ولادت امیر مؤمنان (علیه السلام) در کعبه از دیدگاه شیعیان قطعی و متواتر است و این که کسی غیر از آن حضرت در داخل خانه کعبه به دنیا نیامده نیز اجماعی است.
با توجه به شهرت این جریان در منابع دینی و بیان این سوال که چه دلیلی داشته است که تولد در کعبه صورت بگیرد. به ذکر مطالبی در این موضوع می پردازیم.
هرچند کشف اسرار الهی وآنچه که جنبه قدسی ولاهوتی دارد فراتر از استعداد بشری است ولی با تامل در گزارش می توان به برخی از این اسرار دست یافت که در اینجا اشاره خواهیم داشت:
تولد امام علی (ع) یکی ازمشهورترین گزارش‌های تاریخی است که از آغاز نگارش تاریخ اسلام تا کنون توسط محققین و نویسندگان اهل سنت و شیعه مورد تأکید قرار گرفته است.
در این مقاله به چرایی و ادله تولد حضرت علی (ع) ودر اینکه راز و فلسفه این تولد استثنایی در داخل خانه خدا (کعبه مکرمه) چه بوده است؟ به بعضی ادله های های تاریخی و روایی و اجماعی اشاره می کنیم.
عوامل و دلیل های تولد حضرت علی علیه السلام در کعبه
دلیل میلاد حضرت علی (ع) در داخل کعبه بخاطر ویژگیها و فضلیت های حضرت علی (ع) و ویژگیها و فضلیت ها ی مادرش فاطمه بنت اسد سلام الله علیها می باشد. که به بعضی از آنها اشاره خواهیم کرد.
1- تولد حضرت علی(ع) درکعبه بخاطرعارفه و موحد بودن فاطمه بنت اسد سلام الله علیها
در شرایطی که عموم مردم جزیرة العرب بت پرست بودند، این بانوی شایسته نه تنها موحد بود بلکه عارفه ای بود که با توسل خویش به کعبه، نه تنها دیوارکعبه برایش شکافته شد و در در ون کعبه زایمان نمود.
بلکه در مدت چهار روزه توقف در داخل کعبه از مائده آسمانی تناول می کرد، از همین رو در گزارش تاریخی آمده است:چون روز چهارم شد فاطمه از همان مکان بیرون آمد و علی را روی دست داشت و به مردم گفت:
«خدای تعالی مرا بر زنان پیش از خود، برتری بخشید، زیرا آسیه دختر مزاحم، خدا را در مکانی پرستش کرد که جز به صورت اضطرار و ناچاری نمی‌بایستی پرستش می‌نمود، و مریم دختر عمران، نخله خشکی را حرکت داد، تا از آن رطب تازه خورد.
و من داخل خانه خدا شدم و از میوه بهشتی خوردم؛ و چون خواستم از خانه بیرون آیم هاتفی ندا کرد: فاطمه نام این مولود را علی بگذار که خدای علی اعلی فرماید:
من نام او را از نام خود جدا کردم و به ادب خود ادب آموختم و من بر مشکلات علم خویش او را واقف ساختم و اوست کسی که بتها را در خانه من می‌شکند و او است کسی که بر پشت بام خانه ام اذان بگوید و مرا تقدیس کند. وای به حال کسی که او را دشمن داشته و نافرمانیش کند(1)
2- تولد حضرت علی (ع) در کعبه بخاطر فاطمه بنت اسد (س) مادر ثانی پیامبر (ص) است
فاطمه بنت اسد تنها مادر امام علی علیه السلام است که فرزند آسمانی در دامنش تربیت کرده است بلکه او بانوی بلند مرتبه ای است که همراه همسرش ابوطالب سرپرستی پیامبر گرامی اسلام را از سن ۸ سالگی به عهده داشتند که درگزارش تاریخی آمده است:
«از آنجا که پیامبر اسلام در کودکی، پدر، مادر و جدش را از دست داد، از ۸ سالگی تحت سرپرستی ابوطالب درآمد. فاطمه بنت اسد به عنوان همسر ابوطالب در سرپرستی رسول خدا(ص) شریک بود.
مهربانی فاطمه بنت اسد نسبت به پیامبر(ص) چنان بود که پس از درگذشت وی، پیامبر(ص) فرمود: «امروز مادرم وفات کرد.» و او را در پیراهن خویش کفن کرد و در قبرش فرود آمد و در لحد او خوابید، و چون به او گفتند:
ای رسول خدا! برای فاطمه سخت بی‌تاب گشته‌ای!» گفت: «او به‌راستی مادرم بود، چه کودکان خود را گرسنه می‌داشت و مرا سیر می‌کرد، و آنان را گردآلود می‌گذاشت، و مرا شسته و آراسته می‌داشت، راستی که مادرم بود».نیز نقل است که فرمود: از ابوطالب، کسی چون فاطمه به من نیکی نکرد.(2)
3- تولد حضرت علی (ع) در کعبه بخاطر برتری کعبه بر بیت المقدس
وقتی صعصعة بن سوهان ازامام علی علیه السلام پرسید مقام شما بالاتراست یا عیسی بن مریم حضرت درپاسخ فرمودند:
«به اذن و قدرت پروردگار، وقتی جبرئیل در گریبان مریم دمید، او حامله شد و زمانی که موقع وضع حملش رسید به مریم وحی شد که: «از خانه بیت المقدس بیرون آی ، این خانه محل عبادت است نه محل ولادت و زایشگاه:اخرجی عن البیت فإنّ هذه بیت العبادة لا بیت الولادة».
به همین دلیل از بیت المقدس بیرون رفت و عیسی در بیابان خشکیده ای متولد شد. اما وقتی مادر من ـ فاطمه بنت اسد ـ درد زاییدن گرفت در وسط کعبه به مستجار کعبه متوسل شد و گفت:
بارالها بحق این خانه کعبه و بحق کسی که این خانه را بنا نهاده است، درد زایمان را بر من سهل و آسان گردان. در همان وقت دیوار کعبه شکافته شد و مادرم فاطمه با ندای غیبی به داخل خانه راه یافت، من در همان خانه کعبه متولد شدم.
بنابراین چون مکه معظمه بر بیت المقدس برتری دارد و مریم از زادن عیسی در بیت المقدس ـ مکانی پائین تر از مکه ـ نهی شد; ولی مادر علی(علیه السلام)، برای زادن او به درون کعبه ـ مکانی برتر از بیت المقدس ـ دعوت شد، بدین جهت روح، نفس و بدن او از عیسی پاکیزه تر است.(3)
4- تولد حضرت علی (ع) در کعبه بخاطر دومین زن مسلمان( فاطمه بنت اسد)
در فضیلت فاطمه بنت اسد همین بس که دومین زن و یازدهمین فرد مسلمان، و از نخستین زنا نی بود که به پیامبر اسلام (ص) ایمان آورد، وهمچنین ازنخستن زنانی است که با علی(ع) از مکه به مدینه هجرت کرد، ازهمین رو امام صادق(ع) می فرماید:
«فاطمه بنت اسد، مادر امیرالمؤمنین(ع)، نخستین زنی بود که با پای پیاده از مکّه به مدینه به سوی پیامبر(ص) هجرت کرد او از نیکوکارترین مردم به رسول خدا بود .
و همچنین اولین زن بیعت کننده باپیامبر (ص)پس از فتح مکه، وان هنگامی که پیامبر(ص) بر کوه صفا قرار گرفته بود و از مردان بیعت می‌گرفت، زنان مکه که ایمان آورده بودند برای بیعت خدمتش آمدند.
در این زمان آیه ۱۲ سوره ممتحنه نازل شد که خطاب به پیامبر(ص) می‌فرماید: «ای پیامبر! هنگامی که زنان مؤمن نزد تو آیند و با تو بیعت کنند که چیزی را شریک خدا قرار ندهند، دزدی و زنا نکنند.
فرزندان خود را نکشند، تهمت و افترایی پیش دست و پای خود نیاورند و در هیچ کارشایسته ای مخالفت فرمان تو نکنند، با آنها بیعت کن و برای آنان از درگاه خداوند آمرزش بطلب که خداوند آمرزنده و مهربان است. (4)
5- تولد حضرت علی(ع)، در کعبه بخاطر قداست فاطمه بنت اسد(س) تزد رسول خداست
ان چنان صاحب فضیلت شدوقتی در سال چهارم هجری و در مدینه از دنیا رفت؛رسول خدا(ص) با پیراهن خودش او را کفن کرد و فرمود: «جبرئیل به من خبر داد که او اهل بهشت است و خداوند به هفتاد هزار فرشته امر کرده که براو دعا بخوانند.
سپس بر بدن فاطمه نماز میت خواند. پیامبر (ص) در تشییع جنا زه او شرکت کرد تا به قبرش در قبرستان بقیع رسید.پیامبر (ص) داخل قبر شد و در آن دراز کشید، آنگاه برخاست و جنازه را با دست خود گرفت و درون قبرگذاش گذاشت.(5)
6- دلیل تولد حضرت علی (ع) در کعبه از منظر امام باقر(ع)
امام باقر(ع) از امام سجاد(ع) این‌گونه نقل می‌کند: «با پدرم در کنار قبر جدّمان پیامبر خدا(ص) نشسته بودیم و زیارت می‌کردیم و زنان فراوانی هم آنجا بودند که یکی از آنان به سمت ما آمد. من از او پرسیدم: تو کیستی؟
گفت: من زیده دختر قریبه بن عجلان از قبیله بنی ساعده هستم. به او گفتم: آیا چیزی داری که برای ما بازگویی؟ گفت: آری! مادرم ام عماره، برایم نقل می‌کرد: روزی در میان زنان عرب بودم که ابوطالب، دلتنگ و غمگین، پیش آمد.
به او گفتم: ای ابوطالب! تو را چه شده است؟ گفت: همسرم فاطمه بنت اسد، در اوج درد زایمان است. سپس دستانش را [از ناراحتی] بر صورتش نهاد. در این میان، محمد(ص) آمد و به ابوطالب فرمود: ای عمو! چه شده است؟
گفت: فاطمه بنت اسد، از درد زایمان ناله می‌کند. پس محمد(ص)، دست ابوطالب را گرفت و به همراه فاطمه، به سوی کعبه آورد و فاطمه را در کعبه نشاند و فرمود: با اتکا به نام خدا، بنشین.
پس دردش گرفت و پسری خندان و نظیف و پاکیزه به دنیا آورد که به زیبایی‌اش ندیده‌ام. پس ابوطالب او را علی نامید و پیامبر(ص) او را تا خانه فاطمه برد. پس امام سجاد(ع) گفت: به خدا سوگند، تاکنون چیزی نشنیده‌ام، مگر آن‌که این سخن از آن، نیکوتر بود.(6)
7- دلیل تولد حضرت علی(ع) در کعبه از منظر امام صادق(ع)
امام صادق(ع) از پدرانش چنین نقل می‌کند: عباس بن عبدالمطلب و نَوْفَل بن قَعْنَب در میان بنی‌هاشم و در جوار کعبه نشسته بودند. فاطمه بنت اسد آمد و درد زایمان او را گرفت.
این دو نقل می‌کنند که دیدیم دیوار پشتی کعبه باز شد و فاطمه وارد آن شد. در خانه نیز بسته شد. سپس شکاف دیوار به هم آمد و چسبید. رفتیم که در را باز کنیم تا زن‌ها داخل خانه بروند، ولی نتوانستیم.
فهمیدیم که این کار از جانب خداست. فاطمه سه روز در آنجا ماند و همه‌جا سخن از او بود. بعد از سه روز، باز هم همان‌جا شکافته شد و فاطمه بیرون آمد. و علی(ع) روی دست‌های او بود. و گفت: در این سه روز از میوه‌های بهشت تغذیه می‌کردم.(7)
8- دلیل تولد حضرت علی(ع) در کعبه بخاطرحرمت کعبه و آسان شدن زایمان
یزید بن قعنب می‌گوید: من با عباس بن عبدالمطلب و گروهی از قبیله عبدالعزی، روبه‌روی کعبه نشسته بودم که ناگاه، فاطمه بنت اسد، جلو آمد. او در ماه نهم بارداری به علی(ع) بود و درد زایمانش آغاز شد گفت:
پروردگارا! من به تو و پیامبران و کتابهای آمده از سوی تو، ایمان دارم و سخن جدم ابراهیم خلیل را تصدیق می‌کنم و اینکه او خانه کهن و آزاد را [برای عبادت همه مردم] ساخت. پس به حق بنا کننده این خانه و به حق فرزندی که در شکم دارم، زایمانم را بر من آسان گردان!
9- دلیل تولد حضرت علی در کعبه حضور زنان مطهره درکنار فاطمه بنت اسد
روایات متعددی با سندهای بسیار، وجود دارد و احادیث در این زمینه متواتر است،در این میان مشهور آن است که: همین که فاطمه بنت اسد درون کعبه قرار گرفت چهار بانو نزد او آمدند .
در حالی که لباسی همچون حریر سفید بر تن داشتند وعطری خوش تر از مشک ناب از آنان شنیده می شد.آنان چهار زن حوا ومریم و آسیه ومادر موسی علیهن السلام بودند. بودند. اینان از طرف خداوند برای کمک در ولادت امیرالمومنین(ع) فرستاده شدند.
چرا که نباید زنان ناپاک مکه در ولادت چنین مولود مطهری حضور داشته باشند. آنان روبه فاطمه بنت اسد کردند وگفتند:((السلام علیک یا ولیه الله)):((سلام بر تو ای بانویی که از اولیای خدا هستی.))
فاطمه جواب سلام آنان را داد.آنگاه زنان بهشتی برابر او نشستند درحالی که هر یک ظرف عطری از نقره در دست داشتند. بعد از تولد حضرت حوا تازه مولود را از زمین برداشت ودر آغوش گرفت.
علی (ع) گاهی به صورت او انداخت وبا بیانی رسا گفت:سلام بر تو ای مادر! حوا در پاسخ گفت:سلام بر تو پسرم!حضرت پرسید:پدرم((آدم))چه می کند؟پاسخ داد:در جوار پروردگار غرق در نعمت های اوست.
حضرت مریم نزدیک آمد ودر حالی که ظرف عطری همراهش بود علی (ع)را از آغوش حوا گرفت.مولود کعبه نگاهی به روی مریم کرد وگفت:سلام بر تو خواهرم!گفت:سلام بر تو برادرم!
پرسید:عمویم چه می کند؟گفت:خوب است وبه تو سلام رسانده است.آنگاه مریم با عطری که همرا داشت نوزاد را معطر نمود.سپس حضرت آسیه علی(ع)را در آغوش گرفت واو را در پارچه ای که همراه داشت پیچید.(8)
10- دلیل تولد حضرت در کعبه سند آشکار برحقانیت وفصلیت امام علی (ع)
راز و سر دیگر تولد امام علی علیه السلام در داخل کعبه ازاین جهت بود که سند آشکار برحقانیت وفصلیت وی باشد که هیچ یک از اصحاب رسول الله صلی الله علیه وآله ازآن برخوردار نمی باشند.
از همین روست که:« آلوسی ازعلماء اهل سنت بعد از نقل جریان تولد حضرت در کعبه تعبیر لطیفی دارد که عین عبارت او آورده می‌شود که گفته است:
«سبحان من یضع الاشیاء فی مواضعها و هو احکم الحاکمین». یعنی منزه است خداوندی که هر چیزی را در جایگاهش قرار می‌دهد و او بالاترین حکم کنندگان است.(9)
11- دلیل میلاد حضرت علی در کعبه مریم ثانی بودن فاطمه بنت اسد (س)
از مناجات فاطمه بنت اسد سلام الله علیها می توان به این حقیقت رسید که وی مریم ثانی بود که روحیه قد سیه اش موجب چنین کرامت بی نظیر شد چراکه درگزارش امده است درحالی که درد زایمان داشت کنار کعبه آمد واینگونه مناجات کرد :
رَبِّ اِنّی مُؤمَنِةٌ بِکَ و بما جاءَ مِن عِندِکَ مِن رُسُل و کُتُب و اَنّی مُصَدِّقَةٌ بِکَلامِ جدیّ اِبْراهیم الخَلیل و انَّه بنی البیت العتیق؛ فَبِحقِ الذَّی بنی هذا البَیْتِ و بِحَقَ الْمُولوُدِ الذَّی فی بَطْنی لما یسرت علی ولادتی.(10)
پروردگارا! من به تو و پیامبران و کتابهای آسمانی تو، ایمان آورده ام و سخن جدم ابراهیم را پذیرفته ام و بی تردید خانه تو با دستان او ساخته شده است. خداوندا! به حق آن کسی که این خانه را بنا کرد و به حق جنینی که در رحم دارم، ...
12- دلیل تولد حضرت علی برتری فاطمه بنت اسد برهمه زنان پیش از خود
فاطمه پس از چهار روز بیرون آمد، در حالی که امیر مؤمنان را در دست داشت. گفت: من بر همه زنان پیش از خود، برتری یافتم؛ چون آسیه دختر مزاحم، خدا را پنهانی در جایی عبادت کرد که خدا عبادت در آنجا را جز از روی اضطرار دوست نمی‌دارد،.
و مریم دختر عمران، درخت خشکیده خرما را تکان داد تا از آن، خرمای تازه بخورد، ولی من به درون خانه حرمت‌دار خدا رفتم و از میوه‌ها و روزی‌های بهشتی خوردم.
13- تولد حضرت علی(ع) در داخل کعبه بخاطر تجلی اسماء الحسنای الهی
راز ولادت امیرمؤمنان علیه السلام در درون خانه کعبه این است که مردم در حال نماز رو به کعبه باشند و صورت دل را به سوی امامت امامان معصوم و در رأس آنها أمیرمؤمنان داشته باشند و هرگز از یاد نبرند.
تا مسلمین که پنج بار به هنگام نماز توجه به کعبه می نمایند، توجه به امام علی علیه السلام نمایند که مظهر و تجلی اسماء الحسنای الهی است و توجه به ان اسوه قراردادن مسلک و رفتار در زندگی فردی و اجتماعی است.
14- زیرا قلب خانه خدا و توحید از ولایت و امامت تشکیل شده است
یکی از رمز و رازش این است که بدانیم قلب خانه خدا و توحید را ولایت و امامت علی تشکیل می دهد. در منابع روایی اِشاراتی به این مطلب شده است، از جمله:
در دعوت نامه ابوطالب از مردم برای ولیمه حضرت علی علیه السلام می خوانیم: « «وَقالَ هَلُمُّوا وَطَوِّفُوا بالبَیْتِ سَبْعا وَادْخُلُوا وَسَلِّموا عَلی عَلیٍّ وَلَدِی (13)
گفت: مردم! بیایید و هفت بار دور خانه طواف کنید، [آن گاه] داخل [خانه من] شوید و بر فرزندم علی سلام کنید.»
15- تولد حضرت علی (ع) در کعبه امری بی سابقه بوده و تکراری نبوده است:
با توجه به اینکه تولد در کعبه امری بی سابقه بوده و تکراری نبوده است، و حتی خداوند به حضرت مریم(علیه السلام) با آن همه جلالت اجازه نداده است که در مسجد الاقصی وضع حمل نماید و نهایتا زیر یک نخل خرما حضرت عیسی(علیه السلام) را به دنیا آورد:
«فَحَمَلَتْهُ فَانتَبَذَتْ بِهِ مَکاَنًا قَصِیًّا* فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلىَ جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ یَالَیْتَنىِ مِتُّ قَبْلَ هَاذَا وَ کُنتُ نَسْیًا مَّنسِیًّا»(13)، آیا تولد علی بن ابی طالب(علیه السلام) در کعبه فضیلت نخواهد بود؟!
16- محل تولد حضرت علی (ع) و شکاف کعبه نشانه ای الهی است:
نکته قابل تامل دیگر اینکه، چطور یک اثر پا در کنار خانه خدا احترام و ارزش خاص دارد، و خدا در قرآن به بزرگی و به عنوان یکی از نشانه های روشن خود در کعبه از آن یاد می کند .
«فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ»(14)، اما محل تولد یک ولی خدا و محل شکاف برداشتن دیوار کعبه به معجزه الهی، نمی تواند یک امر ارزشمند و یک نشانه الهی باشد؟!
17- تولد اولیاء الهی امری مهم و قابل توجّه است
قطعا تولد اولیاء الهی امری مهم، با عظمت و مبارک است، زیرا در قرآن به روز تولد اولیاء الهی سلام داده شده است، «وَ سَلامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا»(15)؛ و در هنگام تولد اکثر اولیاء الهی اتفاقاتی منحصر بفرد رخ داده است که نشانی از بزرگی و فضیلت ایشان است.
مثلا هنگام تولد رسول خدا(صلی الله علیه وآله) اتفاقات عجیبی رخ داد، از جمله بتها به رو بر خاک افتادند، طاق کسری شکست، دریاچه ساوه خشک شد، آتشکده فارس پس از هزار سال خاموش گشت،
یا حضرت عیسی(علیه السلام) در همان نوزادی تکلم نمود، یا حاملگی مادر حضرت موسی(علیه السلام) و تولد ایشان به امر الهی و به طرز معجزه آسایی از فرعونیان مخفی ماند و بعد از تولد نیز به امر الهی به آب انداخته شد، و نهایتا توسط خود فرعون و در کاخ او بزرگ شد.
حضرت علی(علیه السلام) نیز در هنگام تولد، دیوار خانه خدا برای ورود مادر بزرگوارشان به درون کعبه، شکافته شد.
نتیجه:
در پایان پاسخگویی به سوال چرا امام علی علیه السلام تنها مولود کعبه بوده است. چند نکته یاد آور می شویم.
1. برخی تولدشان همانند مرگشان نفرت انگیز است. همانند حجاج بن یوسف ثقفی که وقتی متولد شد از هیچ پستانی شیر نخورد؛ ولی هنگامی که جامی از خون را آوردند، خورد و همه حدس زدند چه خون آشامی خواهد بود.
برخی تولدشان عادی است، ولی مرگشان افتخارآفرین است همه ذهن ها و فکرها را متوجه ماندگاریشان می کنند؛ همچون شهیدان والامقام؛ ولی امام علی علیه السلام تولد و مرگش هردو استثنایی، تماشایی و موجب فخر عالم هستی است.
2- مسیح بن مریم در بیابان خشکیده متولد شد؛ ولی امیرمؤمنان داخل کعبه متولد شد.
4-در شرایطی مردم جزیرة العرب، از دین حنیف ابراهیمی فاصله گرفته درکنار کعبه مناجات و توسل پیداکرد و رکن یمانی به رویش باز شد.
5.آنگاه که مریم در بیابان خشک و سوزان قرار گرفت او گفته شد از درخت خرما رطب تازه بخورد.
6- ولی فاطمه بنت اسد سه روز داخل کعبه ماندند و از مائده اسمانی که نیاز به دفع ندارد استفاده کردند .
7-چون تولدش در (بیت الله ) بود نامش را نیز از نام خودش مشتق کرد و او را (علی (ع)) نامید.
پی نوشت:
1.امالی صدوق ص۱۹۵، مستدرالصحیحین نیشابوری، ج۳، ص۵۵۰،
2.تاریخ یعقوبی، ص۴۹ ترجمه آیتی، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۹۴.
3.اللعمه البیضاء، ص۱۲۱.
4.المیزان، ج ۱۹، ص.۲۴۶.
5.کنزالعمال، ج۶، ص۲۲۸، تذکرة الخواص، ص ۱۰.
6. الطرائف فی معرفه مذاهب الطوائف، ج ۱، ص ۱۶.
7.الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۱۷۱.
8- بحار الانوار ج ۳۵، ص۱۳ ح ۱۲، روضه الواعظین ص ۸۰.
9.شرح قصیده عبدالباقی افندی، ص1.
10. بحار، ج۳۵، ص۸،ح ۱۱.
11.علل الشرائع، ج۱، ص۱۳۱.
12.بحار، ج35، ص18؛ ذیل حدیث 14.
13. قرآن کریم، سوره مریم، آیات22و23.
14. قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه97.
15. قرآن کریم، سوره مریم، آیه15.
منابع:
https://www.makarem.ir/main.aspx?typeinfo=44&lid=0&mid=408652&catid=-2
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/01/22/1376344
https://www.hawzahnews.com/news/94610
https://www.hawzahnews.com/news/94610
https://www.isna.ir/news/1400112620307
https://qom.iqna.ir/fa/news/4118816
