بازنگری فاجعه سینما ركس آبادان
روز 28 مرداد سالروز آتش‌سوزي در سينما ركس آبادان است. سال 1357در چنين روزي و درست در فرداي روزي كه سينما آرياي مشهد توسط عوامل رژيم شاه به آتش كشيده شد، سينماي ركس آبادان با بيش از 400 نفر از تماشاچيان آن در آتش سوخت و از آن جز تلي از خاكستر بر جاي نماند. مطبوعات داخلي و رسانه‌هاي دولتي، اين آتش‌سوزي را به انقلابيون نسبت دادند. 1 روزنامة «اطلاعات» در مورد اين حادثه نوشت:
بلافاصله پس از آتش‌سوزي سينما ركس شاپور نمازي (استاندار خوزستان) فرماندار، شهردار، رئيس شهرباني و مقامات مسؤول در محل اجتماع كردند. آنها كوشيدند كه مأموران آتش‌نشاني و مسؤولان را راهنمايي و براي مهار آتش كار را بر آنان تسريع كنند، به ويژه سعي بر اين بود كه مجروحان را زودتر به بيمارستان برسانند.
آبادان آن شب حالت فوق‌العاده‌اي داشت و بسياري از مردم به خواب نرفتند. خانواده‌هايي كه فرزندان و يا يكي از اعضاي ايشان به سينما ركس رفته بود، همه در اطراف سينما اجتماع كرده، زاري و شيون مي‌كردند. سرايدار سينما كه در ايجاد اين آتش‌سوزي با خرابكاران همكاري داشته است، در حالت مستي از سوي مأموران دستگير شد در شهر آبادان حالت فوق‌العاده به وجودآمد و شهر در غم اين فاجعة بزرگ و عزاي ملي بسر مي‌برد.
پس از وقوع آتش‌سوزي در سينما ركس آبادان و اطلاع مردم از فاجعه‌اي كه اتفاق افتاد، خانواده‌هاي زنان و مردان و كودكاني كه در اين آتش سوزي‌كشته شده‌اند، به خيابانها ريختند.
به گفتة مقامهاي پليس آبادان، چند لحظه پس از شروع نمايش فيلم، چند ناشناس با استفاده از تاريكي شب، درهاي ورودي و خروجي سينما را بستند و داخل سالن سينما را با مواد آتش‌زا آغشته كردند و سپس با افروختن كبريت، سينما را به آتش كشيدند و گريختند. آتش‌سوزي كه با صداي دهشتناكي همراه بود، در اندك زماني سراسر سالن سينما را فرا گرفت و ستونهاي دود و آتش از هر سو به آسمان زبانه كشيد. علي نادري (صاحب سينما ركس آبادان) در گفت و گو با خبرنگار «اطلاعات»، با اظهار تأسف از اين فاجعه، گفت: «سينما ركس كه حدود 20 سال پيش در خيابان شهرداري آبادان ساخته شده، بيش از شش ميليون تومان ارزش داشت و ظرفيت سالن آن نهصد صندلي بود. ساختمان سينما در برابر آتش‌سوزي بيمه بوده است.»
سينما ركس آبادان در خيابان شهرداري و روي يك پاساژ قرا رگرفته بود در جريان آتش‌سوزي دهها مغازة زير سالن سينما نيز آسيب ديد. خبرنگار «اطلاعات» اضافه كرد نوبت آخر فيلم «گوزنها» ساعت 9 شب بود و آتش‌سوزي زماني روي داد كه حدود يك ساعت از نمايش فيلم مي‌گذشت . 377 زن و كودك و مرد بدون هيچ هراس و بي‌خبر از هرگونه فاجعة دلخراش، روي صندليهاي خود نشسته و سرگرم تماشاي صحنه‌هاي پرجاذبة فيلم هنري «گوزنها» بودند، كه ناگهان صداي سهمگيني از هر چهار طرف سالن سينما برخاست، و در پي آن شعله‌هاي آتش و ستونهاي دود و آتش به آسمان زبانه كشيد. هنگامي كه آتش‌سوزي رخ داد، صاحب سينما (آقاي علي نادري) در قطار تهران ـ خرمشهر بود و به سوي آبادان مي‌رفت. از هفتصد تماشاگر سينما ركس آبادان كه مشغول تماشاي فيلم بودند، در جريان آتش‌سوزي، فقط يكصد نفر توانستند خود را از مهلكه نجات دهند و به بيرون فرار كنند و ششصد نفر ديگر در ميان جهنمي از آتش سوختند، كه از اين عده 377 نفر جان خود را از دست دادند. بيشتر كساني كه در اين فاجعه دلخراش جان دادند، يا زير دست و پا ماندند و بر اثردودزدگي خفه شدند و يا در ميان شعله‌هاي آتش سوختند.
سعيدنيا(فرماندار)، تيمسار رزمي( رئيس شهرباني) و دكتر حسين يساري (مدير عامل جمعيت شير و خورشيد سرخ آبادان) در محل حادثه حضور يافتند و دهها امدادگر، پزشك، پرستار، بهيار و آمبولانس در محل مستقر شدند. صدها مأمور شهرباني، آتش‌نشاني و امدادگر براي بيرون كشيدن انسانها كه در ميان شعله‌هاي آتش گرفتار آمده بودند، تلاش زيادي كردند، اما به دليل پردامنه بودن حريق، كسي قادر نبود به شعله‌ها نزديك بشود. پليس خيابانهاي اطراف سينما را زير نظر گرفت و جستجوي وسيعي براي شناسايي و دستگيري عاملين آتش‌سوزي سينما از سوي پليس ادامه داشت. با تلاش مأموران آتش‌نشاني آخرين شعله‌هاي آتش ساعت 4 بامداد فرو نشست.» 2
ساواك در مورد اين فاجعه به ذكر تنها يك جمله در بولتن خبري نوبه‌اي خود اكتفا كرد.
«چند تن از عناصر اخلالگر سينما ركس، شهر آبادان را به آتش كشيدند كه در نتيجه قريب 400 تن از تماشاچيان در آتش سوختند و جان خود را از دست دادند.» 3
به نقل از:
روزشمار انقلاب اسلامي، دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ج چهارم
بلافاصله پس از آتش‌سوزي سينما ركس شاپور نمازي (استاندار خوزستان) فرماندار، شهردار، رئيس شهرباني و مقامات مسؤول در محل اجتماع كردند. آنها كوشيدند كه مأموران آتش‌نشاني و مسؤولان را راهنمايي و براي مهار آتش كار را بر آنان تسريع كنند، به ويژه سعي بر اين بود كه مجروحان را زودتر به بيمارستان برسانند.
آبادان آن شب حالت فوق‌العاده‌اي داشت و بسياري از مردم به خواب نرفتند. خانواده‌هايي كه فرزندان و يا يكي از اعضاي ايشان به سينما ركس رفته بود، همه در اطراف سينما اجتماع كرده، زاري و شيون مي‌كردند. سرايدار سينما كه در ايجاد اين آتش‌سوزي با خرابكاران همكاري داشته است، در حالت مستي از سوي مأموران دستگير شد در شهر آبادان حالت فوق‌العاده به وجودآمد و شهر در غم اين فاجعة بزرگ و عزاي ملي بسر مي‌برد.
پس از وقوع آتش‌سوزي در سينما ركس آبادان و اطلاع مردم از فاجعه‌اي كه اتفاق افتاد، خانواده‌هاي زنان و مردان و كودكاني كه در اين آتش سوزي‌كشته شده‌اند، به خيابانها ريختند.
به گفتة مقامهاي پليس آبادان، چند لحظه پس از شروع نمايش فيلم، چند ناشناس با استفاده از تاريكي شب، درهاي ورودي و خروجي سينما را بستند و داخل سالن سينما را با مواد آتش‌زا آغشته كردند و سپس با افروختن كبريت، سينما را به آتش كشيدند و گريختند. آتش‌سوزي كه با صداي دهشتناكي همراه بود، در اندك زماني سراسر سالن سينما را فرا گرفت و ستونهاي دود و آتش از هر سو به آسمان زبانه كشيد. علي نادري (صاحب سينما ركس آبادان) در گفت و گو با خبرنگار «اطلاعات»، با اظهار تأسف از اين فاجعه، گفت: «سينما ركس كه حدود 20 سال پيش در خيابان شهرداري آبادان ساخته شده، بيش از شش ميليون تومان ارزش داشت و ظرفيت سالن آن نهصد صندلي بود. ساختمان سينما در برابر آتش‌سوزي بيمه بوده است.»
سينما ركس آبادان در خيابان شهرداري و روي يك پاساژ قرا رگرفته بود در جريان آتش‌سوزي دهها مغازة زير سالن سينما نيز آسيب ديد. خبرنگار «اطلاعات» اضافه كرد نوبت آخر فيلم «گوزنها» ساعت 9 شب بود و آتش‌سوزي زماني روي داد كه حدود يك ساعت از نمايش فيلم مي‌گذشت . 377 زن و كودك و مرد بدون هيچ هراس و بي‌خبر از هرگونه فاجعة دلخراش، روي صندليهاي خود نشسته و سرگرم تماشاي صحنه‌هاي پرجاذبة فيلم هنري «گوزنها» بودند، كه ناگهان صداي سهمگيني از هر چهار طرف سالن سينما برخاست، و در پي آن شعله‌هاي آتش و ستونهاي دود و آتش به آسمان زبانه كشيد. هنگامي كه آتش‌سوزي رخ داد، صاحب سينما (آقاي علي نادري) در قطار تهران ـ خرمشهر بود و به سوي آبادان مي‌رفت. از هفتصد تماشاگر سينما ركس آبادان كه مشغول تماشاي فيلم بودند، در جريان آتش‌سوزي، فقط يكصد نفر توانستند خود را از مهلكه نجات دهند و به بيرون فرار كنند و ششصد نفر ديگر در ميان جهنمي از آتش سوختند، كه از اين عده 377 نفر جان خود را از دست دادند. بيشتر كساني كه در اين فاجعه دلخراش جان دادند، يا زير دست و پا ماندند و بر اثردودزدگي خفه شدند و يا در ميان شعله‌هاي آتش سوختند.
سعيدنيا(فرماندار)، تيمسار رزمي( رئيس شهرباني) و دكتر حسين يساري (مدير عامل جمعيت شير و خورشيد سرخ آبادان) در محل حادثه حضور يافتند و دهها امدادگر، پزشك، پرستار، بهيار و آمبولانس در محل مستقر شدند. صدها مأمور شهرباني، آتش‌نشاني و امدادگر براي بيرون كشيدن انسانها كه در ميان شعله‌هاي آتش گرفتار آمده بودند، تلاش زيادي كردند، اما به دليل پردامنه بودن حريق، كسي قادر نبود به شعله‌ها نزديك بشود. پليس خيابانهاي اطراف سينما را زير نظر گرفت و جستجوي وسيعي براي شناسايي و دستگيري عاملين آتش‌سوزي سينما از سوي پليس ادامه داشت. با تلاش مأموران آتش‌نشاني آخرين شعله‌هاي آتش ساعت 4 بامداد فرو نشست.» 2
ساواك در مورد اين فاجعه به ذكر تنها يك جمله در بولتن خبري نوبه‌اي خود اكتفا كرد.
«چند تن از عناصر اخلالگر سينما ركس، شهر آبادان را به آتش كشيدند كه در نتيجه قريب 400 تن از تماشاچيان در آتش سوختند و جان خود را از دست دادند.» 3
به نقل از:
روزشمار انقلاب اسلامي، دفتر ادبيات انقلاب اسلامي، ج چهارم
پي نوشت :
1ـ «دولت، مسلمانان افراطي و ارتجاعي را مسؤول اين جنايت هولناك دانست، اما در واقع جاي ابهام بسيار وجود داشت، زيرا آتش نشاني شهري كه بزرگترين پالايشگاه جهان در آن قرار داشت 2 ساعت پس از وقوع حادثه در محل حاضر شد و آن هم در حالي كه وسايل نقليه‌شان فاقد آب بود، و تنها شير آب آتش‌نشاني نزديك به سينما نيز آب نداشت. از همه مهمتر، با توجه به نزديك بودن ادارة پليس (يعني در فاصلة 300 متري سينما) هيچ كس به مدت يك ساعت به محل حادثه نزديك نگرديد.
همچنين بايد در نظر داشت كه رئيس پليس شهر آبادان، تيمسار رزمي، رئيس سابق پليس قم بود كه پس از سركوب تظاهرات قم ارتقاي مقام يافته، به آبادان منتقل شده بود.» (وحيدالزمان، پرفسور ـ «سيماي انقلاب ايران»)
2ـ اطلاعات، ش 15691، 29/5/57، ص 4.
3ـ حوزة هنري سازمان تبليغات اسلامي، ساواك و روحانيت، ج 1، تهران، 1371، ص 266.
