توصیف هوم در اوستا
چکیده:
هوم را بخصوص دختران جوانی که طالب همسری نیکو هستند جستجو می‌کنند. همچنین برای زنان شوهرداری که می‌خواهند مادر گردند و شاگردانی که در پی دانش هستند حمایت و پشتیبانی مخصوص می‌بخشد. در برابر حسادت، چشم بد و کین‌توزی نیز چنین است و جلوگیری می‌کند از نفوذ زنان جلف که محبت خود را عوض می‌کنند، همان‌طور که باد جهت ابرها را عوض می‌کند. به همین دلایل، هوم خداوند و سرورخانه و روستا و محله و کشور نامیده شده است .
تعداد کلمات: 1405 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
هوم را بخصوص دختران جوانی که طالب همسری نیکو هستند جستجو می‌کنند. همچنین برای زنان شوهرداری که می‌خواهند مادر گردند و شاگردانی که در پی دانش هستند حمایت و پشتیبانی مخصوص می‌بخشد. در برابر حسادت، چشم بد و کین‌توزی نیز چنین است و جلوگیری می‌کند از نفوذ زنان جلف که محبت خود را عوض می‌کنند، همان‌طور که باد جهت ابرها را عوض می‌کند. به همین دلایل، هوم خداوند و سرورخانه و روستا و محله و کشور نامیده شده است .
تعداد کلمات: 1405 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
.jpg "در جست و جوی هوم (قسمت سوم)")
نویسنده: بهرام فره‌وشی
در اوستا [نام] کوهها و دره‌ها [ی] محل رویش این گیاه آمده داست که در آنجا بوفور پیدا می‌شود. در برخی از بندها [از] کوه البرز (Hara bere zaiti) مخصوصاً به عنوان محل اصلی رویش آن نام برده شده است. ولی باید در نظر داشت که البرز تنها سلسله جبال البرز نیست بلکه به همه‌ی رشته جبالها اطلاق می‌شد که از هندوکش در مشرق تا قفقاز در غرب کشیده می‌شد. هوم گیاهی توصیف شده است با شاخه‌ها و برگها و گلها که دارای خواص طبی است و رنگ آن زرین است. در اوستا این کلمه " Frasperega" آمده است که در آن " Fra" پیشوند است و "Sperega " معادل و همریشه با " Sprig" انگلیسی به معنای «ترکه» است.
خاصیت هوم
خواص دینی و روحی که به هوم منتسب شده است به صورت شعرگونه انی زیبا بیان شده است و این بیان با تحسین قلبی و ستایش همراه است و معتقد بودند که خرد می‌بخشد و جرئت و موفقیت و سلامتی و رشد و بزرگی می‌آورد (ys IX,17). در چنین حالتی مریدی که آن را می‌نوشد از نیرویی برخوردار می‌شود که قادر است در برابر بسیاری از خطراتی که از سوی مردم بد می‌رسد، مقاومت کند. بهشت، سلامتی، زندگی دراز، نیرو در برابر بدیها و پیروزی در برابر دشمن و پیشگیری از خطرات ناشی از دزدان و قاتلان و غارتگران، موهبتی است که به وسیله‌ی هوم ارزانی می‌شود. این موهبت هنگامی ارزانی می‌گردد که هوم آنچنانکه شایسته است مورد ستایش قرار گیرد (YS, 19. 21).
هوم را بخصوص دختران جوانی که طالب همسری نیکو هستند جستجو می‌کنند. همچنین برای زنان شوهرداری که می‌خواهند مادر گردند و شاگردانی که در پی دانش هستند (YS, 22,23) حمایت و پشتیبانی مخصوص می‌بخشد. در برابر حسادت، چشم بد و کین‌توزی (YS, 28) نیز چنین است و جلوگیری می‌کند از نفوذ زنان جلف که محبت خود را عوض می‌کنند، همان‌طور که باد جهت ابرها را عوض می‌کند. به همین دلایل، هوم خداوند و سرورخانه و روستا و محله و کشور نامیده شده است (YS. IV,271).
خصوصیات کسی که می‌خواهد هوم را بنوشد و امتیازی کسب کند:
بایستی اندیشه‌ی نیک و گفتار نیک و کردار نیک داشته باشد، فرمانبر خدا و پارسا باشد (ys,X, 16) و از سوی دیگر، هوم نفرین می‌کند به گناهکاران و بدکاران: «بکند که بی فرزند شوی و به بدنامی دچار گردی، تو‌ای کسی که مرا وقتی که درهم فشرده‌ام نگاه می‌داری چون دزد محکوم» (ys.XI,3).
شاخه‌های گیاه هوم از ایران آورده می‌شد. این شاخه‌ها مستقیماً در مراسم به کار نمی‌روند. پس از آنکه آنها را به «درمهر» می‌آورند، آنها را می‌شویند و تطهیر می‌کنند و سپس برای مدت لااقل سیزده ماه در کناری می‌گذارند. یک روحانی متخصص این کار مقداری از این شاخه‌ها را با آب می‌شوید و تطهیر می‌کند و دعای " Xšnaotra ahurahe mazdŠ ašom vohu " را می‌خواند. وقتی به این ترتیب با آب تطهیر شد، شاخه‌ها در یک جعبه‌ی فلزی نگهداری می‌شود که آن نیز به همان طریق شسته و تطهیر شده است و قبل از اینکه از این شاخه‌ها در مراسم مذهبی استفاده شود لااقل سیزده ماه و سیزده روز در جعبه‌ی فلزی می‌مانند و از آنها تا چند سال بعد نیز استفاده می‌شود. این رسم با مراسم یسنا ارتباط مستقیمی ندارد.
قدمت مراسم هوم:
از اوستا چنین برمی‌آید که مراسم هوم در زمان سلسله‌ی پیشدادیان وجود داشته است. قدمت آن به زمانی می‌رسد که اجداد ایرانیان و هندوها و حتی رومی‌های قدیم با همدیگر زندگی می‌کردند. به نظر می‌رسد که همواره همراه با مراسم «برسم» بوده است، همان‌طور که امروزه نیز چنین است. به نظر می‌رسد که «فلامین»های قدیمی که روحانیون آتش (Fire Priests) رومی بودند و بسیاری از اعمال مذهبی آنها شباهت به Āthravans دارد که آتوربانان ایرانی بودند و هرگاه که به مقابل آتش مقدس می‌رفتند، از شاخه‌های درخت بخصوصی استفاده می‌کردند. این رسم مذهبی به مراسم روحانیون پارسی شباهت دارد که آنان نیز وقتی که مراسم یسنا را در برابر آتش به جا می‌آورند از شاخه‌های مخصوصی استفاده می‌کنند. اکنون جای این شاخه‌ها را تا حدی میله‌ها و سیم‌های فلزی گرفته است.
استفاده از گیاه پس از تطهیر آن:
شاخه‌های گیاه هوم از ایران آورده می‌شد. این شاخه‌ها مستقیماً در مراسم به کار نمی‌روند. پس از آنکه آنها را به «درمهر» می‌آورند، آنها را می‌شویند و تطهیر می‌کنند و سپس برای مدت لااقل سیزده ماه در کناری می‌گذارند. یک روحانی متخصص این کار مقداری از این شاخه‌ها را با آب می‌شوید و تطهیر می‌کند و دعای " Xšnaotra ahurahe mazdŠ ašom vohu " را می‌خواند. وقتی به این ترتیب با آب تطهیر شد، شاخه‌ها در یک جعبه‌ی فلزی نگهداری می‌شود که آن نیز به همان طریق شسته و تطهیر شده است و قبل از اینکه از این شاخه‌ها در مراسم مذهبی استفاده شود لااقل سیزده ماه و سیزده روز در جعبه‌ی فلزی می‌مانند و از آنها تا چند سال بعد نیز استفاده می‌شود. این رسم با مراسم یسنا ارتباط مستقیمی ندارد. در وندیداد (V.1,42,43) تطهیر آن شاخه‌های هوم که در تماس با ناپاکیها و کثافات آلوده شده‌اند منع می‌شود ولی در مراسم امروزی همه‌ی شاخه‌های هوم که به منظور استفاده در مراسم مذهبی تهیه شده است تطهیر می‌شود و نیز در وندیداد خواسته می‌شود که مدت یکسال شاخه‌ها را کنار بگذارند ولی مراسم امروز دستور می‌دهد که آنها را سیزده ماه و سیزده روز در کناری بگذارند. (شاید این کنار گذاشتن برای این است که از مواد سمی آن کاسته شود).
بیشتر بخوانید: آداب دوستی با «یار مهربان»
توصیف آداب و رسوم هوم:
این مراسم تحت چهار عنوان بیان می‌گردد: 1- مقدمات تهیه‌ی هوم، 2- مراسم تطهیر شاخه‌های هوم، 3- مراسم تهیه و شیره‌کشی هوم، 4- مراسم نوشیدن عصاره‌ی هوم.
1- مقدمات تهیه‌ی هوم:
در این مراسم دو موید شرکت می‌کنند. در همه‌ی مراسم یسنا نیز همین دو موبد شرکت می‌کنند. ابتدا یکی از آنها رشته‌های نخل (Aiwyasn ghana و شاخه‌های درخت انار (Urvarām) و شیر تازه‌ی بز (Jirām) را آماده می‌سازد. همه‌ی آلات (ظروف مقدس لازم) خالی می‌شوند و شسته می‌گردند و در داخل کوندی (Kundi، ظرف بزرگ آب که بر روی پایه‌ی سنگی مخصوص این کار قرار دارد) گذشته می‌شود. آتش در ظرف روشن می‌گردد و چوب خوشبوی (aēsam) و کندر (Bui) بر روی سنگ مجاور قرار داده می‌شود، دو کوزه‌ی آب یکی بزرگ و یکی کوچک، بر روی «خوان» یا بر روی تخته سنگی که مخصوص آلات است نهاده می‌شود. فنجان محتوای رشته‌های نخل و شاخه‌های درخت انار را بر روی سنگ کوچکی در کنار تخته سنگ بزرگ که موبد بر روی آن می‌نشیند گذاشته می‌شود. ساقه‌های هوم نیز آماده‌اند و در فنجانی در کنار وی گذاشته شده‌اند. موبدی که باید مراسم را انجام دهد (Zaota) به جای خود بر روی تخته سنگ خود که با یک قالیچه مفروش است می‌نشیند. وی کوزه کوچک‌تر را پاو (Pav) می‌کند (پاو مراسمی است که به طور تشریفاتی مطهر می‌گرداند) و با آب کوزه کوندی را که محتوای همه‌ی ظروف است پاو می‌کند. سپس «آب زئوثر» (Zaoθra) تهیه می‌کند. و مفتول‌های برسم را می‌بندد، وقتی که همه‌ی این کارها انجام شد به کار پاو کردن ساقه‌های هوم می‌پردازد.
2- مراسم تطهیر ساقه‌های (شاخه‌ها) هوم:
موبد قدری از ساقه‌ها و قطعات هوم را از جام برمی‌دارد و آنها را در میان انگشتان دست راست خود نگاه می‌دارد و مرتبه فرمول Xšnaoθra را می‌خواند و سپس به باج (باژ baj) ) آغاز می‌کند و در آن می‌گوید که این کار را برای احترام و شکوه و خشنودی و ستایش هوم می‌کند که بخشنده‌ی نیروی طهارت است. سپس چهار بار ašem را می‌خواند و هر دو دست خود را با ساقه‌های هوم در کوزه‌ای که در سمت راست اوست فرو می‌برد و آنها را چهار بار در آب فرو می‌برد. سه بار از سویی که ایستاده است به جهت مقابل آن اشاره می‌کند (یعنی از سوی شمال به سوی جنوب) و یک بار به سوی مخالف. وقتی به این ترتیب ساقه‌ها را پاو کرد باج را به پایان می‌رساند و ساقه‌های تطهیر شده را در آب زئوثر فرو می‌برد. سپس هاون را به پیش خود می‌کشد و آن را برمی‌گرداند و سه قطعه از ساقه‌های هوم تقدیس شده را در درون آن می‌گذارد و بقیه در پای ماهروی گذاشته می‌شود، بعد یک قطعه از شاخه‌های درخت انار را در کنار ساقه‌های هوم می‌گذارد.
3- مراسم تهیه و کشیدن شیره‌ی هوم:
موبد با گفتن فرمول زیر به این کار آغاز می‌کند: من می‌طلبم تمام متعلقات هوم را (لوازم برای اجرای مراسم) به خاطر اهورامزدا، سپس بعضی از لوازم را که در پیش روی وی در روی پایه سنگی قرار دارد برمی‌شمارد. در هنگامی که نام آنها را بر زبان می‌آورد و به آنها نیز می‌نگرد، لوازمی که وی برمی‌شمارد عبارتند از هوم، میزد (Myazda؛ یعنی درون یا نان مقدس، غذای بخصوص یا غذای مقدس) آب تقدیس شده (zaoθra)، ساقه‌های برسم (Baresma)، برخی از محصولات گاو مانند شیر تازه، یک ترکه از درخت انار، آب خالص خوب،هاونی که در آن هوم را می‌کوبند، چوب خوشبوی و کندر و آثرا (Aθra). دعایی که در آن به یاد می‌آورد و برمی‌شمارد لوازم را و هنگام برشمردن نام آنها به هر یک از آنها که در پایه سنگی در جلوی او قرار دارند نگاه می‌کند و قسمتی از یسنا را می‌خواند (فصل 24 یسنا).
منبع مقاله:
یاد یار مهربان ، با یاد دکتر بهرام فره‌وشی ، به کوشش هما گرامی (فره‌وشی)، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی فره‌وهر، تهران، چاپ اول (1378)
این مراسم تحت چهار عنوان بیان می‌گردد: 1- مقدمات تهیه‌ی هوم، 2- مراسم تطهیر شاخه‌های هوم، 3- مراسم تهیه و شیره‌کشی هوم، 4- مراسم نوشیدن عصاره‌ی هوم.
1- مقدمات تهیه‌ی هوم:
در این مراسم دو موید شرکت می‌کنند. در همه‌ی مراسم یسنا نیز همین دو موبد شرکت می‌کنند. ابتدا یکی از آنها رشته‌های نخل (Aiwyasn ghana و شاخه‌های درخت انار (Urvarām) و شیر تازه‌ی بز (Jirām) را آماده می‌سازد. همه‌ی آلات (ظروف مقدس لازم) خالی می‌شوند و شسته می‌گردند و در داخل کوندی (Kundi، ظرف بزرگ آب که بر روی پایه‌ی سنگی مخصوص این کار قرار دارد) گذشته می‌شود. آتش در ظرف روشن می‌گردد و چوب خوشبوی (aēsam) و کندر (Bui) بر روی سنگ مجاور قرار داده می‌شود، دو کوزه‌ی آب یکی بزرگ و یکی کوچک، بر روی «خوان» یا بر روی تخته سنگی که مخصوص آلات است نهاده می‌شود. فنجان محتوای رشته‌های نخل و شاخه‌های درخت انار را بر روی سنگ کوچکی در کنار تخته سنگ بزرگ که موبد بر روی آن می‌نشیند گذاشته می‌شود. ساقه‌های هوم نیز آماده‌اند و در فنجانی در کنار وی گذاشته شده‌اند. موبدی که باید مراسم را انجام دهد (Zaota) به جای خود بر روی تخته سنگ خود که با یک قالیچه مفروش است می‌نشیند. وی کوزه کوچک‌تر را پاو (Pav) می‌کند (پاو مراسمی است که به طور تشریفاتی مطهر می‌گرداند) و با آب کوزه کوندی را که محتوای همه‌ی ظروف است پاو می‌کند. سپس «آب زئوثر» (Zaoθra) تهیه می‌کند. و مفتول‌های برسم را می‌بندد، وقتی که همه‌ی این کارها انجام شد به کار پاو کردن ساقه‌های هوم می‌پردازد.
2- مراسم تطهیر ساقه‌های (شاخه‌ها) هوم:
موبد قدری از ساقه‌ها و قطعات هوم را از جام برمی‌دارد و آنها را در میان انگشتان دست راست خود نگاه می‌دارد و مرتبه فرمول Xšnaoθra را می‌خواند و سپس به باج (باژ baj) ) آغاز می‌کند و در آن می‌گوید که این کار را برای احترام و شکوه و خشنودی و ستایش هوم می‌کند که بخشنده‌ی نیروی طهارت است. سپس چهار بار ašem را می‌خواند و هر دو دست خود را با ساقه‌های هوم در کوزه‌ای که در سمت راست اوست فرو می‌برد و آنها را چهار بار در آب فرو می‌برد. سه بار از سویی که ایستاده است به جهت مقابل آن اشاره می‌کند (یعنی از سوی شمال به سوی جنوب) و یک بار به سوی مخالف. وقتی به این ترتیب ساقه‌ها را پاو کرد باج را به پایان می‌رساند و ساقه‌های تطهیر شده را در آب زئوثر فرو می‌برد. سپس هاون را به پیش خود می‌کشد و آن را برمی‌گرداند و سه قطعه از ساقه‌های هوم تقدیس شده را در درون آن می‌گذارد و بقیه در پای ماهروی گذاشته می‌شود، بعد یک قطعه از شاخه‌های درخت انار را در کنار ساقه‌های هوم می‌گذارد.
3- مراسم تهیه و کشیدن شیره‌ی هوم:
موبد با گفتن فرمول زیر به این کار آغاز می‌کند: من می‌طلبم تمام متعلقات هوم را (لوازم برای اجرای مراسم) به خاطر اهورامزدا، سپس بعضی از لوازم را که در پیش روی وی در روی پایه سنگی قرار دارد برمی‌شمارد. در هنگامی که نام آنها را بر زبان می‌آورد و به آنها نیز می‌نگرد، لوازمی که وی برمی‌شمارد عبارتند از هوم، میزد (Myazda؛ یعنی درون یا نان مقدس، غذای بخصوص یا غذای مقدس) آب تقدیس شده (zaoθra)، ساقه‌های برسم (Baresma)، برخی از محصولات گاو مانند شیر تازه، یک ترکه از درخت انار، آب خالص خوب،هاونی که در آن هوم را می‌کوبند، چوب خوشبوی و کندر و آثرا (Aθra). دعایی که در آن به یاد می‌آورد و برمی‌شمارد لوازم را و هنگام برشمردن نام آنها به هر یک از آنها که در پایه سنگی در جلوی او قرار دارند نگاه می‌کند و قسمتی از یسنا را می‌خواند (فصل 24 یسنا).
منبع مقاله:
یاد یار مهربان ، با یاد دکتر بهرام فره‌وشی ، به کوشش هما گرامی (فره‌وشی)، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی فره‌وهر، تهران، چاپ اول (1378)
بیشتر بخوانید:
روح شناسی
بررسی ادیان ایران باستان
خدایان ایران باستان
