احساس سوزش و مور مور شدن در دست‌ها و پا‌ها یا هر دو، نشانه‌ای بسیار رایج و در عین حال آزار دهنده و پردردسر است. سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پا‌ها که به آن خواب رفتن دست و پا نیز گفته می شود، اغلب اوقات خوش خیم و موقت است.

این حالت زمانی رخ می‌دهد که روی رگ‌های اعصاب شما فشاری وارد شده باشد. به عنوان مثال زمانی که بازوی خود را به حالت خوابیده زیر سرتان قرار داده‌اید، یا وقتی که پاهای خود را بیش از اندازه بلند می‌کنید، ممکن است به رگ‌های اعصاب خود فشار آورده باشید! در هر صورت این احساس سوزنی شدن و مورمور شدن که معمولا بدون درد است، به سرعت با از برداشته شدن فشار از روی رگ‌های اعصاب، کاهش یافته و از بین می‌رود.

در بسیار از موارد احساس سوزش در دست‌ها و پا‌ها می‌تواند شدید، اپیزودیک و مزمن باشد؛ که اغلب همراه با علائم دیگری همچون درد، خارش، بی حسی و عادت کردن به سوزش است. چنین مواردی ممکن است نشانه‌ای از آسیب‌های عصبی باشد که در اثر استرس‌های تکراری، عفونت‌های باکتری یا ویروسی، قرار گرفتن در معرض محیط‌های سمی و بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت ایجاد می‌شوند. لازم به ذکر است به چنین آسیب‌های عصبی نوروپاتی محیطی می‌گویند که در واقع نوعی خواب رفتن دست و پا است.

در این موارد بسیار مهم و ضروری است که بیمار هرچه زودتر برای ارزیابی‌های پزشکی، آماده شده و علت اصلی سوزش، شناسایی و کنترل شود. در غیر این صورت احتمالا بیمار عواقب و عوارض آن را مادام العمر متحمل خواهد شد.

دلایل خواب رفتن دست و پا

دلایل مختلفی برای خواب رفتن دست و پا بیان می شود. هر کدام از این دلایل می توانند نشانه‌ای از بروز یک بیماری در شما باشند. در نتیجه بهتر است با دقت به علائم ایجاد شده توجه کرده و آن را مورد بررسی قرار دهید.

دیابت

دیابت یکی از شایع‌ترین علل نوروپاتی محیطی یا خواب رفتن دست و پا است که حدود 30٪ موارد را تشکیل می‌دهد. در نوروپاتی دیابتی، سوزش سوزن شدن و سایر علائم اغلب در ابتدا در هر دو پا رشد می‌کند و بیشتر می‌شود و سپس سوزن شدن و سایر علائم روی هر دو دست تاثیر می‌گذارد و مقدارش زیاد می‌شود. در بسیاری از موارد، این علائم اولین نشانه‌های دیابت هستند. حدود دو سوم افراد مبتلا به دیابت دارای ضایعات خفیف تا شدید آسیب عصبی هستند.

عوامل ناشناخته

در 30٪ دیگر موارد خواب رفتن دست و پا، علت ناشناخته یا “idiopathic” است. در چنین مواردی باید چکاپ های مختلف مورد توجه واقع شود تا هرچه سریعتر از مشکلات بعدی جلوگیری به عمل آید.

عوامل متفرقه

در 40% موارد دیگر علل مختلفی می‌توانند داشته باشند که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:

بیماری‌های سیستمیک

این مورد شامل اختلالات کلیوی، بیماری کبد، آسیب عروقی و بیماری‌های خون، آمیلوئیدوز، اختلالات بافت همبند و التهاب مزمن، عدم تعادل هورمونی (از جمله کم کاری تیروئید) و سرطان‌ها و تومورهای خوش خیم که روی اعصاب تاثیر می‌گذارند. تمامی این موارد می توانند باعث خواب رفتن دست و پا شوند.

کمبود یا ازدیاد ویتامین

ویتامین E، B1، B6، B12 و نیاسین برای عملکرد عصبی سالم ضروری است. به عنوان مثال، کمبود B12 می‌تواند منجر به کم خونی شدید و همچنین یک عامل مهم در نوروپاتی محیطی باشد. اما مصرف بیش از حد B6 می‌تواند باعث سوزش در دست و پا شود. در نتیجه نگه‌داشتن حد تعادل ویتامین ها از خواب رفتن دست و پا جلوگیری می کند.

سموم

سم‌هایی که در اینجا مد نظر است شامل فلزات سنگین نظیر سرب، آرسنیک، جیوه و تالیوم و برخی از مواد شیمیایی صنعتی و محیطی است. این سموم همچنین می‌توانند به عنوان داروهایی از قبیل داروهای شیمی درمانی برای سرطان ریه، برخی داروهای ضد ویروسی و آنتی بیوتیک نیز مورد استفاده قرار گیرند. سموم یکی از دلایل اصلی ایجاد خواب رفتن دست و پا در انسان هستند.

عفونت‌ها

بیماری های لیم (Lyme)، زونا (shingles (varicella-zoster))، سیتومگالوویروس (cytomegalovirus)، اپستین بار (Epstein-Barr)، هرپس سیمپلکس (herpes simplex) و اچ‌ای وی / ایدز (HIV/AIDS) همگی از جمله بیماری های عفونی هستند که موجب افزایش خواب رفتن دست و پا می‌شوند.

بیماری‌های خود ایمنی

بیماری خودایمنی (به انگلیسی: Autoimmune disease) به دسته‌ای از بیماری‌ها گفته می‌شود که بر اثر خودایمنی ایجاد شوند. بیماری خودایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی بدن به اشتباه حمله به خود بدن را آغاز می‌کند. بیماری‌های خودایمنی می‌توانند اندام‌ها و بافت‌هایی از جمله گلبول‌های سرخ خون، عروق خونی، غده تیروئید، لوزالمعده، عضلات، مفاصل و پوست را درگیر کنند. از جمله بیماری‌های خودایمنی شناخته‌‌شده‌تر می‌توان به لوپوس، آرتریت روماتوئید و اسکلروز متعدد (ام‌اس) اشاره کرد. در تمامی این بیماری‌ها مشکلات خواب رفتن دست و پا به وفور مشاهده می شود.

اختلالات ارثی

این اختلالات شامل گروهی است که احتمالا علائم حسی و حرکتی دارند. شایع ترین نوع این بیماری شارکوت ماری توث است. شارکو ماری توث (به اختصار CMT) نوعی بیماری مادرزادی عصبی و ژنتیکی- محیطی هتروژن است که نشانه‌های آن ضعف و تحلیل ماهیچه‌ها را در انتهای دست و پا‌ها ایجاد می‌کند.

صدمه دیدن اعصاب

اغلب ممکن است اعصاب فشرده شده، خرد شده یا آسیب دیده باشند که در نتیجه درد عصبی به همراه خواهند داشت. به عنوان نمونه‌ای از فشردگی عصبی می‌توان از فتق دیسک بین‌مهره‌ای نام برد. فتق دیسک بین‌مهره‌ای (به انگلیسی: Intervertebral Disc Herniation) عارضه‌ای است که به‌علت ضربه یا بلندکردن جسم سنگین یا گاهی خود به خود در ستون فقرات اتفاق می‌افتد. به واسطه آن، آزاد شدن بخش مرکزی دیسک یا هسته دیسک (نوکلئوس پالپوزوس) از قسمت محیطی آن یعنی آنولوس فیبروزوس باعث فشار روی ریشه‌های عصبی و ایجاد علائم بالینی می‌شود. خواب رفتن دست و پا در چنین عارضه هایی نیز محتمل است که باید با استفاده از برخی راهکارها مثل فیزیوتراپی بهبود یابد. 1

تشخیص اختلال خواب رفتن دست و پا

اگر تمایل به پیگیری علت دقیق خواب رفتن دست و پایتان و درمان احتمالی آن دارید، باید حتما برای معاینه‌ی بالینی به پزشک مراجعه کنید. باید توجه داشته باشید که برای تشخیص دقیق و مؤثر حتما می‌بایست شرح حال کاملی از مشکل خود و پیشینه‌ی بیماری را به پزشک ارائه دهید. علائم بیماری، شرایط محیط کار، عادات اجتماعی، احتمال تماس با مواد سمی، درصد احتمال ابتلا به ایدز یا دیگر بیماری‌های عفونی و البته سابقه‌ی بیماری عصبی ارثی در خانواده‌تان را به پزشک توضیح دهید.

با توجه به معاینه‌‌ی بالینی و شرح حال بیمار، پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی مانند موارد زیر را انجام یدهد:

آزمایش خون: درخواست آزمایش خون توسط پزشک احتمالا برای تشخیص دیابت، کمبود ویتامین، مشکلات کبد یا اختلال عملکرد کلیه، سایر اختلالات متابولیک و احتمال وجود نشانه‌هایی مبنی بر فعالیت غیر طبیعی سیستم ایمنی بدن است.

بررسی مایع مغزی نخاعی: با این تست وجود یا عدم وجود پادتَن مرتبط با نوروپاتی محیطی در بدن فرد بیمار مشخص می‌شود.

الکترومیوگرام: تست فعالیت الکتریکی عضله (نوار عضله)

بررسی سرعت هدایت عصبی (NCV)

بنابر تشخیص پزشک معالج به سایر آزمایش‌ها مثل موارد زیر هم ممکن است نیاز باشد:

سی‌تی‌اسکن (CT)
تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
نمونه (بافت) برداری از عصب
نمونه برداری از پوست برای مشاهده‌ی انتهای تارهای عصبی 2

درمان خواب رفتگی و بی‌حس شدن دست و پا

شیوه های درمانی زیر در رفع بی‌حسی اندامها و خواب رفتن دست و پا تأثیر مثبتی دارد:

کمپرس گرم

کمپرس گرم بهترین راه‌حل برای تقویت گردش خون در دست و پای خواب‌رفته است. استفاده از کمپرس گرم باعث افزایش گردش خون و بهبود عملکرد اعصاب شده و به درمان احساس بی‌حسی و یا خواب رفتگی دست و پا کمک می‌کند. یک کمپرس گرم تهیه کنید و 5-7 دقیقه آن را در مناطق آسیب دیده قرار دهید. این کار را روزانه سه بار تکرار کنید تا درد و احساس خواب رفتگی دست و پا کاهش یابد.

نمک اپسوم

نمک اپسوم یا نمک حمام (که به منیزیم سولفات نیز گفته می‌شود) حاوی مقادیر قابل‌توجهی منیزیم است که به کاهش التهاب در بدن کمک می‌کند. این نمک باعث ترمیم اعصاب آسیب دیده و ملتهبی می‌شود که باعث ایجاد احساس سوزن شدن شده‌اند.
یک فنجان نمک اپسوم را در وان پر از آب اضافه کنید و حدود 15-20 دقیقه در وان غوطه ور شوید و حمام کنید، یک‌بار در روز این کار را انجام دهید تا گردش خون بهبود یابد و احساس سوزن سوزن شدن و خواب‌رفتگی‌تان کاهش یابد.

مدیریت درد

پزشکان متخصص درد ممکن است داروهای بدون نسخه‌ای را برای بی‌حسی همراه با درد خفیف توصیه کنند، درحالی‌که درد نوروپاتی شدیدتر ممکن است نیاز به مسکن‌های تجویز شده و یا درمان‌های موضعی داشته باشد. بلوک‌های عصبی یا پمپ‌های درد کاشته شده همچنین ممکن است به رفع مشکلات اساسی که باعث بی‌حسی و خواب رفتن دست و پا می‌شوند کمک کنند.

توان‌بخشی فیزیکی

اگر به هر علتی علائم خواب رفتگی دست و پا زندگی روزمره شما را دچار مشکل کرده باشد، پزشک شما ممکن است شما را به یک متخصص توان‌بخشی که با متخصص فیزیوتراپی و متخصصین کاردرمانی همکاری می‌کند، ارجاع دهد و در طی یک برنامه توان‌بخشی، تمرینات یا روش‌هایی را برای کمک به شما در بهبود تعادل بدنتان تجویز می‌کند تا بتوانید از پس کارهای روزمره‌ی خود برآیید. فیزیوتراپی باعث بهبود توانایی تحرک و تعادل و همچنین توانایی شما در انجام کارهای روزمره‌ای می‌شود که برایتان اهمیت دارند. درمان‌های فیزیوتراپی که برای شما در نظر گرفته می‌شوند، به علائم منحصربه‌فرد شما بستگی خواهند داشت، اما ممکن است شامل موارد زیر باشند:

حرکت منفعل عضلات و مفاصل
تمرینات تحمل وزن از طریق یک مفصل
تمرینات تعادلی برای کاهش خطر سقوط
بازآموزی نحوه‌ی راه رفتن برای تسهیل تحرک و تقویت استقلال فرد در انجام کارها
ماساژ بافت نرم برای خواب رفتگی دست و پا معجزه می‌کند .. ماساژ دادن باعث تحریک اعصاب، افزایش گردش خون و احیای عملکرد طبیعی اعصاب می‌شود و از این طریق می‌توان سلامت عصب را حفظ کرد.
جلسات مختص کار با استفاده از کارهای متمایز درجه بندی شده، سیر و اکتشافات حضوری در مورد اشیاء بدون دید و بازخورد.
تصویر آینه‌ای برای تحریک مسیرهای عصبی
کنترل درد. درمان با آب‌درمانی باعث شل شدن عضلات و افزایش گردش خون می‌شود. این نوع درمان همچنین می‌تواند درد را کاهش دهد و شما را قادر می‌سازد تحرک خود را در داخل آب به حداکثر برسانید.
مشاوره و توصیه‌هایی در مورد رژیم غذایی
توصیه‌هایی در مورد وسایل راه رفتن، ارتزها، بریس‌ها و صندلی چرخ‌دار.
بهبود ایمنی برای انجام کارهای روزمره
فیزیوتراپیستها ممکن است استفاده از درمان‌های مکمل مانند تحریک عصب الکتریکی از راه پوست (TENS) و طب سوزنی برای کاهش درد توصیه کنند. 3