مبطلات نماز
در فقه اسلامی، به مسائلی که باعث باطل شدن نماز می‌شوند، اصطلاحا "مبطلات نماز" می‌گویند.مطابق با نظر اکثر مراجع تقلید، مبطلات نماز شامل دوازه مورد می‌شود که در این قسمت به معرفی اجمالی آنها می‌پردازیم:
۱. از بین رفتن یکی از شروط نماز
برای اقامه کردن نماز، باید برخی از مسائل مقدماتی آن را مهیا کنیم، این مسائل مقدماتی، "شروط نماز" نام دارد. شروط نماز چهار مورد هستند:پاک شدن از بی‌وضویی و انجام تطهیر
پوشاندن عورت (مرد باید هنگام نماز از ناف تا زانوی خود را بپوشاند و زن نیز باید تمام بدن خود بجز صورت و مچ دستان را بپوشاند)
اقامه نماز به سمت قبله
اقامه نماز در وقت تعیین شده (جلوگیری از قضا شدن نماز یکی از شروط نماز است)
این چهار گزینه، شروط نماز نامیده می‌شوند. زمانی که اقامه نماز را آغاز کردید و در قسمتی از نماز متوجه شدید که یکی از شروط نماز از بین رفته است، نمازتان باطل شده و باید از ابتدا اقامه شود.
۲. ابطال وضو یا غسل در میان نماز
اگر پس از شروع نماز، غسل جنابت یا وضو، بصورت عمدی یا اتفاقی باطل شود یا درباره بانوان، خون استحاضه از آنها خارج شود، نماز باطل است و باید از ابتدا اقامه شود. خوابیدن در میان نماز نیز باعث باطل شدن نماز می‌شود. البته اگر شخصی شک کند که آیا پس از پایان نماز خوابش برده یا در هنگام نماز، نمازش صحیح است.
۳. قرار دادن دست‌ها بر روی هم
چنانکه در نماز‌های برادران اهل سنت مشاهده می‌شود، گروهی از مسلمانان قرار دادن دست‌ها در ناحیه شکم را جزو اصول نماز می‌دانند، درصورتی‌که این مسئله در نماز شیعیان باعث ابطال نماز می‌شود. البته مطابق با نظر آیت‌الله سیستانی، اگر از روی تصادف یا برای خاراندن بدن، دست‌ها روی هم قرار گیرد، نماز باطل نیست.
۴. آمین گفتن پس از سوره حمد
اهل سنت در نماز‌های روزانه، پس از قرائت سوره حمد، می‌گویند: "آمین". اگر شیعیان این عمل را در نماز خود انجام دهند، نماز باطل می‌شود. مطابق با نظر آیت‌الله سیستانی، اگر آمین از روی تقیه یا اشتباهی گفته شود، نماز را باطل نمی‌کند.
۵. برگرداندن روی از قبله
اگر در هنگام اقامه نماز بصورت عمدی جهت بدن خود را تغییر دهید، در حدی که کاملا از جهت قبله منحرف شوید، نماز شما باطل است. البته اگر روی گرداندن از قبله به سبب یک اتفاق خاص باشد، باعث باطل شدن نماز نمی‌شود. به طور مثال اگر در میان نماز باد شدیدی وزیدن آغاز کند و تحمل باد همراه با گرد و غبار برای نمازگزار سخت باشد، شخص می‌تواند روی خود را برگرداند.
۶. حرف زدن در نماز
اگر هنگام اقامه نماز بصورت عمدی چیزی خارج از اذکاری واجب در نماز گفته شود، نمازتان باطل است. گفتن حتی یک کلمه نیز باعث باطل شدن نماز می‌شود.
۷. خندیدن در نماز
اگر هنگام اقامه نماز، شخصی بصورت عمدی بخندد نمازش باطل است. البته به این نکته هم توجه داشته باشید که خندیدن در حد لبخند اشکالی ندارد و زمانی بر اثر خنده نماز باطل می‌شود که شما قهقه بزنید یا با صدای بلند بخندید. همچنین خندیدن اگر بصورت سهوی باشد اشکالی ندارد. مطابق با نظر آیت‌الله سیستانی اگر شخصی برای جلوگیری از خنده، درحدی تلاش کند که به طور مثال صورتش سرخ شود، بهتر است که نماز را از ابتدا بخواند.
۸. گریه کردن برای مسائل دنیایی
احتمالا تا به حال برای شماهم پیش آمده که مشاهده کنید برخی از مسلمانان هنگام اقامه نماز گریه کنند. گریه کردن هنگام اقامه نماز اگر برای امور دنیایی باشد باعث باطل شدن نماز می‌شود. امور دنیایی مسائلی نظیر ثروت، فشار‌های زندگی یا گریه برای روابط دوستانه یا خانوادگی است. با این حال اگر گریه کردن در نماز به سبب مسائل عرفانی باشد اشکالی ندارد. مسائل عرفانی مورادی نظیر درک دوری بنده از خداوند یا دلتنگی برای خداوند است.
۹. از بین رفتن صورت کلی نماز
وقتی درحال اقامه نماز هستیم، باید بصورت خاصی بایستیم یا هنگام بجاآوردن رکوع، قنوت یا سجده، با آداب خاصی این اعمال را انجام دهیم. اگر عملی انجام دهیم که جزو آداب نماز نباشد و صورت کلی نماز را بهم بریزد، نماز باطل است. به طور مثال اگر در میان نماز دست بزنید یا برای اشاره به شخصی بشکن بزنید نمازتان باطل است.
۱۰. خوردن و آشامیدن
نوشیدن یا آشامیدن در میانه نماز، موجب ابطال نماز می‌شود. البته اگر مقداری از غذا در دهان مانده باشد (مثلا در زیر دندان‌ها) خوردن آن در هنگام نماز اشکالی ندارد.
۱۱. شک در نماز
هنگام اقامه نماز، ممکن است که شکیات زیادی درباره نمازی که اقامه می‌کنید به ذهنتان برسد. برخی از این شک‌ها موجب باطل شدن نماز می‌شوند و برخی از آنها صحت نماز را از بین نمی‌برند. به بیان دیگر، اگر برخی از شک‌ها به ذهنتان برسد باید نمازتان را بشکنید ولی شکیات دیگر اشکالی ندارد و می‌توانید با وجود آنها نماز را اقامه کنید. در ادامه این مقاله به شکیات نماز نیز می‌پردازیم.
۱۲. کم یا زیاد کردن ارکان نماز
هر نمازی که بجا می‌آوریم، ارکان بخصوصی دارد. به طور مثال، نماز صبح دو رکعت است که هر رکعت آن یک رکوع و دو سجده دارد. حال اگر شخصی بجای دو رکعت، سه رکعت بجاآورد یا بجای دو سجده، سه سجده بجاآورد، نمازش باطل است. البته اگر پس از پایان نماز، به کم یا زیاد شدن ارکان نماز شک کنید، اشکالی ندارد و نمازتان صحیح است.
قیام بعد از رکوع
راننده دستش رو گذاشته بود روی بوق و دست بردار هم نبود. هنوز هفت هشت نفری مونده بودن که نمازشون تموم نشده بود.تقصیر ما هم نبود. چهار تا دستشویی بود و پنج شش تا اتوبوس. پام رو گذاشتم روی گاز و با آخرین سرعت ممکن نماز رو خوندم. رکعت آخر بعد از رکوع که بلند شدم، چون حواسم نبود کامل نایستادم. توی اتوبوس کلی فکرم مشغول بود؛ نمی دونستم نمازم درسته یا نه؟ آخرش یادم اومد.
قیام (ایستادن کامل) بعد از رکوع، واجبه. ولی چون از واجبات رکنی نیست ، فقط اگه عمداً ترک بشه نماز باطل می شه. یه نفس راحت کشیدم. .
البته باید توجه داشته باشیم که قیام، هنگام تکبیره الاحرام و قبل از رکوع از ارکان نماز است. بنابراین اگر به خاطر عجله کردن و رسیدن به رکوع نماز جماعت، تکبیر را در بین راه بگوییم یا بعد از تکبیر و قبل از رکوع اندکی نایستیم نمازمان باطل می شود. چه سهواً این کار را انجام داده باشیم و چه عمداً.
منظور از رکن و غیر رکن و فرق آنها
وسط رکوع فهمیدم تشهد رکعت قبل رو فراموش کردم. نمی دونستم باید چه کار کنم. نماز رو ادامه دادم و با خودم گفتم: بعد از نماز می پرسم اگه نمازم اشتباه بود دوباره می خونمش.بالاخره گفت. این دفتر استفتائات، بعضی وقت ها از صف نونوایی هم شلوغ تره. حاج آقا گفت: «نمازتون درسته[1] بعضی قسمت های نماز مثل قرائت، ذکر، تشهد، سلام و ... رو اگه سهواً انجام ندی اشکالی نداره ولی بعضی از قسمتها مثل تکبیر، قیام، رکوع و سجده ها (که ارکان نماز هستند) حتی اگه سهواً هم ترک بشه نماز باطل می شه.»
انواع شکیات نماز
منظور از شکیات نماز، مواردی است که نمازگزار در هنگام اقامه نماز باید به آنها فکر کند تا بتواند جواب صحیح را بیابد و مطابق با جواب صحیح، نماز را تمام کند. اگر شک نمازگزار برطرف شود، نماز صحیح است اما اگر برطرف نشود، مطابق با الگو‌های زیر باید باطل یا صحیح بودن نماز را ارزیابی کند.
شکیات در نماز شامل ۲۳ مورد می‌شود:
۸ شک که باعث باطل شدن نماز می‌شود؛
۶ شک که نباید به آنها توجه کرد.
۹ شک که اشکالی ندارد و نماز را باطل نمی‌کند.
شک‌های باطل‌کننده نماز
چنانکه که گفتیم، فقط این هشت مورد موجب باطل شدن نماز می‌شوند، پس اگر شک شما جزو یکی از این هشت مورد باشد، موجب باطل شدن نمازتان می‌شود و اگر شامل هیچ‌کدام از این موارد نمی‌شود، به صحت نماز لطمه‌ای نمی‌زند.
۱. شک در تعداد رکعت‌های نماز دو رکعتی
در نماز صبح یا نماز مسافر، اگر به این مسئله شک کنید که دو رکعت اقامه کردید یا سه رکعت، نمازتان باطل است.
۲. شک در رکعت‌های نماز سه رکعتی
اگر به درست خواندن رکعت‌های نماز مغرب شک کردید، نمازتان باطل است.
۳. شک در رکعت‌های نماز چهار رکعتی، زمانی‌که یکی از احتمال‌ها "یک رکعت" باشد
هنگام اقامه نماز چهار رکعتی، اگر شک کنید که سه رکعت خوانده‌اید یا یک رکعت خوانده‌اید، نمازتان باطل است.
۴. شک در نماز چهار رکعتی، قبل از تمام شدن سجده دوم
در سجده دوم، اگر نمازگزار شک کند که دو رکعت یا بیشتر اقامه کرده‌است، نمازش باطل است.
۵. شک بین دو یا پنج رکعت یا بیشتر از پنج رکعت
اگر نمازگزار شک کند که دو رکعت، پنج رکعت یا بیشتر از پنج رکعت خوانده ، نمازش باطل است.
۶. شک بین سه یا شش رکعت یا بیشتر از شش رکعت
اگر نمازگزار شک کند که سه رکعت، شش رکعت یا بیشتر از شش رکعت بجاآورده، نمازش باطل است.
۷. شک بین چهار یا شش رکعت یا بیشتر از شش رکعت
اگر نمازگزار شک کند که یا چهار رکعت، شش رکعت یا بیشتر از آن خوانده، نمازش باطل است.
۸. شک در تعداد کلی رکعت‌های نماز
اگر اصلا نداند که چند رکعت خوانده، نمازش باطل است.
سخن آخر
نماز جزو عبادت‌های واجب مسلمانان است که روزانه باید آن را انجام دهند. در این مقاله به مورادی که موجب باطل شدن نماز در هنگام اقامه آن می‌شوند، اشاره کردیم. مبطلات نماز از نظر اکثر مراجع تقلید، دوازده مورد است که هر کدام را با توضیحات تکمیلی بیان کردیم. در پایان باید به این مسئله نیز اشاره کنیم که نماز احکام نسبتا گسترده‌ای دارد و بهتر است که همه مسلمانان بصورت دقیق این احکام را مطالعه کنند.منبع: سایت ستاره
