بهداشت دهان و دندان دراسلام(1)

پزشکان‌ می‌گویند: آلودگی‌ها و میکروب‌های باقیمانده از غذاها در لابلای دندان‌ها, از دهان به معده سرایت کرده و کندی هضم, خرابی معده و ترش کردن را به دنبال می‌آورد که خود سبب امراض کلیوی و ریوی می‌گردد. بلکه گاهی این میکروب‌ها و آلودگی‌ها ممکن است به لوزتین برسد و همچنین بر بینی نیز تأثیر بگذارد به طوری که موجب درد وبیماری در موهای بینی می‌گردد و نیز بیماری‌های دندان‌ها که از پاکیزه نبودن و خراب بودن آنها نشأت می‌گیرد, گاهی موجب بیماری‌ها و دردهایی در گوش‌ها می‌شود و همین‌طور سبب می شود که بعضی از بیماری‌های چشم هم به وجود بیاید و این مطلب به این خاطر است که هر یک از گوش و چشم از طریق اعصاب به دندان متصل هست. همانطوری که بعضی از بیماری‌های دهان در رماتیسم مفاصل اثر می‌گذارد و سنگینی کبد را زیاد می‌کند, بلکه دندان‌های مریض, اولین جزء بدن است که طبیب توجه می‌کند در معالجه کردن مرض سل و بیماری‌های شمرده شده دیگری که وجود دارد.
و گاهی شکل می‌گیرد که از پوشیده‌ شدن زیادی‌های غذا در دهان یک ترشی به نام «کتیک» که در سطح خارجی دندان تأثیر می‌گذارد و این سطح خارجی دندان از بین می‌برد و به صورت خشن و ناخوشایندی می‌گرداند و این امری است که کمک می‌کند بسیاری از زیادی‌های غذا بماند و از این جهت بسیاری از میکروب‌ها پدید می‌آیند و از این جهت می‌باشد که بسیاری از درد‌ها و ناراحتی‌ها به انسان روی می‌آورد.
همانطوری که این ترشیدگی که به آن اشاره شد در حقیقت از اسباب خرابی دندان‌ها می‌باشد و از این جهت است که دندان‌ها صلاحیت خود را از دست می‌دهد و چاره‌ای نیست که از احماض و ترشیدگی دهان فرار کنیم. چنانچه این حالاتی که غالباً سرچشمه می‌گیرد از پنهان شدن زیادی‌های طعامی که در دهان ایجاد می‌گردد, به هر کسی می‌فهماند که دندانهایش را پاک ونظیف کند بعد از مدت زمانی که مسواک زدن دندانهایش را ترک کرده باشد. سپس این زیادی‌های غذا, اندک اندک تبدیل به میکروب‌هایی می‌شود که به میلیون‌ها عدد می‌رسد و سبب پیدا شدن بسیاری از بیماری‌های دهان می‌گردد و همان‌طور که گفتیم این میکروب‌ها با طعام وارد معده می‌شود و سبب می‌گردد که از این جهت انسان دچار بسیاری از امراض, دردها, بیماری‌ها و خطرها بشود.
افزون بر این, زیادی‌های غذا گاهی سبب زخم لثه‌ها می‌شود و این و میکروب‌های حاضر در دهان به اثر گذاشتن و خراب شدن لثه‌ها از طریق زخم‌ها تأثیر می‌کند و هرگاه آن زخم‌ها به کشف و ظاهر شدن دندان‌هایش منجر میشود نتیجه آن ضعف و سستی دندان‌ها و اطراف آن می‌شود و از این جهت دندان‌ها بی‌فایده می‌گردد و باید آن دندان‌ها کنده شود.۱

مسواک کردن, نجات دهنده می‌باشد

بعد از این حرف‌ها نتیجه این شد که همانا اولاً برای دهان یک نظافت کننده و همچنین یک مطهر و عقیم کننده‌ای لازم است که تا این میکروب‌هایی را که در دهان وجود دارد از بین ببرد (و آنها را زایل کند) واز بروز میکروب‌هایی در جای این میکروب‌ها مانع شود.شارع مقدس ثابت کرده که این منظف, مطهر و معقم, تنها مسواک کردن است که در این وقت معالجه می‌کند, همانطور که مسواک کردن عملی است که بسیاری از امراضی که ممکن است متعرض انسان شود و این امراض نتیجه خراب بودن دندان‌ها می‌باشد, باز می‌دارد که از جمله این امراض و بیماری‌ها, بیماری‌های معده می‌باشد.چونکه مسواک کردن, معده را سالم می‌کند همانطور که گذشت. این اثر به استثنای آثار زیادی بود که اشاره کردیم و در آینده نیز به خواست خدا اشاره خواهیم کرد. همانطور که ملاحظه میشود شارع, مسواک کردن را مطهر و پاکیزه کننده تمام دهان قرار داده نه تنها پاک کننده دندانها, ولی شرط مسواک کردن این است که به صورتی استعمال شود که شارع آن را می‌پسندد و در اوقات و با وسایلی مسواک کردن صورت گیرد که شارع آن‌ها را ثابت کرده است. ازاین جهت ما فلسفه قول ائمه را در مورد مسواک کردن می‌شناسیم که فرمودند: «مسواک , پاک کننده و منظف دهان است و مسواک از انسان, بیماری را دور می‌کند و دردهای دندان‌ها را از بین می‌برد».

مسواک کردن اشتها به طعام می‌آورد

واضح است که کثیف بودن دهان و زیاد بودن میکروب‌ها در دهان از اشتها و میل انسان به طعام می‌کاهد, به خصوص هنگامی که در اینجا مشکل هضم یا ترش کردن غذا در معده باشد. بلکه همانا از اموری که از نظر علمی ثابت شده, این است که نظافت کردن دندان‌ها انسان را به طرف طعام می‌کشاند و از نظر کمیات نیز شامل کمیاتی می‌شود که مورد توجه قرار می‌گیرد.و این ذاتاً چیزی است که تفسیر می‌کند برای ما آن روایاتی را که از ائمه (علیهم‌السلام) صادر شده که همانا مسواک اشتها به طعام را زیاد می‌کند و انسان را به سوی طعام می‌کشاند.

خوشبو شدن دهان و فصاحت

چونکه مسواک کردن موجب خنک شدن دهان و پاک شدن لعاب می‌شود و لثه‌ها را محکم و تقویت و دندان‌ها را محافظت می‌کند و موجب تقویت عضلات دهان می‌شود, پس طبیعی است اینکه مسواک کردن سبب گردد که انسان فصاحتش بیشتر شود, چون عضلات دهان قدرتشان بر حرکت بیشتر می‌شود و تارهای صوتی محکم‌تر می‌شود و نشاط و شادابی بیشتری پیدا می‌کند ودقت بیشتری در ادای کلمات و اصوات پیدا می‌کند.

مسواک کردن با ریشه نی و ریحان و غیر از این دو

بدیهی است که خارج کردن زیادی‌ها از بین دندان‌ها اگر چه به خودی خود مفید می‌باشد, ولی هنگامی که این خارج کردن زیادی‌ها از طریق صحیح نباشد, چه بسا منشأ ضرر‌های زیادی باشد که ممکن است از منافع و سودهای آن بیشتر و بالاتر باشد و این مسأله است که نیاز به انتخاب راه بهتر را شدید می‌سازد تا سلامتی دندان‌ها حفظ شده و بیماری‌های احتمالی دفع شوند.
بدیهی است که خارج کردن زیادی‌های غذا از بین دندان‌ها به وسیله جسم سخت مثل سنجاق یا سوزن یا هر آلت معدنی دیگری,سبب جراحت دیواره محافظ دندان خواهد شد همانطور که منجر به زخم شدن بافت لثه‌ها نیز می‌شود و امری که از این مسأله نتیجه گرفته می شود این است که دندان‌ها در معرض خرابی و لثه‌ها در معرض بیماری قرار می‌گیرد به خاطر میکروب‌هایی که در دهان به وجودآمده است و چه بسا این میکروب‌ها به میلیون‌ها عدد برسد.
بنابراین مسواک زدن و خلال کردن باید به وسیله‌ای نرم انجام گیرد که از زخم شدن واز بین رفتن دیواره‌های دندان و نوک دندان و از زخم شدن لثه‌ها در امان باشیم.
از این رو, اسلام از مسواک و خلال کردن با «نی» و چوب درخت انار, منع کرده چونکه مسواک با این چیزها لثه‌ها را مجروح می‌کند ودر خود دندان‌ها نیز تأثیر می‌گذارد. همانطور که اسلام از مسواک کردن به وسیله چوب ریحان نیز منع کرده است و شاید وجه آن این باشد که این‌ها سبب زیان به دندان‌ها می‌شوند و همچنین در آنها موادی هست که به لثه‌ها وبه طور مساوی به دندان‌ها و لثه‌ها ضرر می‌زنند. و آن روایاتی که دلالت می‌کند بر منع از مسواک کردن به غیر از چوب اراک و زیتون, و آنچه روایتشده از پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خلال کردن به وسیله ریشه درخت و همین طورمسواک کردن به وسیله آن را نهی کرده‌اند.۲ و از پیامبر (صلی الله علیه وآله) روایت شده که از مسواک کردن به ریشه درخت, ریحان وانار, نهی کرده‌اند. ۳

مسواک کردن با چوب اراک و مثل آن

اسلام فرمان داده و ترغیب نموده است که با چوب اراک مسواک بزنیم چرا که رشته‌های فرمان داخلی چوب اراک بعد از برخورد با آب یا لعاب, یک حالت ملایم و بسیار نرمی برای عمل مسواک پیدا می‌کند واز این رو حالت نرم و لیّنی پیدا می‌کند که شبیه مسواکی است که در این روزها تا حد زیادی استعمال می شود و با چوب اراک دیواره‌های دندان‌ها و ریشه‌های لثه هم خراب نمی‌شود و به هر حالتی که ممکن باشد از آن حالت, ضرری متوجه لثه‌ها شود, در نمی‌آید همانطور که چوب زیتون نیز چنین است.
باید توجه داشت مسواک زدن با مسواک و خمیر دندان که امروز شایع است مورد نظر اسلام نیست چرا که در آن زمان وجود خارجی نداشت وبه مخیله کسی هم خطور نمی‌کرد و اگر پیامبر (صلی الله علیه وآله) می‌خواست چنین مسواکی ساخته شود فرمان می‌داد. اما چنین نسبت‌هایی ناروا است و کسی آن را بیان نکرده است.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مردم فرمان داد در مسواک زدن از چوب اراک و زیتون استفاده کنند که در روایات منافع فراوانی برایشان ذکر شده و ائمه (علیهم‌السلام) بر آن تأکیده کرده‌اند.
از امام باقر (علیه‌السلام) روایت شده که فرمودند: «خانه خدا (کعبه) شکایت کرد به خدا از این که نفس‌های مشرکین به آنجا می‌رسد. خداوند وحی کرد به کعبه که من عوض این مشرکین, قومی رامی‌آورم که با چوب‌های درختان نظافت می‌کنند (دندانهایشان را مسواک می‌کنند) وقتی که خدا محمد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث کرد, خداوند به پیامبر به وسیله جبرئیل وحی کرد و امر کرد به خلال و مسواک کردن». و این روایت از چند طریق روایت شده است.۴
و از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت شده که پیامبر با چوب اراک مسواک می‌کردند و جبرئیل امر کرده بود که با این وسیله مسواک کنند.۵
و در آن نامه‌ای که امام رضا (علیه‌السلام) به مأمون نوشتند, فرمودند: «و بدان ای امیرالمؤمنین! بهترین وسیله‌ای که به وسیله آن مسواک می‌زنی لیف اراک است (چوب اراک) چون چوب اراک دندان‌ها را جلا می‌دهد و دهان را خوشبو‌ می‌سازد ولثه‌ها را محکم و چاق می‌کند (گوشت لثه را می‌رویاند) و مسواک کردن, دندان‌ها را از خراب شدن حفظ می‌کند البته مسواک کردنی به دندان خدمت می‌کند که به اعتدال باشد, زیاده‌روی در آن, عاج دندان را می‌برد و موجب لغزش و ضعف ریشه‌های آن می‌گردد.۶
در مورد مسواک نسبت مسواک به زیتون از پیامبر(صلی الله علیه و آله) روایت شده که فرمودند: «چقدر مسواکی که از چوب زیتون است نیکو می‌باشد. زیتون درختی مبارک است و دهان را پاکیزه می‌گرداند و فساد دندان را از بین می‌برد و مسواک زیتون مسواک من ومسواک انبیای قبل از من می‌باشد.»‌۷
و اما نسبت به چوب زیتون ما سفارشی پیدا نکردیم مگر در این روایت آخری, پس ما معلومات یقین آوری از چوب زیتون که بشود اعتماد بر آن کرد پیدا نکردیم و آنچه در اینجا بحثش مهم است بحث از چوب اراک است. وقتی ما ملاحظه کردیم منافعی که در چوب اراک هست به زودی درک می‌کنیم که عدول و برگشت کردن از چوب اراک به مسواک لازم نیست, بلکه برتری هم ندارد که بازگشت کنیم از چوب اراک به خیر دندان‌هایی که ادعا می‌شود آنها بر تنظیف دندان‌ها و تطهیر و نابودی میکروب‌ها کمک می‌کند, بلکه چاره‌ای نیست که فقط بر چوب اراک اکتفا کنیم چون که آزمایش‌های جدید,افضلیت و برتری چوب اراک را بر مسواک ثابت کرده است, زیرا همانا برای چوب اراک بوی خوشی هست (دهان را خوشبو می‌کند) و دارای بزاق می‌باشد و در چوب اراک موادی هست که دندان‌ها را سفید کرده و جلا می‌دهد. ۸
«وجدی» می‌گوید:«برای چوب اراک فایده‌ای است نسبت به دندان‌ها و آن این است که صلاحیت دارد با شاخ چوب اراک مسواک بکنیم و دهان را خوشبو و نیکو می‌گرداند و استعداد‌ و آمادگی تمام دارد برای خارج کردن زیادی‌های غذا‌ها از بین دندان‌ها واستعمال چوب اراک بهتر از مسواک می‌باشد.»۹
بله, یکی از کارکنان داروخانه در «آلمان» ماده مخصوصی را در مسواکی که از درخت اراک گرفته شده, یافت که دندان‌ها به وسیله آن مقاوم و پایدار می‌شود و این ماده شبیه به ماده فلوراست که کشنده میکروب‌ها می‌باشد.
و ملاحظه شده است که خراب شدن دندان‌ها نزد کسانی که مسواک استعمال می‌کنند کمتر است نسبت به بسیاری از کسانی که با مسواک معمولی دندان‌ها را مسواک می‌کنند و پیوسته این داروسازی بررسی و کنکاش کرده و از این ماده به دست آمده در خمیر دندان‌ها استفاده می‌کند.
اما در مسواک, این ماده که کشنده میکروب‌ها می‌باشد نیست و به خاطر همین اطبا و پزشکان سفارش می‌کنند که مسواک را بعد از این که دندان‌ها را با آن پاک کردیم, در آب نمک قرار دهیم تا به وسیله آب نمک بر پلیدی‌ها و میکروب‌هایی که همراه آن است از بین برود یا میکروب‌هایی که بعداً به آن می‌رسد تا اینکه این میکروب‌ها بار دیگر به دهان باز نگردد. اما هر چه به چوب اراک برسد یا رسیده باشد به واسطه آن ماده‌ای که در چوب اراک وجود دارد از بین می‌رود بدون اینکه نیاز باشد که آن را در آب نمک قرار بدهیم یا غیر از آب نمک. وقتی آب نمک توانایی دارد که بر جمیع انواع میکروبها پیروز شود در حالی که در چوب اراک اصلاً این میکروب‌ها وجود ندارد و وجود داشتن میکروب‌ها در چوب اراک از چیزهایی است که تا کنون ثابت نشده است.

مسواک باید به طور عرضی زده شود نه طولی

برای چگونگی مسواک کردن و تنظیف کامل وعدم تنظیف کامل یک راه وجود دارد, چون گاهی مسواک را بر روی دندان‌ها به صورت ظاهری می‌کشند و این طریق طبیعتا در رسیدن به آن هدفی که به خاطر آن مسواک قرار داده شده کفایت نمی‌کند و یک بار مسواک به تمام بین دندان‌ها می‌رسد و زیادی‌های غذا را از بین دندان‌ها بیرون می‌آورد که این مطلوب و مورد پسند است, زیرا وقتی دندان‌ها را به طور نزولی وصعودی (پایین و بالا) مسواک زدی پس ریشه‌های مسواک به تمام جاهای دندان و بین دندان‌ها داخل می‌شود تا اینکه باقی نمی‌ماند هیچ شیء اززیادی‌هایی که ممکن است باعث ضرر بر دندان‌ها بشود, یا ضرر بر هیچ جزئی از اجزای جسم. (بر هیچ جزئی از اجزای بدن غیر از دندان‌ها) و این دستور از ائمه وارد شده بدین طریق و روش, دوازده قرن پیش و علمای طب بر این روش آگاه نشدند, مگر در همین چند سال و علمای طب سفارش می‌کنند به اینکه از این روش تبعیت و پیروی کنیم. ۱۰
از پیامبر(صلی الله علیه و آله) روایتی وارد شده که فرمودند: «دندان‌ها را به طور عرضی مسواک کنید, نه به طور طولی.»۱۱
از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده که فرمودند: «سرمه را از طول و مسواک را از طرف عرض انجام دهید.» ۱۲
و حضرت پیامبر(صلی الله علیه و آله) هر وقت مسواک می‌زدند از طرف عرض مسواک می‌کردند. ۱۳
و حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) مسواک را از طرف عرض می‌زدند و با تمام انگشتان دست غذا می‌خوردند.۱۴

پي نوشت :

۱ـ ر.ک: کتاب الصحه و الحیاه: ص ۳۵و۳۶.
۲ـ محاسن: ص ۵۶۴ – مکارم الاخلاق: ص ۱۵۳.
۳ـ همان مدرک.
۴ـ برقی, محاسن: ص ۵۵۸ – من لا یحضره الفقیه: ج ۱, ص ۳۴ – وسائل الشیعه: ج ۱, ص ۳۴۸ و ۳۵۷ – مکارم الاخلاق: ص ۵۰ – بحارالانوار: ج ۶۶, ص ۱۳۰.
۵ـ مکارم الاخلاق: ص ۳۹.
۶ـ ر.ک: رساله ذهبیه: ص ۵۰ - انوار النعمانیه: ج ۴, ص ۱۸۰.
۷ـ مکارم الاخلاق: ص ۴۹ – بحارالانوار: ج ۷۶, ص ۱۳۵.
۸ـ اولین دانشگاه و آخرین پیامبر: ج ۱۲,ص ۱۳۴.
۹ـ دائرهالمعارف: قرن ۲۰, ج۱, ص ۲۰۱.
۱۰ـ صحه و الحیاه: ص ۳۷
۱۱ـ من لا یحضره الفقیه: ج ۱, ص ۳۳.
۱۲ـ من لا یحضره الفقیه: ج۱, ص ۳۳ – مکارم الاخلاق: ص ۵۰ – بحارالانوار: ج ۷۶, ص ۱۳۷ – وسائل الشیعه: ج ۱, ص ۴۱۲.
۱۳ـ مکارم الاخلاق: ص ۳۵.
۱۴ـ وسائل الشیعه: ج ۱۶,‌ص ۴۹۷.
۱۵ـ وسائل الشیعه: ج ۱,ص ۳۵۴ – محاسن: ص ۵۶۱ و ۶۵۳.

منبع:طب و پزشکی در اسلام
/س