جرعه ای از چشمه سار معرفت

از مجموع 239 خطبه ،86 خطبه و از مجموع 79 نامه ،29 نامه در نهج البلاغه به موعظه و ارشاد تعلق یافته است. که منبع اصلی این نوشتار نامه سی ویکم نهج البلاغه است که حاوی رهنمود های پدری نمونه به جوانی نمونه ودر حال رشد است. این نامه که از مشهورترین وصایای امیرالمومنین (عليه السلام) است به فرزندشان حسن بن علی(عليه السلام) مرقوم داشته اند .
« اگر از حکمت عملی چیزی یافت شود که لازم باشد با طلا نوشته شود، همین رساله است که امام علی(عليه السلام) در آن جمیع ابواب علم وطرق سلوک وراه های هدایت ومکارم اخلاق واسباب سعادت ووصول به بالاترین درجات کمال انسانی را با بهترین عبارت بیان فرموده است.» (1)
مخاطب امام علی(عليه السلام) در این رساله تنها فرزندش امام حسن(عليه السلام) نیست بلکه آن حضرت با سخنان حکیمانه خود به همه جوانان توجه کرده است. اگر درک معارف نهج البلاغه با بضاعت اندک ما سازگار نیست ولکن:
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
این نامه در 16 موضوع بیان شده و اکنون در این مقاله مجال به پرداختن به همه مواردش نیست فقط به چهار موضوع به اختصار بسنده کرده و متن کامل نامه31 نهج البلاغه را به خوانند گان محترم به ویژه نسل جوان واگذار می کنیم.

1. تقوا وپاک دامنی:

مهم ترین سفارش امام(عليه السلام) به فرزند دلبندش ، تقوای الهی است ، آن جا که می فرماید:
واعلم یا بنی ان احب ما انت اخذ به الی من وصیتی تقوی الله(2)
پسرم، بدان محبوبترین چیزی که از میان گفته هایم در این وصیت نامه به آن تمسک می جویی، تقوای الهی وپرهیز کاری است

حصار مستحکم:

اهمیت وجایگاه تقوا برای جوانان آن وقت معلوم می شود که تمایلات واحساسات دوره جوانی مد نظر قرار گیرد. برای جوانی که در معرض طغیان غرایز واحساسات تند وشکوفایی خواهش های نفسانی وغریزه جنسی وتخیلات موهوم به سر می برد، تقوا به منزله قلعه وحصار مستحکمی است که او را از تاخت وتاز دشمنان مصون می دارد ومانند سپری است که ازاصابت تیرهای زهرآگین شیاطین باز می دارد. امام علی(عليه السلام) می فرماید:
اعلموا عبادالله ان التقوی دار حصن عزیز(3)
بدانید ای بند گان خدا، تقوا دژی مستحکم وغیر قابل نفوذ است
استاد مطهری(ره) می گوید: « نباید تصور کرد که تقوا از مختصات دین داری است، از قبیل نماز وروزه ، بلکه تقوا لازمه انسانیت است. انسان اگر بخواهد از طرز زندگی حیوانی وجنگلی خارج شود ناچار است که تقوا داشته باشد. »(4)
جوان همواره بین دوراهی قرار دارد وبه سوی دو نقطه متضاد کشیده می شود. از یک طرف، ندای وجدان اخلاقی والهام اورا به سوی خوبی ها سوق می دهد واز طرف دیگر غرایز درونی ونفس اماره ووسوسه شیطانی اورا به ارضای خواهش های نفسانی فرمان می دهد. در این جنگ وگریزتنها جوانی می تواند از این صحنه کشمکش ونزاع بین عقل وشهوت، خیر وفساد وپاکی وآلودگی به سلامت خارج شود که خود را به سلاح ایمان وتقوا مجهز کرده واز ابتدای جوانی به خود سازی وجهاد با نفس بپردازد.
حضرت یوسف(عليه السلام) در سایه همین تقوا بود که توانست با اراده ای قوی از آزمون سخت الهی سربلند بیرون آید وبه اوج عزت نایل شود. قرآن مجید رمز پیروزی یوسف(عليه السلام) درعرصه مبارزه با نفس را رعایت دو اصل مهم واساسی « تقوا» و« خویشتن داری» می داند ومی فرماید:
انه من یتق ویصبر فان الله لا یضیع اجر المحسنین (5)
کسی که پرهیزگاری کند وشکیبایی ورزد، خداوند پاداش نیکو کاران را ضایع نمی کند

تقویت اراده:

بسیاری از جوانان از ضعف اراده وفقدان قدرت تصمیم گیری شکایت می کنند وبرای درمان آن چاره جویی می کنند. آنان می گویند: برای ترک عادات زشت وناپسند بارها تصمیم گرفته ایم اما کم تر موفق شده ایم. امام علی (عليه السلام) از تقوا به عنوان عامل تقویت اراده ومالکیت نفس که نقش عمده ای در ترک گناه وعادات ناپسند دارد، یاد می کند ومی فرماید: آگاه باشید! خطاها وگناهان مانند اسب های سرکش ولجام گسیخته ای هستند که گناه کاران بر آن ها سوارند وآنان رادر قعر دوزخ سرنگون خواهند ساخت وتقوا همانند مرکب های راهوار وآرامی است که صاحبانشان بر آن ها سوارند وزمامشان را به دست دارند وآنان راتا بهشت پیش می برند.(6)
باید در نظر داشت که این کار شدنی است. افرادی که در این وادی قدم بنهند، مشمول الطاف خفیه الهی خواهند بود. چنان که قرآن کریم می فرماید:
والذین جاهدوا فینا لنهد ینهم سبلنا(7)
آنان که درراه ما جهاد وکوشش می کنند، راه های خود را به آن ها نشان می دهیم

2. فرصت جوانی:

بدون تردید یکی از عوامل مهم موفقیت وکام یابی، بهره برداری صحیح واصولی از شرایط وفرصت های مناسب است، که فرصت جوانی از اساسی ترین آن ها به شمار می رود. نیروی معنوی وقوای جسمانی، گوهر گران سنگی است که خداوند متعال در اختیار نسل جوان قرار داده است. بر این اساس پیشوایان دین همواره بر اغتنام فرصت جوانی تاکید کرده اند. امام علی(عليه السلام) در این باره می فرماید:
بادرالفرصه قبل ان تکون غصه(8)
پیش از آن که فرصت از دست رود ومایه اندوهت گردد، آن را غنیمت شمار
سعدی با الهام از سخنان بزرگان می گوید:
جوانا ره طاعت امروز گیر
که فردا جوانی نیاید زپیر
قضا روزگاری زمن در ربود
که هر روزش از پی شب قدر بود
من آن روز را قدر نشناختم
بدانستم اکنون که در باختم
امام علی(عليه السلام) در تفسیر آیه شریفه « لا تنس نصیبک من الدنیا » بهره ات را از دنیا فراموش مکن (9) می فرماید:
لا تنس صحتک وقوتک وفراغک وشبابک ونشاطک ان تطلب بها الاخره(10)
سلامتی وقدرت وفراغ بال وجوانی ونشاط خود را فراموش مکن، از آن ها در راه آخرت استفاده کن
آن حضرت درباره کسانی که از نعمت جوانی بهره صحیح وکافی نبرده اند می فرماید: «آن ها در ایام سلامت بدن سرمایه ای مهیا نکردند ودر اولین فرصت ها زندگی درس عبرتی نگرفتند، آیا کسی که جوان است جز پیری انتظار دارد.»(11)

سوال از جوانی :

جوانی ونشاط وبالندگی، نعمت بزرگی است که در روز قیامت از آن سوال می شود. در روایتی از رسول اکرم(صلي الله عليه و اله و سلم) نقل است که فرمود : در قیامت هیچ یک از بندگان، قدم از قدم بر نمی دارند تا از وی چهار سوال شود؛ از عمرش که آن را در چه راه بکارانداخته وچگونه فانی کرده است، ازجوانیش که آن را در چه راهی پایان داده است، از اموالش سوال می شود که از چه راهی به دست آورده ودر چه راهی خرج کرده است واز حب ودوستی با اهل بیت از وی سوال می شود.(12)
رسول گرامی اسلام(صلي الله عليه و اله و سلم) در کنار ایام عمر به طور جداگانه ای از جوانی نام برده اند که ارزش اختصاصی جوانی را می رساند. متاسفانه شرایط فوق العاده وفرصت استثنایی دوران جوانی کوتاه وزود گذر است وبلبل جوانی روزی از شاخسارعمر خواهد پرید. تا هست قدرش را بدانیم وآن را یک سرمایه شماریم. امام علی(عليه السلام) می فرماید:
شیئان لا یعرف فضلهما الا من فقدهما: الشباب والعافیه(13)
دو چیز است که قدر وقیمتشان را نمی شناسد مگر کسی که آن دو را از دست داده باشد: یکی جوانی ودیگری تندرستی

3. خود سازی :

بهترین زمان برای تربیت وخود سازی، دوره جوانی است، زیرا صفحه دل جوان با زشتی ها وخصلتهای ناپسند شکل نگرفته و چراغ فطرت در دلش خاموش نگشته است . امام علی(عليه السلام) به فرزندش امام حسن(عليه السلام) چنین می فرماید:
انما قلب الحدث الارض الخالیه ما القی فیها من شیء قبلته فبادرتک بالادب قبل ان یقسوا قلبک ویشتغل لبک(14)
قلب نوجوان مانند زمین خالی است که هر چه در آن بیفشانی آن را می پذیرد، پس پیش از این که قلبت سخت شود وفکرت به امور دیگر مشغول گردد، به تعلیم وتربیت تو مبادرت کردم وهمت خود را بر تربیت تو گذاشتم
عادات ناپسند در دوران جوانی ریشه دار نشده است، از این رو مبارزه با آن سهل وآسان است. جوانان باید از این امتیاز بزرگ به شایستگی استفاده کنند. امام خمینی(ره) بر ضرورت اصلاح در ایام جوانی تاکید می کردند. ایشان در یکی از سخنرانی های خود فرمودند: « جهاد اکبر، جهادی است که انسان با نفس طاغوتی خودش انجام می دهد. شما جوان ها از حالا باید شروع کنید به این جهاد. نگذارید که قوای جوانی از دستتان برود. هر چه قوای جوانی از دست برود، ریشه های اخلاق فاسد در انسان زیاد تر می شود وجهاد مشکل تر. جوان زود می تواند در این جهاد پیروز شود. پیر به این زودی نمی تواند. نگذارید اصلاح حال خودتان را از زمان جوانی به زمان پیری بیفتد.»(15)

خاربن و خارکن:

استاد مطهری(ره) می گوید: « مولوی مثلی می آورد راجع به این که هر چه انسان بزرگ تر می شود صفات او قوی تر وریشه دار تر می گردد. می گوید: مردی خاری را در معبر کاشت ومردم از این بوته خار در رنج بودند. او قول داد که سال دیگر آن را بکند وسال دیگر نیز کار را به سال بعد موکول کرد وسال های بعد نیز به همین ترتیب عمل کرد. از طرفی درخت، سال به سال ریشه دارتر می شد واز طرف دیگر خود او سال به سال ضعیف تر میگردید؛ یعنی میان رشد درخت وقوت او نسبت معکوس برقرار بود. حالات انسان نیز مانند خاربن وخارکن است. روز به روز صفات در انسان ریشه های عمیق تری پیدا می کند واراده انسان را ضعیف تر می کند. قدرت یک جوان در اصلاح نفس خود از یک پیر بیش تر است.»
خاربن در قوت وبرخاستن
خارکن در سستی ودر کاستن(16)
باید جوانان عزیز این هشدار امام علی(عليه السلام) را جدی بگیرند که می فرماید:
غالب الشهوه قبل قوه ضراوتها فانها ان قویت ملکتک واستفادتک ولم تقدر علی مقاومتها (17)
پیش از آن که تمایلات نفسانی به تجری وتندروی عادت کنند با آن ها مقابله کن، زیرا اگر تمایلات درتجاوزوخود سری نیرومند شوند، فرمانروای تو خواهند شد وتو را به هر سو که بخواهند می برند وقدرت مقاومت در برابر آن ها را از دست خواهی داد
مولوی می گوید:
زان که خوی بد بگشته ست استوار
مور شهوت شد زعادت هم چو مار
مار شهوت را بکش در ابتدا
ورنه اینک گشت مارت اژدها(18)

4. جایگاه زن " حجاب" :

زن گل زندگی است نه قهرمان میدان کار (19)
حفظ حرمت و کرامت انسان به ویژه کرامت زن برای اسلام یک امر پذیرفته شده است و در تمام دستورات و احکام نورانی اسلام ، این کرامت رعایت شده است و مسئله حجاب یکی از آنهاست اسلام به دلیل احیای هویت و شخصیت واقعی زن و همچنین بیان جایگاه واقعی زن، حق بزرگی بر گردن زنان دارد. حجاب سدَی در برابر خواسته های انسان های زیاده خواه است که شیاطین با تمام وجود وبا ابزارها و تکنیک ها ی گوناگونی در تلاش اند این سدَ پولادین را بشکنند تا سیلاب فساد، جوامع بشری به ویژه جوامع اسلامی را در خود غرق کند وبه راحتی هستی آنان را به یغما برد.
مرد از دامن زن به معراج می رود.
بس واضح است قطره چو دریا نمی شود
یعنی زنی چو زینب و زهرا نمی شود
ای خواهرم بکوش چو بانو امین شوی
یعنی نگین حلقه این سرزمین شوی(20)

پی نوشت ها:

1- زین العابدین قربانی، اخلاق وتعلیم تربیت اسلامی، ص58 .
2- نهج البلاغه فیض الاسلام، نامه31 .
3- همان، خطبه156 .
4- ده گفتار، ص14 .
5- یوسف(12) آیه90 .
6- نهج البلاغه، خطبه16 .
7- عنکبوت(29) آیه69 .
8-نهج البلاغه، نامه31 .
9- قصص(28) آیه77 .
10- بحارالانوار(چاپ بیروت) ج68، ص177 .
11- نهج البلاغه، خطبه82 .
12- بحارالانوار،ج74، ص160 .
13- غررالحکم ودررالکلم،ج4،ص183 .
14- نهج البلاغه، نامه31 .
15- آیین انقلاب اسلامی، ص3 20.
16- نقل از: استاد مطهری، تعلیم وتربیت در اسلام، ص57 .
17- غررالحکم ودررالکلم، همان،ص392 .
18- مثنوی معنوی، دفتر دوم،ص327 .
19- نهج البلاغه، همان.
20- شعر مرحوم آقاسی .

* ارسال مقاله توسط عضو محترم سایت با نام کاربری : Hassan710
/خ