سيرى در ديوان طاقديس (5)

صوفى‏گرى در طاقديس
 

در هر زمانى، فرقه گرايى و فرقه سازى و طرح انديشه‏هاى انحرافى در جهت تضعيف عرصه‏هاى حق و گمراه كردن مردم و پراكنده ساختن آن‏ها از گرد شمع حق، معمول بوده است. در زمان علامه نراقى، دو مسئله در باب تضعيف مكتب حق، مورد ترويج دين ستيزان بود: يكى، ترويج صوفى گرى و ديگرى، ترويج مكتب اخبارى گرى. علامه در مقابل اين هر دو، سخت‏به مبارزه پرداخت.
هيچ دانى چيست صوفى مشربى
ملحدى، بنگى، مباحى مذهبى
قيد شرع از دوش خود افكنده‏اى
كهنه انبانى ز كفر آكنده‏اى
گربه سان سر بر سر زانو نهد
چون كند غافل به دنبه برجهد
من ندانم چيست اين صوفى‏گرى
كش سراسر حقه‏اش چون بنگرى
نيست در آن‏جا يكى مرد سره
مى‏نبينى كارهى در آن كره
گم كنى هر ورشكسته تاجرى
يا ز كار افتاده‏اش خر فاجرى
يا ز منصب عزل گشته عاملى
يا شكم پرور گدايى كاهلى
يا لتتبازى ز هر در رانده‏اى
يا به كنج مدرسه وامانده‏اى
در ميان صوفيانش بازجو
چرسش اندر كيسه بنگش در گلو
راه و رسم صوفيان خواهى تمام
حلق و جلق و دلق باشد والسلام (66)

انتظار در طاقديس
 

انتظار و توجه دادن مردم به امام در پس پرده، يكى از مسائل مورد نياز تاريخ بشرى است‏به طورى كه هرگز تاريخ بشرى از چنين مسائلى مبرا و بركنار نبوده است. مفسران در ذيل آيه: «فبشرهم بايام الله‏» مى‏نگارند: يكى از ايام الله مورد بشارت، يادآورى روز طلوع خورشيد پنهان و روز ظهور امام در پس پرده غيبت است.
علامه از عشاق ديده بر در است. او به راه تجلى آن نور برتر در پس پرده غيب چشم دوخته است. وى در طاقديس همواره سخن از امير كاروان دارد كه از تير رس چشمان ظاهر بين دور است.
دور گشتم گم شد آواز جرس
اى امير كاروان فرياد رس
اى امير كاروان واپسين
اى وجودت لنگر چرخ و زمين
اى دليل راه هر گم كرده راه
بى‏پناهان جهان را تو پناه
اى تو سالار زمين و آسمان
پادشاه دوره آخر زمان
من يكى وامانده از كاروان
در عقب افتاده، لنگ و ناتوان
اى شبان مهربان بنگر به دشت
يك بز لاغر جدا از گله گشت
دور او بگرفته گرگان بى شمار
حمله بر وى آورند از هر كنار
رحمتى كن اى شبان مهربان
اين بز لاغر ز گرگان وا رهان
اى امين حق شه دنيا و دين
اى تو خيرالمرسلين را جانشين
نك صفايى بنده درگاه تست
افسر فخرش ز خاك راه تست
خود غلام تست اى سلطان راد
زادگانش بندگان خانه زاد
التفاتى كن به سوى اين غلام
نام او بس باشد او نبود تمام
از كرم كن خانه زادان را قبول
چاكرانند از فروع و از اصول
التفاتى از تو خواهم والسلام
تا كنم نقل زليخا را تمام (67)
اى امام عهد و سلطان زمان
اين جهان را پادشاه و پاسبان
اى امير كاروان واپسين
اى وجودت لنگر چرخ و زمين
يك نظر كن سوى واپس ماندگان
يك نظر دارند از تو آرمان (68)
علامه در بيان اشتياق به تشرف «سر من راى‏» و استمداد از امام عصر (عج) چنين مى‏سرايد:
گو مبارك بى دليلى كز نراق
محفل ما را كشد سوى عراق
ناقه راند روز و شب با صد شعف
تا فرات و فاخريات نجف
ساربانا خاطر ما شاد كن
ساز راه كوفه و بغداد كن
سامرى گشتم ز شوق سامره
كو رفيقى تا بسازم ساز ره
سامره جان باشد و تن اين جهان
گشته جان اين جهان آن جا نهان
سامره فانوس و من پروانه‏ام
در هواى شمع آن ديوانه‏ام (69)

حماسه عاشورا در طاقديس
 

حماسه عاشورا، يك حماسه جاودانه بشرى است و كسى راز اين جاودانگى را آن چنان كه بايد، نمى‏داند جز خدا و حاملان اسرار او. هر كدام از خليفه‏گان خدا مامورند به گونه‏اى در دوران خود از اين حماسه حيات بخش ترويج كنند و به نسل‏هاى جديد انتقال دهند. علامه نراقى در اين عرصه از چابك‏سواران است و چنين مى‏سرايد:
اى زمين كربلا دل‏شاد زى
تا قيامت زان سبب آباد زى
البشارة اى زمين كربلا
كايدت مهمان سلطان الورى
آسمان شو عرش شو بر خود ببال
گردن دولت‏بكش بر بند بال
تشنه لب آمد شه دنيا و دين
اى فرات آماده كن ماء معين
تا قيامت ز اشك چشم دوستان
دجله‏ها باشد در اين صحرا روان (70)

خطاب حضرت سيدالشهداء عليه السلام به اصحاب خود در شب عاشورا
 

مى‏گويند در شب عاشورا كه به شام عشق شهرت دارد، عده‏اى امام را تنها گذاشتند و رفتند، اما حقيقت اين است كه كسى آن شب نرفت، زيرا اگر كسى رفته بود، در اظهارات ياران امام در آن خيمه، منعكس مى‏شد.
گرد آورد آن شهنشاه سترگ
جمله اصحاب از خرد و بزرگ
از برادر وز برادرزادگان
هم زفرزندان و ياران جملگان
گفت‏با ايشان كه‏اى آزادگان
اى همه از طينت ما زادگان
اى همه از خاك عليين پاك
اى همه در خاك مهر تابناك
بيعت‏خود از شما برداشتم
من شما را با شما بگذاشتم
اين شب تار است و دشت‏بيكران
راه‏ها پيدا به اطراف جهان
دشمنان در خواب ظلمت پرده دار
راه‏هاى روشن اندر هر كنار
با من اينان را سر و كار است و بس
چون كه من هستم نجويند هيچ كس
بهر من اين آسيا در گردش است
بهر من اين سيل اندر جنبش است
چون كه جانبازان ميدان وفا
اين شنيدند از شه ملك صفا
جمله يك‏بار آمدند اندر خروش
لجه درياى عشق آمد به جوش
جمله گفتند اى خليفه كردگار
اى جمال حق ز رويت آشكار
جسم خوش باشد فداى جان شود
از براى جان خود قربان شود (71)

خطاب حضرت سيدالشهداء عليه السلام به اصحاب خود در صبح عاشورا
 

گفت‏ با ايشان شه ملك بقا
اى سرافرازان ميدان بقا
دوست گويا طور ديگر خواسته
بزم ديگر بهرتان آراسته
اين جهان خاكست و جاى خاكيان
نوريان را هست عليين مكان
رخصت است اما پى جان باختن
جان فداى حكم جانان ساختن (72)

على اصغر عليه السلام در ميدان بر روى دست پدر
 

بعضى از اهل نظر مى‏گويند اصولا كودك شش‏ماهه‏اى به نام على اصغر در كربلا نبوده است، بلكه آن تازه مولودى بود كه وقتى به دنيا آمد، در كنار خيمه هدف تير دشمن قرار گرفت. بعضى هم از كودك خردسال شش ماهه سخن مى‏گويند، لكن شهادت او در ميدان و تقاضاى آب براى او از سوى امام را قبول ندارند; ولى بسيارى از اهل نظر، به اين مسئله اذعان دارند و علامه نراقى از اين طيف است.
هان بياريد آن يكى فرزند من
وان يكى نوباوه دلبند من
هين بياريدش به قربانگه، برم
بهر مهمانى به سوى شه برم
مادرش را گر به پستان نيست ‏شير
شير جوشد از دم پيكان تير
پس نهاد آن طفل، بر قرپوس زين
با نشاط آمد سوى ميدان كين
پس به كف بگرفت آن دردانه را
سوخت هم دل خويش و هم بيگانه را
شربت آبى طلب كرد از عدو
تا مگرتر سازد آن كودك گلو
جانب صد تير او را راست كرد
عشق خون‏ريز آن چه خود مى‏خواست كرد
شه گرفت آن طفل را بر روى دست
گرد خجلت‏بر رخ گردون نشست
چون پى قربانيش بر كف نهاد
شست دشمن از كمان تيرى گشاد
هين بگير اين جرعه آب زلال
ديگر از بى‏شيرى اى كودك منال
آمد آن تير و نشستش در گلو
اى جهان دون تفو بر تو تفو
برگرفت آن طفل خون آلود را
آن ذبيح كعبه مقصود را
طفل خون‏آلوده در آغوش شاه
شه، عنان گرداند سوى خيمه‏گاه
كى پرستاران بگيريدش ز من
دادم از پستان پيكانش لبن (73)

خاتمه : شعرخوانى از ديدگاه علامه نراقى
 

علامه نراقى كه رساله عمليه او به نام «وسيلة النجاة‏» بنا به پيش‏نهاد فتحعلى شاه قاجار انتشار يافت و در حمله روس‏ها به ايران فتواى او در باب جهاد عليه دشمن، شهرت خاصى دارد، ديوانى جالب به نام «طاقديس‏» دارد. او در باب شعرخوانى در كتاب معروف و معتبر خود به نام «مستند الشيعة‏» مى‏نويسد:
شعر عبارت است از كلامى كه بر اساس تخيل، انتظام يابد، اعم از آن كه نظم باشد يا نثر. شعر يكى از صناعات پنجگانه است و محتواى آن چه بسا مشتمل بر حكمت، موعظه، مناجات و... باشد و چه بسا كه لهو و باطل باشد. (74)
قابل ذكر است كه در باب شعر، احاديث مختلفى در دست است كه از آن‏ها ديدگاه‏هاى مختلفى را مى‏توان به دست آورد:
الف) طبق برخى از احاديث، شعرخوانى، عمل پسنديده‏اى نيست و شخص روزه‏دار و كسى كه در احرام قرار دارد و نيز در ماه رمضان، شب و روز جمعه نبايد شعرخوانى كرد.
ب) طبق برخى از احاديث، شعرخوانى در هر زمان و هر مكان اشكالى ندارد.
ج) طبق بعضى از احاديث، موارد ناروا و حرام شعر را بايد رها كرد، ولى موارد سازنده و مجاز آن را نمى‏توان ممنوع دانست. البته صاحب نظران طبق احاديث‏باب، ديدگاه‏هاى مختلفى دارند.
صاحب «حدائق‏» مطلق شعر و شعرخوانى را در روزها يا ماه‏هاى شريف نهى كرده است. (75)
علامه نراقى در برابر ديدگاه‏هاى فوق مى‏نويسد: اين احاديث را بايد مورد ارزيابى بيشتر قرار داد. برخى را حمل به «تقيه‏» كرد، بعضى را در كنار عمومات قرار داد، بعضى از حيث‏سند و بعضى از حيث دلالت استحكام چندانى ندارند. در يك جمع‏بندى مى‏توان گفت: اشعارى كه سازنده و درصدد ترويج‏حق هستند، در اوقات شريفه كراهت ندارند: «فالحق، عدم الكراهة فى الاشعار الحقة والمتضمنة للحكمة والموعظة ونحوه فى الاوقات المذكورة‏» . (76)
وى سپس مى‏نويسد: «شعر يك حقيقت‏شرعيه نداردو كفار، قرآن را شعر و رسول‏خدا صلى الله عليه و آله وسلم را شاعر مى‏دانستند و قرآن را برخاسته از قدرت تخيل آدمى مى‏پنداشتند. بر اين اساس شعرى كه داراى محتواى آسمانى باشد، خارج از مدار شعر طبق ميزان فوق است‏» .
علامه در ادامه سخن خود مى‏نويسد:
«اشعارى كه داراى محتواى الهى و خداپسند نباشد، گرچه در ماه روزه، خواندن آن‏ها را ممكن است جايز ولى مكروه بدانيم، ولى به نوبه خود چه بسا كه حرام باشد; مثل اشعار حاوى سب و لعن و آزار مؤمنان‏» . (77)

پي نوشت ها :
 

66) همان، ص 120.
67) ديوان طاقديس، ص 209.
68) همان، ص 165.
69) همان، ص 80 .
70) همان، ص 421.
71) ديوان طاقديس، ص 422.
72) همان‏ص 427.
73) همان، ص 429.
74) ر .ك: نراقى، مستند الشيعة، ج 10، ص 314 (چاپ جديد) .
75) ج 13، ص 162.
76) ر.ك: نراقى، مستند الشيعة، ص 315 (چاپ جديد) .
77) نراقى، همان، ج 10، ص 316.
 

منبع : www.naraqi.com
ae