر ارزيابي کنيد. شايد او در همان لحظه به کاري که بايد انجام دهد و برايش مشکل است، فکر مي کند. مي توانيد خيلي ملايم از او بپرسيد آيا مي داند دستش را به دهان برده است؟ از جمله دلايل رايجي که موجب ناخن جويدن در کودکان و نوجوانان مي شود، آن است که درصدد کاستن از فشارهاي عصبي و تنش هاي روزانه خود هستند. آنها از اين طريق سعي مي کنند با هيجانات و بحران هاي عاطفي دروني شان به مقابله برخيزند. از اين رو گروهي از روانشناسان بر اين باورند که نفس «جويدن ناخن» عادتي زشت و ناپسند نيست، بلکه تنها مفري براي رهايي از تنش و استرس در کودک است.
همه ما لحظات بحراني و ناخوشايندي را در زندگي تجربه کرده ايم و شديداً تحت تاثير شرايط ناگوار قرار گرفته ايم. براي کاستن از تنش هاي روزانه به افراد بالغ توصيه مي شود از روش هاي کاهش استرس و اضطراب، آرام سازي عضلاني، پياده روي، يوگا و حرکات ورزشي آرام استفاده کنند. اما کودکان براي آرام سازي هيجانات تندشان روش هاي خاص خودشان را دارند. گاهي والدين تصور مي کنند يک کودک چرا بايد فشار عصبي داشته باشد؟ آيا مگر دوران کودکي دوران فراغت، بازي و بي خيالي نيست؟ اگر کودکي بنا به دلايلي عصبي، تندخو و پريشان شود، اين موضوع ناشي از خطا و اشتباه والدين و اطرافيان اوست؟ پاسخ هر دو سوال «منفي» است. دوران کودکي همچون بزرگسالي، توام با استرس ها و فشارهاي رواني گوناگوني است. بزرگ شدن کاري بس دشوار و مشکل است. والدين نمي توانند و به عبارتي نبايد جلوي تمامي فشارها و نگراني هاي زندگي را براي کودک بگيرند. هر کودکي بايد سعي کند روشي براي کاستن از بار هيجانات و عواطف تند خود انتخاب کند که هم موجب راحتي و آرامش خيال او شود و هم مورد قبول خانواده، اجتماع و شخصيت خود او باشد.

کمک هاي والدين و مربيان

والدين و اعضاي موثر خانواده کودک براي درمان و کمک به کودکاني که عادت به جويدن ناخن هايشان دارند، روش هاي گوناگوني برمي گزينند. گروهي از آنها با ساده ترين عادت ناخوشايند فرزندشان چنان عصباني و خشمگين مي شوند که با شديدترين شيوه هاي تربيتي درصدد مقابله با آن برمي آيند. در حالي که گروهي ديگر صبورانه و با ملايمت آرامش خود را حفظ مي کنند و سعي دارند روند تشخيص، درمان و بهبودي فرزندشان را پي بگيرند و با همکاري ها و حمايت هاي خود مانع از تشديد اوضاع شوند. در بسياري از موارد اگر والدين و اعضاي موثر خانواده عادت ناپسند فرزندشان را تا مدتي ناديده بگيرند، پس از مدتي آن عادت به کلي از بين خواهد رفت زيرا يا کودک نيازي به تکرار و استمرار آن ندارد يا اينکه به تدريج بر اثر آن رشد و تحول کودک کاهش خواهد يافت و به کلي از ياد خواهد رفت. به طور کلي چنانچه کودک عادتي دارد که مادر و پدر درصدد کاهش آن هستند، مي توانند با استفاده از روش هاي ساده زير موجب کاهش و قطع آن شوند.
1- سعي کنيد حواس کودک را پرت کنيد. زماني که درمي يابيد کودک مترصد جويدن ناخنش شده است، با او صحبت کنيد (بازي هاي کلامي بهترين روش به حرف گرفتن کودک است)، اسباب بازي به دست هاي او بدهيد تا دست هايش درگير بازي با آن شود و فکر ناخن جويدن به سرش نزند. در مواردي اين روش ها موثر واقع مي شوند و در مواردي نيز کارايي چنداني ندارند؛ در اين صورت بهتر است با کمي دقت و توجه محرک هاي گوناگوني را که مي تواند مانع از عمل جويدن ناخن در کودک شود، پيدا کنيد و آنها را به کار ببريد.
2- در مواردي بهترين کاري که والدين در مقابل اين عادت فرزندشان مي توانند انجام دهند، آن است که هيچ عکس العملي نشان ندهند. انتقاد، اوقات تلخي، ريشخند کردن، تذکرهاي ممتد (تو مثل ني ني کوچولوها مدام دستت در دهانت است)، يا تهديد و سرزنش کردن (مريض مي شوي دست هايت زشت مي شوند)، هيچ تاثيري در کاهش اين عادت ندارند. آنها بايد از روش هاي حمايتي همه جانبه استفاده کنند زيرا والدين نزديک ترين افراد زندگي کودک هستند که مي توانند او را در اين کار کمک و هدايت کنند. اگر آنها براي کاستن از عادات ناخوشايند فرزندشان از روش هاي تند و خشونت آميز استفاده کنند، نه تنها موجب کاهش آن عادت نخواهند شد، بلکه فشار عصبي بيشتري هم به کودک وارد مي آورند. والدين و مربيان مي توانند با الگو قرار دادن خود و آموزش روش هاي آرام سازي، ورزش هاي ساده و گوناگوني را به فرزندشان ياد بدهند. براي مثال همگي روي زمين بنشينند، نفس هاي طولاني بکشند، تصورات آرام بخشي در ذهن خود مرور کنند و با حفظ آرامش عضلاني خود سعي کنند شيوه هاي کاهش فشار عصبي را به فرزندانشان بياموزند.
3- بنشينيد و خيلي آرام درباره ناخن هاي فرزندتان با او صحبت کنيد. از آنجايي که کودکان مايلند توجه، محبت و حمايت مادر و پدر خود را هيچ گاه از دست ندهند، تلاش مي کنند با انجام خواسته هاي آنان رضايت شان را جلب کنند.
- به او بگوييد اگر ناخن هايش را بجود، انگشتان نازيبايي خواهد داشت و نمي تواند آنها را به سايرين نشان دهد.
- از او بپرسيد چه مواقعي شروع به جويدن ناخن مي کند؟ شايد او دليل به خصوصي را براي اين کار توضيح دهد. به او بگوييد زماني که متوجه اين عمل او شويد، با گفتن کلمه يا عبارت خاصي حاضريد به او يادآوري کنيد که دست از جويدن ناخن بردارد.
- به او بگوييد قصدتان آشوب به پا کردن و جر و بحث با او نيست بلکه تنها قصد داريد به او کمک کنيد.
- فکر نکنيد او عمداً شروع به جويدن ناخن مي کند. اين کار براي او به صورت عادتي مستمر درآمده است که احتمالاً قادر نيست جلوي خودش را بگيرد. اگر او واقعاً دوست دارد عادتش را ترک کند، شما مي توانيد به او در اين کار کمک کنيد.
- آيا وقتي کودک شروع به جويدن ناخن مي کند و شما به او تذکر مي دهيد، باز هم دستش را در دهان مي گذارد يا دستش را با سر آستينش مي پوشاند؟ به او بگوييد زماني که يکي از دست هايش را براي جويدن ناخن بالا مي آورد، سعي کند با دست ديگرش آن را بگيرد و مانع از بالا رفتن آن شود.
4- والدين مي توانند از روش هاي رفتاردرماني (دادن ستاره يا برچسب هاي عروسکي به کودک) استفاده کنند. طبق اين روش ها، هر روزي که کودک ناخنش را نجود، ستاره يي به عنوان پاداش به او مي دهند و چنانچه بتواند تعداد اين ستاره ها را به 10 برساند، جايزه و پاداشي دريافت خواهد کرد که موجب تقويت رفتار خوشايند او (يعني نجويدن ناخن) مي شود. براي دختران خردسال، شايد بهترين پاداش مرتب کردن ناخن ها و لاک زدن يا ستاره زدن روي ناخن هايش باشد.
5- يکي ديگر از روش هاي مقابله با ناخن جويدن کودکان، استفاده از دستکش هاي تزئيني است. گروهي از کودکان زماني که انگشتان شان را مي بينند، به اين کار مشغول مي شوند. در حالي که اگر انگشتان آنها در دستکش باشد، هم متوجه قول خود مي شوند و هم محرکي خارجي آنان را از اين کار باز مي دارد.
6- سعي کنيد نگرش و ديدي مثبت، سازنده و شفاف نسبت به حل مشکل کودک داشته باشيد. اگر هدف شما خاموش ساختن عادتي ناخوشايند در فرزندتان است، بهتر است آن را ملايم و واضح براي او توضيح دهيد. سرزنش کردن و تنبيه کودکي که عادت به جويدن ناخن هايش دارد، نه تنها روش مقابله مناسبي براي درمان آن نيست، بلکه کودک را عصبي تر و لجوج تر مي کند و همين امر موجب تشديد اين عمل در کودک مي شود. بهتر است قبل از آنکه والدين درصدد درمان و بهبودي کودک برآيند، سعي کنند عوامل مختلفي را که مي تواند در تشکيل و تثبيت اين عادت در فرزندشان موثر باشد، بررسي کنند. براي مثال، چه مدت است کودک شروع به جويدن ناخن کرده است؟ آيا اين رفتار او عکس العملي نسبت به فشارها و استرس هاي عصبي است؟ آيا والدين مشاجرات طولاني دارند؟ آيا اخيراً کودک بيمار بوده است؟ و... اگر چنين است، جاي اميدواري است که با تغييرات و آرام سازي محيط اين عادت خود را ترک کند. آيا مدت ها است که او اين عادت را دارد و آيا تاثيري بر روند زندگي عادي روزانه او (روابط خانوادگي، دوستان، آموزگاران مدرسه، جمع همکلاسي ها و...) گذاشته است؟ آيا کودک در شرايطي خاص (مکان و زمان به خصوصي) مشغول ناخن جويدن مي شود؟ براي مثال، هنگام تماشاي تلويزيون، نشستن در اتومبيل، بازي با همسالان و... در نظر داشته باشيد تشخيص زماني که کودک ناخن مي جود يا نمي جود، در انتخاب شيوه درمان مي تواند نقش مهمي داشته باشد.
7- زماني که فرزندتان رفتارهاي خويشتندارانه از خود نشان مي دهد، حتماً او را مورد توجه، محبت و حمايت خود قرار دهيد. براي مثال، اگر دخترتان سعي مي کند کمتر ناخن هايش را بجود، برايش لاک يا انگشتري بگيريد که بتواند با نشان دادن آن به ديگران، تشويق شود عادت خود را کاملاً ترک کند يا هنگامي که پسرتان درصدد ترک عادت ناخن جويدنش برمي آيد، حتماً او را با خواندن داستان هاي مورد علاقه اش، پارک بردن، نقاشي کشيدن و... سرگرم سازيد و علت تشويق هاي خود را برايش توضيح دهيد.
از آنجايي که هر عادتي براي اينکه کاملاً در کودک تثبيت شود، زمان مي خواهد، طبيعي است که براي ترک آن هم، زمان لازم است. در بيشتر موارد، يک عادت چندان طول نمي کشد که عادت به حساب آيد زيرا ممکن است حاصل يک مشکل يا بيماري جسمي باشد. براي مثال زماني که کودکي مدام بيني اش را مي مالد، شايد خشکي يا مجروح شدن مخاط بيني عامل اصلي اين رفتار کودک است، يا کودکي که مدام شست خود را مي مکد، شايد دچار اضطراب و پريشاني مفرط باشد.
منبع: بانک مقالات فارسی
/س