مراقبه، محاسبه و تفکر

مراقبت از خود
 

حديث امام صادق عليه السلام فرمود: «هر کسي محافظت کند قلبش را از غفلت، و نفسش را از شهوت، و عقلش را از ناداني ، نام او در دفتر بيدارارن وارد مي شود. همين طور هر کس محافظت کند عملش را از هوا پرستي، و دينش را از بدعت، و مالش را از حرام، پس او از گروه صالحان است.»(1)
حکمت بر خويشتن ستم مکن تا خداي تعالي ستم از تو باز دارد.(2)

حساب کشي از نفس
 

حديث و نکته پيغمبر(ص) گفت: «زِنُوا اَنفُسَکُم قَبلَ اَن تُوزَنُوا و حاسِبوُا اَنفُسَکم قَبلَ اَن تُحاسَبُوا؛ خودتان را بسنجيد پيش از آنکه شما را بسنجند و از خود حساب بکشيد پيش از انکه از شما حساب کشند.» پس بنده هر دم خويشتن را ببايد سنجيدن، تا شکر نعمت هاي خداي - تعالي - چگونه گزارده است و فرمان وي چگونه به جاي آورده است و از نهي هاي وي چگونه دوراست؛ و جماعتي چنين گفتند که ميزان، ظاهر و باطن است، هر گاه که ظاهر با باطن يکي است ترازو درست است و اگر مخالف آمد کار با خطر است. و جماعتي اندر باب ترازو اشارت کردند به ترازوي دنيا که بنده بايد داد دهد و داد ستاند(3)

اهميت محاسبه
 

حکمت اي عزيز، در خبر است که هيچ کس از متقيان و رستگاران نيست تا آن گاه که به حساب نفس خود نپردازد و خوردني و نوشيدني و پوشيدني خود را بداند که از کجاست و چراست و چه مقدار است(4)
حکايت ابن الصمّه از بزرگان بوده است. حساب عمر خويش بکرد، شصت سال بود، و حساب روز بگرفت، بيست و يک هزار و پانصد روز بود. گفت:«آه! اگر روزي يک گناه بيش نيست، از بيست و يک هزار و پانصد گناه چون وا رهم! خاصه که روزهايي بوده است که هزار گناه بوده است.» پس بانگي بکرد و بيفتاد، فردا رفتند تا بگيرندش، مرده بود. وليکن آدمي بدان دليل آسوده خاطر است که حساب خويش بر نمي گيرد، اگر به هر گناهي که بکند سنگي در سراي خويش افکند به مدتي اندک سراي پر سنگ شود(5)

زمان محاسبه
 

توصيه بنده را به آخر روز، وقت خفتن، ساعتي باشد که با نفس خويش حساب تمام روز بکند تا سرمايه از سود و زيان جدا شود.و سرمايه، واجبات است و سود، مستحبات و زيان گناهان و نافرماني ها. و چنان که با شريک حسابِ دقيق کند تا بر وي غبن نرود، بايد که با نفس خويش احتياط بيش کند، که نفس، درد و مکار و بسيار حيلت است و غرض خويش در نزد تو طاعت نماياند تا پنداري که آن سود است، ممکن است که زيان باشد، بلکه در همه حلال ها بايد که حساب باز خواهد، که «چرا کردي و براي چه کردي؟» پس اگر ناتوان بيند بر نفس خويش، غرامت از وي طلبد کند(6)

تفکر و اهميت آن
 

نکته و حديث تفکر آينه نيکي ها، کفّاره گناهان، روشني قلب، وسعت خُلق، رسيدن به اصلاح امور اخروي، آگاهي بر عاقبت امور و موجب فزوني علم است. تفکّر خصلتي است که براي بندگي خدا نظير آن وجود ندارد.
رسول خدا (ص) فرمود: «يک ساعت انديشيدن از يک سال عبادت برتر است».(7)

عبرت گيري، ثمره تفکر
 

حديث امام صادق عليه السلام فرمود: «عبرت بگير از آنچه از دنيا گذشته است، آيا چيزي از آن براي کسي مانده است، يا کسي از شريف و حقير و غني و فقير و دوست و دشمن در دنيا جاويد مانده است؟ پس آنچه در آينده در دنيا روي مي دهد به گذشته شبيه تر است از آب به آب».
رسول اکرم (ص) فرمود:«کافي است مرگ براي پندگيري، و عقل براي راهيابي، و تقوا بر اي توشه، و عبادت براي اشتغال، و خدا براي اُنس گيري و قران براي بيان». ( 8)

پی نوشت ها :
 

1ـ چراغ راه دينداري (بازنويسي مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة)، ص33
2ـ نصيحة الملوک، ص101
3ـ شرح التعرُّف، ج2، ص530
4ـ حُسن دل، ص131
5ـ کيمياي سعادت، ج2، ص493
6ـ همان.
7ـ چراغ راه دينداري (باز نويسي مصباح الشريعة و مفتاح الحقيقة)، ص72
8ـ همان، ص71
 

منبع:گنجينه ش 81