مقدمه:
آثار و فواید و تأثیر نماز در زندگی مادی و معنوی را در متون دینی و نقش آن در صبر و بردباری در برابر مشکلات، تاثیر نماز و انفاق در جامعه، تاثیر نماز و ارتباط آن با زکات، تاثیر نماز و روزه و حج در اجتماع، تاثیر نماز و عدالت و نقش اقامه نماز در میدان جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، و تلاوت قرآن و مشورت درکارها و اقامه نماز نردبان ترقی و ابزار ارتقاء است را مورد بحث قرار می دهیم.
آثار و فواید و تأثیر نماز در زندگی مادی و معنوی را در متون دینی و نقش آن در صبر و بردباری در برابر مشکلات، تاثیر نماز و انفاق در جامعه، تاثیر نماز و ارتباط آن با زکات، تاثیر نماز و روزه و حج در اجتماع، تاثیر نماز و عدالت و نقش اقامه نماز در میدان جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، و تلاوت قرآن و مشورت درکارها و اقامه نماز نردبان ترقی و ابزار ارتقاء است را مورد بحث قرار می دهیم.
آثار و فواید نماز در قرآن
نماز ستون دین بوده ، آدمی در پرتو آن به معراج می رود . نماز انسان را از زشتیها باز می دارد ، بهتر آن است که نماز ها را در اوقات خود به جای آریم ،زیرا نماز در اول وقت رضایت خدا را جلب می کند .
امام صادق علیه السلام فرمود « هر که در انجام نماز سستی و کاهلی نماید ، به شفاعت ما نائل نخواهد شد » باید توجه داشته باشیم که نماز دارای ظاهر و باطن است . ظاهر آن انجام اعمال نماز است و باطن و روح آن توجه و اعتقاد به خدا و سخن گفتن با اوست .
چنین نمازی مورد قبول پروردگار قرار می گیرد . رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمود :
« خدا را آن چنان عبادت کنید که او را می بینید . » بدیهی است چنین درک و بینشی وقتی بدست می اید که آدمی خود را از انجام گناهان باز دارد .
چون گناه ارتباط بنده با خدا را سست و لرزان می سازد . باید در حال نماز به چپ و راست توجه نکرده ، از کشیدن آه و بازی کردن با انگشتان خودداری شود . (1)
هیچ چیز به انسان آرامش نمی دهد جز یاد خدا و ایمان و انس و عشق و توکل به اوآری نماز یاد خداست و فقط با یاد خدا دلها آرامش می یابد.
افرادی را می شناسیم که دارای قدرت مال وعلم هستند اما آرامش لازم را ندارند.
در مقابل افرادی تهیدست هستند که به خاطر ایمان به سرچشمه هستی دارای قلبی آرامند, دید و بینش و اعتقاد خاصی دارند که حوادث تلخ و شیرین را می پذیرند و برای آنها تحلیل منطقی دارند.
آری با یادخداوند دلها آرام می گیرد و بهترین یاد خدا همان نماز است کمبود امروز بشر علم وتخصص نیست بلکه دل آرام است نه فرعون ها و ابر قدرت ها دل آرام دارند نه قارون ها, و نه ابولهب ها .
رهبر ما حضرت اما خمینی قدس سره که روز 12 بهمن 57 در هواپیمانشست تا به ایران بیاید, خبرنگار از او پرسید چه احساسی دارید؟ فرمود: هیچ.
بااینکه هنوز نظام شاهنشاهی سر پا بود و احتمال سرنگونی هواپیما داده می شد.در وصیتنامه خود نیز نوشت من با قلبی آرام به سوی خدا می روم این دل آرام از زور و پول ومقام نیست, از پیوند با خداست که بهترین نوع آن نماز است.
یکی از بهترین و اساسی‌ترین راه وروش ارتباط با پروردگار بزرگ، نمازاست. در آن زمان که انسان خود رانیازمند به یک نیروی فراتر از ماده‌می‌یابد رو به سوی پروردگار دانا، تواناو مهربان می‌آورد، با او به راز و نیازمی‌پردازد و او را به یاری می‌طلبد.
نماز موجب ارتباط قلبی انسان باخداست و نقش بسیارسازنده‌ای در تربیت روح واخلاق انسان دارد.
نماز روح وروان انسان را در برابر عوامل شرک زاو آلوده کننده‌ای که در زندگی روزانه باآنها مواجه است پاک و منزه نگاه‌می‌دارد. همان گونه که وقتی دست،لباس، صورت، سر و پا و گاهی تمام‌جسم انسان در هنگام کارکردن آلوده‌می‌شود او به شست شو و پاکیزه کردن‌آنها اقدام می‌کند.
روح و روان انسان‌نیز ممکن است آلوده به هوسهای‌تحریک شده و افسارگسیخته،خودخواهیها ،غرور ،عقده‌ناشی از شکست و ناکامی ،حسد ،کینه،انتقام و صدها موارد دیگر شود که‌انسان رااز راه راست زندگی و پاکی، به‌راه فساد می‌کشاند و از یاد خدا غافل‌می‌کند.
برای رها شدن از این آلودگی‌ها همانطور که فرد لباس و تن خود رامی‌شوید دل و جان خود را نیز باخواندن نماز پاکیزه و خود رابه خدانزدیک و روح آلوده خود را شست وشو می‌دهد.
اگر انسان نماز را به طورصحیح ،شایسته و با توجه به معنی ومفهوم آن به جای آورد،با تمام حواس‌خود ،متوجه خدا میشود و از همه‌مشکلات دنیا و دلمشغولیها روی‌گردان میشود و به هیچ چیز خدا وآیات قرآن - که در نماز بر زبان جاری‌می کند - نمی‌اندیشد.
همین روی‌گردانی از مشکلات و مسایل و فکرنکردن در مورد آنهادر هنگام خواندن‌نماز باعث آرامش روحی و روانی درانسان و حتی کاهش فشارهای روانی واضطراب ناشی از مشکلات روزمره وزندگی می‌گردد.
خواندن پنچ بار نمازدر روز ،خود بهترین تمرین برای‌آرامش روح و روان است و انسان‌می‌تواند از فشارهای روانی ناشی ازگرفتاریهای روزمره زندگی رها شود.
« ویلیام جیمز » فیلسوف و روان‌شناسی‌معتقد است: « مؤثرترین داروی‌شفابخش نگرانیهای انسان همان اعتقادو ایمان مذهبی انسان به خداست،نیرویی که از این طریق ایجاد می‌شوداثر سازنده‌ای از خود به جای‌می‌گذارد.»
« سیرل برت« یکی از دیگر ازروان‌شناسان گفته است: « ما به واسطه‌نماز قادر خواهیم بود وارد انبار بزرگی‌از نشاط عقلانی شویم که در شرایطعادی یارای رسیدن به آن را نداریم.»
« آلکسیس کارل« نیز ثابت کرده است‌که نماز باعث به وجود آمدن شور ونشاط مشخصی در انسان میشود وهمین حالت است که احتمالا منجربه‌شفای سریع بعضی از بیماریها درزیارتگاهها و معابد میشود.
درخواست راهنمایی وهدایت از خداوند هنگام قرائت سوره حمد، فرد نمازگزاراز خداوند می‌خواهد او را به راه راست‌هدایت و ارشاد کند، این اساسی‌ترین‌درخواست هر مسلمان در نماز و راز ونیاز روزانه‌اش با خداست.
می‌توان‌فرض کرد فرد سوار بر قایقی است که‌در مسیر رودخانه به جلو می‌رود،کناره‌های رودخانه باعث میشود قایق‌از مسیر خود منحرف نشود و به راه‌راست خود ادامه دهد تا سالم به مقصدبرسد.
تاثیر نماز و قرآن در انس با خدا
خداوند در سوره بقره آیات 2 تا 5رمی‌فرمایند:« قرآن این کتاب آسمانی بی‌هیچ شک‌و تردیدی راهنمای پرهیزکاران است.
آن کسانی که به جهان غیب ایمان‌آورند و نماز را به پا دارند و از هر چه‌روزیشان دادیم به فقیران انفاق‌می‌کنند و همچنین آنان که ایمان آورندبه آنچه خدای به تو و بر پیغمبران توفرستاد و آنها خود به عالم آخرت یقین‌کامل دارند، اینها از جانب‌پروردگارشان از هدایتی برخوردارند واینها به حقیقت رستگاران عالم‌هستند.»
ازاین رو یأس و ناامیدی انسان نیزبرطرف و امید و انس به خدا بیشترمی‌شود و یک قدم جلوتر می‌گذارد، زیرا با توجه به این رحمت، انسان به خدا قرب پیدا می‌کند.
و با بازگو کردن رنج و اندوه خود از خدا می‌خواهد که در حل‌مشکلات و برآوردن حاجت به اوکمک کند و همین بازگو کردن‌مشکلات و مسایل اضطراب انگیز درحین حالتی از آرامش روانی، منجر به‌رهایی از اضطراب میشود. آشکارکردن مشکلات و مسایل و بیان آنهابرای فرد دیگری سبب آرامش روانی‌انسان میشود.
ر این حالت اگر انسان‌مشکلات و ناراحتی‌های خود را برای‌خدا بازگو کند و پس از هر نماز به راز ونیاز با پروردگار بپردازد و از او یاری وکمک بخواهد به یک نوع پالایش روانی‌و تخلیه هیجانی دست پیدا می‌کند.
(به‌ویژه اینکه انسان می‌داند که خداوندهیچگاه بر بنده‌اش منت نمگذارد و یا اورا به خاطر رازی که برای وی گفته‌است سرزنش نمی‌کند) دعا به درگاه‌خداوند از شدت اضطراب می‌کاهد،چون انسان امیدوار است که خداونددعایش را مستجاب می‌کند، مشکلاتش‌را حل و حاجتش را برآورده و اندوه واضطراب او را رفع می‌کند.
خداوند در سوره مؤمن آیه 60می‌فرماید: «و خدای شما فرمود که مرابا (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما رامستجاب کنم...»
توکل داشتن به خدا و یاری گرفتن از اوزندگی را برای انسان آسوده می‌کند.
خداوند در سوره اسرار آیه 80 می‌فرماید:« و ای رسول ما! دایم دعا کن که‌بارالها مرا (همیشه به هر جا روم به‌مکه یا مدینه یا عالم
قبر و محشر)به قدم صدق، داخل و به قدم‌صدق، خارج گردان و به من ازجانب خود بصیرت و حجت‌روشنی که دایم یار و مددکار من‌باشد عطا فرما.»
تاثیر نماز و حضور دایمی خدا در قلب
نماز عامل پیشگیری ازانحرافات خداوند در سوره عنکبوت آیه 45می‌فرمایند:
« آنچه را از کتاب آسمانی قرآن بر تووحی شد بر خلق تلاوت کن و نماز را(که بزرگترین عبادت خداوند است) به‌جای آر که همانا نماز است که اهل نمازرا از هر کار زشت و منکر باز می‌دارد وهمانا ذکر خدا بزرگتر (و برتر از اندیشه‌خلق )است و خدا بر هر چه کنید آگاه‌است.»
نماز به انسان شناخت و قرب می‌دهد واین نزدیکی سبب میشود تا معرفت‌فرد به زشت بودن گناه شدید شود وانسان را از گناهان باز دارد و به اوجهت دهد تا در صراط مستقیم گام‌بردارد و هرگز از این راه به گمراهی‌کشیده نشود.
یک فرد معتقد و مذهبی که نماز را به‌جای می‌آورد کمتر در معرض‌فشارهای روانی، افسردگی و اضطراب‌قرار می‌گیرد و هرگز به بزهکاری،اعتیاد و دیگر انحرافات اجتماعی روی‌نمی‌آورد.
فرد معتقد می‌داند که با توکل‌به خداوند از طریق نماز، دعا، نیایش وطلب حاجت از خداوند احساس بهتری‌پیدا خواهد کرد. او احساس می‌کند درانجام کارها موفقتر ،با نشاطتر امیدوارتر، پرانرژی‌تر و آرام بوده وحرکات سنجیده و مطابق با واقعیتهاخواهد داشت.
تاثیر نماز برصبر و بردباری در برابر مشکلات
اعتقاد به قدرت لایزال الهی و نیایش وراز و نیاز با خدا به انسان در برابرمشکلات قدرت تحمل می‌دهد.
خداوند در سوره بقره آیه 154می‌فرماید:
« ای اهل ایمان درپیشرفت کار خود صبر و مقاومت‌پیشه کنید و به ذکر خدا و نمازتوسل جویید که خدا یاور صابران‌است.»
خداوند در سوره بقره آیه‌های 17 و 18می‌فرمایند:
« آنان که چون به‌حادثه سخت و ناگواری دچارشوند صبوری پیشه کنند و گویندما به فرمان خدا آمده و به سوی اورجوع خواهیم کرد، آن گروهند که‌به ایشان درودهاست از جانب‌پروردگار و رحمت خاص; و آنهاخود هدایت یافتگانند.»
خداوند در سوره بقره آیه 45می‌فرمایند:
« از خدا یاری بخواهید ودر کارها صبر و تحمل کنید و نمازبجای آورید، چرا که امر نماز در دین‌سخت مهم و بزرگ خواهد بود و کاری‌دشوار مگر بر خدا پرستان.»
بهتر است در هر کاری از خدا طلب‌یاری کرد و کمک گرفت و از اومددخواست. عطار نیشابوری در این‌باره گفته است:
به هر کاری خدا را یاد می‌دار
خدا را تا تویی از یاد مگذار
به کاری گر مددخواهی از اوخواه
که به زین درنیابی هیچ‌درگاه
این که در قرآن در موارد زیادی انفاق را بعد از امر به نماز آورده است به این معنی است که کسانی که اهل اقامه نماز هستند خود به خود اهل انفاق می شوند.
گاهی کسی به نماز می ایستند اصلا وارد نماز نمی شو د و در فکر همان بازار و امور روزمره خود می باشد ولی برخی افراد هم هستند که با تمام شدن نمازشان هم از نماز خارج نمی شوند و تمام زندگی شان ذکر و یاد خدا است و مصداق « فی صلاتهم دائمون» هستند؛ این افراد اقامه کنندگان نماز هستند و انفاق هم یکی از شئون اقامه نماز است.
لذا نماز در این حد پذیرفته شده نیست و چنین افرادی اگر در مقام مسولیتی هم قرار بگیرند. برنامه‌ریزی برای دیگران هم دارند و با برنامه‌هایشان هم خود و هم جامعه را تباه می‌کنند زیرا کسانی که دین را کنار بگذارند و منافعشان معبودشان باشد دیگر به فکر جامعه و فقرا نمی‌تواند باشند و اگر شعار هم بدهند اهل انفاق نیستند و نعمت های دنیا را از دیگران دریغ می کنند.
شرایط قبولی و تأثیرگذاری انفاق هم نماز است و هم اینکه انفاق باید بدون منت و اذیت و ریا و از بهترین اموال باشد تا اثر تربیتی خود را در انسان و جامعه داشته باشد و اگر این شرایط را نداشته باشد اثر خود را از دست می دهد.
حقیقت نماز را زمانی می‌توانیم درک کنیم که در کنار اعمال عبادی همچون نماز و روزه انفاق داشته باشیم و در واقع نماز واجب زمانی می‌تواند اثر حقیقی خودش را بگذارد که در کنار آن انفاق در راه خدا داشته باشیم.
اگر چه از لحاظ بحثهای جزیی و موردی هر کدام از نماز و زکات، واجب مستقل است و هیچ ارتباط وضعی از لحاظ صحت و فساد بین آنها برقرار نیست، ولی از نظر جامع نگری و وحدت مکتب اسلام و پیوند ناگسستنی بین عناصر محوری دین، بین نماز و زکات و سایر ارکان اصیل اسلامی ارتباط عمیق و عریق برقرار است.
زیرا رسول اکرم صلی الله علیه و آله ، اسلام را همچون بنیان مرصوصی دانست که دارای پایه های متعدد است و یکی از آن ارکان، نماز و دیگری زکات است: «بُنیَ الاسلامُ علی خَمس، شهادة ان لا اله الا اللّه و أنّ محمدا رسولُ الله و اقام الصّلوة و ایتاء الزّکوة و حجّ البیت و صومِ رمضان»(همان، ص 567.)؛
«اسلام بر پنج پایه استوار شده است: گواهی دادن بر یگانگی الله و رسالت محمد صلی الله علیه و آله و اقامه نماز و دادن زکات و حج خانه خدا و روزه رمضان».
بنابر این ترک زکات به منزله ویران کردن یکی از پایه های اسلام است؛ در نتیجه تارک زکات، اسلام راستین را از دست داده و نماز چنین کسی مقبول کامل نیست.»(2)
در «زکات» اسراری وجود دارد که در نماز هم موجود است، از جمله:
الف. در زکات به فقرا و محرومین کمک مادی می شود؛ در نماز برای آنان و همه مسلمین دعا می شود؛
ب. در زکات، مال انسان پاکیزه می شود؛ در نماز قلب او؛
ج. پرداخت زکات شکر مالی است؛ اقامه نماز، شکر جانی و بدنی است؛
د. با دادن زکات، صفت بخل از انسان دور می شود؛ با خواندن نماز صفت تکبّر سرکوب می شود؛
ه . زکات حافظ مال است؛ نماز حافظ همه اعمال است؛
و. زکات سرمایه فقیران است؛ نماز سرمایه عابدان است؛
ی. زکات دهنده دوست دارد مالش برکت کند و زیاد شود، نمازگزار هم به دنبال پاداشهای بسیار است.(هزار و یک نکته درباره نماز، حسین دیلمی، ص 160)
همه احکام و دستورات اسلام در جهت رشد و تعالی انسان تشریع شده و در صورت عمل به آنها نفع و فایده اش نصیب خود انسان خواهد شد.
گرچه همه این احکام یک مجموعه است و در صورتی به نتیجه کامل می رسد که به تمام دستورات عمل شود.در نتیجه نماز بدون روزه، یا روزه بدون نماز هیچ کدام به تنهایی نتیجه مطلوب خود را نخواهند داشت.
اما از آن جا که هر کدام از این اعمال عبادت مسقل هستند که به تنهایی نیز آثار و نتایجی دارند (البته نه در حد کمال). بنابراین نخواندن نماز موجب بطلان روزه نخواهد شد، بلکه از ارزش واقعی آن می کاهد.در خقیقت سعادت واقع را و پاداش واقعی و کامل در ارتباط بین هر دو واجی است.
همه عبادات از جمله؛ نماز، روزه و حج دارای آثار فردی و اجتماعی فراوانی هستند. یکی از برترین آثار نماز، قرب الی الله، نهى از فحشا و منکرات است. روزه نیز دارای اثرات فراوانی است.
از جمله؛ صحت جسمی، ایجاد حس همدردی، و ایجاد تقوا. حج نیز به عنوان سفر روحانى و معنوى، اگر با رعایت آداب و شرایط ویژه آن انجام گیرد و علاوه بر اعمال و آداب و مناسک ظاهرى حج، ابعاد باطنى و معنوى آن نیز مورد توجه قرار گیرد، در انسان آثار عمیق و با برکتى به جا مى گذارد که گاه تا آخر عمر در وجود انسان باقى است.
آراسته شدن به زیور و صفات بندگى و تحقق یافتن بعد تسلیم و تعبد در برابر خداوند در وجود انسان و همگام و همراه شدن با پیامبران بزرگ الاهى و اولیاى خاص خداوند و بندگان شایسته او در سرزمین مقدس مکه و مدینه و جایگاه هاى با عظمتى چون عرفات و مشعر و منى و ملبس شدن به لباس سفیدى که یادآور لباس مردن و کوچ کردن است .
طواف کردن به دور خانه خدا و کانون توحید و یکتا پرستى و همدلى و همبستگى با بندگانى بى آلایش و مطیع خداوند، همگى زمینه ساز تحولى شگرف و بنیادین در فرد حج گزار است. آثار اجتماعی حج نیز بسیار فراوان است. جمع شدن چند میلیون مسلمان در یک زمان و در مکان خاصی مانند مکه مکرمه، نمادی از اتحاد و قدرت جهان اسلام است.
مهمترین اثر نماز از منظر قرآن بازدارندگی از فحشا و منکر است. نماز، انسان را به یاد حضور خداوند می اندازد و بدین سان بهترین بازدارنده از کارهای ناشایسته می باشد. این بازداری بسته به رعایت شرایط نماز و کیفیت اقامۀ آن، دارای مراتب است. هر چه روح نماز بیشتر بر زندگی حاکم باشد، این نقش قوی تر خواهد بود.
از دیگر سو، نقطۀ مقابل عدالت و آزادی- یعنی ظلم، جور و ….- از مصادیق بارز منکر می باشد؛ و عقل سلیم و شارع مقدس آن را ناپسند شمرده اند. بدین روی نماز ما نفی ظلم و جور، در تحقق عدالت و آزادی مؤثر می باشد.
افزون بر دلایل نقلی، می توان بر وجود رابطه میان متغیر مستقل و وابسته، نمونه هایی عینی نیز یافت. پیامبراکرم(ص) و حضرت علی(ع) هم برترین نمازگزارانند و هم پرتلاش ترین افراد در راه تأمین عدالت و آزادی و پای بندترین افراد به اصول آن.
" الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربناالله و لولا دفع الله بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیراً..."
همانا که به ناحق از خانه خود بدون هیچ دلیلی اخراج شدند جز این که می گفتند پروردگار ما الله است و اگر خداوند بعضی از آنها را به وسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها، صومعه ها و معابد یهود و نصارا و مساجدی را که نام خدا در آن بسیار برده می شود، ویرانمی گردد... ." به این ترتیب حتی به قیمت خون دادن، باید از مکان نماز و عبادات حفاظت و حراست کرد.
سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا از میان تمام دستورهای اسلامی تنها مسئله نماز و زکات ذکر شده است، در حالی که دستورهای اسلامی منحصر به اینها نیست.
ـ پاسخ سؤال این است که «نماز» رمز پیوند با خدا و «زکات» رمز پیوند با خلق خدا است، بنابراین منظور این است که به مسلمانان دستور داده شد با برقراری پیوند محکم با خداوند و پیوند محکم با بندگان خدا، جسم و جان خود و اجتماع خویش را آماده برای جهاد کنند، و به اصطلاح خودسازی نمایند، و مسلماً هر گونه جهادی بدون آمادگی‌های روحی و جسمی افراد و بدون پیوند‌های محکم اجتماعی محکوم به شکست خواهد بود.
مسلمان در پرتو نماز و نیایش با خدا ایمان خود را محکم و روحیه خویش را پرورش می‌دهد و آماده هر گونه فداکاری و از خود گذشتگی میشود،و به وسیله زکات شکاف‌‌های اجتماعی پر می‌گردد، و از نظر تهیّه نفرات آزموده و ابزار جنگی که زکات یک پشتوانه اقتصادی برای تهیه آنها می‌باشد بهبود می‌یابد، و به هنگام صدور فرمان جهاد آمادگی کافی برای مبارزه‌ی با دشمن خواهند داشت .
با برپایی نماز که انسان را از زشتی ها و منکرات باز می دارد، روح و جان خود را از همه آلودگی ها پاک و به صفات پسندیده آراسته کنید و آنگاه مردم را به خوبی ها امر و از بدی ها و منکرات نهی نمایید.
از دیدگاه اسلام،هیچ عملی نمی تواند با دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر، برابری کند و امت اسلامی، مادامی بهترین امتهاست که به این دو واجب شرعی عمل کند.امر به معروف و نهی از منکر، نقش ارزنده ای در اجرای احکام و حدود الهی دارد .
و پشتوانه محکمی برای تثبیت ارزشها و ریشه کنی مفاسد اجتماعی است.تجربه نشان می دهد که در طول تاریخ پرنشیب و فراز اسلام،هرگاه مسلمانان نسبت به هم احساس مسئولیت می کردند و یکدیگر را به اعمال شایسته دعوت نموده،از بدیها باز می داشتند،دیگر دستورات الهی نیز ارزش واقعی خود را در متن جامعه پیدا می کرد و گناه در جامعه کمتر رخ می نمود.
به عکس هرگاه امر به معروف و نهی از منکر به صورت دو ارزش فراموش شده در می آمدو مورد غفلت یا کم توجهی قرار می گرفت،دیگر احکام الهی اسلام از قبیل نماز،روزه،زکات،حج نیز هر روز کم رنگ تر و بی فروغ تر می گشت.
امر به معروف عمومی است که قرآن می فرماید:تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند که یکدیگررا به معروف وادار کنندو از منکر باز دارندونماز به پا دارند و زکات بپردازند (توبه، آیه71) .
در این آیه،امر به معروف و نهی از منکر قبل از نماز و زکات مطرح شده است،زیرا اقامه نماز و ادای زکات نیاز به یک سلسله تبلیغات دارد که همان امر به معروف است،برای مثال،درمقدمه نماز وقتی با بهترین و رساترین صدا می گوییم:
حی علی الصلوه این کلام خود امر به معروف است که بر نماز مقدم شده است.قرآن خود اقامه نماز را نهی از منکر می داند،آنجا که می فرماید:
ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر(3) همانا نماز از هر کار زشت و منکر باز می دارد.
دعوت به امر به معروف و نهی از منکر مهمترین رکن تعیین کننده سلامت جامعه است.فلسفه رسالت پیامبران امر به معروف و نهی از منکر بوده است.
در بزرگی و عظمت این دو واجب الهی همین بس که امام حسین(ع) هدف اصلی خود را احیای این دو واجب دانسته و جان عزیز خود را در راه آنها فدا نمودند.
قرآن کریم استوارترین و امن ترین پناهگاه است و خواندن قرآن و عمل به آن باعث فزونی برکات در مادیات و معنویات انسان می شود. شیطان از خانه ای که قرآن تلاوت می شود می گریزد و در آن خانه بوی پر و بال ملائک خواهد پیچید.
تلاوت قرآن و دعا کردن از اعمالی هستند که هم خداوند متعال در قرآن و هم حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصوم (علیهم السلام) در خصوص آن سفارش کرده اند. رسول اکرم(ص) فرموده اند:
دعا حربۀ مومن است برای دفع شیطان و ستون دین است که بهترین دعا «الحمدالله» است، زیرا ثناگویی انسان به خداوند است. حقیقت دعا توجه به خداوند و طلب رحمت و عنایت اوست که در سرشت هر مخلوقی نهفته است و رشتۀ وجود همه انسان ها به ذات بی نیاز او پیوسته است
دین بر پایه عبادت استوار است در این حدیث از حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) آمده است که (الدعا مخ العباده) یعنی دعا مغز عبادت است . دعاست که نزدیک ترین و بهترین راه به سوی خداوند است». خداوند در سوره بقره آیه ۱۸۶ می فرماید:
«و چون بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پرسند بدانند که من به آنها نزدیک خواهم بود و هر کس مرا خواند دعای او را اجابت کنم و دعوت مرا و پیامبران را بپذیرند تا به سعادت راه یابند». امام رضا(ع) فرمودند: «دعا از نیزه کارگرتر است و دعا قضا را برمی گرداند، هر چند از آسمان نازل شده باشد و محکم شده باشد و دعا کلید همه رحمت هاست»
در کنار نماز که راه را چاه معین می کند اما عقل به تنهایی نمی تواند اینکار را بکند لذا اهل نماز از مشورت با یکدیگر بهرمند می گردند.
پیامبر(ص) به شور و شورا و مشورت، اهمیت می‌داده و خداوند کار او را ستوده و از آن راضی بوده است.و مؤمنان اهل رشد نیز بر اساس شور و مشورت با یکدیگر به کاری اقدام می‌کنند. بنابراین اگر ما نیز به دنبال رشد و تکامل و پیشرفت در زندگی باشیم، باید همانند پیامبر(ص) و مؤمنان عمل کنیم.
.
هرگاه انسان نماز را با نیت خالص و با حفظ تمام ارکان آن و با مداومت اقامه کرد آنگاه همه چیز را از خدا و به سوی او می داند و لذا می تواند زکات مال خود را بپردازد و چون به مالکیت روز جزای خداوند معتقد است و پاداش آن روز را باور دارد، مال خود را انفاق می کند و به نیازمندان قرض الحسنه می دهد.
حال چون از همه بدی ها پیراسته شده، در جهت آراسته شدن جامعه به صفات انسانی، تلاش و کوشش می کند و حتی از بذل جان خود نیز دریغ نمی ورزد. نیز هرگاه از او در امری نظر بخواهند، بدون سوء نیت، تمام اطلاعات و دانسته های خود را بدون کم و کاست در اختیار آنها قرار می دهد و به این ترتیب در برقراری عدالت در تمام شئونات آن کمک می کند.
در این آیه سه نکته قابل توجّه است؛
نخست اینکه: قرض الحسنه، بعد از نماز و زکات به عنوان سوّمین دستور ذکر شده که بیانگر اهمیّت آن است.
دوم آنکه: قرض الحسنه قرض دادن به خداست. اشاره به اینکه گویی قرض‌دهنده با خدا معامله می‌کند و خداوند قرض او را می‌پذیرد.
سوم اینکه: این اصل مقدّس مانند نماز و زکات، باید در سطح وسیع و همگانی انجام شود. لذا در آیه فوق با واژه جمع، به عموم مردم از زن و مرد، خطاب شده است.
انسان خاکی که همواره اسیر امیال نفسانی و غرایز حیوانی است، به هنگام نماز پرده های ظلمانی جهان ماده را کنار می زند، جاذبه دست و پاگیر کره خاکی را می شکند، موانع نیرومند عالم شغلی را از جلوی پایش بر می دارد و به جهان بالا راه می یابد، با خدای خود بی واسطه سخن می گوید، و درد دل می نماید و خود را از چنگال نفس و شیطان می رهاند.
نماز اوج معراج انسان، راز و نیاز با خدای سبحان، موجب نزول رحمت یزدان، سنگر مبارزه با نفس و شیطان، بازدارنده انسان از خطا و عصیان، وسیله ی تقرب پارسایان و رمز بندگی مخلصان است.
نتیجه:
https://fa.wikifeqh.ir/)
https://falaghsoft.ir/چنین نمازی مورد قبول پروردگار قرار می گیرد . رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمود :
« خدا را آن چنان عبادت کنید که او را می بینید . » بدیهی است چنین درک و بینشی وقتی بدست می اید که آدمی خود را از انجام گناهان باز دارد .
چون گناه ارتباط بنده با خدا را سست و لرزان می سازد . باید در حال نماز به چپ و راست توجه نکرده ، از کشیدن آه و بازی کردن با انگشتان خودداری شود . (1)
تاثیر نماز و یاد خدا در آرامش
تنها مشکلی که دنیای علم و صنعت امروز آن را حل نکرده مشکل آرامش روحیاست.هر روز امار بیماری های روانی و مصرف قرص اعصاب زیاد می شود.هیچ چیز به انسان آرامش نمی دهد جز یاد خدا و ایمان و انس و عشق و توکل به اوآری نماز یاد خداست و فقط با یاد خدا دلها آرامش می یابد.
افرادی را می شناسیم که دارای قدرت مال وعلم هستند اما آرامش لازم را ندارند.
در مقابل افرادی تهیدست هستند که به خاطر ایمان به سرچشمه هستی دارای قلبی آرامند, دید و بینش و اعتقاد خاصی دارند که حوادث تلخ و شیرین را می پذیرند و برای آنها تحلیل منطقی دارند.
آری با یادخداوند دلها آرام می گیرد و بهترین یاد خدا همان نماز است کمبود امروز بشر علم وتخصص نیست بلکه دل آرام است نه فرعون ها و ابر قدرت ها دل آرام دارند نه قارون ها, و نه ابولهب ها .
رهبر ما حضرت اما خمینی قدس سره که روز 12 بهمن 57 در هواپیمانشست تا به ایران بیاید, خبرنگار از او پرسید چه احساسی دارید؟ فرمود: هیچ.
بااینکه هنوز نظام شاهنشاهی سر پا بود و احتمال سرنگونی هواپیما داده می شد.در وصیتنامه خود نیز نوشت من با قلبی آرام به سوی خدا می روم این دل آرام از زور و پول ومقام نیست, از پیوند با خداست که بهترین نوع آن نماز است.
یکی از بهترین و اساسی‌ترین راه وروش ارتباط با پروردگار بزرگ، نمازاست. در آن زمان که انسان خود رانیازمند به یک نیروی فراتر از ماده‌می‌یابد رو به سوی پروردگار دانا، تواناو مهربان می‌آورد، با او به راز و نیازمی‌پردازد و او را به یاری می‌طلبد.
نماز موجب ارتباط قلبی انسان باخداست و نقش بسیارسازنده‌ای در تربیت روح واخلاق انسان دارد.
نماز روح وروان انسان را در برابر عوامل شرک زاو آلوده کننده‌ای که در زندگی روزانه باآنها مواجه است پاک و منزه نگاه‌می‌دارد. همان گونه که وقتی دست،لباس، صورت، سر و پا و گاهی تمام‌جسم انسان در هنگام کارکردن آلوده‌می‌شود او به شست شو و پاکیزه کردن‌آنها اقدام می‌کند.
روح و روان انسان‌نیز ممکن است آلوده به هوسهای‌تحریک شده و افسارگسیخته،خودخواهیها ،غرور ،عقده‌ناشی از شکست و ناکامی ،حسد ،کینه،انتقام و صدها موارد دیگر شود که‌انسان رااز راه راست زندگی و پاکی، به‌راه فساد می‌کشاند و از یاد خدا غافل‌می‌کند.
برای رها شدن از این آلودگی‌ها همانطور که فرد لباس و تن خود رامی‌شوید دل و جان خود را نیز باخواندن نماز پاکیزه و خود رابه خدانزدیک و روح آلوده خود را شست وشو می‌دهد.
تاثیر نماز از مننظر علم روانشناسی
مقتی انسان خاضعانه در برابر خداوندمتعال به نماز می‌ایستد در او نیرویی‌معنوی به وجود می‌آید که سبب‌آرامش و امنیت روحی ،روانی و قلبی‌او میشود.اگر انسان نماز را به طورصحیح ،شایسته و با توجه به معنی ومفهوم آن به جای آورد،با تمام حواس‌خود ،متوجه خدا میشود و از همه‌مشکلات دنیا و دلمشغولیها روی‌گردان میشود و به هیچ چیز خدا وآیات قرآن - که در نماز بر زبان جاری‌می کند - نمی‌اندیشد.
همین روی‌گردانی از مشکلات و مسایل و فکرنکردن در مورد آنهادر هنگام خواندن‌نماز باعث آرامش روحی و روانی درانسان و حتی کاهش فشارهای روانی واضطراب ناشی از مشکلات روزمره وزندگی می‌گردد.
خواندن پنچ بار نمازدر روز ،خود بهترین تمرین برای‌آرامش روح و روان است و انسان‌می‌تواند از فشارهای روانی ناشی ازگرفتاریهای روزمره زندگی رها شود.
« ویلیام جیمز » فیلسوف و روان‌شناسی‌معتقد است: « مؤثرترین داروی‌شفابخش نگرانیهای انسان همان اعتقادو ایمان مذهبی انسان به خداست،نیرویی که از این طریق ایجاد می‌شوداثر سازنده‌ای از خود به جای‌می‌گذارد.»
« سیرل برت« یکی از دیگر ازروان‌شناسان گفته است: « ما به واسطه‌نماز قادر خواهیم بود وارد انبار بزرگی‌از نشاط عقلانی شویم که در شرایطعادی یارای رسیدن به آن را نداریم.»
« آلکسیس کارل« نیز ثابت کرده است‌که نماز باعث به وجود آمدن شور ونشاط مشخصی در انسان میشود وهمین حالت است که احتمالا منجربه‌شفای سریع بعضی از بیماریها درزیارتگاهها و معابد میشود.
درخواست راهنمایی وهدایت از خداوند هنگام قرائت سوره حمد، فرد نمازگزاراز خداوند می‌خواهد او را به راه راست‌هدایت و ارشاد کند، این اساسی‌ترین‌درخواست هر مسلمان در نماز و راز ونیاز روزانه‌اش با خداست.
می‌توان‌فرض کرد فرد سوار بر قایقی است که‌در مسیر رودخانه به جلو می‌رود،کناره‌های رودخانه باعث میشود قایق‌از مسیر خود منحرف نشود و به راه‌راست خود ادامه دهد تا سالم به مقصدبرسد.
تاثیر نماز و قرآن در انس با خدا
خداوند در سوره بقره آیات 2 تا 5رمی‌فرمایند:« قرآن این کتاب آسمانی بی‌هیچ شک‌و تردیدی راهنمای پرهیزکاران است.
آن کسانی که به جهان غیب ایمان‌آورند و نماز را به پا دارند و از هر چه‌روزیشان دادیم به فقیران انفاق‌می‌کنند و همچنین آنان که ایمان آورندبه آنچه خدای به تو و بر پیغمبران توفرستاد و آنها خود به عالم آخرت یقین‌کامل دارند، اینها از جانب‌پروردگارشان از هدایتی برخوردارند واینها به حقیقت رستگاران عالم‌هستند.»
انسان زمانی که از صمیم قلب خدا رادرک کرده متوجه میشود که خداوندنسبت به او رحیم است و با او به طوررحمت و شفقت رفتار می‌کند چنان بااو انس می‌گیرد که می‌تواند با خدا صحبت کند و در این حالت است که‌همه چیز را به کلی فراموش می‌کند.
پس می‌توان گفت این‌درخواست راهنمایی از خداوند چارچوب مشخصی را در انسان به‌وجود می‌آورد که از راه راست منحرف نشود و از خداوند می‌خواهد که همواره‌راه راست را در زندگی به او نشان دهد.
و پیش پای او بگذارد، راهی که او رابرای استفاده از نعمتهای خدادای، تواناکند و از محدودیتهای نا به جایی که‌ناشی از تنبلی و بیراهه رفتن انسان ونشانه‌ای از خشم خداست نجات دهد.
ازاین رو یأس و ناامیدی انسان نیزبرطرف و امید و انس به خدا بیشترمی‌شود و یک قدم جلوتر می‌گذارد، زیرا با توجه به این رحمت، انسان به خدا قرب پیدا می‌کند.
تاثیر نماز و دعای بعد از نماز
انسان پس از خواندن نماز به ذکر دعا وتسبیح می‌پردازد و این خود به ادامه‌حالت آرامش روانی برای مدتی پس ازنماز کمک می‌کند، انسان در دعا باخدای خود به راز و نیاز می‌پردازد و ازمشکلاتی که در زندگی او را ناراحت ومضطرب کرده است به درگاه او پناه می‌برد .و با بازگو کردن رنج و اندوه خود از خدا می‌خواهد که در حل‌مشکلات و برآوردن حاجت به اوکمک کند و همین بازگو کردن‌مشکلات و مسایل اضطراب انگیز درحین حالتی از آرامش روانی، منجر به‌رهایی از اضطراب میشود. آشکارکردن مشکلات و مسایل و بیان آنهابرای فرد دیگری سبب آرامش روانی‌انسان میشود.
ر این حالت اگر انسان‌مشکلات و ناراحتی‌های خود را برای‌خدا بازگو کند و پس از هر نماز به راز ونیاز با پروردگار بپردازد و از او یاری وکمک بخواهد به یک نوع پالایش روانی‌و تخلیه هیجانی دست پیدا می‌کند.
(به‌ویژه اینکه انسان می‌داند که خداوندهیچگاه بر بنده‌اش منت نمگذارد و یا اورا به خاطر رازی که برای وی گفته‌است سرزنش نمی‌کند) دعا به درگاه‌خداوند از شدت اضطراب می‌کاهد،چون انسان امیدوار است که خداونددعایش را مستجاب می‌کند، مشکلاتش‌را حل و حاجتش را برآورده و اندوه واضطراب او را رفع می‌کند.
خداوند در سوره مؤمن آیه 60می‌فرماید: «و خدای شما فرمود که مرابا (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما رامستجاب کنم...»
توکل داشتن به خدا و یاری گرفتن از اوزندگی را برای انسان آسوده می‌کند.
خداوند در سوره اسرار آیه 80 می‌فرماید:« و ای رسول ما! دایم دعا کن که‌بارالها مرا (همیشه به هر جا روم به‌مکه یا مدینه یا عالم
قبر و محشر)به قدم صدق، داخل و به قدم‌صدق، خارج گردان و به من ازجانب خود بصیرت و حجت‌روشنی که دایم یار و مددکار من‌باشد عطا فرما.»
تاثیر نماز و حضور دایمی خدا در قلب
خداوند به انسانها امر فرموده است که‌شب و روز، صبح و شام و همواره به یاداو باشیم.
خداوند در سوره احزاب آیات 41 تا43 می‌فرمایند:
نماز عامل پیشگیری ازانحرافات خداوند در سوره عنکبوت آیه 45می‌فرمایند:
« آنچه را از کتاب آسمانی قرآن بر تووحی شد بر خلق تلاوت کن و نماز را(که بزرگترین عبادت خداوند است) به‌جای آر که همانا نماز است که اهل نمازرا از هر کار زشت و منکر باز می‌دارد وهمانا ذکر خدا بزرگتر (و برتر از اندیشه‌خلق )است و خدا بر هر چه کنید آگاه‌است.»
نماز به انسان شناخت و قرب می‌دهد واین نزدیکی سبب میشود تا معرفت‌فرد به زشت بودن گناه شدید شود وانسان را از گناهان باز دارد و به اوجهت دهد تا در صراط مستقیم گام‌بردارد و هرگز از این راه به گمراهی‌کشیده نشود.
یک فرد معتقد و مذهبی که نماز را به‌جای می‌آورد کمتر در معرض‌فشارهای روانی، افسردگی و اضطراب‌قرار می‌گیرد و هرگز به بزهکاری،اعتیاد و دیگر انحرافات اجتماعی روی‌نمی‌آورد.
فرد معتقد می‌داند که با توکل‌به خداوند از طریق نماز، دعا، نیایش وطلب حاجت از خداوند احساس بهتری‌پیدا خواهد کرد. او احساس می‌کند درانجام کارها موفقتر ،با نشاطتر امیدوارتر، پرانرژی‌تر و آرام بوده وحرکات سنجیده و مطابق با واقعیتهاخواهد داشت.
تاثیر نماز برصبر و بردباری در برابر مشکلات
اعتقاد به قدرت لایزال الهی و نیایش وراز و نیاز با خدا به انسان در برابرمشکلات قدرت تحمل می‌دهد.
خداوند در سوره بقره آیه 154می‌فرماید:
« ای اهل ایمان درپیشرفت کار خود صبر و مقاومت‌پیشه کنید و به ذکر خدا و نمازتوسل جویید که خدا یاور صابران‌است.»
خداوند در سوره بقره آیه‌های 17 و 18می‌فرمایند:
« آنان که چون به‌حادثه سخت و ناگواری دچارشوند صبوری پیشه کنند و گویندما به فرمان خدا آمده و به سوی اورجوع خواهیم کرد، آن گروهند که‌به ایشان درودهاست از جانب‌پروردگار و رحمت خاص; و آنهاخود هدایت یافتگانند.»
خداوند در سوره بقره آیه 45می‌فرمایند:
« از خدا یاری بخواهید ودر کارها صبر و تحمل کنید و نمازبجای آورید، چرا که امر نماز در دین‌سخت مهم و بزرگ خواهد بود و کاری‌دشوار مگر بر خدا پرستان.»
بهتر است در هر کاری از خدا طلب‌یاری کرد و کمک گرفت و از اومددخواست. عطار نیشابوری در این‌باره گفته است:
به هر کاری خدا را یاد می‌دار
خدا را تا تویی از یاد مگذار
به کاری گر مددخواهی از اوخواه
که به زین درنیابی هیچ‌درگاه
تاثیر نماز و انفاق در جامعه
در سوره بقره از جمله صفات پرهیزکاران را اقامه نماز و انفاق بر می شمارد... و یقیمون الصلوة و مما رزقناهم ینفقون"... و نماز به پای دارند و از هر چه روزی شان کردیم ( به فقیران) انفاق کنند."
این که در قرآن در موارد زیادی انفاق را بعد از امر به نماز آورده است به این معنی است که کسانی که اهل اقامه نماز هستند خود به خود اهل انفاق می شوند.
گاهی کسی به نماز می ایستند اصلا وارد نماز نمی شو د و در فکر همان بازار و امور روزمره خود می باشد ولی برخی افراد هم هستند که با تمام شدن نمازشان هم از نماز خارج نمی شوند و تمام زندگی شان ذکر و یاد خدا است و مصداق « فی صلاتهم دائمون» هستند؛ این افراد اقامه کنندگان نماز هستند و انفاق هم یکی از شئون اقامه نماز است.
لذا نماز در این حد پذیرفته شده نیست و چنین افرادی اگر در مقام مسولیتی هم قرار بگیرند. برنامه‌ریزی برای دیگران هم دارند و با برنامه‌هایشان هم خود و هم جامعه را تباه می‌کنند زیرا کسانی که دین را کنار بگذارند و منافعشان معبودشان باشد دیگر به فکر جامعه و فقرا نمی‌تواند باشند و اگر شعار هم بدهند اهل انفاق نیستند و نعمت های دنیا را از دیگران دریغ می کنند.
شرایط قبولی و تأثیرگذاری انفاق هم نماز است و هم اینکه انفاق باید بدون منت و اذیت و ریا و از بهترین اموال باشد تا اثر تربیتی خود را در انسان و جامعه داشته باشد و اگر این شرایط را نداشته باشد اثر خود را از دست می دهد.
حقیقت نماز را زمانی می‌توانیم درک کنیم که در کنار اعمال عبادی همچون نماز و روزه انفاق داشته باشیم و در واقع نماز واجب زمانی می‌تواند اثر حقیقی خودش را بگذارد که در کنار آن انفاق در راه خدا داشته باشیم.
تاثیر نماز و ارتباط آن با زکات در جامعه
در آیات زیادی از قرآن، نماز همراه با زکات مطرح شده است. زیرا نماز رابطه با خالق را محکم می کند و زکات به استحکام رابطه های بین خلق کمک می کند: " واقیمواالصلوة و اتواالزکوة..."و نماز به پا دارید و زکات بدهید... ."اگر چه از لحاظ بحثهای جزیی و موردی هر کدام از نماز و زکات، واجب مستقل است و هیچ ارتباط وضعی از لحاظ صحت و فساد بین آنها برقرار نیست، ولی از نظر جامع نگری و وحدت مکتب اسلام و پیوند ناگسستنی بین عناصر محوری دین، بین نماز و زکات و سایر ارکان اصیل اسلامی ارتباط عمیق و عریق برقرار است.
زیرا رسول اکرم صلی الله علیه و آله ، اسلام را همچون بنیان مرصوصی دانست که دارای پایه های متعدد است و یکی از آن ارکان، نماز و دیگری زکات است: «بُنیَ الاسلامُ علی خَمس، شهادة ان لا اله الا اللّه و أنّ محمدا رسولُ الله و اقام الصّلوة و ایتاء الزّکوة و حجّ البیت و صومِ رمضان»(همان، ص 567.)؛
«اسلام بر پنج پایه استوار شده است: گواهی دادن بر یگانگی الله و رسالت محمد صلی الله علیه و آله و اقامه نماز و دادن زکات و حج خانه خدا و روزه رمضان».
بنابر این ترک زکات به منزله ویران کردن یکی از پایه های اسلام است؛ در نتیجه تارک زکات، اسلام راستین را از دست داده و نماز چنین کسی مقبول کامل نیست.»(2)
در «زکات» اسراری وجود دارد که در نماز هم موجود است، از جمله:
الف. در زکات به فقرا و محرومین کمک مادی می شود؛ در نماز برای آنان و همه مسلمین دعا می شود؛
ب. در زکات، مال انسان پاکیزه می شود؛ در نماز قلب او؛
ج. پرداخت زکات شکر مالی است؛ اقامه نماز، شکر جانی و بدنی است؛
د. با دادن زکات، صفت بخل از انسان دور می شود؛ با خواندن نماز صفت تکبّر سرکوب می شود؛
ه . زکات حافظ مال است؛ نماز حافظ همه اعمال است؛
و. زکات سرمایه فقیران است؛ نماز سرمایه عابدان است؛
ی. زکات دهنده دوست دارد مالش برکت کند و زیاد شود، نمازگزار هم به دنبال پاداشهای بسیار است.(هزار و یک نکته درباره نماز، حسین دیلمی، ص 160)
تاثیر نماز و روزه در سعادت
" واستعینوا بالصبر و الصلوة..."و از صبر و نماز یاری جویید... .در تفاسیر و روایات مختلف، مراد از صبر را در این آیه، روزه دانسته اند.همه احکام و دستورات اسلام در جهت رشد و تعالی انسان تشریع شده و در صورت عمل به آنها نفع و فایده اش نصیب خود انسان خواهد شد.
گرچه همه این احکام یک مجموعه است و در صورتی به نتیجه کامل می رسد که به تمام دستورات عمل شود.در نتیجه نماز بدون روزه، یا روزه بدون نماز هیچ کدام به تنهایی نتیجه مطلوب خود را نخواهند داشت.
اما از آن جا که هر کدام از این اعمال عبادت مسقل هستند که به تنهایی نیز آثار و نتایجی دارند (البته نه در حد کمال). بنابراین نخواندن نماز موجب بطلان روزه نخواهد شد، بلکه از ارزش واقعی آن می کاهد.در خقیقت سعادت واقع را و پاداش واقعی و کامل در ارتباط بین هر دو واجی است.
تاثیر نماز و حج در اجتماع
" واذ جعلناالبیت مثابة للناس و امناً واتخذوا من مقام ابراهیم مصلی ..."( و به خاطر بیاورید) هنگامی را که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم ( و برای تجدید همین خاطره) از مقام ابراهیم نمازگاهی برای خود انتخاب کنید... ."همه عبادات از جمله؛ نماز، روزه و حج دارای آثار فردی و اجتماعی فراوانی هستند. یکی از برترین آثار نماز، قرب الی الله، نهى از فحشا و منکرات است. روزه نیز دارای اثرات فراوانی است.
از جمله؛ صحت جسمی، ایجاد حس همدردی، و ایجاد تقوا. حج نیز به عنوان سفر روحانى و معنوى، اگر با رعایت آداب و شرایط ویژه آن انجام گیرد و علاوه بر اعمال و آداب و مناسک ظاهرى حج، ابعاد باطنى و معنوى آن نیز مورد توجه قرار گیرد، در انسان آثار عمیق و با برکتى به جا مى گذارد که گاه تا آخر عمر در وجود انسان باقى است.
آراسته شدن به زیور و صفات بندگى و تحقق یافتن بعد تسلیم و تعبد در برابر خداوند در وجود انسان و همگام و همراه شدن با پیامبران بزرگ الاهى و اولیاى خاص خداوند و بندگان شایسته او در سرزمین مقدس مکه و مدینه و جایگاه هاى با عظمتى چون عرفات و مشعر و منى و ملبس شدن به لباس سفیدى که یادآور لباس مردن و کوچ کردن است .
طواف کردن به دور خانه خدا و کانون توحید و یکتا پرستى و همدلى و همبستگى با بندگانى بى آلایش و مطیع خداوند، همگى زمینه ساز تحولى شگرف و بنیادین در فرد حج گزار است. آثار اجتماعی حج نیز بسیار فراوان است. جمع شدن چند میلیون مسلمان در یک زمان و در مکان خاصی مانند مکه مکرمه، نمادی از اتحاد و قدرت جهان اسلام است.
تاثیر نماز و عدالت در اجتماع
" قل امر ربی بالقسط و اقیموا وجوهکم عند کل مسجد..."بگو پروردگارم به عدالت فرمان داده است، و توجه خویش را در هر مسجد به سوی او کنید..." خداوند به پیامبر فرمان داده است که هر چیز را در مورد صحیح خود به کار برده و به جای خود بنهید و فقط به سوی او و برای او و خالصانه عبادت کنید.مهمترین اثر نماز از منظر قرآن بازدارندگی از فحشا و منکر است. نماز، انسان را به یاد حضور خداوند می اندازد و بدین سان بهترین بازدارنده از کارهای ناشایسته می باشد. این بازداری بسته به رعایت شرایط نماز و کیفیت اقامۀ آن، دارای مراتب است. هر چه روح نماز بیشتر بر زندگی حاکم باشد، این نقش قوی تر خواهد بود.
از دیگر سو، نقطۀ مقابل عدالت و آزادی- یعنی ظلم، جور و ….- از مصادیق بارز منکر می باشد؛ و عقل سلیم و شارع مقدس آن را ناپسند شمرده اند. بدین روی نماز ما نفی ظلم و جور، در تحقق عدالت و آزادی مؤثر می باشد.
افزون بر دلایل نقلی، می توان بر وجود رابطه میان متغیر مستقل و وابسته، نمونه هایی عینی نیز یافت. پیامبراکرم(ص) و حضرت علی(ع) هم برترین نمازگزارانند و هم پرتلاش ترین افراد در راه تأمین عدالت و آزادی و پای بندترین افراد به اصول آن.
نقش اقامه نماز در میدان جهاد
در آیه40 سوره حج، یکی از فلسفه های جهاد را جلوگیری از تخریب نمازخانه ها و عبادتگاهها بیان می کند." الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربناالله و لولا دفع الله بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیراً..."
همانا که به ناحق از خانه خود بدون هیچ دلیلی اخراج شدند جز این که می گفتند پروردگار ما الله است و اگر خداوند بعضی از آنها را به وسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها، صومعه ها و معابد یهود و نصارا و مساجدی را که نام خدا در آن بسیار برده می شود، ویرانمی گردد... ." به این ترتیب حتی به قیمت خون دادن، باید از مکان نماز و عبادات حفاظت و حراست کرد.
سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا از میان تمام دستورهای اسلامی تنها مسئله نماز و زکات ذکر شده است، در حالی که دستورهای اسلامی منحصر به اینها نیست.
ـ پاسخ سؤال این است که «نماز» رمز پیوند با خدا و «زکات» رمز پیوند با خلق خدا است، بنابراین منظور این است که به مسلمانان دستور داده شد با برقراری پیوند محکم با خداوند و پیوند محکم با بندگان خدا، جسم و جان خود و اجتماع خویش را آماده برای جهاد کنند، و به اصطلاح خودسازی نمایند، و مسلماً هر گونه جهادی بدون آمادگی‌های روحی و جسمی افراد و بدون پیوند‌های محکم اجتماعی محکوم به شکست خواهد بود.
مسلمان در پرتو نماز و نیایش با خدا ایمان خود را محکم و روحیه خویش را پرورش می‌دهد و آماده هر گونه فداکاری و از خود گذشتگی میشود،و به وسیله زکات شکاف‌‌های اجتماعی پر می‌گردد، و از نظر تهیّه نفرات آزموده و ابزار جنگی که زکات یک پشتوانه اقتصادی برای تهیه آنها می‌باشد بهبود می‌یابد، و به هنگام صدور فرمان جهاد آمادگی کافی برای مبارزه‌ی با دشمن خواهند داشت .
تاثیر نماز و امر به معروف و نهی از منکر
لقمان ضمن بیان سفارشاتی به پسرش، به او توصیه می کند که : " یا بنی اقم الصلوة و امر بالمعروف و انه عن المنکر..." ای فرزند عزیزم نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن..."با برپایی نماز که انسان را از زشتی ها و منکرات باز می دارد، روح و جان خود را از همه آلودگی ها پاک و به صفات پسندیده آراسته کنید و آنگاه مردم را به خوبی ها امر و از بدی ها و منکرات نهی نمایید.
از دیدگاه اسلام،هیچ عملی نمی تواند با دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر، برابری کند و امت اسلامی، مادامی بهترین امتهاست که به این دو واجب شرعی عمل کند.امر به معروف و نهی از منکر، نقش ارزنده ای در اجرای احکام و حدود الهی دارد .
و پشتوانه محکمی برای تثبیت ارزشها و ریشه کنی مفاسد اجتماعی است.تجربه نشان می دهد که در طول تاریخ پرنشیب و فراز اسلام،هرگاه مسلمانان نسبت به هم احساس مسئولیت می کردند و یکدیگر را به اعمال شایسته دعوت نموده،از بدیها باز می داشتند،دیگر دستورات الهی نیز ارزش واقعی خود را در متن جامعه پیدا می کرد و گناه در جامعه کمتر رخ می نمود.
به عکس هرگاه امر به معروف و نهی از منکر به صورت دو ارزش فراموش شده در می آمدو مورد غفلت یا کم توجهی قرار می گرفت،دیگر احکام الهی اسلام از قبیل نماز،روزه،زکات،حج نیز هر روز کم رنگ تر و بی فروغ تر می گشت.
امر به معروف عمومی است که قرآن می فرماید:تمام مردان و زنان با ایمان نسبت به یکدیگر حق ولایت دارند که یکدیگررا به معروف وادار کنندو از منکر باز دارندونماز به پا دارند و زکات بپردازند (توبه، آیه71) .
در این آیه،امر به معروف و نهی از منکر قبل از نماز و زکات مطرح شده است،زیرا اقامه نماز و ادای زکات نیاز به یک سلسله تبلیغات دارد که همان امر به معروف است،برای مثال،درمقدمه نماز وقتی با بهترین و رساترین صدا می گوییم:
حی علی الصلوه این کلام خود امر به معروف است که بر نماز مقدم شده است.قرآن خود اقامه نماز را نهی از منکر می داند،آنجا که می فرماید:
ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر(3) همانا نماز از هر کار زشت و منکر باز می دارد.
دعوت به امر به معروف و نهی از منکر مهمترین رکن تعیین کننده سلامت جامعه است.فلسفه رسالت پیامبران امر به معروف و نهی از منکر بوده است.
در بزرگی و عظمت این دو واجب الهی همین بس که امام حسین(ع) هدف اصلی خود را احیای این دو واجب دانسته و جان عزیز خود را در راه آنها فدا نمودند.
تاثیر نماز و تلاوت قرآن در جامعه
" ان الذین یتلون کتاب الله و اقامواالصلوة..."؛ آنها که کتاب خدا را تلاوت کرده و نماز به پا می دارند...قرآن کریم استوارترین و امن ترین پناهگاه است و خواندن قرآن و عمل به آن باعث فزونی برکات در مادیات و معنویات انسان می شود. شیطان از خانه ای که قرآن تلاوت می شود می گریزد و در آن خانه بوی پر و بال ملائک خواهد پیچید.
تلاوت قرآن و دعا کردن از اعمالی هستند که هم خداوند متعال در قرآن و هم حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصوم (علیهم السلام) در خصوص آن سفارش کرده اند. رسول اکرم(ص) فرموده اند:
دعا حربۀ مومن است برای دفع شیطان و ستون دین است که بهترین دعا «الحمدالله» است، زیرا ثناگویی انسان به خداوند است. حقیقت دعا توجه به خداوند و طلب رحمت و عنایت اوست که در سرشت هر مخلوقی نهفته است و رشتۀ وجود همه انسان ها به ذات بی نیاز او پیوسته است
دین بر پایه عبادت استوار است در این حدیث از حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) آمده است که (الدعا مخ العباده) یعنی دعا مغز عبادت است . دعاست که نزدیک ترین و بهترین راه به سوی خداوند است». خداوند در سوره بقره آیه ۱۸۶ می فرماید:
«و چون بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پرسند بدانند که من به آنها نزدیک خواهم بود و هر کس مرا خواند دعای او را اجابت کنم و دعوت مرا و پیامبران را بپذیرند تا به سعادت راه یابند». امام رضا(ع) فرمودند: «دعا از نیزه کارگرتر است و دعا قضا را برمی گرداند، هر چند از آسمان نازل شده باشد و محکم شده باشد و دعا کلید همه رحمت هاست»
نقش نماز و مشورت درکارها
"والذین استجابوا لربهم و اقامواالصلوة و امرهم شوری بینهم..."و آنان که امر خدا را اجابت کردند و نماز را به پا داشتند و کارشان را به مشورت یکدیگر انجام دهند... . مؤمنان به وسیله نماز ارتباط خود را با خدا محکم تر کرده و با مشورت با یکدیگر، موجبات دلگرمی دیگران را فراهم آورده و وحدت بیشتری را در جامعه اسلام سبب می شوند.در کنار نماز که راه را چاه معین می کند اما عقل به تنهایی نمی تواند اینکار را بکند لذا اهل نماز از مشورت با یکدیگر بهرمند می گردند.
پیامبر(ص) به شور و شورا و مشورت، اهمیت می‌داده و خداوند کار او را ستوده و از آن راضی بوده است.و مؤمنان اهل رشد نیز بر اساس شور و مشورت با یکدیگر به کاری اقدام می‌کنند. بنابراین اگر ما نیز به دنبال رشد و تکامل و پیشرفت در زندگی باشیم، باید همانند پیامبر(ص) و مؤمنان عمل کنیم.
نماز و اعطای وام ( قرض الحسنه)
"... و اقیمواالصلوة و اتواالزکوة و اقرضواالله قرضاً حسناً..."؛ ... و نماز به پا دارید و زکات بدهید و به خدا قرض نیکو دهید و برای خدا به محتاجان قرض الحسنه دهید....
هرگاه انسان نماز را با نیت خالص و با حفظ تمام ارکان آن و با مداومت اقامه کرد آنگاه همه چیز را از خدا و به سوی او می داند و لذا می تواند زکات مال خود را بپردازد و چون به مالکیت روز جزای خداوند معتقد است و پاداش آن روز را باور دارد، مال خود را انفاق می کند و به نیازمندان قرض الحسنه می دهد.
حال چون از همه بدی ها پیراسته شده، در جهت آراسته شدن جامعه به صفات انسانی، تلاش و کوشش می کند و حتی از بذل جان خود نیز دریغ نمی ورزد. نیز هرگاه از او در امری نظر بخواهند، بدون سوء نیت، تمام اطلاعات و دانسته های خود را بدون کم و کاست در اختیار آنها قرار می دهد و به این ترتیب در برقراری عدالت در تمام شئونات آن کمک می کند.
در این آیه سه نکته قابل توجّه است؛
نخست اینکه: قرض الحسنه، بعد از نماز و زکات به عنوان سوّمین دستور ذکر شده که بیانگر اهمیّت آن است.
دوم آنکه: قرض الحسنه قرض دادن به خداست. اشاره به اینکه گویی قرض‌دهنده با خدا معامله می‌کند و خداوند قرض او را می‌پذیرد.
سوم اینکه: این اصل مقدّس مانند نماز و زکات، باید در سطح وسیع و همگانی انجام شود. لذا در آیه فوق با واژه جمع، به عموم مردم از زن و مرد، خطاب شده است.
اقامه نماز نردبان ترقی و ابزار ارتقاء
"قد افلح المومنون. الذین هم فی صلاتهم خاشعون."
مومنان رستگار شدند. آنها که در نمازشان خشوع دارند.(4)
در این آیات رستگاری را برای مومنان می داند، کسانی که نه تنها ایمان در قلوبشان وارد شده بلکه به صفات حسنه ای نیز متصفند. اولین آنها خشوع در نماز است.
قرآن با بیان این ویژگی، این نکته را یادآوری می کند که نماز الفاظ و حرکات بی روح نیست بلکه به هنگام نماز مومنان آن چنان متوجه پروردگار می شوند که خود را ذره ای می بینند در برابر وجود بی پایان. قرآن در واقع نماز را اولین شرط ایمان ذکر می کند.
لذا مومنان برای حفظ ارتباط خود با این وجود بی پایان، بر نمازهایشان مواظبت می کنند. "والذین هم علی صلواتهم یحافظون." (مومنون / 9) و آنها که بر نمازهایشان محافظت دارند.
مومنان واقعی از نماز تنها به ادای الفاظ بسنده نمی کنند بلکه با محافظت و مراقبت بر اوقات نماز، حفظ خشوع و خضوع در نماز و درک مفاهیم نماز و این که در پیشگاه چه کسی اقامه می شود، نمازی با روح و روح بخش برپا می دارد.
انسان خاکی که همواره اسیر امیال نفسانی و غرایز حیوانی است، به هنگام نماز پرده های ظلمانی جهان ماده را کنار می زند، جاذبه دست و پاگیر کره خاکی را می شکند، موانع نیرومند عالم شغلی را از جلوی پایش بر می دارد و به جهان بالا راه می یابد، با خدای خود بی واسطه سخن می گوید، و درد دل می نماید و خود را از چنگال نفس و شیطان می رهاند.
نماز اوج معراج انسان، راز و نیاز با خدای سبحان، موجب نزول رحمت یزدان، سنگر مبارزه با نفس و شیطان، بازدارنده انسان از خطا و عصیان، وسیله ی تقرب پارسایان و رمز بندگی مخلصان است.
نتیجه:
از جمع بندی مطالب فوق به این نکته می رسیم که نماز، زیباترین تجلی بندگی و خدای یکتاست. زبان با ذکر و قرائت، قلب با خشوع و فروتنی و بدن با رکوع و سجود، یاد و نام معبود را متجلی ساخته است. نماز، آرامش و نشاط را به جان‌ها هدیه می‌کند.
آثار نماز در بعد فردی و اجتمای و اعتقادی ، سازنده بینش و تفکر، معنویت صیقل‌دهنده روح برای پرواز در آسمان تعالی و رشد می باشد.این سنگر مهم عبادی را نباید غافل شویم زیرا نماز نردبان ترقی و ابزار ارتقاء هم در دنیا و هم در آخرت است.
پی نوشت :
1. آموزش نماز . بهزاد یزدانی . ص 24 .
2.تفسیر تسنیم، ج 4، ص 128
3.عنکبوت،آیه45
4.سوره المومنون آیه.( 1و 9)
منابع و مآخذ:
نماز اول وقت ، محمد حسین رجائی خراسانی ، موسسه انتشارات فدک ، چاپ دوم سال 1380 ، ص 192 .
نماز شناسی ( جلد اول ) ، حسن راشدی ، ستاد اقامه نماز ، چاپ هشتم زمستان 1380 ، ص 312 .
آموزش نماز ، بهزاد یزدانی ، انتشارات امیری ، چاپ سوم پاییز 1371 ، ص 36 .
نماز در آیینه تمثیل ، محمد رضا سوقندی ، انصار ، چاپ دوم سال 1380 ، ص 72 .
پرتوی از اسرار نماز ، محسن قرائتی ، ستاد اقامه نماز ، چاپ پانزدهم زمستان 74 ، ص 252 .
قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای،سازمان چاپ و انتشارات جاویدان
نماز چیست؟ دکتر حسین بهشتی،1354، انتشارات دفترنشرفرهنگ‌اسلامی
نماز، محی الدین حائری شیرازی،1376، دفتر انتشارات وابسته به جامعه‌مدرسین حوزه علمیه قم .
قرآن و روانشناسی، دکتر محمدعثمان نجاتی، ترجمه عباس عرب، 1377،انتشارات آستان قدس رضوی .
https://fa.wikifeqh.ir/)
http://ensani.ir/fa/article/58639/
https://tahgigkon.ir/2018/04/01/
https://nemaz.blogsky.com/1390/09/28/post-30
https://2noor.com
https://islamquest.net/fa/archive/fa5750
https://www.delgarm.com/religious/recommended-actions/234497
http://namaz-sereelahi.blogfa.com/post/345
ارسال قسمتی از مقاله توسط عضو محترم سایت با نام کاربری : abolfazl0362
*این مقاله در تاریخ 05/27/ 1401 بروزرسانی شده است
