زاينده رود در گذرگاه تاريخ

آثار بر جاي مانده تاريخي در ساحل زاينده رود

اگر خيابان چهارباغ را که از شمال به جنوب کشيده شده و محور آن عمود بر جريان زاينده رود است ، ملاک تقسيم اصفهان به دو جهت شرق و غرب بدانيم ، از اقصي نقاط غربي شهر در دو ساحل شمالي و جنوبي زاينده رود ، جز تعدادي برج هاي کبوتر و بيشه هاي دو طرف زاينده رود تا نزديک پل فلزي ، آثار قديمي ديگري که نزديک به رودخانه باشد ، مشاهده نمي شود ؛ اما بين پل مارنان و پل الله وردي خان ، در ساحل جنوبي رودخانه که در روزگاران پيش به نام «برز رودجي» معروف بوده ، آثار متعددي وجود داشته است . که اکنون چيزي جز نام آنها باقي نمانده است ؛ از آن جمله : «بلوار آيينه خانه » است که اشاره اي به قصر با شکوه آيينه خانه از بناهاي دوره شاه عباس دوم داشته و از ساحل شمالي رودخانه محل فعلي خيابان کمال اسماعيل و خيابان فردوسي تا چهارباغ صدر و محله خواجو کشيده مي شده است . نام اين باغ وسيع تا چند قرن پس از احداث آن، زبانزد مردم ايران بوده است . که در حال حاضر نيز قسمتي از محله خواجوي اصفهان به محله باغ کاران شهرت دارد.
در چهارباغ و در دوره ملکشاه ، به جز باغ کاران ، سه باغ ديگر به نام هاي باغ فلاسان ، باغ احمد سياه و باغ بکر وجود داشته است . از پل شاهي به سوي مشرق اين پل تا پل شهرستان و فراتر از آن تا پل چوم و پل ورزنه که به گاوخوني نزديک مي شود ، آثار تاريخي بسياري از زمان هاي بسيار دور به خصوص از دوره ديالمه و سلاجقه باقي مانده است .
همچنين از پل شهرستان به سمت مشرق ، در جهت جريان آب رودخانه در ساحل جنوبي زاينده رود ، تعدادي کبوترخانه و گنبد مسجد دشتي از دوره ي ايلخانان و مناره ي گار جلب توجه مي کند و در ساحل شمالي زاينده رود به موازات اين آثار ، بناهايي چون مسجد کاج از دوره ايلخانان ، مسجد با شکوه برسيان يا بارسيان ، که مردم محل آن را بيسيون تلفظ مي کنند ، از دوره حکمراني برکيارق بن ملکشاه سلجوقي به جاي مانده است و از آثار برازنده هنر معماري ايراني به شمار مي رود.

طغيان هاي زاينده رود

زاينده رود اصفهان در زمستان و در مواقعي که بارندگي بيش از حد متعارف باشد به خصوص ، نزول برف هاي سنگين در کوه هاي حوضه آن ، به هنگام گرم شدن هوا در اواخر اسفند و نيمه اول فروردين طغيان هايي دارد . اين قبيل طغيان ها در تاريخ اصفهان زياد اتفاق افتاده ، ولي اين حوادث کمتر به دفتر تاريخ سپرده شده و در صفحات کتاب ها ديده مي شود . «شواليه شاردن». جهانگرد فرانسوي که در دوره سلطنت شاه عباس دوم و اوايل پادشاهي شاه سليمان در اصفهان بوده ، در سفرنامه خود ، يکي از طغيان هاي زاينده رود را ذکرد کرده است . وي از باران و تگرگي که همراه با طوفان بسيار شديدي بوده ياد مي کند ومي نويسد : «من در عمر خود هرگز چنان بارندگي نديده بودم .»
در قرن اخير نيز زاينده رود طغيان هايي داشته ، ولي معمولا روزها طغيان محدود بوده و پس از سه روز تا يک هفته آب پايين آمده است .

تقسيم آب زاينده رود طبق طومار شيخ بهايي

تقسيم آب زاينده رود بر اساس طومار معروف شيخ بهايي در دوره صفويه صورت گرفته است . آب رودخانه پس از عبور از کوه هاي فريدن ، مشروب نمودن اراضي ساحلي و بلوک آيدوغميش بين بلوک مشروحه ، از لحاظ زمان و در طول مدت يک سال ، بر اساس سه اصل مختص ، مشترک و آزاد تقسيم مي شود.

مادي هاي زاينده رود و نام هاي تاريخي آنها

کلمه هاي مادي در اصفهان اصطلاح محلي است و به نهر آب گفته مي شود. چندين مادي از زاينده رود منشعب شده که مزارع ، باغ ها و خانه هاي اصفهان را مشروب مي سازد. مادي هاي مشهور زاينده رود ، نياصرم ، فرشادي ، شاه يا جوي شاه ، فدين ، تيران و قمش مي باشد.

پل هاي زاينده رود

پل هاي مشهوري که از حدود سرچشمه تا مصب بر روي بستر زاينده رود بنا شده پل اورگان ، زمان خان ، کله ، بابا محمود ، فلاورجان ، مارنان ، الله وردي خان ، جويي ، خواجو ، شهرستان ، چوم ، سروشفادلان ، ورزنه و پل فلزي مي باشد.

الحاق آب کوهرنگ به زاينده رود

اجراي الحاق آب کوهرنگ به زاينده رود ، سابقه اي ديرينه دارد و همواره از آرزوهاي مردم اصفهان بوده است . عمليات الحاق آب کوهرنگ به زاينده رود ، در هفتم مهر ماه سال 1327 شمسي آغاز و تونل مزبور در 24 مهرماه سال 1332 افتتاح شد . تونل در ارتفاع 2 هزار و 500 متري کوه کارکنان تعبيه شده است . طول تونل 2 هزار و 84 متر و پوشش داخلي آن از بتن فولادي است. حداکثر آبي که از تونل عبور مي کند ، 27 متر مکعب در ثانيه و حداقل آن در اوايل پاييز به 5 متر مکعب مي رسد.

برگزاري جشن ها در ساحل زاينده رود

جشن ها و مراسم معروفي که در ساحل زاينده رود برگزار مي شده ، جشن سَده ، آبزيان و مراسم خاج شويان ارامنه ي جلفا بوده است . جشن سده مربوط به سال 323 ه.ق است که به وسيله مرداويج زياري ترتيب داده شد ، در برگزاري اين جشن با شکوه تمام ساحل زاينده رود تا دامنه کوه صفه ، در آن شب تاريخي ، شده و تبديل به يک اخگر فروزان مي گشته ، دو جشن مشهور ديگر ايران جشن فروردين و جشن مهرگان بوده است .
منبع: نشريه اصفهان زيبا
/خ