به لحاظ اخلاقی تقوی یک صفت نهادینه شده نفسانی و به تعبیر علمای اخلاق یک ملکه راسخه درونی و به تعبیر امروزی یک مهارت است. ملکه و مهارت حالت درونی و روانی است که باعث می شود عمل خارجی به راحتی، روان و بدون زحمت از انسان صادر گردد. کاربرد این مهارت در صراط مستقیم و اطاعت و بندگی حق تعالی آشکار می شود و کارکرد مثبت آن در مسیر قرب الهی نمود پیدا خواهد کرد. به تعبیر برخی از عالمان اخلاقی این صفت باعث می شود که انسان تحاش کند، یعنی خود را از منطقه گناه به حاشیه ببرد و حفظ نماید.
نوعی ترس و خدا پروایی نیز در معنای تقوی لحاظ شده است و آن ترس از خروج از مسیر بندگی و اطاعت حق است. انسان متقی پیوسته از این که از مسیر خدا خارج شود هراس دارد، زیرا او که عاشق کمال و قرب الهی است خود را خسارت زده و زیاندیده خواهد یافت. تقوی مهارت و ملکه درونی است که به انسان کمک می کند تا همواره در جاده مستقیم اطاعت و قرب الهی ثابت قدم بماند, به وظایف دینی خود عمل کند و خویش را از خطر انحراف و ترس از گمراهی برهاند.
تقویت باور دینی (ایمان): بر طالب تقوی و قرب الهی فرض است که باور دینی و ایمان خویش را به خدای متعال و حقانیت بعثت انبیاء و دین الهی و کتاب آسمانی از طریق مطالعه و تفکر در حوزه های معرفتی و بینش دینی تقویت نماید. رعایت تقوا عملی است که برخاسته از ایمان انسان است و آدمی تا ایمان قوی و شناخت شفافی نسبت به حقایق هستی و اعتقادات دینی نداشته باشد ضامن اجرایی نخواهد داشت. حوزه های معرفت دینی عبارتند از خداشناسی، خودشناسی، معادشناسی، فلسفه دین و جهان شناسی.
دین آشنایی: از دیگر لوازم این راه آشنایی با حلال و حرام الهی است. بر طالب تقوى لازم است که با احکام اخلاقی و عملی دین از طریق مطالعه و تحصیل کتب اخلاقی و رساله های عملیه آشنا باشد و راه عملی اطاعت خدای متعال را بداند و از بایدها و نبایدهای این مسیر اطلاع کافی داشته باشد. شناختن گناهان و پی آمدهای سوء دنیوی و اخروی آن، نقش و تأثیر بسیار سازنده ای در حصول تقوی و تحکیم آن در انسان مؤمن دارد.
تمرین و ممارست: حصول هر مهارتی نیاز به تمرین، ممارست، مداومت و ایستادگی دارد. برای طالب تقوی نیز لازم است که در این مسیر از هر طریقی که ممکن است به تدریج عادت های بد خود را ترک و آنها را تبدیل به عادت های مثبت نماید. تمرین عملی و عادت نمودن به ترک گناهان و انجام واجبات الهی به تدریج زمینه حصول ملکه تقوی را در نفس آدمی فراهم خواهد آورد.
تلاوت قرآن کریم: از مداومت در تلاوت قرآن کریم همراه با تدبر در آیات الهی و فهم هدایت های قرآنی نباید غفلت نمود. قرائت و تلاوت پیوسته این کتاب مقدس همراه با فهم معانی آن به تدریج تأثیر بسیار سازنده ای در تقویت و تحکیم ایمان و عمل خواهد داشت. .. شرکت در مجالس و محافل مذهبی، همراهی مؤمنان، همنشینی با عالمان ربانی، مطالعه سیره عملی رهبران معصوم (علیه السلام), امامان هدایت و اسوه های تقوا و همچنین مطالعه زندگی و سیره عملی عالمان وارسته, اهل تقوی و سلوک، همچنین سرگذشت گناهکاران و سرانجام منحرفان از راه خدا و تقوی همگی راه هایی هستند که به تقویت بعد معنوی انسان خواهد انجامید.
شیطان شناسی شناختن شیطان، حیله ها و وسوسه هایی که برای اهل تقوی دارد و دام‌هایی که در راه خدا گسترده است، ضرورتی است که نباید از آن غافل ماند . پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرمایند: تمام التقوى أن تتعلم ما جهل و تعمل بما علمت» «تمامیت پر واپیشگی این است که در پی دانستن و آموختن آنچه باشی که نمی دانی و عمل کنی به آنچه که میدانی».
حقیقت تقوی این است که مدیران بدانند چون خدا همیشه مراقب ما است و ما پیوسته در محضر او هستیم مراقب خودمان باشیم و چون هیچگاه خداوند از مراقبت ما غافل نیست ما از مراقبت خود غافل نشویم و در آشکارا و نهان و خلوت و جلوت و در برابر دید و مشاهدهی مردم و دور و پنهان از همه مواظب پندار، افکار، گفتار و رفتار خود باشیم و بر خلاف دستورات و خواستهای خداوند خبیر و بصیر نپنداریم، نیندیشیم، نبینیم، نشنویم، اراده نکنیم، نبوئیم، نگوئیم، عشق نورزیم، کینه توزی نکنیم، گشاده روئی و ترشروئی ننمائیم، دست نزنیم، گام ننهیم، نخوریم، ننوشیم، تصمیم نگیریم، مخالفت ننمائیم، موافقت نکنیم، دفاع، حمایت و جانبداری ننموده، ممانعت، مزاحمت و مبارزه نکنیم، بدون رضای خدا نبخشیم و از بخشش دریغ نکنیم، نرمش نکرده و خشونت را به کار نگیریم، خاشع نشویم و کبر نورزیم. بکار بستن این امور برای امتثال امر پروردگار و جلب رضای او معنای تمامیت تقواست .
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده و عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران، 1390
