معرفى كتاب نخبةالبيان، محمد مهدى نراقى

يكى از علما و انديشمندان بزرگ قرن دوازدهم و اوايل قرن سيزدهم هجرى، آيت‏الله العظمى محمد مهدى نراقى است. وى در تمامى علوم عصر خويش همانند: ادبيات، منطق، فلسفه، رياضيات، هيئت، نجوم، اصول فقه، فقه، تفسير و... ـ توانمند و چيره دست بود. ايشان در اخلاق خريت فن به شمار مى‏آمد به گونه‏اى كه كم‏تر كسى به پاى او رسيده است. كتاب بى‏نظير او به نام جامع‏السعادات ـ كه رنگ و صبغه فلسفى دارد ـ گوياى اين حقيقت است. هر چند ملا مهدى در نگاه خواص از زواياى گوناگون علمى مطرح و مطمح نظر است، اما به نظر مى‏رسد، كه شهرت فراوان اين وارسته فرزانه نزد عام و خاص بيش‏تر به سبب ابعاد گسترده روحى و مكارم و فضايل اخلاقى و كتاب جامع‏السعادات است. البته بعد اخلاقى ـ عرفانى آن مرحوم باعث نشد كه در عرصه‏هاى ديگر دست به قلم نزند و فقط در موضوعى واحد تأليف و تصنيف نمايد. ملا مهدى علاوه بر جامع‏السعادات و جامع‏المواعظ آثار ارزنده‏اى در فقه و اصول و كلام و فلسفه و رياضيات و حتى ادبيات دارد. نخبةالبيان در وجوه تشبيه، استعارات و محسنات بديعيه، از جمله آن‏ها است. ملامهدى خود در مقدمه نخبةالبيان درباره علت نوشتن اين كتاب مى‏گويد :
«... چون جمعى از اخوان صفا و خلان وفا... نزد حقير به مباحثه تفسير كلام الله المجيد اشتغال داشتند، و اكثر مباحث اين علم شريف احتياجى تمام به معرفت وجوه تشبيه و استعارات ـ كه اهم و ادق مباحث علم بيان است ـ داشت، لهذا از اين بى‏بضاعت خواهش نمودند كه از جهت ايشان، رساله [اى ] جمع نمايد كه مشتمل باشد بر وجوه تشبيه و استعارات به نحوى كه زبده و خلاصه باشد از آن‏چه قوم ذكر كرده‏اند...»
نخبةالبيان ـ كه به قلم سليس و شيوايى تحرير شده ـ شامل يك مقدمه و چهار فصل و يك خاتمه به شرح زير است:
مقدمه: در تعريف تشبيه و استعاره و مجاز مرسل و كنايه و فرق آن‏ها؛
فصل اول: در بيان بعضى از اقسام تشبيه؛
فصل دوم: در بيان اقسام مجاز مرسل؛
فصل سوم: در بيان اقسام كنايه؛
فصل چهارم: در بيان اقسام استعاره؛
خاتمه: در ذكر بعضى از محسنات بديعيه.
نخبةالبيان نخستين بار به سال 1335 شمسى به همت يكى از نوادگان ملامهدى نراقى به نام حسن نراقى در تهران به چاپ رسيد. آقاى حسن نراقى درباره نسخه‏هاى نخبةالبيان و اشكالات موجود در آن‏ها در راستاى چاپ و نشر آن مى‏گويد:
«علاوه بر نسخه ناتمامى از اين رساله كه داشتم، نسخه ديگرى جزء مجموعه شماره 1727 كتابخانه ملى موجود است كه تاريخ كتابت آن 1206 هجرى، ولى خالى از اشتباه نمى‏باشد. و دو نسخه ديگر در كتابخانه شخصى استاد دانشمند آقا سيد جلال‏الدين محدث ارموى ملاحظه شد كه به اقتضاى شيوه دانش پرورى [ايشان‏] در اختيار ناشر گذاردند تا از مقابله نسخ نامبرده، اين نسخه آماده گرديد. سپس جناب آقا سيد خليل‏الله فقيه مجتهد كاشانى ـ كه از اجله دانشمندان به شمار مى‏روند، مجددا آن را مطالعه و مراجعه فرمودند. با اين‏حال چون نسخه اصل در دست نبود، تا [با آن‏] مقابله گردد، از خوانندگان گرامى تقاضا دارد چنانچه به سهو و خطايى برخورد نمودند، با بخشش و بلندنظرى تصحيح فرمايند.»
به دليل لزوم احياى آثار علماى شيعه و بزرگداشت آنان و نشر تأليفات ارزنده شاگردان اهل بيت عليهم السلام خصوصا در موضوع ادبيات و معانى و بيان و بديع، و مقابله با تبليغات سوء مخالفان و دشمنان اسلام و تشيع مبنى بر نبود يا كمبود چنين نوشته‏هايى از طريق شيعه، فاضل ارجمند جناب آقاى باقرى بيدهندى بعد از دسترسى به نسخه چاپى نخبةالبيان، افزودن حواشى لازم و ويرايش صورى آن در صدد برآمد به نشر آن دست بزند كه الحمدلله بدين مهم موفق شده‏اند و اين كتاب در شرف چاپ قرار گرفته است.
نكته پايانى اين‏كه برخى از حواشى نيز از حجةالاسلام والمسلمين حاج شيخ عباس ظهيرى است كه با پيشنهاد آقاى باقرى تدوين شده است. (1)

پی نوشتها:
 

1) در اين معرفى از مقدمه جامع‏السعادات، اثر علامه محمدرضا مظفر و مقدمه نخبةالبيان اثر حضرت آقاى حسن نراقى سود جستيم.
 

منبع: www.naraqi.com