تأثیر نماز بر وسواس عملی

اگر مدّتی این روش عملی شود، به طور قطع از شدّت آن کاسته خواهد شد.اگر به خود الزام کنیم یک تکلیفی مثل نماز واجب وجود دارد به صورتی که انجام آن بسیار درمان کننده هست و تلقین اینکه این واجب باید عملی گردد در سایر وسواس ها تاثیر گذار است.

برای کسانی که از آلودگی و نجاست هراس دارند و این هراس منشأ اضطراب و وسواس در آنها شده است، آلوده سازی عمدی شخص توسط خود او یا دیگران، از راه های درمان و رفع حساسیت به این امر است.

اگر این روش با تکرار تحمّل شود به طور قطع مؤثّر خواهد بود. بخصوص برای اهل نماز که هر روز باید وضو بگیرند.

البته بیماری وسواس چون دارای ریشه های هورمونی است و با فعالیت هورمونی بدن نیز در ارتباط است، پزشکان با تجویز داروهایی سعی می نمایند فعالیت هورمونی بدن را متعادل سازند و از این طریق کمک می کنند تا فرد بتواند راحت تر با این مشکل طرف شود و آن را از خویش براند.

تأثیر نماز بر وسواس عملی با استعاذه و پناه بردن به خدا
در برخی روایات از وسواس به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان یاد شده است. نزد امام صادق علیه السلام شخصی را به عقل و درایت نام بردند و گفتند او وسواس دارد، حضرت فرمود چگونه عاقل است که شیطان را اطاعت می کند؟
از همین رو به خدا توکل نموده و به خودتان تلقین کنید که «وسواس» یک نوع کار شیطانی است و باید هر چه زودتر دست از آن بردارم.

مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و عرض کرد یا رسول اللّه به شما از بلای وسوسه که در نماز بدان گرفتار گشته ام شکایت می کنم تا آنجاست که بیشتر اوقات نمی فهمم چند رکعت خوانده ام، زیاد خوانده ام یا کم. حضرت فرمود:

هر گاه خواستی وارد نماز شوی بگو:

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ تَوَکلْتُ عَلَی اللَّهِ أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ»؛

«از خداوند و از نام او یاری می جویم، و به خداوند توکل می کنم و پناه می برم به خدایی که شنوا و دانا است از شرّ شیطان (رانده شده درگاه الهی) پس (چون این کلمات را بگویی) شیطان را می کشی و زجرش می کنی و از خود میرانی».

در روایت دیگری پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برای در امان ماندن از وسواس به حضرت علی علیه السلام خواندن این آیات را توصیه فرمودند:

«إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَینَک وَ بَینَ الَّذِینَ لا یؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ حِجاباً مَسْتُوراً وَ جَعَلْنا عَلی قُلُوبِهِمْ أَکنَّةً أَنْ یفْقَهُوهُ وَ فِی آذانِهِمْ وَقْراً وَ إِذا ذَکرْتَ رَبَّک فِی الْقُرْآنِ وَحْدَهُ وَلَّوْا عَلی أَدْبارِهِمْ نُفُوراً».

البته به عنوان مثال در احکام شرعی آمده است:

شخصی که دچار کثرت شک در نماز است حتی اگر به حد وسواس نرسیده باشد.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده ا ند: «هنگامی که شیطان یکی از شما را وسوسه نمود، باید به خدا پناه ببرد و بگوید: آمَنْتُ بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ مُخْلِصاً لَهُ الدِّینَ»(3)

حضرت صادق علیه السلام فرمود: مردی خدمت رسول خدا آمد و گفت: یا رسول الله؛ از وسوسه ای که در نماز به من القا می شود شکایت دارم.

حتی این که نمی دانم چه قدر نماز کردم از زیاده یا کم. حضرت فرمودند:

«وقتی داخل نماز شدی، انگشت سبّابه ی دست راستت را به ران پای چپت بزن و سپس بگو: بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ تَوَکلْتُ عَلَی اللهِ أَعُوذُ بِاللهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ ـ پس همانا او را دور و از خود منع و طرد کنی.»(4)

پروردگار عالم در قرآن می‌فرماید: من معلّم اخلاق هستم. هیچ کس نمی‌تواند خودسازی کند، مگر آن که رحمت من شامل حال او شود تا موفّق شود و ریشه‌ی صفات رذیله را در وجود خود نابود کند.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکَى‏ مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ/

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، پاى از پى گام‌هاى شیطان منهید، و هر کس پاى بر جاى گام‌هاى شیطان نهد، بداند که او به زشت‌کارى و ناپسند وا مى‏دارد، و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود،

هرگز هیچ کس از شما پاک نمى‏شد، ولى این‏ خداست که هر کس را بخواهد پاک مى‏گرداند و خداست که شنواىِ داناست».

به فرموده‌ی قرآن، اگر فضل و رحمت خدا نباشد، هیچ کس نمی‌تواند درخت رذالت را از دل خود برکند و درخت فضیلت را به جای آن غرس و بارور کند.

از نظر این آیه‌ی شریفه، وسواسی باید با رابطه با خدا، با دعا و راز و نیاز، از خدا بخواهد که این دردش را معالجه کند.

تأثیر نماز بر وسواس عملی با دعا و توسل به اهل بیت (علیهم‌السلام)؛
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «ذِکرُنا أهلَ البَیتِ شِفاءٌ مِن الوَعکِ و الأسقامِ و وَسواسِ الرّیبِ» (5)؛ «یاد ما اهل‌بیت، شفابخش هر ناخوشى و بیمارى و وسوسه تردید‌آور است».

قبل از نماز، خواندن این دعاها مستحب است:
امام صادق(علیه السلام) نقل مى کند: امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود: هر کسى که براى نماز بر مى خیزد، اگر پیش از شروع نماز، این دعا را بخواند، با محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) خواهد بود:

اَللّهُمَّ اِنّى اَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِمُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَىْ صَلاتى، 

امام صادق (ع) فرمودند:
«لَا یَتَمَکَّنُ الشَّیْطَانُ بِالْوَسْوَسَةِ مِنَ الْعَبْدِ إِلَّا وَ قَدْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ اسْتَهَانَ وَ سَکَنَ إِلَى نَهْیِهِ وَ نَسِیَ اطِّلَاعَهُ عَلَى سِرِّه/

شیطان موفّق به وسوسه‌ی بنده‌ای نمی‌شود مگر آن گاه که از یاد خدا روی بگرداند و آن را سبک بشمارد و در جایگاه نافرمانی خدا قرار گیرد و فراموش کند که خدا بر پنهان او آگاه است».

و همه خصوصاً وسواسی‌ها توجّه داشته باشند که از نظر قرآن، دعا منهای توسّل به جایی نمی‌رسد.



تأثیر نماز بر وسواس عملی از منظر علما
آیت الله العظمی بهجت(رحمة الله): اصلاح نماز، مستلزم اصلاح ظاهر و باطن و دوری از منکرات ظاهری و باطنی است. از راه های اصلاح نماز، توسل جدی به حضرت ولی عصر(عج) در حال شروع نماز است.

حجة الاسلام صحفی می گوید در اواخر عمر مبارک علامه طباطبایی، از ایشان خواستم برای آرامش قلب،(وسوسه ها و مخاطرات ذهنی) دستوری بفرمایند، فرمودند: «دست را روی سینه بگذار و 3، 4 بار نشسته و ایستاده(یا فرمود: ایستاده و نشسته، که یادم نیست) این آیه را بخوان:

«الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذکر الله؛ ألا بذکر الله تطمئن القلوب؛ کسانی که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد، آگاه باش که با یاد خدا دل ها آرامش می یابد.»(رعد/28)» من اثر این دستور را هم دیدم. آیا نماز غیر از اذکار خداوندی است؟

آیت الله شیخ حسنعلی اصفهانی نخودکی:تمام هم من بر نماز است که معراج مومن است. اینکه انسان دو سه خواب ببیند یا وقت ذکر نوری مشاهده کند، به هیچ وجه مورد نظر حقیر نیست.

عمده نظر در دو مطلب است: یکی غذای حلال، دوم توجه در نماز و اصلاح آن. اگر این دو درست باشد، باقی درست است. (همه شاهدیم بی نمازی چه بیماریهایی را  به جان ملتها انداخته است)

علامه طباطبائی(ره): اکثر افرادی که موفق به نفی خواطر شده و توانسته اند ذهن خود را پاک و صاف نموده و از خواطر مصفا کنند و بالاخره سلطان معرفت بر آن ها طلوع کرده است، در یکی از این دو حال بوده است:
اول در حین تلاوت قرآن مجید و التفات به خواننده آن.
دوم از راه توسل به حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام)؛ زیرا آن حضرت را برای رفع حجاب و موانع طریق، نسبت به سالکین راه خدا، عنایتی عظیم است.

تأثیر نماز بر وسواس عملی با مسواک زدن
از امام صادق (علیه السلام ) نقل شده که فرمودند: «عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّهُ یُذْهِبُ وَسْوَسَةَ الصَّدْر»
((بر شما باد به مسواک کردن چونکه مسواک کردن وسوسه قلب را از بین می برد)). (6)

جست و جویی ساده در کتاب‌های دینی و حدیث شما را به انبوهی از احادیث می‌رساند که در آنها به رعایت بهداشت دهان و دندان و مسواک زدن توصیه شده است. محتوای بیشتر این احادیث برای ما کاملا بدیهی به نظر می‌رسد.
چزیرا مضمون این روایات این نکته به دست می آید که انسان متوکل و سالم هیچ وقت به خودش اجازه نمی دهد روح و روان او هم به بیماری وسواس دچار گردد.

تأثیر نماز بر  وسواس عملی با  علم به احکام
اصولاً یکی از عوامل پیدایش وسواس، جهل به حکم شرعی است. شیطان چنین وسوسه می کند: تو که می خواهی از خدا اطاعت کنی از طرفی حکم دقیق شرع را هم نمی دانی، پس بهتر است احتیاط کنی تا یقین کنی ادای تکلیف کرده ای.

اگر انسان مطیع خداست، باید توجه داشته باشد که اطاعت خدا در مخالفت با شیطان است و شیطان عزم خود را جزم کرده تا ما را از طریق احتیاط بی جا در عبادات به گمراهی بکشاند و ما برای این که بینی او را به خاک بمالیم لازم است احکام شرعی را تا حدّ لازم فرا بگیریم و از احتیاط غیر شرعی پرهیز کنیم.

رهبر انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه ای اَدامَ اللهُ ظِلُّهُ فرموده ا ند:

«کسانی که دارای حساسیت نفسانی شدیدی در مـورد نجاست هستند (به این افراد در اصطلاح فقهی وسـواسی گفته می شود.) حتی در مواردی که یقین بـه نجاست دارند، واجب است که حکم کنند به عدم نجاست.
به استثنای مواردی که حصول نجاست را به چشم شان می بینند و آن هم به قسمی که اگر کس دیگری آن را مشاهده کند، اعتقاد به سرایت نجاست داشته باشد.

فقط در این موارد است که واجب است حکم به نجاست نماینـد و این حکم درباره ی ایـن گـروه از اشخاص ادامه دارد تا زمانی که آن حساسیت به طور کلی بر طرف گردد.»[استفتاءات]

اگر بعد از عمل است باید بنا بگذارد که عمل او صحیح بوده و به این صورت به شک خود بی ­اعتنائی کند و اگر از عمل خارج نشده و شک کند که چیزی را به جا آورده چنانچه بجا آوردن آن عمل را باطل می­کند باید بنا بگذارد که آنرا بجا نیاورده و اگر بجا نیاوردن آن موجب بطلان عمل می­ شود باید بنا بگذارد که بجا آورده و از ائمه اهلبیت علیهم السلام نقل شده که فرموده اند:

کسانی که زیاد شک می­کنند نباید به شک خود اعتنا نمایند.
البته این روایت در مورد شک در تعداد رکعات نماز مورد استفاده قرار گرفته است ولی می توان آن را به عنوان یک راه حل در تمام زمینه ها سرایت داد و جاری ساخت.

چنانچه مروری بر آداب طهارت در رساله های فقهی علمای شیعه داشته باشیم، متوجه می شویم که بسیاری از دستورات، توجه به شک های وسواس آمیز در مورد طهارت جسم یا لباس را باطل اعلام کرده اند،

مثلاً اگر شخصی شک کند که وضویش باطل شده یا نشده است، باید بنا را بر باطل نشدن آن بگذارد، یا آن که اگر شک کند لباسش نجس یا پاک است، ( در صورتی که قبلا لباس پاک بوده است ) بنا را بر پاک بودن لباس می گذارد.

تأثیر نماز بر وسواس آخرین گرینه درمان نیست
اگر با راهکارهای دینی که مورد تأیید آموزه‌های دینی است مشکل وسواس فکری یا عملی بهبود نیابد و روز به روز بر شدت و دوام نشانه‌های بیماری وسواس‌ افزوده گردید، در آن صورت برای درمان آن نیازمند مداخله متخصصین امر، نظیر روانپزشکان و روانشناسان و اِعمال روش‌های مختلف درمانی مثل:

شناخت‌درمانی، روان‌درمانی، رفتار‌درمانی، دارو‌درمانی و درمان‌های دیگر است.
توجه داشته باشید که کمک خواستن از متخصصین امر، نظیر روانپزشکان و روانشناسان و استفاده از روش‌های مختلف درمانی نظیر دارو درمانی و روان درمانی، نشانه ضعف ایمان نیست و با مبانی دینی هم تضادی ندارد،

بلکه گاهی توصیه دین بوده و ائمه معصومین(علیهم‌السلام) نیز این گونه عمل می‌کردند و هنگامی که بیمار می‌شدند به طبیب مراجعه می‌نمودند و اگر درمان قطعی منوط به مصرف دارو بود از دارو نیز استفاده می‌کردند و مطابق نسخه طبیب عمل می‌نمودند.

نتیجه:
فقهاء و علمای اخلاق اسلامی هم به مبتلایان به وسوسه در انجام دستورات شرعی، دستور می دهند.که تأثیر نماز بر وسواس عملی را یکی از راهکارهای عملی برای غلبه بر بیماری وسواس مورد نظر قرار بدهند.
و از طریق  علم به احکام و بی اعتنایی به شک ها، حتی موارد جزئی مانند مسواک زدن و را هکاری عملی علما و دعا و توسل به وسوسه ها و شک ها هیچگونه اعتنایی نکنند،
زیرا فرو رفتن گرداب وسواس تمام زحمات عبادی و برخاست‌ها و روابط اجتماعی، موجب اختلاف‌های دامنه داری می‌شود که همه را در آتش سوزان خود می‌سوزاند و خاکستر می‌کند.
 

پی نوشت :
1.اعراف: 30

2. روانپزشکی لیتفورد ـ رئیس ( ترجمه زیر نظر عظیم وهابزاده ) صفحه ۲۹۷
3.بحار الأنوار ج92 ص136]
4.شرح چهل حدیث ص24 
5.بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام  ,  جلد۷۸  ,  صفحه۲۰۳ 
6.وسائل الشیعة، ج 3، ص 383.
 

منبع:
https://www.hawzahnews.com/news/445157
https://www.jahannews.com/sound/524873
https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=12203&catid=6513&pid=61829
https://dandane.ir/
https://hawzah.net/fa/LifeStyle/View/70521
https://www.hawzahnews.com/news/445157
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6442/7652/95806
https://www.yjc.news/fa/news/6618728
https://www.dr-zakeri.com/%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B3/
http://www.sibtayn.com
http://ensani.ir/fa/article/46557
* نویسنده بخشی از این مقاله: دکتر مجید ملک محمدی
*این مقاله در تاریخ 05/20/ 1401 بروزرسانی شده است