سرفه، نگهبان ريه

تقريبا همه افراد سرفه را تجربه کرده اند، يکي از مهمترين وسيله هاي دفاعي دستگاه تنفس، سرفه مي باشد. اگر رفلکس سرفه وجود نداشته باشد، ريه و دستگاه تنفس قادر نخواهد بود در برابر عفونت ها، تجمع ترشحات آلوده، ورود مواد زائد و گازهاي سمي دفاع کند. بنابراين گر چه صداي سرفه نگران کننده است ولي وجود آن مفيد است و به عنوان يک زنگ خطر بايد به آن توجه کرد. چون مي تواند از بروز بيماري شديد و عوارض جدي جلوگيري کند.

سرفه چگونه ايجاد مي شود؟

سرفه يک رفلکس است يعني ابتدا يک عامل تحريکي بايد اعصاب گيرنده سرفه را تحريک کنند. اين عامل مي تواند باکتري ها، ويروس ها، ترشحات غليظ، جسم خارجي و اسيدي معده باشد. اين تحريک به مرکز سرفه در مغز و بصل النخاع منتقل شده و از آنجا دستور آغاز سرفه داده مي شود. البته انسان مي تواند با اراده سرفه را آغاز کند و حتي قادر است که آن را تا حدودي مهار کند. در آغاز سرفه دم عميقي انجام مي گيرد و سپس طناب هاي صوتي بسته مي شود و عضلات شکمي منقبض شده و فشار داخل قفسه سينه افزايش مي يابد و سپس طناب هاي صوتي ناگهان باز شده و صداي سرفه به همراه خروج با قدرت و شدت هوا ايجاد مي شود. حتي ممکن است سرعت خروج هوا به چند دويست (200) متر در ثانيه نيز برسد. گيرنده هاي سرفه فقط در ريه قرار ندارند بلکه تحريک کننده سرفه در سينوس ها، حلق و حنجره، معده و مجراي گوش نيز مي تواند آغازگر سرفه باشد.
سرفه بسيار شايع است و تقريبا شايع ترين علت مراجعه به مراکز درماني سرفه مي باشد. سرفه به تنهايي خطرناک نيست ولي پايدار ماندن آن باعث بي خوابي، خستگي، نخوردن شير، استفراغ، جلوگيري از ورزش و فعاليت روزمره، مزاحمت صوتي براي ديگران مي شود. گاهي سرفه آنقدر مداوم و پي در پي است که با تنفس عادي و تکلم معمولي نيز تداخل مي کند.
سرفه ممکن است حاد باشد يعني براي مدت کوتاهي آغاز شده باشد، اگر سرفه بيش از 3 هفته طول بکشد به عنوان سرفه مزمن شناخته مي شود. سرفه هاي حاد يا کوتاه مدت اغلب به علت عفونت هاي ويروسي دستگاه تنفسي فوقاني يا تحتاني ايجاد مي شود. سرماخوردگي شايع ترين علت سرفه حاد مي باشد. اين سرفه ها در ابتدا خشک است ولي به تدريج که بيماري پيشرفت مي کند ممکن است خلطي شود. دفع خلط نشانگر پاسخ بدن به عامل وارد شده مي باشد و هميشه نشانگر عفونت چرکي نمي باشد. در عفونت هاي ويروسي اغلب گرفتگي، آبريزش بيني، عطسه، تب خفيف نيز وجود دارد. وقتي ويروس ها به برونش ها صدمه نمي زنند گفته مي شود برونشيت ايجاد شده است. کودکان ممکن است ساليانه چند بار دچار عفونت ويروسي شوند که حداکثر طي 10 روز بهبودي حاصل مي شود. ممکن است به دنبال تماس با سيگار، گازهاي سمي مثل کلر، آلودگي هوا، گرد و خاک نيز سرفه ايجاد شود، اين سرفه ها اغلب خشک هستند. لارنژيت يا خروسک عفونت ويروسي ناحيه حنجره مي باشد و اغلب سرفه هاي خروسکي و شديد ايجاد مي کند.
سينه پهلو يا پنوموني به علت رشد و هجوم باکتري ها به بافت ريه ايجاد مي شود و باعث بروز تب، تنفس تند و سرفه مي شود که ابتدا خشک و سپس خلط دار مي شود. عفونت هايي مثل سياه سرفه باعث بروز سرفه هاي قطاري و پشت سر هم مي شوند و اغلب به دنبال آن، بيمار کبود شده يا استفراغ مي کند و يا يک دم عميق صدادار مي کشد. البته برخي ميکروب هاي ديگر از جمله عفونت هاي ويروسي و کلاميديايي نيز مي تواند سرفه قطاري ايجاد کند. سرفه ممکن است به علت آسم نيز باشد، اکثرا اين بچه ها دچار خس خس سينه و سرماخوردگي هاي مکرر هستند که علايم سرماخوردگي بهتر مي شود ولي سرفه ها ادامه پيدا مي کند. سرفه به دنبال ترش کردن يا استفراغ يا بالا آوردن شير در کودکان مي تواند ناشي از برگشت اسيد معده باشد، اغلب اين سرفه ها به دنبال دراز کشيدن و بيش از حد خوردن ايجاد مي شود.
ممکن است وارد شدن جسم خارجي به داخل ريه نيز باعث سرفه شود. سرفه ممکن است ناشي از سينوزيت نيز باشد. در اين صورت اغلب به دنبال يک عفونت ويروسي ترشحات بيني قطع نشده، اغلب گرفتگي بيني وجود دارد و دهان بوي بد مي دهد. گهگاهي خون ريزي از دماغ ديده مي شود و کودک با دهان باز مي خوابد.

مراقبت از کودک مبتلا به سرفه

به خاطر داشته باشيد تا زماني که سرفه مزاحمت ايجاد نمي کند سعي در برطرف کردن آن نداشته باشيد چون يک مکانيزم دفاعي است. ولي اگر سرفه همراه با تنفس تند و سخت باشد يا کودک به همراه سرفه، شديدا بيمار به نظر برسد و يا به همراه سرفه تب بيشتر از 38 درجه وجود داشت بايد آن را جدي گرفت و سريعا به پزشک مراجعه کرد. اگر سرفه طولاني و بيش از 3 هفته طول کشيد نيز ضمن مشاوره با پزشک علت آن را جويا شويد. هميشه درمان سرفه، درمان علت ايجاد کننده سرفه است اما گاهي به علت مزاحمت سرفه لازم است اقداماتي انجام دهيد که باعث شود مدتي سرفه از بين برود يا کمتر شود. چون شايعترين علت سرفه، عفونت هاي ويروسي است و درمان اختصاصي ندارد، لذا در اين موارد بهتر است با مصرف موادي که خلط را رقيق مي کنند فرصت کافي براي بهبودي ايجاد کرد.

درمان هاي غير دارويي

بسياري از موادي که به عنوان ضد سرفه استفاده مي شود باعث پوشاندن مخاط صدمه ديده دستگاه تنفس فوقاني مثل حلق و حنجره مي شوند و علايم بيمار کاهش مي يابد.
- از محلول نشاسته گرم استفاده کنيد زيرا باعث مي شود خلط و ترشحات رقيق شوند و سرفه کمتر شود.
- مکررا به کودک خود مايعات گرم، آب سيب، ليموناد گرم و يا چاي کمرنگ بنوشانيد. مايعات گرم باعث تسکين و شل شدن عضلات حلق و حنجره مي شود و حملات سرفه را کمتر مي کند.
- از هواي خشک پرهيز کنيد، چون مخاط خشک مي تواند سرفه را بدتر کند. لذا علاوه بر مصرف زياد مايعات از دستگاه بخور استفاده کنيد يا در اطاق حوله يا ملافه مرطوب آويزان کنيد.
- بهتر است در هنگام عفونت ويروسي به طور موقتي ورزش نکنيد. استنشاق هواي خشک يا جابجا شدن ترشحات حلق مي تواند باعث بروز حملات سرفه شود.
- هرگز اجازه ندهيد کسي در کنار فرزند شما سيگار بکشد.
- لزومي به قطع شير نمي باشد، فقط اگر کودکي به شير آلرژي دارد بايد از مصرف آن خودداري کرد.

درمان هاي دارويي سرفه

داروي ضد سرفه اغلب باعث جلوگيري از شروع سرفه در مغز مي شوند، ماده اصلي اکثر اين داروها دکسترومتورفان است، برخي از داروها نيز حاوي کودئين هستند. چون اثر اين داروها با مقدار زياد دارو شروع مي شود و اين داروها مي تواند روي مرکز تنفس تأثير گذار باشد بهتر است با نظر پزشک و در صورتي که سرفه ها بسيار خشک و مزاحم است استفاده شود. در شيرخواران اين دارو توصيه نمي شود، چون سرفه مي تواند از بروز پنوموني جلوگيري نمايد. هنگامي که سرفه هاي خلطي مي شوند نيز نبايد از اين داروها استفاده کرد چون باقي ماندن خلط و ترشحات در ريه باعث بروز عوارض شديد مي شود.

اکسپکتورانت

اگر سرفه ها خشک است مي توانيد از داروهاي خلط آور اکسپکتورانت استفاده نمائيد، اين داروها باعث مي شود خلط رقيق شود و به هنگام سرفه ترشحات غليظ و آلوده از ريه خارج شود. ممکن است تنفس اين بيماران راحت تر شود چون مخاط دستگاه تنفس مرطوب مي شود. گايافنزين و برم هگزين به اين منظور استفاده مي شود. اگر سن فرزند شما کوچکتر از دو سال است از اين داروها استفاده نکنيد. داروهاي آنتي هيستامين (ديفن هيدرامين، پرومتازين و ... ) را فقط در مواردي که فرد رينوراژي (ترشح از بيني) دارد مي توان استفاده کرد. اين داروها ممکن است باعث خواب آلودگي شود و چون باعث خشکي مخاط مي شود ممکن است سرفه را بدتر کند.
منبع: ماهنامه دنياي سلامت شماره ي 29
/خ