گل اسطوخودوس؛ از معرفی انواع آن تا کاشت و نگهداری

نام گل	اسطوخودوس
نام انگلیسی	True Lavender
نام علمی	Lavandula Angustifolia
زادگاه	جنوب و شمال غرب اروپا و به عبارتی شرق مدیترانه

گیاه اسطوخودوس از گیاهان خشبی چند ساله به حساب می آید که بنفش رنگ است و نام علمی آنLavandula است.

از این گیاه 48 گونه مختلف شناسایی شده است مثلا اسطوخودوس فرانسوی گیاهی مدیترنه ای است که در جنوب اروپا دیده می شود البته این گیاه به صورت خودرو در خاک های شنی و در ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا نیز می روید. زادگاه این گیاه کشورهای اروپایی از جمله فرانسه بوده است و چون به دلیل دارویی از اهمیت زیادی برخوردار بوده در قرون وسطی از طریق مسافران درنقاط مختلف دنیا پخش شده است و از طریق فلسطین و ترکیه به ایران آمده است .

این گیاه زیبا را در آمریکا و آمریکای شمالی به عنوان یک گیاه زینتی کاشته می شود. در ایران در منطقه هایی مثل منطقه فیروزآباد استان فارس به صورت زراعی پرورش داده می‌شود و در بقیه نقاط کشور هم به شکل داروی گیاهی کشت می شود و هم به شکل زینتی مورد استفاده قرار می گیرد.

گیاه اسطوخودوس از نظر ظاهری به شکل بوته ای و دارای ساقه هایی قهوه ای رنگ وضخیم است و کوچک و پر شاخ وبرگ است که به صورت انبوه به نظر می رسد . معمولا ارتفاع این گیاه از 40 تا 60 سانتی متر است و برگ های این گیاه به رنگ سبزه تیره و نیزه ای شکل هستند که از کرک های سفید پنبه ای پوشیده شده اند، که طول برگ ها از 3 تا 5 سانتی متر و عرض آن ها از 2/0 تا 5/0 سانتی متر دیده می شود که روی ساقه ها به شکل متقابل قرار دارند.

گل‌های گیاه اسطوخودوس به شکل خوشه‌ای هستند و به رنگ‌های مختلفِ قرمز، بنفش، آبی و ارغوانی دیده می شود.

روی برگ های گیاه اسطوخودوس حفره هایی وجود دارد که دارای اسانس هستند و همین باعث خوشبو شدن این گیاه می شود و بخاطر شیرینی و بویی که دارد زنبورهای عسل را جذب می کند و در کیفیت عسل تولید شده موثر می باشد و همچنین در تزئین کیک ها و در طعم دادن به غذاها و دسرها نیز استفاده می شود.

میوه این گیاه زیبا به شکل تخم مرغ و بیضی شکل است که طول میوه ی آن 2 میلی متر و رنگ قهوه ای تیره و براقی دارد که وزن هزاردانه آن 85/0 تا 1/1 گرم می باشد.

گیاه اسطوخودوس خواص بیشماری دارد، اگر از آن به عنوان دمنوش قبل از خواب استفاده کنید خوابی با آرامش خواهید داشت و اگر دچار سردرد هستید از روغن اسطوخودوس برای ماساژ ناحیه درد استفاده کنید و همچنین در درمان بیش فعالی ، بی خوابی ، قارچ ها ،نفخ شکم ، باکتری ها ، فعالیت میکروبی روی لثه ها موثر است ،در جنگ جهانی اول از روغن این گیاه برای ضد عفونی کردن دیوار ها و کف بیمارستان استفاده می کردند.

گیاه اسطوخودوس از نظر طبع در طب سنتی، طبعی گرم و خشک دارد برای کسانی که مزاج آن ها صفراوی است باید همراه با سکنجبین مصرف شود.

ترکیباتی که در گیاه اسطوخودوس وجود دارد سازگاری خوبی با تمام قسمت های سیستمی بدن دارد .از روغن این گیاه به عنوان یک مرطوب کننده پوست و یک روغن ضد حساسیت می توان استفاده کرد . این گیاه اگر با یک نوشیدنی مورد استفاده قرار بگیرد سردردهای میگرنی را کاهش می دهد و استفاده آن برای کاهش درد وتورم در آرتروز مفید است.
گیاه اسطوخودوس را با نام های خرامی، خرام، و آلاله تلخ و... نیز می شناسند.

انواع اسطوخودوس

گیاه اسطوخودوس انواع مختلفی دارد که به سه دسته اسطوخودوس فرانسوی ،که بیشتر در مصارف دارویی استفاده می شود و نسبت به نوع اسطوخودوس انگلیسی آن مقاوم تراست زیرا دمای هوای پایین را تا حدی می تواند تحمل کند، اسطوخودوس انگلیسی که به صورت تزئینی بیشتر استفاده میشود و یک گیاه مقاوم است که گلدهی این گیاه از اوایل تابستان تا اواسط آن است و اسطوخودوس اسپانیایی تقسیم می شود.

1. Ballerina اسطوخودوس فرانسوی

این گل زیبا گل هایی سفید رنگ دارد با شکوفه هایی که در زمان بلوغ به رنگ های بنفش و صورتی در می آیند و از نظر بو و رنگ نسبت به سایر اسطوخودوس‌های دیگر خاص تر است. اسطوخودوس فرانسوی به نور کامل خورشید نیاز دارد و در خاک ماسه ای رشد بهتری دارد و آبدهی کمی نیاز دارد و گیاه بالرینا زمانی که آب و هوا نه سرد باشد نه گرم به گلدهی می رسد ، در اوایل فصل بهار یعنی اردیبهشت ماه و در اواخر تابستان یعنی خرداد ماه این گل زیبا شکوفه می دهد.

و استان هایی مثل سمنان، تهران، کرمان، خراسان رضوی و چهارمحال و بختیاری این گیاه را پرورش می دهند.

2. kew Red اسطوخودوس اسپانیایی

این نوع اسطوخودوس سرگل های بنفش رنگ با گلبرگ‌های صورتی کم‌ رنگ در قسمت بالایی گل دارد . این گیاه به نور کامل خورشید نیاز دارد و آبدهی کمی می خواهد ، این گیاه در هوای معتدل تابستانی و زمستان ملایم در خاکی که شنی ویا ماسه ای باشد رشد خوبی خواهد داشت. گل های این گیاه را می‌توان در تمام سال از اواخرفصل بهار تا فصل پاییز مشاهده کرد.

Anouk .3 آنوک اسطوخودوس اسپانیایی

سرهای این نوع اسطوخودوس به رنگ بنفش پر رنگ است و گلبرگ هایی کم رنگ تردارد که از اوایل فصل بهار تا اواسط این فصل گل های بنفش رنگی می دهد. این گیاه درتابستان گرم و زمستان‌های معتدل رشد خوبی دارد، آنوک از جمله گیاهانی است که به نور زیاد خورشید نیاز دارد و در برابر خشکی نسبت به انواع دیگر مقاومت بیشتری دارد و آبدهی کمی نیاز دارد.

4. بتی آبی ، اسطوخودوس انگلیسی

بتی آبی از جمله گل های بسیار خوشبویی است که از آن در عطرها نیز استفاده می کنند. این گیاه چون زود خشک می شود بیشتر به صورت زینتی از آن در گلدان ها استفاده می کنند. اسطوخودوس آبی به شکل گنبدی است و گل های بزرگ به رنگ بنفش تیره دارد که فقط یکبار دراواسط فصل تابستان شکوفه می‌دهد. این گل معطر برای رشدش به نور کامل خورشید ، خاک ماسه ای ، آبدهی کم نیاز دارد.

5. Lavenite petite اسطوخودوس انگلیسی

یکی از زیباترین انواع اسطوخودوس ،نوع انگلیسی آن است که بسیار معطر و خوشبو است و همین باعث جذب بسیاری از زنبورها وپروانه ها شده است، این گل کوچک، بنفش رنگ ، بسیار متراکم و دارای گل هایی به شکل منگوله است که رنگ بنفش روشنی هم دارد و اسطوخودوس‌های بزرگتر گل‌های بنفش کم رنگی دارند و بر روی پله‌ها رشد می‌کنند. زمان گلدهی Lavenite petite از اواسط فصل بهار تا اواخرفصل بهار می باشد.

این گل خوشبو و معطر همچون انواع دیگرش آفتاب دوست است و در آب و هوای تابستان و تابستان گرم به خوبی رشد می کند و در خاک ماسه ای رشدش بهتر می شود و به آبدهی کمی هم نیاز دارد.

6. Hidcote اسطوخودوس انگلیسی

Hidcote یکی دیگر از انواع اسطوخودوس است که در صنایع دستی و تزئینات محبوبیت خاصی دارد زیرا زمانی که این نوع از اسطوخودوس خشک می‌شود گل های آن تغییر رنگ نمی دهند و میتوان از آن در تزئینات استفاده کرد. این گیاه زیبا گل های بنفش رنگ تیره ای دارد و شاخ و برگ‌های آن به رنگ سبز – آبی هستند . این نوع اسطوخودوس انگلیسی از تابش کامل نور خورشید لذت می برد و دوستدار آب و هوای زمستانی و تابستان گرم است که در اواخر فصل بهار یا اوایل تابستان به گلدهی می رسد و اگر خاکش ماسه ای باشد رشدش بهتر می شود.

7. Impress Purple اسطوخودوس دورگه

این گل زیبا و معطر در بین تمام اسطوخودوس ها رنگ ارغوانی تیره تری دارد و بخاطر بلندی ورنگ بنفش تیره اش باعث شده از آن بیشتر در تزئین کردن دسته گل ها استفاده شود. اسطوخودوس دورگه به نور کامل خورشید نیاز دارد و در آب وهوای گرم تابستان و زمستان‌های گرم و در خاک ماسه ای به خوبی رشد می کند و از اواسط فصل تابستان تا اواخر این فصل این گیاه شکوفه می دهد و بهتر است برای افزایش گلدهی بهتر شکوفه هایی را که پژمرده شده اند را از گل جدا کنیم.

Hidcote Giant .8

این نوع اسطوخودوس زیبا و معطر ساقه هایی بلند و گل هایی دارد که رنگ آن بنفش کمرنگ است و معمولا از این گل ها برای تزئین در دسته گل ها استفاده می شود . این نوع اسطوخودوس مانند انواع دیگرش به نور کامل خورشید، آبدهی کم و نیاز دارد و در خاکی که ماسه ای باشد رشد خوبی دارد. این گل بخاطر بوی خوشی که دارد باعث جذب زنبورها و پروانه ها می شود. گلدهی این گیاه از اواسط فصل تابستان شروع می شود و تا اواخر تابستان ادامه دارد و این گل آب و هوای تابستانی و زمستان ملایم را دوست دارد.

9. گروسو Grosso

این گیاه اسطوخودوس کمی با انواع دیگرش متفاوت است این گیاه از نوع بلند اسطوخودوس است که ارتفاع آن در حدود ۶۰ سانتی متر است و برگ هایی که معطر ، باریک و گلهای ارغوانی رنگ تیره ای دارد که این گل های زیبا می توانند در زمستان های سرد تا منفی9 درجه را تحمل کنند .جالب است بدانید که از این گل زیبا برای استخراج روغن اسطوخودوس استفاده می کنند و اگر این نوع گل را در زمان مشخص یعنی در اواخر تابستان دقیقا بعد از گلدهی آن هرس کنیم سالها دوام می آورد. این گل خوشبو به نور کامل خورشید و آبدهی کم نیاز دارد و در آب و هوای تابستان ملایم و زمستان‌های سرد و خاک ماسه ای رشد خوبی دارد.

10. اسطوخودوس پرتغالی یا سنبله

این نوع از اسطوخودوس را می توان در غذاها ونوشیدنی ها هم استفاده کرد، اسطوخودوس پرتغالی یا سنبله نسبت به انواع دیگرش گل هایی ساده ، زیبا و ظریف دارد و به اسطوخودوس نوک تیز نیز معروف است این گیاه پیازچه هایی به رنگ بنفش یا صورتی روشن در قسمت های بالایی ساقه تولید می کند و بخاطر معطر بودنش باعث جذب پروانه‌ها و زنبورها می شود. اسطوخودوس پرتغالی یا سنبله به نور خورشید کامل، آبدهی کم نیازدارد و در آب و هوای زمستان و تابستان گرم و خاک ماسه ای رشد خوبی دارد.

11.اسطوخودوس مصری

این نوع اسطوخودوس را برگ سرخسی نیز می نامند زیرا برگ های دوقلو و خزداری دارد و نسبت به بقیه انواعش شیرینی کمتر و عطر و بوی متفاوتی دارد. اگر این گیاه نور کامل و فضایی برای رشد و خاک ماسه ای زهکشی شده خوبی داشته باشد میتواند بدون اینکه مراقبت خاصی شود رشد خوبی کند و در اواخر بهار به گلدهی برسد. اسطوخودوس مصری در آب وهوای تابستان و زمستان ملایم می تواند به رشدش ادامه دهد.

12. اسطوخودوس فرانسوی

این نوع از اسطوخودوس از نظر بو و رنگ نسبت به انواع دیگرش ملایم تر است و ارتفاع این اسطوخودوس به۶۰ تا ۹۰ سانتی متر می رسد و از انواع بزرگ اسطوخودوس ها می باشد که دماهای شدید را تحمل نمی کند. این نوع لاوندر در طول تابستان وپائیز شکوفه دارد و دوستدار آب و هوای زمستان و تابستان گرم است و آبدهی کم و نور زیاد احتیاج دارد.

مصارف اسطوخودوس

به طور کلی گیاه اسطوخودوس انواع و کاربردهای متفاوتی دارد همانطور که گفته شد می توان در صنایع دستی، پخت وپز، محوطه سازی و روغن های گیاهی از آن استفاده کرد.

نحوه کاشت

گلدان مناسب برای پرورش گیاه اسطوخودوس

گلدان مناسبی که میتوانیم برای کاشت گیاه اسطوخودوس انتخاب کنیم باید سایز آن بزرگ باشد زیرا به اندازه یک بوته کوچک به اندازه 12 تا16 اینچ رشد میکند . و بهتر است انتهای گلدان ما چندین سوراخ داشته باشد تا آب اضافی به راحتی تخلیه شودو سعی کنید بین گلدان و بشقابش فاصله ای باشد تا آبی که از گلدان خارج میشود دوباره جذب نشود که این کار باعث می شود ریشه های گل بپوسد.

بعد از اینکه گلدان مناسب را انتخاب کردیم به اندازه 1 تا2 اینچ از ماسه یا بادام زمینی پر می کنیم حواسمان باشد که محتویات از حفره های انتهای گلدان خارج نشود. خاک قلیایی خشکی را از یک فروشگاه یا باغ تهیه می کنیم و میتوانیم به مقدار یک قاشق چای خوری به خاکمان آبلیمو اضافه کنیم تا خاک قلیایی شود و حدود یک سوم تا یک چهارم از گلدان را از خاک قلیایی پر می کنیم ،توجه داشته باشید که به اندازه مناسب خاک بریزید تا گیاه در عمق گلدان قرار بگیرد.

کاشت اسطوخودوس

برای کاشتن گیاه اسطوخودوس در گلدان جدید باید در ابتدا گیاه را به آرامی از گلدان قدیمی خارج کرده و با دست به پایین گیاه فشار می آوریم تا خاک های اضافی گرفته شود ولی باید مراقب باشید به ریشه گیاه برگ های بالایی آسیب نرسد بعد از اینکه گیاه را به آرامی از گلدان خارج کردیم آماده است تا در گلدان جدید بگذاریم.

گیاه اسطوخودوس را در وسط گلدان جدید قرار می دهیم به طوری که 3 اینچ پایین تر از لبه ی گلدان قرار بگیرد، خاک هایی که به شکل گلوله ای در آمده اند را با دست می شکنیم تا ریشه ها آزاد شوند.
زمانی که گیاه ما در گلدان کوچکی قرار دارد هر چه ریشه ها بیشتر می شود باعث سخت شدن خاک نیز می شود بنابراین زمانی که از گلدان کوچک خارج می کنیم خاک اطراف آن را همانگونه که گفتیم کمی سبک می کنیم تا از سالم بودن ریشه ها نیز اطمینان پیدا کنیم اما اگر خاک اطراف گیاه با ریشه ازبین برود در گلدان جدید رشد نخواهد کرد و گیاه از بین می رود.
در این مرحله که گیاه را در گلدان قرار دادیم بقیه گلدان را تا بالای خاک اطراف ریشه ها با مخلوطی از خاک که داشتیم پر می کنیم فقط نباید خاک اطراف آن را با زور فشرده کنید تا زهکشی خاک حفظ شود .
در این قسمت می توان از کود شیمیایی به عنوان محرک رشد استفاده کرد ، کود را روی خاک می پاشیم و با یک چنگال آن را با خاک مخلوط می کنیم و در یک لایه ضخیم 2 اینچی تا پایه گیاه پخش می کنیم. در بازار امروز برخی از خاک ها هستند که با قرص های یونجه مخلوط شده اند که یک نوع کود شیمیایی و محرک رشد محسوب می شوند و برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه ها و ساقه گیاهان بسیار مفید است.

ریختن سنگریزه و ماسه و کود در کاشت گیاه اسطوخودوس مفید است ، سنگریزه ها با رنگ سفیدی که دارند باعث منعکس شدن نور به گیاه و رشد بهتر آن می شوند و کود و ماسه نیز باعث تقویت گردش هوا و زهکشی سریع می شود.

مراقبت از گیاه اسطوخودوس

در کل گیاه اسطوخودوس به آبیاری کمی نیاز دارد یعنی هر هفته یا دو هفته و وقتی سطح خاک خشک می شود یعنی گیاه ما به آب نیاز دارد تا ریشه ها رطوبت کافی را دریافت کنند البته آبیاری گیاه اسطوخودوس بستگی به شرایط آب و هوای محیط زندگی دارد .

بهتر است گلدان های گیاه اسطوخودوس را در مکانی قرار دهیم که در طول روز حداقل 6 تا 8 ساعت نور خورشید کامل را دریافت کند تا رشد و رایحه آن بهتر شود زیرا اگر در سایه باشد رشد و رایحه آن کم می شود.

در فصل زمستان بهتر است برای محافظت از گیاه آن را داخل منزل، گاراژ یا جای سرپوشیده نگه دارید تا از یخ زدگی آن جلوگیری کنید . اگر گیاه رطوبت کافی درخاک داشته باشد و در سرما قرار بگیرد خطر ترک خوردن گلدان ها وجود دارد.

هرس کردن گیاه اسطوخودوس :
هرس کردن گیاه اسطوخودوس بسته به شرایط آب وهوایی معمولا چند ماه قبل از شروع زمستان است .
برای هرس کردن گیاه در ابتدا به یک قیچی باغبانی نیاز داریم و سپس ساقه ها را سه انگشت بالاتر از ساقه های جدیدی که در اطراف پایه گیاهان می روید هرس می کنیم. در کل هرس کردن این گیاه باعث طولانی تر شدن عمر گیاه تا 10 سال می شود.

نحوه تکثیر

تکثیر از طریق کاشت بذر

برای کاشت از طریق بذر در ابتدا باید بذر مناسب و مرغوبی از اسطوخودوس را تهیه کنیم بعد در گلدانی بزرگ با عمق کم خاک مناسب گیاه یعنی ۳۰ درصد کوکوپیت،۵۰ درصد پیت ماس ، ۲۰ درصد پرلیت پر می کنیم در این مرحله خاک را با آب خیس می کنیم تا کاملا نشست کند بعد بذرهای گیاه را روی خاک می ریزیم و دوباره روی بذرها را با ترکیبی از خاکی که گفته شد می پوشانیم و روی آن را آبیاری می کنیم. توجه داشته باشید که اگر در ترکیب خاکتان از کود دامی استفاده می کنید به هیچ عنوان تازه نباشد.

بعد از اینکه بذرها را در گلدان کاشتیم آن را در محیطی مناسب قرار می دهیم و شاهد جوانه زدن آن خواهیم بود و زمانی که جوانه ها رشد کردند آن ها را به بستر اصلی شان منتقل می کنیم.

تکثیر اسطوخودوس با قلمه

یکی دیگر از راه های تکثیر گیاه اسطوخودوس روش قلمه زدن است و بهتر است این کار را بعد از گلدهی گیاه انجام دهید، گیاه اسطوخودوس را میتوان در گلدان کاشت و در خانه نگهداری کرد و هم در زمین در فضای باز.

مرحله اول

در این مرحله ابتدا شاخه ای 10 سانتی متری را انتخاب می کنیم که گل نداشته باشد ولی نوک شاخه سبز و نرم و پایه ی آن چوبی باشد سپس با یک قیچی و یا چاقوی تیز شاخه را از گیاه دور می کنیم و می چینیم. سعی کنید شاخه ای که برای قلمه زدن انتخاب می کنید سالم باشد.

مرحله دوم

در این مرحله برگ های اضافی پایین شاخه را جدا کرده و آن را داخل پودر هورمون ریشه زا قرار می دهیم . توجه داشته باشید که پودر هورمون ریشه زا باید مناسب برای قلمه‌های نیمه سخت باشد.

مرحله سوم

در این قسمت گلدانی مناسب انتخاب می کنیم و آن را با خاک مخصوص گیاه اسطوخودوس پر می کنیم و با یک مداد سوراخ هایی که خیلی عمیق نباشد به تعداد قلمه ها ایجاد می کنیم و قلمه ها را در آن قرار می دهیم و سپس خاک اطراف قلمه ها را با دست فشار می دهیم و خاک را مرطوب می کنیم ، بعد گلدان را در پشت پنجره ای که گرم و روشن باشد قرار می دهیم البته اگر در منطقه ای هستید که آب و هوای سرد دارد میتوانید روی قلمه هایتان را با یک کیسه کیسه پلاستیکی شفاف بپوشانید و گلدان را در جایی که نور کامل دارد و گرم است قرار دهید و هر زمان که سطح خاک خشک شد آن را آبیاری کنید فقط بیش از حد نباشد که باعث پوسیدگی قلمه ها می شود.

به صورت کلی وسایلی که ما برای قلمه زدن گیاه اسطوخودوس نیاز داریم: اول یک گیاه اسطوخودوس سالم، دوم یک چاقو و یا قیچی تیز برای بریدن قلمه ها ، سوم پودر هورمون ریشه زا که یک محرک خوب است، چهارم به یک گلدان مناسب و مخلوطی از خاک مخصوص اسطوخودوس.

شرایط نگهداری اسطوخودوس

آبیاری

آبیاری گیاه اسطوخودوس باید به گونه ای باشد که به گیاه آسیب نرسد زیرا اگر آبیاری بیش از حد باشد ریشه گیاه می پوسد و از بین میرود، همانگونه که گفته شد گیاه اسطوخودوس به آبیاری کمی احتیاج دارد و بهتر است قبل از آبیاری از خشک بودن خاک تا عمق 2 سانتی متری مطمئن شویم.

دما

گیاه لاوندر از جمله گیاهانی است در آب وهوای خشک و مناطق گرم به خوبی رشد می کند و حتی می تواند تا دمای 15 درجه را نیز تحمل کند اما زمانی که هوا خنک می شود بهتر است آن را به یک جای گرم منتقل کنیم.