در سیره و روایات معصومین علیهم‌السلام هم سحر بهترین زمان برای عبادت عنوان شده، زمان پرسود تجارت با خدا. اما ماه رمضان سحرهایش حال وهوای ملکوتی به خود می گیرد، و بندگان خدا با آغوش باز پروردگار و لحظه اجابت دعا و رسیدن به کمالات معنوی همراه می شوند .
در روایتى از امام زین العابدین(علیه السلام) پرسیدند چرا آنان که در دل شب به تهجّد مى پردازند از خوش سیماترین (و نورانى ترین) مردم مى باشند؟فرمود: زیرا باخداى خویش خلوت کرده اند،پس خداوند نیز از نور خویش به آنها بخشیده است.(1)
در مطلب شرح و تفسیر دعای سحر به مختصری از مطالبی که در متون دینی و روایی و تفسیری بزرگان در مورد دعای سحر وارد شده است اشاره خواهیم کرد.و در ادامه هم اشاره ای به نکاتی از شرح و تفسیر دعای سحر امام خمینی (ره) خواهیم داشت.
شرح و تفسیر دعای سحر
دعای سحر (دعای بهاء)
تعداد دعای های سحرزیاد هستند اما وقتی بحث از شرح و تفسیر دعای سحر به میان می اید. در مورد دعای سحری است که در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود. و با عبارت «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ بَهَائِکَ بِأَبْهَاهُ وَ کُلُّ بَهَائِکَ بَهِیٌّ» آغاز می‌شود این دعا به دعای بهاء نیز مشهور است.
سند مشهورترین دعای سحر
دعای سحر عنوان عام دعاهایی است که در سحرهای ماه رمضان خوانده می‌شود. مشهورترین دعای سحر، دعایی است که امام رضا (ع) از امام باقر (ع) نقل کرده است.
و سید بن طاووس در اقبال الاعمال(2) سند این دعا را از طریق شیخ طوسی به علی بن حسن فضال و ابن ابی قرّه رسانده و در ضمن اعمال سحرهای ماه رمضان آورده است.
همچنین مجلسی در زاد المعاد(3) و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان (4) دعای سحر را نقل کرده‌اند.
عظمت و جایگاه دعای سحر
شرح دعای سحر هم چنان که از نامش پیدا است شرح عرفانی دعای معروف مباهله (5) است که از ائمه اطهار علیهم السلام رسیده وامروزه جزو معروف ترین دعاهای ماه مبارک رمضان است، و شیعیان نیز به آن اهتمام ویژه دارند
این دعا همیشه مورد توصیۀ عالمان و عارفانِ گوهرشناس بوده و از همین روست که بزرگان این طایفه -از گذشته تابه‌حال- شرح‌هایى بر آن نوشته اند.
دعای سحر از منظر امام خمینی
من أجلّ الادعیة قدرا و اَرفعُها منزلةً، لاِشتمالِه علی الصِفاتِ الحُسنی الإلهیّةِ والامثال العلیا الربوبیةِ و فیه الإسم الأعظم و التجلی الأتم الأقدم.(6) علیای ربوبی است، و اسم اعظم و تجلّی اتم و اقدم در آن است.
همچنین حضرت امام(ره) مى فرمودند دعاى سحر، مسئول منه ندارد یعنى فقط راز و نیاز با خداست. معنا ندارد عبدالله وقتى به در خانه خدا مى‌رود، چیزى از خدا بخواهد.
او فقط باید خدا خدا بگوید لذا در دعاى سحر عبد عارف به اسماء و صفات خداوند توجه دارد و در راز و نیاز خود حضرت حق‌تعالی را به اسماء و صفاتش قسم مى‌دهد .
و گاهى پا فراتر مى‌گذارد و به مولاى خود خلوت مى‌کند و به ذات خداوند که مستجمع جمیع صفات، اسماء و کمالات است به نحو وحدت و به نحو عینیت نظر دارد.
تا از تکرار جملات دلنشین این دعا لذت مى‌برد که قابل توصیف نیست و این از ویژگى‌هاى دعاى سحر است که عارف تشنه آن است (7)
دعای سحر از منظر آیت‌الله حاج شیخ حسین مظاهرى
که آیت‌الله حاج شیخ حسین مظاهرى نیز -که انس و الفتى دیرینه با دعا و آموزه‌هاى عرفانىِ مکتب اهل‌بیت(ع) دارند، و به طور دائم به تفسیر ادعیه و مناجات‌هاى معصومان(ع) پرداخته‌اند.
ایشان دعاى سحر را راز و نیاز عارف با حضرت حق مى‌داند و معتقد است عارف در دعاى سحرگاهى به صفات جمالیه و جلالیه حق نظر دارد و گاهى به صفات افعال او یعنى فیض مقدس توجه دارد و لذا وقتى خدا خدا مى‌کند لذت مى‌برد.
ایشان سعى دارد تا با تفسیر ادبى، عرفانى، ولایى و اخلاقى فرازهاى دعاى سحر حلاوت و لذت آن را به کلام (کام) تشنگان بچسباند.
اهمیت دعای سحر در روایات
دعای سحر از منظر امام باقر (ع)
سید بن طاووس در کتاب اقبال پس از نقل این دعا از قول امام باقر(ع) در شأن و منزلت دعاى سحر روایتى به این مضمون بیان مى‌کند:
«اگر مردم عظمت این دعا در نزد خدا، و سرعت استجابت این دعا -براى کسى که آن را مى‌خواند- را مى‌دانستند، براى به دست آوردن آن بر روى هم دیگر شمشیر مى کشیدند.»
روایتى دیگر از ایشان وجود دارد که امام باقر(ع) در آن مى‌فرماید: اگر سوگند یاد کنم که اسم اعظم خدا در این دعا است، سوگندم درست است، پس هرگاه دعا کردید در دعا کوشش کنید که این دعا از علوم پنهانى است.
پس آن را پنهان کنید مگر از اهلش. منافقین و تکذیب کنندگان و انکارکنندگان از اهل این دعا نیستند و این دعا، دعای مباهله است؛ می‌گوید: اللهم انی اسئلک من بهائک بأبهاه... .(8)
دعای سحر از منظر امام رضا (ع)
ایوب بن یقطین نامه‌ای به امام رضا (ع) نوشت و از او خواست که درستی این دعا را بیان کند. امام به او نوشت:آری این دعا، دعای امام باقر(ع) در سحرهای ماه رمضان است.
پدرم از جدش امام باقر نقل کرد که: «اسم اعظم خداوند، در این دعاست. پس هرگاه دعا کردید، در دعا بکوشید؛ چرا که آن از دانش نهفته است و آن را جز از اهلش، از دیگران پنهان بدارید. منافقان، تکذیب کنندگان، و منکِران اهل آن نیستند و این، دعای مباهله است.»(9)
زمان قرائت دعای سحر
همان طور که در روایت امام رضا (ع) (10) آمده، زمان قرائت این دعا سحرهای ماه رمضان است و شیعیان این دعا را به‌صورت فردی در سحرهای این ماه می‌خوانند و در سحرهای ماه رمضان این دعا از رادیو و تلویزیون ایران پخش می‌شود.
ارتباط دعای سحر با دعای مباهله
در روز مباهله (روز ۲۴ ذی‌الحجه) دعایی به نام دعای مباهله (11) نقل شده است که شبیه دعای سحر است، ولی تفاوت‌هایی دارد و مقداری از این دعا بیشتر است. سید بن طاووس معتقد است دعای سحر همان دعای مباهله است.(12)
شرح محتوا ی دعای سحر
24 کلمه کلیدی در این دعا بکار رفته است مورد به ترتیب عبارت است از: بهاء، جمال، جلال، عظمت، نور، رحمت، کلمه، کمال، اسم، عزت،مشیت، قدرت، علم، قول، مسئله، شرف، سلطنت، ملک، علو، منت، آیه، شأن، جبروت، و اجابت.(13)
در این دعا آموزۀ مهمى که در ضمنِ آداب سحر از پیشوایان دینى ما رسیده «دعاى سحر» است که زبانِ سالک را در هنگام مواجهه با معشوق مى‌گشاید و شیوۀ توصیف و نحوۀ خطاب کردنِ او و راه‌هاى «سؤال» و «خواستن» را یکى پس از دیگرى مى‌آموزد .
و در پایان مى‌آموزد که وظیفه او فقط خدا خدا گفتن است؛ تا به وصال و تقرب حضرت حق، مولا و معشوق خود دست یابد. یعنى فقط او را مى‌خواهد نه چیز دیگر در کنار او، این نگاه عارف و عاشق است از دعاى سحر که قرآن به آن سوگند یاد کرده است. و قدرت آن از تک‌تک فرازهایش هویداست.(14)
دعای سحر در ۲۳ بند با عبارت «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ» شروع می‌شود :
۱. فقره اول اشاره به : جامعیت انسان درهمه عوالم دارد
۲. فقره دوم اشاره به: احاطه بیشتر وجود بسیطتر و عدم تزاحم کثرات در عالم آخرت.
۳. فقره سوم اشاره به: عظمت الهی،آیا عظیم از صفات ذات یا اسماء صفات یا اسماء افعال است؟
۴. فقره چهارم اشاره به: عدم انحصار نور به محسوسات،مبدا انوار و نور واجب.
۵. فقره پنجم اشاره به: فرق میان رحمت رحمانیت و رحمت رحیمیت ،معانی مختلف رحمان و رحیم،مرتبه اسم رحمان و رحیم،نظر مؤلف پیرامون رحمانیت و رحیمیت و تصحیح کلام عارف بزرگوار مرحوم حاج میرزا جواد ملکی تبریزی (قده)
۶. فقره ششم اشاره به: کتاب تکوین و کلمات آن،معنای کلمه تامه و اتم آن، انسان کامل ، اتم کلمات است،نظر مؤلف و ملا صدرا (قده) در نزول کتاب الهی،بطون کتاب الهی،لزوم حفظ علم ظاهر و باطن.
۷. فقره هفتم اشاره به: آیا کمال از صفات جلال است یا جمال؟،تشبیه ولایت در عقاید و اعمال به صورت، برای هیولی .
۸. فقره هشتم اشاره به: حجاب بودن اسماء و صفات الهی برای ذات مقدس،سر سجود ملائکه بر آدم علیه السّلام ،حقیقت، ارکان و اقسام اسم اعظم ،نظر مؤلف پیرامون سخن عارف کامل مرحوم ملکی (قده) راجع به «بسم الله الرحمن الرحیم».
۹. فقره نهم اشاره به معانی عزیز ،حقیقت معنای امر بین الامرین ، سمع و بصر در حق تعالی از شئون علم است.
۱۰. فقره دهم اشاره به: تعین همه موجودات برای مشیت حق تعالی،تحقیق عمیق تر در معنای مشیت،نفوذ مشیت الهی در عالم وجود، اراده قدیم و حادث الهی.
۱۱. فقره یازدهم اشاره به : فرق میان قدرت در تعریف حکما و متکلمین ،بیان مرحوم محقق داماد در سر عدم تعلق قدرت به ممتنعات.
۱۲. فقره دوازدهم اشاره به: در حقیقت حق تعالی که و جود بشرط لا یا لا بشرط است،نفوذ علم حق تعالی،نحوه ارتباط موجودات با حق تعالی.
۱۳. فقره سیزدهم اشاره به:: معنای رضی بودن همه اقوال خداوند،قول خداوند،سئوال اولیای الهی از خداوند .
۱۴. فقره چهاردهم اشاره به: عبارتند از : لسان ذات چیست؟، استجابت مناسب هر لسان،تحقیقی پیرامون محبوب‌ترین مساله نزد خداوند.
۱۵. فقره پانزدهم اشاره به: توضیحی پیرامون خیر محض بودن وجود،کلام صدر المتالهین در بازگشت شرور به امکان.
۱۶. فقره شانزدهم اشاره به: کیفیت سلطنت حق تعالی در همه عوالم.
۱۷. فقره هفدهم اشاره به: معانی ملک حق تعالی.
۱۸. فقره هجدهم اشاره به:: علی جزء اسماء ذات ،علو مخصوص حق تعالی.
۱۹. فقره نوزدهم اشاره به: تلازم قدیم بودن منت با فیض.
۲۰. فقره بیستم اشاره به:: آیه بودن تمام موجودات، انسان کامل آیت الله الکبری.
۲۱. فقره بیست و یکم اشاره به: عبارتند از : امکان تجلی به اسم جامع و کل شئون برای انسان کامل.
۲۲. فقره بیست و دوم اشاره به: اجابت دعای سالک در آغاز، و فرجام سلوک به وسیله اسم اعظم آرا و ابتکارات.
شرح ها یی که بر دعای سحر نوشته شده است
1- شرح دعای سحر، شیخ محمد صالح بن میرزا فضل‌الله مازندرانی حائری
2- شرح دعای سحر، محمد بن سلیمان تنکابنی
3- شرح دعای سحر، مولی هدایت الله بن محمدحسین آشتیانی، به زبان فارسی(15)
4- شرح دعای سحر، امام خمینی
5- آفاق نیایش، آیت‌الله مظاهری
دو شرح قبل از تالیف امام (قده) نوشته شده است.
شرح اول: « رساله فی شرح دعاء السحر » تالیف عالم ربانی، حکیم صمدانی مرحوم حاج محمد کریم خان کرمانی (قده) است. شرح مزبور در بیست و نهم جمادی الاولی ۱۲۷۴ هجری قمری به پایان و در چاپخانه سعادت کرمان به طبع رسیده است.
شرح دوم: « هذا کتاب شرح دعاء السحر المعروف فی شهر رمضان» تالیف آیت الله آقا حبیب الله الشریف الکاشانی (قده) است که در تاریخ ۱۲ شهر رمضان ۱۲۹۷ قمری در قمصر به پایان آمده و در چاپخانه حوزه علمیه قم به طبع رسیده است.
آنچه در مقایسه دو شرح مزبور و شرح دعای سحر تالیف امام خمینی (قده) به نظر می‌رسد این است که شرح دعای سحر ایشان از پیچیدگی خاصی برخوردار است که حکایت از بکار بردن کثرت اصطلاحات فلسفی و عرفانی دارد ولی در دو شرح مذکور به صورت روان تر بیان شده است.
علت شروع دعا با اللّهم
آغاز و انجام دعای سحر با اسم «الله» است. در فلسفه این آغاز، نکاتی بیان شده است از جمله در سرّ شروع اکثر دعاها با «اللّهم» می فرماید:
سالکی که با قدم معرفت، گام بر می دارد، در سلوکش به سوی خدا، بسان مسافری است که در راه تاریک و وحشتناکی به طرف دوست، در سفر است.و شیطان در این راه، دزد و قاطع طریق است.
و خداوند با اسم جامع و محیطش [اللّه] حافظ است، پس چاره نیست، جز توسل و تضرع سالک و داعی، به درگاه حافظ و مربّی خود، با واژه «اللّهم» یا «یاالله».(16)
سر ابتداء به « اللهم » در ادعیه ،حقیقت اخلاص ،طریقه سلوک شیخ الانبیاء ،فرق میان بهاء و جمال ،فرق میان صفت جلال و جمال.
همراهی صفات جمال و جلال در ادعیه
حالات و روحیات قلبی و استعدادهای اولیای الهی- به جز حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله که مظهر اسم جامع الهی است- یکسان نیست.
و خدا برای هر کدام، با اسم و صفتی که متناسب با حال همان ولیّ است، تجلّی می کند.
مثلاً برای حضرت یحیی علیه السلام -که دارای قلبی خاشع و خاضع و منقبض بود- پروردگار با صفت جلالش تجلّی نمود و عظمت، کبریا، قهر و سلطنت خود را به او نشان داد. از این رو حکمت او مختص است به جلالیه(17)، ولی تجلّی خدا برای حضرت عیسی علیه السلام با صفات جمالش بود.
روزی حضرت عیسی علیه السلام می خندید، یحیی علیه السلام به او اعتراض و عتاب کرد که:گویا از عذاب و مکر الهی در امانی!
عیسی علیه السلام جواب داد:
«گویا تو از فضل و رحمت الهی نا امید و مأیوسی!»
پس به آن دو وحی شد:
«أحبُّکما إلیّ أحْسنکما ظنّابی»(18)
خوش گمان تر باشد به من.
پس خداوند برای یحیی علیه السلام -به تناسب روحیات و حالات قلبیش- با صفت قهر و سلطنت تجلّی کرد و لذا به عیسی اعتراض و عتاب کرد.
و برای عیسی علیه السلام به تناسب نحوه نشو و نمایش و مقامات قلبیش با لطف و مهربانی تجلی کرده و به همان جهت آن چنان جواب داد.
آن وحی الهی که هرکدام خوش گمان ترید نزدم محبوب ترید به مناسبت سبق رحمت برغضب و ظهور محبّت الهی در مظاهر جمالش در اوّلین مرحله است. چنان که رسیده است: «یامن سبقت رحمته غضبَه»(19).
اشاره ای به شرح دعای سحر امام خمینی(ره)
اولین اثر امام در بیست و هفت سالگی
کتاب «مختصر فی شرح الدعاء المتعلق بالأسحار» که با ترجمه آقای فهری به نام «شرح دعای سحر» معروف شد اولین تألیف امام خمینی(ره) میباشد و تألیف آن به سال ۱۳۴۷ هجری قمری یعنی وقتی که از عمر امام (ره) فقط بیست و هفت بهار می گذشت برمی گردد.
فیلسوف معاصر مرحوم جلالالدین آشتیانی در مقدمه اش بر کتاب مصباحالولایة در مورد کتابهای عرفانی امام با نام بردن از سرّالصلوة، شرح دعای سحر و مصباح الهدایة به این نکته اشاره می کند .
امام این آثار را به زبانی تألیف نموده اند که به تعبیر ایشان جز خامه کمل از ارباب عرفان هیچ قلمی را توانایی آن نیست که این چنین آثاری که حق مطلب را ادا نماید به وجود آورد.
این نکته در زندگی امام جای تأمل جدی دارد که ایشان سالها پیش از آن که وارد مبارزه سیاسی شوند و حتی قبل از آن که به طرح مباحثی مانند ولایت فقیه بپردازند شرح دعای سحر را مینویسند.
تغییر و تحولات اساسیای که در عالم خارج به تعبیر خود ایشان با انفجار نور انقلاب اسلامی در دنیای خارج محقق شد، سالها قبل و در شروع نهضت و در اوان جوانی ایشان در وجودشان محقق شده بود.
کتاب شرح دعای سحر برای آشنایان به فلسفه و عرفان
شرح دعای سحر از امام خمینی(ره) عنوان یکی از هشتاد و پنج اثر به یادگار مانده از ایشان است و در کنار مصباحالهدایه، شرح حدیث جنود عقل و جهل، آداب الصلوة، سرِّالصلوة و تفسیر سوره حمد از مهمترین آثار عرفانی بجا مانده از ایشان است.
این اثر به زبان عربی نوشته شده است و مباحث مطرح شده در آن به گونهایست که آشنایان با اصطلاحات فلسفه و عرفان میتوانند از آن استفاده کنند.
انگیزهى امام خمینی از تألیف شرح دعای سحر
حضرت امام(ره) غرض از تدوین کتاب را چنین بیان مىدارند: «... از آنجایى که یکى از بزرگترین نعمتها بر بندگان و رحمت گسترده در میان اهل شهرها، دعاهایى است که از گنجینه هاى وحى و شریعت و حاملان دانش و حکمت نقل شده:
زیرا همین دعاهاست که رابطه معنوى میان خالق و مخلوق و رشته پیوند میان عاشق و معشوق است، و وسیلهاى است براى درآمدن به اندرون قلعه محکم، و چنگ زدن به آن دستاویز استوار و ریسمان پر توان ... پس خواستم که آن را از بعضى جهات به مقدار آمادگى خویش، با توانى اندک و آگاهى ناچیزى که دارم شرح کنم.»
عرفان و مجاهدت و سفارشات امام در جوانی
این مشی عملی امام در توجه به خودسازی در ایام جوانی موضوعی است که ایشان بعدها مکررا در توصیهها و دستورالعمل های اخلاقی عرفانی که دیگران از ایشان می خواستند به آن توجه می دادند.
در نامه‌ای که به فرزندشان حاج احمد آقا مینویسند، در مورد چگونگی استفاده از دوران جوانی، چنین سفارش می فرماید:
«عزیزم! از جوانی به اندازهای که باقی است، استفاده کن در پیری همه چیز از دست میرود؛ حتی توجه به آخرت و خدای تعالی.
از مکرهای بزرگ شیطان و نفس اماره آن است که جوانان را وعده طول عمر می‌دهد و تا لحظه آخر با وعدههای پوچ، انسان را از ذکر خدا و اخلاص برای او باز میدارد تا مرگ برسد و در آن حال، ایمان را اگر تا آن وقت نگرفته باشد، میگیرد.»
و در جای دیگری در چهل حدیث میفرماید:«تأثر قلبی و تصور باطنی در ایام جوانی بهتر حاصل می‌شود، زیرا که قلب جوان لطیف و ساده است و صفایش بیشتر است... پس شدیدالانفعال و کثیر القبول است.»
و در سرّالصلوة در این باره می‌گوید:«از مکائد بزرگ شیطان و نفس اماره آن است که جوان را وعده اصلاح و اصلاح در زمان پیری می‌دهد تا جوانی با غفلت از دست برود.
و به پیران وعده طول عمر می دهد و تا لحظه آخر با وعدههای پوچ، انسان را از ذکر خداوند و اخلاص برای او باز میدارد تا مرگ برسد... پس در جوانی که قدرت بیشتر داری به مجاهدت برخیز.»
تأثر قلبی و تصور باطنی در ایام جوانی بهتر حاصل می‌شود، زیرا که قلب جوان لطیف و ساده است و صفایش بیشتر است... پس شدیدالانفعال و کثیر القبول است.
امام شرح دعای سحر را از عرفان استادش میداند.
در بررسی آثار و اندیشههای عرفانی امام، به نام استاد عرفان ایشان، آیة الله شاه آبادی میرسیم به گونهای که برخی بزرگان شخصیت جامع امام را در سه بعد فقهی، سیاسی و عرفانی به ترتیب تحت تأثیر سه شخصیت معاصر ایشان یعنی آیةالله حائری، آیةالله مدرس و آیةالله شاه آبادی میدانند.
آیةالله شاه آبادی کسی است که امام در کتابهایشان با تعبیر روحی له الفداء از او یاد میکنند و در مورد ایشان می فرماید:(هیچ کس به اندازه من ایشان را نشناخته است، ایشان استاد بلامنازع این علم(عرفان) بود.
و در جایی دیگر می گوید: شیخ بزرگوار ما حقا حق حیات روحانی به اینجانب داشت که با دست و زبان، از عهده شکرش برنمی آیم.
کتاب شرح دعای سحر در همان سالی تألیف شده است که مرحوم شاهآبادی به قم آمدند و نوشتن این کتاب در اولین سال آشنایی امام با ایشان نشان می‌دهد که امام قبل از آیةالله شاهآبادی فلسفه و عرفان خوانده بودند و استاد دیده بودند.
درک و لذت بهشتی اهل سحر
یکی از مشایخ ارباب معرفت رضوان الله علیه می فرمود: جرعه آبی که در بهشت نوشیده می شود همه لذتها را داراست. از لذت هایی که به گوش درک می شود، مانند انواع موسیقی و آهنگ های دلنشین، و لذت هایی که با چشم درک می شود.
از دیدن صورتهای زیبا و سایر رنگها و شکلها، و بقیه حواس نیز به همین قسم بهره مند میشوند و لذت میبرند، حتی شهوت مقربت و همبستر شدن را نیز در نوشیدن آب احساس می کند، به طوری که هر یک از این لذتها به طور جداگانه درک می شوند.
و از یکی از اهل نظر (رحمةالله علیه) شنیدم که میگفت مقتضای این که ملکات در نشئه آخرت مجسم شود و بروز نماید، آنست که بعضی از مردم به صورتهای گوناگون محشور می شوند.
در عین حال که مثلا به صورت خنزیر است، به صورت موش و سگ نیز هست و پیداست که این امور به واسطه آنست که ظرف وجود به واسطه نزدیک بودنش به عالم وحدت و تجرد و منزه بودنش از تزاحم عالم طبیعت و هیولی، وسعت بیشتری دارد.(20)
نتیجه:
در شرح و تفسیر دعای سحر نکات زیر قابل توجه می باشند.
1- آثار عرفانی حضرت امام راحل ازجمله همین شرح دعای سحر کاملاً تحت تأثیر تعلمیات استادش مرحوم شاه آبادی بوده است.
2-شرح دعای سحر هم چنان که از نامش پیدا است شرح عرفانی دعای معروف مباهله(2) است
3-آغاز و انجام دعای سحر با اسم «الله» است. که داری فلسفه و نکات عرفانی است.
4- همه ی اسمای الهی، جزو مظاهر اسم اعظم هستند. در دعای سحر اسم اعظم بنابر نظر معصوم وجود دارد.
5 در دعای سحر اجابت از اسم اعظم درخواست شده است، زیرا که همان اسم اعظم است که مجیب، حافظ مراتب، مانع از رهزنان و وسوسه گران است .
پی نوشت:
1.بحارالانوار، جلد 74، صفحه 159، حدیث 48
2. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۷ق، ص۳۴۵.
3.مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۹۰ـ۹۲.
4.قمی، مفاتیح الجنان، دعای سحر معروف، ص۳۳۱ (در بخش اعمال ماه رمضان، قبل از دعای ابوحمزه ثمالی).
5. شرح دعاءالسحر، خطبة الکتاب، ص 5.
6. شرح دعاءالسحر، خطبة الکتاب، ص 5.
7. مقدمه کتاب آفاق نیایش(شرحی بر دعای سحر)، ص19-20
8.پیشگفتار کتاب آفاق نیایش(شرحی بر دعای سحر)، ص14-15
9.سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۷ق، ص۳۴۵.
10. همان
11.رجوع کنید به: طوسی، مصباح؛ کفعمی، مصباح و بلدالامین؛ در ضمن اعمال روز مباهله
12.سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۷ق، ص۳۴۵.
13. فهرست مطالب کتاب، ص5-11
14.قمی، مفاتیح الجنان، دعای سحر معروف، ص۳۳۱ (در بخش اعمال ماه رمضان، قبل از دعای ابوحمزه ثمالی).
15.تهرانی، الذریعه، ۱۳۷۸ق، ج۱۳، ص۲۴۸.
16. شرح دعای سحر، ص 9.
17. فصوص الحکم، فص 5، 20، 27.
18. فیه مافیه، ص 48.
19. علم الیقین، ج1، ص57؛ اصول کافی ج2، ص529، کتاب الدعاء باب «القول عندالاصباح و الامساء» حدیث 20.
20.برگرفته از در طواف خورشید(زندگینامه آیت الله شاه آبادی)/ محمدرضا رمزی.
منابع:
https://makarem.ir/compilation/Reader.aspx?pid=61829&lid=0&mid=12169&catid=0
https://iqna.ir/fa/news/1817943
https://fa.wikishia.net/view
https://fa.wikinoor.ir/wiki
https://fa.wikifeqh.ir
