می‌توانیم سواد رسانه را به صورت یک هرم فرض کنیم که طبقات پایین آن گسترده‌تر و به نوعی پیش‌نیاز طبقات بعدی است و هر چه بالاتر می‌رویم هم، افراد کم‌تری سواد آن طبقه را دارند.
طبقه‌ی اوّل: سواد دیجیتال
آشنایی با ابزارهای دیجیتال و مهارت‌های کار کردن با آن‌ها را سواد دیجیتال می‌گویند؛ یعنی بلد باشیم از گوشی موبایل یا تبلت یا رایانه یا کنسول بازی یا حتّی تلویزیون یا هر وسیله‌ی دیجیتالی دیگری استفاده کنیم و هر چقدر تخصّصی‌تر بتوانیم با این ابزارها کار کنیم، یعنی سواد دیجیتالی بیش‌تری داریم.خیلی اوقات، افراد به خاطر نداشتن همین سواد، ضربه‌های سنگینی می‌خورند. دختر نوجوانی که نمی‌داند ساختار اپلیکیشن اینستاگرام چگونه کار می‌کند و تصاویر خود و خانواده‌اش را به راحتی در شبکه‌های اجتماعی می‌گذارد و پس از آزار و اذیّت‌ها، تازه متوجّه می‌شود که به طور پیش‌فرض، هر تصویری که منتشر می‌کند، همه‌ی مردم دنیا می‌توانند ببینند.
این‌جا بی‌سوادی دیجیتالی این دختر نوجوان در استفاده از این ابزار باعث شده تا از فضای مجازی آسیب ببیند، درحالی‌که اگر سادگی کار کردن با اپلیکیشن اینستاگرام برایش توهّم دانستن ایجاد نمی‌کرد به دنبال آموزش می‌رفت و سپس استفاده می‌کرد.
طبقه‌ی دوّم: سواد رسانه
سواد رسانه یعنی پیام‌هایی را که رسانه‌ها سعی دارند به ما منتقل کنند به راحتی نپذیریم و با تفکّر انتقادی، ابتدا تحلیل کرده، سپس با عقل‌مان بسنجیم که آیا این محتوا صحیح است یا خیر و سپس پیام را بپذیریم یا رد کنیم.تمام رسانه‌های مکتوب شامل: کتاب و رمان و روزنامه و مجله و... و تمام رسانه‌های نوین، مانند: انیمیشن و بازی و فیلم‌های سینمایی و موسیقی، رسالت‌شان این است که پیام‌هایی را به ما منتقل کنند.
چقدر درباره‌ی پشت پرده‌ها و سازندگان یک محتوای رسانه‌ای اطلاع داریم؟ چند درصد محتواهای رسانه‌ای را تحلیل می‌کنیم؟
طبقه‌ی سوّم: رفتار رسانه‌ای
من وقتی سواد دیجیتالی کسب کردم و یاد گرفتم همه‌ی اطّلاعات من می‌تواند به راحتی آب خوردن سرقت بشود، دیگر هر عکسی را در گوشی هوشمندم نگه نمی‌دارم تا خدای نکرده آسیب نبینم.یا وقتی فهمیدم بسیاری از پیام‌های رسانه‌ای، آسیب‌های جدّی روحی می‌تواند به من وارد کند، در انتخاب محصولات رسانه‌ای دقّت بیش‌تری می‌کنم و محتوای مناسب با سن و روحیّات خودم انتخاب خواهم کرد.
طبقه‌ی چهارم: تولید رسانه‌ای
ما تا کی می‌خواهیم مصرف‌کننده‌ی محصولات رسانه‌ای باشیم؟! چرا نمی‌خواهیم جزو تولیدکنندگان رسانه‌ای باشیم؟! امروز به واسطه‌ی ابزارهای دیجیتالی جدید، مانند گوشی‌های هوشمند، ورود به تولید رسانه‌ای بسیار آسان و جذّاب شده است. شما با یک گوشی هوشمند می‌توانید به راحتی یک کلیپ ویدئویی بسازید یا حتّی انیمیشن‌های ساده درست کنید یا بازی اندرویدی بدون هیچ دانش فنّی بسازید!لازمه‌ی این کار، فقط خواستن است. باید اراده کنید و بدانید که شما می‌توانید یک تولیدکننده باشید و لازم نیست تا آخر عمر، فقط مصرف‌کننده باشید. شما هم می‌توانید از این ابزار استفاده کنید و حرف‌تان را به دیگران منتقل نمایید.
طبقه‌ی پنجم: جریان‌های رسانه‌ای
امروز، کم‌تر کسی اطّلاعات و اخبار خودش را فقط از تلویزیون دریافت می‌کند، بلکه اکثریّت مردم جامعه به وسیله‌ی شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان، اطّلاعات خود را کامل می‌کنند و به فکر خودشان، از همه چیز هم اطّلاع دارند.گفتنی است بسیاری از این اطّلاعات سطحی است و کاربردی هم ندارد و ما روزانه حجم زیادی از اطّلاعات به‌دردنخوری را دریافت می‌کنیم که هیچ فایده‌ای برای‌مان ندارد و فقط ذهن‌مان را درگیر می‌کند.
همچنین این اطّلاعات از منابع موثّقی نمی‌آیند و برخی از آن‌ها، بازی‌های رسانه‌ای هستند که به جز افرادی که جریان‌های رسانه‌ای را می‌شناسند، بقیّه افراد گول خورده، در موج‌های رسانه‌ای غرق می‌شوند.
بسیار مهم است که جریان‌های رسانه‌ای را بشناسیم و رفتار رسانه‌ای آگاهانه، هوشمندانه و فعّالانه در مقابل آن‌ها داشته باشیم.
باز تأکید می‌کنم که رسانه‌ها فقط تهدید نیستند، بلکه مجموعه‌ای از فرصت‌ها هم هستند که اگر سواد داشته باشیم، قطعاً سراغ فرصت‌ها می‌رویم و از آن‌ها استفاده می‌کنیم، پس لازم و حتّی واجب است این سواد ضروری و مهم را هر چه سریع‌تر یاد بگیریم.
شما می‌توانید برای دریافت آموزش‌های هرم سواد رسانه به صورت کلّی تا جزئی، عمومی تا تخصّصی، مقدّماتی تا پیشرفته، به سایت مؤسسه‌ی خواجه نصیرالدین طوسی tusi.ir مراجعه کنید.
منبع: مجله باران
