دعاى روز چهارم ماه مبارک رمضان
«اللَّهُمَّ قَوِّنِی فِیهِ عَلَى إِقَامَةِ أَمْرِکَ وَ أَذِقْنِی فِیهِ حَلاَوَةَ ذِکْرِکَ وَ أَوْزِعْنِی فِیهِ لِأَدَاءِ شُکْرِکَ بِکَرَمِکَ وَ احْفَظْنِی فِیهِ بِحِفْظِکَ وَ سِتْرِکَ یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِینَ.»
خدایا مرا در این روز براى اقامه و انجام فرمانت قوت بخش و حلاوت و شیرینى ذکرت را به من بچشان و براى اداى شکر خود به کرمت مهیا ساز و در این روز به حفظ و پرده پوشى مرا از گناه محفوظ دار اى بصیرترین بینایان عالم.
شرح فرازهای دعا
«اللهمّ قوّنی فیهِ علی إقامَةِ أمْرِکَ »
خدایا به من قوه بده تا در ماه رمضان بتوانم به خوبی عبادت و امر تو را اطاعت کنم، عبادت قوه می‌خواهد و قوه عبادت غیر از قوه جسمانی است.«اللَّهُمَّ قَوِّنِی فِیهِ عَلَی إِقَامَةِ أَمْرِکَ»
خدایا به من قوت بده که در ماه رمضان خوب عبادت کنم و امر تو را اطاعت کنم ؛ نباید فراموش کرد قوّت عبادت غیر از قوّت بازو است.امام زین العابدین (علیه السلام) در دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه چنین با خداوند مناجات می‌فرمایند: واعنا علی صیامه؛ یعنی ”خدایا مرا برای روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان یاری فرما” که اگر به مفهوم آن توجه نماییم می‌بینیم اولاً به پا داشتن روزه در ماه مبارک رمضان همان اقامه امر خداوند در این ماه می‌باشد، آن هم روزه واقعی که در دعای روز اول مختصراً در مورد آن شرحی داده شد، که مجدداً برای فهم بیشتر، اشاره می‌نماییم به ادامه دعا که آن حضرت می‌فرمایند: بکف الجوارح عن معاصیک؛ یعنی ”ما را یاری کن تا بتوانیم اعضای بدن خود را از آلوده شدن به گناه و آنچه مورد پسند تو نیست بازداریم” که این قسمت از دعا نیز نشان دهنده این است که روزه واقعی تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نمی‌باشد بلکه تمام اعضا و جوارح انسان باید روزه دار باشد و امر به روزه نیز از طرف خداوند امر به روزه واقعی می‌باشد، ثانیاً برای انجام دادن هر امری نیاز به نیرو و قوه الهی داریم چرا که ”لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم” نیست نیرو و قوتی مگر (از طرف) خداوند بلند مرتبه و بزرگ و اگر خداوند در این امر ما را یاری نکند به واقع ما در انجام اعمال (چه عبادی و غیر عبادی) با شکست مواجه خواهیم شد. پس در این روز از خداوند می‌خواهیم که ما را در انجام اوامرش نیرو و قوت بخشیده و یاریمان نماید .
توان امیر المؤمنین (علیه السلام) الهی بود
امیر المومنین (علیه السلام) نان خشک را نمی‌توانست بشکند، ولی قلعه خیبر را فتح کردند و آن رشادت‌ها را آفریدند و یاران ایشان گفتند: شما با این شجاعت و ... چطور نان خشک را نمی‌توانید بشکنید، حضرت فرمودند: آن به قوه روحانی بود و این به قوه جسمانی است .(1)لذا این دو قوه با هم دیگر تفاوت دارد، پس ممکن است شخصی شصت ساله باشد، ولی قوت عبادت او از جوانان بیشتر باشد لذا در ماه رمضان از خدا درخواست کنید که قوه عبادت به شما بدهد. در دعای کمیل هم این دعا از خدا خواسته می‌شود که « قَوّ عَلی خِدمَتِکَ جَوارحی »(2)
چرا خیر و برکت کم شده است
در قدیم پدران ما دو ساعت به اذان برای عبادت در اتاقی خلوت می‌کردند و یک ساعت بعد از آفتاب از خلوت گاه خود بیرون می‌آمدند و دنبال کسب و کار می‌رفتند؛ تاجرهای ما هم این طوری بودند! دعا می‌خواندند؛ زیارت عاشورا می‌خواندند و ... بعد به محل کسب می‌رفتند ولی الآن چه...؟! لذا خیر و برکت هم کم شده است .«وَ أَذِقْنِی فِیهِ حَلاَوَةَ ذِکْرِکَ»
خدایا در این ماه رمضان یک درخواست دیگر هم از تو دارم و آن این است که حلاوت و شیرینی یاد خودت را به من بچشانی؛ که اگر این‌طور شد؛ دعای کمیل خواندن هم مزه پیدا می‌کند؛ دعای ابوحمزه خواندن هم مزه پیدا می‌کند؛ دعای افتتاح مزه می‌کند؛ روزه ماه مبارک رمضان مزه می‌کند و... بدانیم که عبادت هم مزه دارد .در روایت وارد شده است اگر عالمی به علمش عمل نکند کمترین عذابی که خدا برای او در نظر می‌گیرد این است که حلاوت و شیرینی مناجات با خدا از او گرفته می‌شود « إِنَّ أَدْنَی مَا أَنَا صَانِعٌ بِهِمْ أَنْ أَنْزِعَ حَلَاوَةَ مُنَاجَاتِی عَنْ قُلُوبِهِمْ»(3) پس دعا و عبادت مزه دارد .
«وَ أَوْزِعْنِی فِیهِ لِأَدَاءِ شُکْرِکَ بِکَرَمِکَ»
خدایا به کرمت به من توفیق اداء شکرت را بده شکر به چه معنا است آیا صرف گفتن« الهی شکر» گفتن است ؟تشکر از خداوند است؟شکر یعنی اینکه نعمت‌هایی که خداوند تبارک و تعالی به من داده است را درست و بجا مصرف کنم ؛ در مسیر طاعت و بندگی‌اش استفاده کنیم نه در راه معصیت و نافرمانی .
اینکه چشم به نامحرم نگاه نکند شکر چشم است ؛ اگر گوش از آواز حرام و غیبت دوری بکند، شکر گوش سالم است؛ زبان هم اگر غیبت نکند شکر زبان کرده‌ام .
شکر نعمت نعمتت افزون کند
کفر نعمت از کفت بیرون کند
«وَ احْفَظْنِی فِیهِ بِحِفْظِکَ وَ سِتْرِکَ»
خدایا در روز چهارم ماه رمضان من را از گناه حفظ کن و توفیق ترک گناه بده تو ستارالعیوب هستی من را حفظم کن تا کسی از گناهان من با خبر نشود.«یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِین»
ای خدایی که از همه کسانی که نظر می‌کنند، تو بصیرتر هستی؛ ای خدایی که از همه بیناتر هستی به ما توفیق بده که ما در ماه رمضان گناه نکنیم به حفظ خودت و به ستر خودت .هنگامی که انسان به خداوند توکل نموده و امور خود را به خداوند بسپارد آنگاه است که خداوند او را از تسلط یافتن شیطان بر او حفظ می‌نماید و هنگامی که انسان از وسوسه‌های شیطانی محفوظ بماند دیگر گناهی از او سر نخواهد زد و دیگر آن که خداوند ستارالعیوب است یعنی عیوب انسان‌ها را که سرچشمه از خطا و گناهان آنان دارد، می‌پوشاند مگر اینکه انسان خود پرده دری نموده و بر اثر اصرار بر گناه و خطا، عیوب خود را برای دیگران آشکار سازد، پس در این روز از خداوندی که بیناترین بینایان است و بر اعمال ما نظارت دارد می‌خواهیم که ما را از انجام گناهان و پرده دری گناهان محفوظ بدارد.
فواید گرسنگی
علماى اخلاق براى گرسنگى فواید زیادى گفته اند از قبیل:الف - صفاى قلب: زیرا سیرى باعث ازدیاد بخار در مغز شده و مغز حالتى شبیه مستى پیدا می کند و نمی تواند خوب فکر کند، سرعت انتقال او کم شده و قلب کور می شود. بر خلاف گرسنگى که باعث رقت و صفاى قلب می شود. و قلب را آماده تفکرى که باعث شناخت می شود، می کند. و نورى آشکار پیدا می کند. از رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم روایت شده است: «کسى که شکم خود را گرسنه نگهدارد اندیشهاش تربیت می شود».
ب - تواضع و از بین رفتن سرمستى و ناسپاسى که منشأ سرکشى است، وقتى نفس خوار شد، در مقابل پروردگارش خاضع شده و از سرکشى دست برمی دارد.
ج - شکستن شدت شهوات و نیروهایى است که باعث انجام گناهان کبیره شده و سبب هلاکت انسان می شوند. چون بیشتر گناهان کبیره از شهوت سخن گفتن و شهوت جنسى بوجود می آید و کم کردن این دو شهوت باعث مصون ماندن از خطرها می شود.
د - آمادگى براى انجام تمام عبادتها از چند جهت است، که کمترین آنها کم احتیاجى به تخلّى و بدست آوردن غذا و کمتر بیمار شدن به بیماریهاى گوناگون است.
ه - توانایى براى دادن مال، میهمانى دادن، هدیه دادن، احسان و نیکى، رفتن به حج و زیارت و بالاخره انجام تمام عبادت‌هاى مالى است.
انسان نمی‌تواند این فایدهها را بروشنى درک کند مخصوصا فایده اول را. تفکر در عمل مانند نتیجه است و غیر آن مانند مقدمات است چون فکر حرکت است و غیر فکر مقدمه و آمادگى براى حرکت.بهمین جهت درباره تفکر روایت شده است: «یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد سال عبادت است».با این مقدمات می توانیم به نتایج بزرگى برسیم که بعضى از آنها عبارتند از:
الف - می‌فهمیم که چرا خداوند براى میهمانش گرسنگى را انتخاب کرده است. نعمتى بالاتر و بهتر از نعمت شناخت، نزدیکى و دیدار خداوند نیست و گرسنگى از راه‌هاى نزدیک رسیدن به آن است.
پس می‌بینى که روزه تکلیف نیست بلکه خداوند بوسیله آن تو را بزرگ داشته و بخاطر واجب نمودن آن بر ما منت دارد. و بهمین جهت شکر آن واجب است. و ارزش دعوت خداوند به روزه را در کتابش، در آیه روزه، می فهمى و اگر بدانى که این خطاب، دعوت تو به سراى پیوستن به خداست، از آن لذت برده، و می فهمى که علت واجب کردن آن کم خوردن و ضعیف کردن نیروهاست. بهمین جهت حیفت می‌آید که حتی در شب نیز غذا بخورى. و ممکن است علتهاى دیگر تشریع روزه را نیز درک کنى
ب - وقتى ارزش کارى را که از تو خواسته شده، فهمیدى، براى رسیدن به نتیجه خوب، در جهت انجام درست و اخلاص در آن، تلاش می کنى.
ج - هنگامى که هدف از واجب شدن روزه را دانستى، می‌فهمى که چه چیزى باعث صفا و روشنى یا تیرگى آن می‌شود، و معنى این حدیث را می فهمى که «روزه فقط خوددارى از خوردنى و آشامیدنى نیست، و هنگامى که روزه گرفتى، گوش، چشم و زبانت نیز باید روزه بگیرد.
د - می‌فهمى که شایسته نیست نیت و هدف روزه، فقط مجازات نشدن یا بدست آوردن پاداش و بهشت و ناز و نعمت باشد، گرچه با روزه این دو نیز بدست می‌آید بلکه سزاوار است هدف و نیت روزه نزدیکى انسان به خداوند و همسایگى و خوشنودى او باشد. و حتى از این حد هم بالاتر آمده و خود این عمل را بخاطر این که انسان را از صفات حیوانى خارج و به صفات روحانى نزدیک می گرداند، نزدیک شدن به خدا بداند، نه وسیلههاى براى نزدیک شدن به او.
نماز شب پنجم ماه رمضان (بلدالامین)
از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده است:فَمَنْ صَلَّى فِی اللَّیْلَةِ الْخَامِسَةِ رَکْعَتَیْنِ بِالْحَمْدِ[الفاتحه] وَ التَّوْحِیدِ[الاخلاص] خَمْسِینَ مَرَّةً
هر کس در شب پنجم ماه رمضان، این نماز را بخواند، دو رکعت در هر رکعت یک بار سوره حمد و پنجاه بار سوره توحید،فَإِذَا سَلَّمَ صَلَّى عَلَى النَّبِیِّ وَ آلِهِ علیهم السلام مِائَةَ مَرَّةٍ أَحْمِی یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى بَابِ الْجَنَّةِ
بعد از سلام نماز، صد بار بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و آل ایشان صلوات بفرستد، روز قیامت بر در بهشت با من مراحمت نماید و پهلوی من نشیند.توصیه معنوی
مرحوم «علاّمه مجلسى» در فصل آخر از اعمال ماه رمضان در کتاب «زادالمعاد»، نماز شب‌هاى ماه رمضان را چنین بیان مى کند: (و با توجّه به این که بهترین اعمال، در ماه مبارک، نماز و قرآن است و این نمازها در بردارنده بسیارى از سوره‌هاى قرآن است، هرکس هر چند شب را بخواند غنیمت است).پی‌نوشت‌ها :
1. بحارالانوار، ج 21، ص 26
2. اقبال الاعمال، ص 709 ؛ مفاتیح الجنان، دعای کمیل
3. کافی، ج 1، ص 46
منابع:
1. دانش آموختگان جامعة المصطفی / شرح دعای روز سوم ماه مبارک رمضان
2. سایت اهل البیت علیهم السلام / اعمال ماه رمضان، نماز شب پنجم
3. آستانه مقدس عبد العظیم علیه السلام / اعمال روز چهارم ماه مبارک رمضان
