لقاح مصنوعی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

اگر بخواهیم لقاح مصنوعی را دقیق‌تر شرح دهیم، باید بگوییم: در این فرایند درمانی تخمک‌های فرد با اسپرم همسرش وارد چرخه‌ی درمان می‌شوند. روش دیگر این درمان استفاده از رویان، اسپرم یا تخمک‌های افراد دیگر است. در برخی مواقع نیز از شخصی که حامل رویان یا اصطلاحا حامل حاملگی است نیز بهره برده می‌شود. حامل، زنی است که رویان را در رحم خود برای پرورش نگه می‌دارد.

اینکه روش لقاح مصنوعی به‌خوبی نتیجه دهد، وابسته به عوامل گوناگونی است؛ مثلا سن و علت ناباروری در میزان اثربخشی این روش مهم است، ضمن اینکه IVF بسیار زمان‌بر، پرهزینه و بعضا دشوار است. اگر بیش از یک رویان در رحم قرار بگیرد، لقاح مصنوعی منجر به بارداری با دو جنین خواهد شد و بارداری چندگانه صورت می‌گیرد. پزشک متخصص شیوه‌ی درمانی را برای زوج خواهان این روش شرح می‌دهد و ضمن بیان خطرهای احتمالی آن به افراد، درباره مؤثربودن یا نبودن این درمان توضیحاتی ارائه می‌کند.1

چه زمانی از روش های لقاح مصنوعی برای درمان ناباروری انجام می شود؟

در صورت ناباروری زوجین به علت مشکلات زیر لقاح مصنوعی راهگشا خواهد بود:

در صورت ناباروری ضعیف جنس نر (تعداد کم یا تحرک ضعیف اسپرم یعنی ناتوانی اسپرم در طی سفر طولانی به مقصد تخمک)

آندو‌متریوز ضعیف (آندومتریوز عارضه‌ای است که در آن بافت‌های شبیه رحم در خارج از رحم رشد می‌کنند)

ناباروری به علت ناشناخته

جدار مخاطی نامساعد رحمی

مشکلات تخمک گذاری

گاهی ممکن است استفاده از روش های لقاح مصنوعی نیز برای برخی از زوجین نتیجه مطلوبی نداشته باشد، زیرا استفاده از داروهای باروری (برای فعال کردن تخمک گذاری) و همچنین روش اجرای لقاح مصنوعی، شانس شما را برای موفقیت در لقاح جنین افزایش می دهد. به همین دلیل روش های لقاح مصنوعی برای بعضی از افراد موفقیت‌ آمیز بوده و برای گروهی خیر، زیرا زوج ها وضعیت متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند.

ممکن است، پزشک پیشنهاد کند که قبل از استفاده از روش های لقاح مصنوعی از داروهای باروری استفاده شود، مصرف این داروها معمولا در زمانی نزدیک به چرخه عادت ماهانه توصیه می شود. این داروها تخمدان‌ها را برای تولید چند تخمک بالغ، فعال می‌کند، در صورتی که که به طور عادی هر ماه فقط یک تخمک آزاد می‌شود، یعنی با افزایش تعداد تخمک های بالغ شانس بارور شدن آنها نیز افزایش می یابد. معمولا پزشکان برای آگاهی از زمان دقیق تخمک گذاری سونوگرافی انجام می‌دهند و برای کمک به رها سازی تخمک، معمولا ۳۶ - ۳۸ ساعت قبل از لقاح مصنوعی به شما دارو می‌دهند.

وقتیکه تخمک گذاری صورت گرفت، ادامه روند لقاح مصنوعی روش ساده ای است. این عمل در مطب پزشک انجام می‌شود و شبیه به آزمایش پاپ اسمیر (برداشتن نمونه‌های سلولی از قسمت گردن رحم خانم‌ها) است.

در صورتی‌ که از اسپرم همسرتان استفاده می‌کنید، صبح آن روز از او نمونه اسپرم می گیرند. زمانی‌که نمونه اسپرم به دست‌ آمد، برای پاک‌ کردن هر گونه احتمال محدودیت در بارور سازی، اسپرم را می شویند. در صورتی‌ که از اسپرم اهدا‌ کننده استفاده می‌شود، دریافت آن از سازمان اهدا‌ کننده شناخته‌ شده بسیار اهمیت دارد.

معمول‌ترین روش لقاح مصنوعی، روش IUI است. در این روش از لوله پلاستیکی بسیار کوچک و انعطاف‌پذیری به نام ‌"کاتتر" استفاده می‌شود؛ در واقع پزشک، اسپرم غلیظ‌ شده را از طریق گردن رحم مستقیما وارد رحم خواهد کرد. زمانی‌ که این روند به طور کامل طی شد، ضروری است که برای مدت ۱۵ دقیقه در حالت دراز کش باقی بمانید، اما پس از آن می‌توانید به زندگی عادی خود ادامه دهید.

معمولا پیشنهاد می‌شود که برای انجام آزمایش بارداری و اطمینان از موفقیت آن ۱۴ روز صبر کنید. البته میزان موفقیت این روش به مشکل باروری، سن و شیوه زندگی شما و همسرتان بستگی دارد. اکثر زوج‌هایی که از روش های لقاح مصنوعی استفاده می‌کنند در هر چرخه پنج تا ده درصد شانس باردار شدن دارند. در صورتی‌که داروهای باروری پیشنهادی را استفاده کنید، احتمالا شانس شما افزایش می‌یابد.2

شیوه‌ی آمادگی برای لقاح مصنوعی چیست؟

وقتی قصد انتخاب کلینیک درمان ناباروری دارید، باید به نکاتی دقت کنید. به‌یاد داشته باشید موفقیت هر کلینیک و مرکز درمانی به عوامل متعددی وابسته است؛ مثلا سن بیماران و مشکلی که داشته‌اند. جمعیت یا تعداد بیماران تحت درمان و رویکردهای درمانی نیز بسیار مهم است. قبل از درمان از هزینه‌های درمان در هر مرحله نیز اطلاعات کسب کنید.

قبل از شروع درمانی که در آن از تخمک و اسپرم زوج‌ها استفاده می‌شود، هریک باید مورد آزمایش‌ها و معاینه‌های گوناگونی قرار بگیرند:

۱. آزمایش ذخیره‌ی تخمدان

برای بررسی کیفیت و کمیت تخمک‌ها، پزشک احتمالا تمرکز هورمون محرکه‌ی فولیکولی (FSH) ، استرادیول (استروژن) و هورمون آنتی‌مولرین در خون را در اولین روزهای عادت ماهیانه بررسی می‌کند. نتایج آزمایش‌ها همراه با سونوگرافی از تخمدان‌ها بررسی می‌شود تا میزان جواب‌گویی درمان برای فرد مشخص بشود.

۲. تحلیل اسپرم‌ها

اگر این آزمایش در بخش معاینات اولیه‌ی درمان صورت نگیرد، پس از گذشت مدت کوتاهی از چرخه‌ی درمان، حتما باید تحلیل و بررسی اسپرم‌ها صورت بگیرد.

۳. بررسی بیماری‌های عفونی

هریک از زوج‌ها باید از جهت ابتلا به بیماری‌های عفونی مانند ایدز بررسی شوند و آزمایش بدهند.

۴. عمل انتقال رویان

پزشک برای تعیین عمق رحم، در ابتدای کار، رویان را به رحم انتقال می‌دهد. در این روش احتمال زیادی برای موفقیت انتقال رویان به رحم وجود دارد.

۵. آزمایش تعیین عمق رحم

پزشک باید قبل از شروع IVF، عمق رحم را مشخص کند. ممکن است نیاز به سونوهیستروگرافی پیش آید. در این روش، مایعی از طریق دهانه‌ی رحم به رحم وارد می‌شود و به‌کمک سونوگرافی به دید و تصویری از رحم می‌رسند. در این روش تلسکوپی باریک، نورانی و منعطف در واژن و دهانه‌ی رحم به‌سمت رحم قرار داده می‌شود.1

کارهایی که قبل از لقاح مصنوعی باید انجام شود

بعد از آزمایش های روتین،‌ آزمایش هورمونی و ویزیت زوج توسط متخصصان در صورتی که روش درمانی IVF پیشنهاد شود مراحل زیر طی می شود:

1)روز دوم یا سوم قاعدگی برای بررسی وضعیت تخمدان ها و رحم سونوگرافی انجام می شود.

2)‌بعد از انجام سونوگرافی با نظر متخصص دارو جهت تحریک تخمک گذاری تجویز می شود.

3)‌طی مرحله مصرف دارو پنج الی شش نوبت سونوگرافی براساس میزان واکنش تخمدان ها انجام می شود.

4)‌زمانی که فولیکول ها به اندازه مناسب می رسد داروی HCG تزریق می شود و بیمار آماده عمل تخمک گیری می شود.

5) حدود 36 ساعت بعد از تزریق HCG و هم زمان با دریافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمایشگاه انجام می شود.3

مزایای عمل IVF

یکی از مزایای IVF این است که قبل از انتقال جنین، عمل لقاح قابل مشاهده است و در صورتی که اسپرم با تخمک لقاح پیدا نکند می توان در نوبت های بعدی شرایط لقاح را تغییر داد.

مزیت دیگر IVF این است که اگر یک بیمار فاقد لوله های رحمی باشد نیز بدون مشکل،‌ عمل IVF انجام می شود. اما محدودیت IVF آن است که میزان بارداری در زنان بالای 40 سال به علت پایین بودن کیفیت تخمک ها ی زن کاهش می یابد.3

پینوشتها
1.www.chetor.com
2.www.niniplus.com
3.www.tebinja.com