یمن، صعده و الحوثی ها (2) عقايد زيديان يمن

کشور يمن در جنوبي ترين منطقه شبه جزيره عربستان قرار دارد و سرزميني است سبز و خرم. از لحاظ مذهبي حدود 45 درصد جمعيت يمن را پيروان مکتب زيديه تشکيل مي دهند در حاليکه اهل سنت که اغلب شافعي مذهبند 53 درصد و درصد اندکي هم شيعيان اسماعيليه هستند. شيعيان و اهل سنت يمن همگي محب و شيفته اهل بيت (عليهم السلام) هستند و آداب و رسوم مذهبي آنان بسيار مشابه به شيعيان دوازده امامي است. ولي با کمال تاسف در سالهاي اخير وهابيت در اين کشور قدرتمند شده و تلاش دارد اصالت هاي فرهنگي و مشترکات مذاهب را تحت پوشش باورهاي خود قرار دهد. يمني ها اسلام خود را مديون حضرت علي(ع) مي دانند چراکه نخستين بار پيامبراعظم(ص) حضرت علي(ع) و چند نفر ديگر از صحابه را براي تبليغ اسلام به يمن فرستادند. نکته جالب توجه اينکه از جمعيت 20 میليوني يمن حدود 5 مليون از سادات و ذريه پيامبر بوده که %90 آنها سادات حسني و بقيه سادات حسيني اند.
زيديه به تفكري گفته مي‎شود كه پيروان آن پس از شهادت امام حسين(ع) امامت علي‎بن حسين‎بن علي را نپذيرفتند و امامت فرزند ايشان "زيد " را پذيرفتند. شيخ مفيد در تعريف زيديه مي‎گويد: زيديه به امامت علي، حسن، حسين و زيد بن علي قايل هستند و نيز امامت هر فاطمي را كه عادل و اهل علم و شجاع باشد، مي‎پذيرند.
زيد در سال 122 هجري قمري به خون‎خواهي شهداي كربلا، عليه حكومت وقت يعني هشام بن عبدالملك اموي قيام كرد و سرانجام كشته شد. اين در حالي است كه زيد خود را هيچ‎گاه امام نمي‎دانست، اما به‎دليل عقايد خاص، پيروانش وي را امام مي‎دانستند و در قيام وي نيز شركت كردند.

تعدادي از پيروان زيد در اين قيام كه به خون‎خواهي امام حسين انجاميد، كشته شدند.
"ابن اثير " مي‎نويسد كه پس از خروج زيد، جماعتي از پيروان وي، نظرش را درباره ابوبكر و عمر جويا شدند كه او در پاسخ گفت: "خداوند آن دو را رحمت كند، من از اهل‎بيت هستم و چيزي جز نيكي درباره آن دو نشنيدم؛ اما ما نسبت به خلافت بيش از همه سزاوارتريم. " آن جماعت پرسيدند: "پس اگر اين دو ظالم نبودند، بنابراين اين‎ها (امويان) نيز ظالم نيستند " كه زيد گفت: "امويان مانند اين دو نيستند؛ اين‎ها (امويان) به ما و شما و به خود ظلم مي‎كنند و من شما را به كتاب خدا و سنت و بر پا داشتن سنت‎ها و از ميان بردن بدعت‎ها دعوت مي‎كنم. "
بنابراين به‎نظر مي‎رسد زيد مي‎خواسته در بحبوبه جهاد ضدبني‎اميه، مسايل اختلافي ديگر مطرح نشود و با بيان تفاوت بني‎اميه و دو خليفه اول قيام خود را عليه امويان توجيه كند. با توجه به اين ديدگاه زيد، پيروان وي اصل جواز خلافت مفضول با وجود افضل را به‎عنوان يك اساس پذيرفتند. (برگفته از "آشنايي با فرق و مذاهب اسلامي " اثر رضا برنجكار.)
عقايد زيديه كه بيشتر گروه‎هاي زيدي هنوز هم به آن اعتقاد دارند، عبارت است از:
1- قيام عليه حاكمان ظالم در هر شرايطي واجب است؛
2- لازم نيست كه امام حتما از علم غيب آگاه باشد؛
3- عصمت لازمه امامت نيست.
پس از كشته شدن زيد بسياري از پيروان وي در سراسر سرزمين‎هاي اسلامي قيام كردند كه بيشتر اين قيام‎ها سركوب شدند.
البته برخي هم توانستند حكومت‎هاي قدرتمندي را تشكيل دهند كه مهمترين آن‎ها حكومت زيدي‎ها در يمن است كه نزديك به هفت قرن ادامه داشت.
از سال چهارصدوچهل‎وچهار هجري قمري تا پانصدونودوچهار، حوثي‎ها وارث اين حكومت هفتصد ساله بودند؛ حكومتي كه بنيانگذار آن "يحيي بن حسين " در سال دويست‎وهشتادوچهار در استان صعده يمن است. يحيي در واقع رهبر فرقه‎ هادويه است.
زيديه داراي سه فرقه اصلي است:

1- جاروديه

مؤسس اين فرقه، ابوالجارود زياد بن منذر معروف به سرحوب است. وي در آغاز از ياران امام‎محمد باقر(ع) بود، اما پس از كشته شدن زيد برادر امام ‎محمدباقر از ايشان جدا شد و به قيام زيد پيوست.
اعتقادات آن‎ها از اين قرار است:
1- پيامبر اسلام به جانشيني و امامت علي، حسن و حسين به نام اشاره نكرده است و اين موضوع را تنها در حد يك توصيف بيان داشته‎اند؛
2- امامت تنها در خاندان فاطمه(س) است و از نسل وي بيرون نمي‎رود؛
3- علي(ع) برترين مسلمانان پس از پيامبر است اما خلافت عمر و ابوبكر و عثمان را نيز بايد پذيرفت چراكه علي با آن‎ها بيعت كرده بود.

2- سليمانيه

مؤسس اين فرقه سليمان بن جريد است و اعتقادات آن‎ها به شرح زير است:
1- علي برترين صحابه پيامبر است؛
2- صحابه در سقيفه و در انتخاب ابوبكر اشتباه كردند، اما چون اين خطا از روي اجتهاد بود، گناه به‎شمار نمي‎رود. براين اساس، آن‎ها اجتهاد و قياس را در تعيين حكم شرعي خاص تعيين جانشيني پيامبر جايز مي‎دانستند؛
3- تبري از عثمان به‎دليل اشتباهاتش در زمينه‎سازي براي سلطه امويان بر امور مسلمانان، لازم است؛
4- هركس كه باعلي جنگ كرده است كافر است (منظور طلحه؛ عايشه و زبير)؛
5- تقيه در هيچ حالتي جايز نيست؛
6- لازم نيست كه امام از نسل حضرت فاطمه باشد بلكه عدالت و شجاعت و توانايي وي و قيام به شمشير كافي است.

3- صالحيه

مؤسس اين فرقه حسين بن صالح است و اعتقادات آن‎ها نيز بدين شرح آمده:
1- علي برترين صحابه است؛
2- علي براي امامت بر ديگران اولويت دارد.
(از لحاظ تاريخي، زيديه به دو دسته زيديان جارودي و زيديان غيرجارودي تقسيم مي شوند.)
اين سه فرقيه (جاروديه، سليمانيه، صالحيه) از گروه‎هاي اصلي مذهب زيديه به‎شمار مي‎روند.
پس از فروپاشي امپراتوري عثماني، زيديه توانست حكومت در يمن را در دست گيرد و در سال 1964 در برابر ناسيوناليسم افراطي عربي شكست خورد. بدرالدين حوثي رهبر اين گروه از جايگاه ويژه‎اي در بين يمني‎ها برخوردار بود. وي داراي سه فرزند به نام حسين بدرالدين الحوثي، يحيي بدرالدين الحوثي و عبدالملك بدرالدين الحوثي است.
حسين بدرالدين حوثي در حقيقت بنيانگذار جنبش الحوثي است كه در تاريخ هشتم سپتامبر 2004 به‎دست نيروهاي دولتي يمن كشته شد و اكنون برادر وي پسر كوچك شيخ بدرالدين رهبري اين جنبش را بر عهده دارد و تاكنون چندين جنگ را عليه دولت مركزي يمن رهبري كرده است.
شعارهاي مخالفت با آمريكا و اسراييل كه در ميان اين گروه رواج يافت به مخالفت جدي آمريكايي‎ها با آن‎ها انجاميد. از سوي ديگر، اين شعارها به توجيه دولت يمن براي متهم كردن جمهوري اسلامي ايران به دخالت در امور داخلي يمن تبديل شد.
براساس باور گروه‎هاي مختلف زيدي مي‎توان گفت كه تفكر زيديه در برخي اصول مبنايي بر پايه واقع‎گرايي استوار است نه حق‎گرايي. آن‎ها با آن‎كه امامت علي‎بن ابي‎طالب را حق مي‎دانند اما نتيجه سقيفه را به‎عنوان يك امر واقع پذيرفته‎اند

سوال :

وضعیت مذهبی شیعیان مخصوصا مبارزین یمن چگونه است؟ توضیح اینکه بعضی جاها شنیده ایم که اینها به شیعه دوازده امامی گرایش پیدا کرده اند (مثلا در مصاحبه های دکتر عصام العماد که این مصاحبه را در طی این سلسله مقاله خواهیم آورد) یا اینکه یکسری تحولات مذهبی پیدا کرده اند مثلا مراسم عاشورا می گیرند یا منتظر فرج آقا (عج) هستند. بعضی جاها هم خیلی عادی می گویند که اینها زیدی مذهبند و نکته خاصی در مورد تحول مذهبی نمی گویند. کلا الان با چه مشی مذهبی و ایدئولوژیک دارن مبارزه می کنند؟

پاسخ :

در حال حاضر تنها منبع موثق و معتبری که به زبان فارسی تدوین شده کتاب درسنامه تاریخ و عقاید زیدیه است. این کتاب توسط مهدی فرمانیان و سید علی موسوی نژاد به رشته تحریر درآمده و بوسیله نشر ادیان چاپ شده است.
درباره مذهب زیدیه، مطالب بسیاری قابل طرح می باشد. اجمالا به خلاصه ای از کتاب مطمح الآمال اشاره می کنیم که در قرن دوازدهم هجری توسط یکی از علمای زیدیه (العلامة الحسین بن ناصر النیسائی الشرفی الیمنی/ المعروف بالمهلا) در معرفی ائمه (ع)، تألیف شده است:
باب اول: به معرفی سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) اختصاص یافته
باب دوم: به معرفی امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) پرداخته
باب سوم: معرفی ائمة العترة من الزهراء علیها السلام
۱) الامام الحسن بن علی (ع) / ۲) الامام الحسین بن علی (ع) / ۳) الامام علی بن الحسین زین العابدین (ع) / ۴) الامام محمد بن علی بن الحسین (الباقر) (ع) / ۵) الامام جعفر بن محمد بن علی (الصادق) (ع) / ۶) الامام موسی بن جعفر (الکاظم) (ع) / ۷) الامام علی بن موسی (الرضا) (ع) / ۸) الامام محمد بن علی بن موسی (الجواد) (ع) / ۹) الامام علی بن محمد بن علی (العسکری) (ع) / ۱۰) الامام الحسن بن علی الهادی (الخالص) (ع) / ۱۱) الامام المهدی المنتظر علیه السلام: درباره ایشان نظر امامیه را آورده و نظر خودش را اینچنین گفته: ایشان در آخر الزمان قیام می کند و از اولاد امام حسن (ع) یا امام حسین (ع) می باشد.
باب چهارم: معرفی ائمه دیگر از فرزندان امام حسن (ع) و امام حسین (ع)
۱) الامام الحسن بن الحسن بن علی (ع) / ۲) فاطمة بنت الحسین بن علی (ع) / ۳) سکینة بنت الحسین بن علی (ع) / ۴) الامام زید بن علی بن الحسین (ع) / ۵) الامام یحیی بن زید بن علی (ع) / ۶) الامام محمد بن عبدالله بن الحسن (النفس الزکیة) (ع) / ۷) و الی آخر
شیعیان زیدی به جانشینی بلافصل حضرت علی (ع) پس از پیامبر (ص) اعتقاد دارند و خلفای سه گانه را غاصب می دانند. شیعیان زیدی برای امامت، چهارده شرط قائلند که تقریبا همان شرایط ما برای ولی فقیه است الا اینکه امام باید از اولاد حضرت زهرا (ع) باشد. شیعیان زیدی فقط برای پنج تن آل عبا قائل به عصمت هستند. در حوزه های علمیه ایشان، از روایات امام باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) بسیار استفاده می شود. در کنار نهج البلاغه و صحیفه سجادیه، کتاب اربعین حدیث امام خمینی (ره) نیز تدریس می شود.
در سده های دوم تا چهارم، پیروان زید بن علی (ع) به مبارزه علیه بنی امیه و بنی عباس مشغول بوده و لذا زیدیه بیشتر به یک حزب سیاسی شباهت دارد تا یک فرقه مذهبی مستقل و یا بهتر است بگوییم شاخه نظامی مذهب شیعه بوده است. برخی از زیدیان برای پر کردن خلأهای مذهبی، فکری و فرهنگی از فقه حنفی و کلام معتزله استفاده کرده اند. در طول تاریخ همیشه اقلیتی از زیدیه بوده اند که به اهل سنت گرایش داشته اند ولی اغلب زیدیه به مذهب شیعه اثنی عشری نزدیکتر بوده و با این مذهب اشتراکات فراوانی دارند. برای مثال زیدی ها در اذان، حی علی خیرالعمل می گویند و هنگام نماز دستهای خود را مانند امامیه باز می گذارند ولی استفاده از مهر هنگام نماز را واجب نمی دانند.
در چند دهه اخیر که نظام لائیک در صنعاء حاکم شد، زیدیه اصیل به حاشیه رانده شد و زیدیه اقلیت و متمایل به اهل سنت مجال بروز و ظهور بیشتری پیدا کرد. خصوصا آنکه عربستان و وهابیت، امکانات فراوانی در اختیار این اقلیت قرار داد تا زیدیه اصیل کاملا از جامعه یمن حذف شود. این برنامه ای بود که دولت یمن و عربستان در طول ۴۷ سال گذشته در حال پیاده سازی آن بودند. اکنون هم بسیار تلاش می کنند تا ثابت کنند گروه الحوثی از مذهب زیدیه جداست و علما و حوزه های علمیه زیدیه را در مقابل جنبش الحوثی قرار دهند. این پروژه بسیار خطرناک است. در همین چارچوب، تلاش وهابیت و دولت یمن بر ایجاد اختلاف بین مذهب زیدیه و امامیه متمرکز شده است. اما حقیقت آن است که زیدیه اصیل با مذهب شیعه اثنی عشری اشتراکات فراوان دارد. دقیق تر آنست که بگوییم امامیه و زیدیه دو روی یک سکه هستند. تفکر امامیه و سلاح زیدیه در طول تاریخ، مکمل یکدیگر بوده است.
مثلا در تاریخ ایران، در دیلم و طبرستان (گیلان و مازندران فعلی) زیدی ها در قرن سوم حکومت تشکیل دادند که به علویان طبرستان معروف بود. در قرن چهارم آل بویه از میان پیروان این مذهب سربرآورد و تا قرن پنجم، سراسر ایران و عراق را تحت سیطره خود درآورد. در زمان آل بویه، جمعیت شیعه ایران از ۱۰٪ به ۵۰٪ رسید. قدرت خلیفه عباسی در بغداد محدود شد. مراسم عاشورا و مراسم عید غدیر، در بغداد (مرکز اهل سنت آن زمان) برگزار شد. علمای طراز اول امامیه در زمان آل بویه فرصت پیدا کردند فعالیتهای فکری و فرهنگی خود را گسترش دهند و کتب اربعه ما در آن دوران تدوین شد. بتدریج تا قرن دهم، زیدی مذهبان شمال ایران نیز به آیین مذهب اثنی عشری درآمدند.
در مقدمه صحیفه سجادیه نیز مطلبی درباره یحیی بن زید آمده که مطالعه آن، به سروران عزیز توصیه می شود.

علمایی از زیدیه

از علماي معاصر زيديه مي توان علامه مجد الدين المويدي که با 100 سال عمر هم اکنون در قيد حيات است را نام برد. او نماينده فعلي جريان زيديه جارودي و صاحب تاليفات بسيار است و ساکن استان صعده، مرکز جريان جارودي زيديه مي باشد. عالم ديگر سيد بدر الدين الحوثي است که از سادات طباطبايي و از علماي بنام و صاحب تاليف است. تاليفات او بسيار نزديک با مکتب اماميه است مثلا کتابي دارد به عنوان "من هم الرافضه" و در اين کتاب تلاش مي کند ثابت کند رافضي ها اماميه و پيروان امام صادق(ع) نيستند بلکه در مرحله اول، بني اميه و دشمنان اهل بيت(ع) هستند و در تاليف ديگري با عنوان "آل محمد ليس کل امه" به اثبات اين مطلب مي پردازد که سادات و اهل بيت(ع)، مقام بلندي داشته و دارند. ايشان در ايام جنگهاي يمن در دهه 90 به ايران کوچ کرد و چند سالي در ايران به همراه فرزند خود حسين الحوثي ميهمان بود و زندگي بسيار ساده و زاهدانه اي داشت.
منابع سلسله مقالات یمن، صعده و الحوثی ها:
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ايرنا)
خبرگزاری - ایکنا
خبرگزاری فارس
روزنامه کیهان
شبکه ایران
پنجره
سایت ساجد
ویکی پدیا
خبرگزاری قدس
شبکه العالم
القدس‎العربی
bashgah.net
alyamani.blogfa.com
mouood.org
ebtekarnews.com
sedayeshia.com
saharnews.ir
gharibreza.com
7eqlim.ir
edalatkhahi.ir
Khabaronline.ir
Islamtimes.org
rajanews.com
porsojoo.com
منبع:ماهنامه موعود سال ششم _ شماره 35
/خ