حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار نمایندگان منتخب ملت در مجلس خبرگان رهبری، با تأکید بر ضرورت ایجاد یک گفتمان و فهم عمیق عمومی درباره «نوع و چگونگی مواجهه کشور و افراد مؤثر با چالش ها و حوادث» به تبیین یازده دوگانه مطرح در این زمینه پرداختند، ایشان همچنین به این نکته بسیار مهم اشاره کردند که در مقابل تهاجم حداکثری دشمنان باید به بسیج حداکثری امکانات و توانایی‌ها و نیروهای خود اقدام کنیم تا در پرتو باور عمیق مردم و مسئولان به ذکر الهی و توکل به خدا، پروردگار وعده های صادق خود را درباره ملت بزرگ ایران محقق سازد.
پنج دوگانه ی طلایی در کلام رهبری
1-برخورد فعلانه و منفعلانه با رویدادها
مقام معظم رهبری در فراز های ابتدایی سخنان ارزشمند خود همگان را از برخورد منفعلانه در مواجهه با رویدادها، حوادث و چالش ها برحذر داشتند، محققان برای شخصیت های فعال و منفعل ویژگی و خصوصیاتی را برشمرده اند: برای نمونه در توصیف رفتار منفعلانه این چنین بیان کرده اند که اشخاص منفعل در برخورد با حوادث سردرگم می شوند، و توانایی مواجه صحیح و اصولی با مشکل را ندارند، مقام معظم رهبری در فراز های ابتدایی سخنان ارزشمند خود همگان را از برخورد منفعلانه در مواجهه با رویدادها، حوادث و چالش ها برحذر داشتند، محققان برای شخصیت های فعال و منفعل ویژگی و خصوصیاتی را برشمرده اند: برای نمونه در توصیف رفتار منفعلانه این چنین بیان کرده اند که اشخاص منفعل در برخورد با حوادث سردرگم می شوند، و توانایی مواجه صحیح و اصولی با مشکل را ندارند، آنها بیشتر متأثر و اثر پذیر از حوادث هستند، بیشتر اوقات شاکی است و به قول رهبری گلایه می کند، ولی در عمل خود رفتار مناسبی برای حل مسأله ندارد، ولی در طرف مقابل شخصیت های با کنش های فعالانه وجود دارند که در مواجه با چالش ها هنرمندانه برنامه ریزی می کنند و از تمام فرصت و امکانات موجود برای عبور از چالش بهره می برند، روحیه ما می توانیم شاید از جمله مهمترین ویژگی های رفتار فعلانه باشد که نشأت گرفته ازروحیه امیدواری و توانستن است. برخورد فعلانه در تمام عرصه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، بین الملل داخلی قابلیت ورود دارد.
2- «مواجهه مأیوسانه» و «مواجهه امیدوارانه»
حضرت ایت الله خامنه ای در بخش دیگری از سخنان خود یکی دیگر از دو گانه های مطرح در مقابل حوادث و چالش ها «مواجهه مأیوسانه» و «مواجهه امیدوارانه» را مطرح کردند، در نکوهش و تأثیر مخرب نا امیدی بر عملکرد همین بس که نا امیدی همچون ویروسی خطرناک قدرت ریسک پذیری و واکنش به موقع و به جا را از انسان سلب می کند. انسان های ناامید هیچ گونه روزنه ای را برای دست یابی به موفقیت مشاهده نمی کنند، و همین امر موجب زمین گیر شدن و تسلیم در برابر مشکل و چالش را در وجود این دسته افراد تقویت می کند بر خلاف انسان هایی که روحیه امیدوارانه دارند هیچ گاه در برابر چالش و سختی ها به خود اجازه تسلیم و شکست را نمی دهند به همین جهت تا آخرین فرصت در مسیر موفقیت از هیچ کوششی مضایقه نمی کنند.
3- «مواجهه از روی ترس» و «مواجهه با دلیری و شجاعت»
یکی از مهمترین و زیباترین فضایل اخلاقی که در منابع اسلامی روی آن تأکید و سفارش فراوان شده موضوع شجاعت و دلیرمردی است، شجاعت حالتی در انسان دانسته شده که شخص از اقدام به کارهای دشوار ترسی به خود راه ندهد[1] و در مصاف با دشمن و تحمل دشواری‌ها، از قوت قلب برخودار باشد[2]انسان های بزدل و ترسو نه تنها روحیه ایستادگی و مقابله در برابر دشمن را ندارند بلکه با کمترین تهدید و ارعابی میدان نبرد و جنگ را رها کرده و پا به فرار می گذارند، خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا کَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ؛[3] البته خدا آن مؤمنان را که در صف جهاد مانند سد آهنین همدست و پایدارند، بسیار دوست می دارد.» در اهمیت و ارزش شجاعت و مذمت ترس همین بس که درمنابع روایی نقل شده است: «اَلشَّجاعَةُ عِزٌّ حاضِرٌ، اَلجُبنُ ذُلٌّ ظاهِرٌ؛[4]شجاعت عزّتى است آماده، ترس ذلّتى است آشکار.» یکی از بهترین الگوهای شجاعت در نظام انقلاب اسلامی رهبر فقید انقلاب امام خمینی(ره) از ابتدای شکل گیری انقلاب با شجاعت و دلیر مردی خود زمینه شکل گیری و پیدایش این انقلاب را سامان داد، به جرعت می توان گفت اگر امام خمینی(ره) در آن شرایط خاص و حساس از ویژگی شجاعت بهره مند نبود این انقلاب به دست ایشان شکل نمی گرفت.
4- «حزم و تدبیر» و «مواجهه از روی سهل اندیشی و سهل انگاری»
آفت شجاعت بی تدبیری است، از این رو مقام معظم رهبری در فراز دیگری از بیانات ارزشمند خود دو دوگانه دیگر یعنی تدبیر و سهل انگاری را مطرح می نماید: برای دست یابی به موفقیت بدون تدبیر و برنامه ریزی و مدیریت صحیح هیچ گاه نمی توان به مقصد دست یافت؛ چرا که فقدان تدبیر انسان را با مشکلات پیچیده و سخت مواجه خواهد کرد و در مقابله با چالش های پیش رو نقشه مناسبی طراحی نخواهد شد، منابع روایی نیز روی موضوع تدبیر تأکید و سفارش فراوان داشته، از این رو برای در امان ماندن از پشیمانی به موضوع تدبیر سفارش می کند: «اَلتَّدْبِیرُ قَبْلَ الْعَمَلِ یؤْمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ؛[5]تدبیر قبل از عمل، تو را از پشیمانی در امان می دارد.»
5-«مواجهه ابتکاری» و «مواجهه عکس العملی» را یکی دیگر از دوگانه‌ها برشمردند و افزودند: در مواجهه عکس العملی، حرکت ما تابعی از حرکت دشمن است اما در مواجهه ابتکاری، ابتکار عمل را به‌دست می گیریم و از ناحیه ای که دشمن تصور نمی کند، به او ضربه می زنیم.
نویسنده: علی بیرانوند
پی نوشت:
[1]. انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۱۳۹۰ش، ذیل واژه شجاعت.
[2]. شریف مرتضی، رسائل، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۷۴؛ فیض کاشانی، مفاتیح الشرایع، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۱۶.
[3]. صف: 4.
[4]. شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم ج 1 ، ص 152، ح 572.
[5]. عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج2، ص 54.
