آنکه مر صدر عرب را اوست اکنون کدخداي

شاعر : سنايي غزنوي

آنکه مر اهل عجم را اوست حالي رهنماي		آنکه مر صدر عرب را اوست اکنون کدخداي
هست هم نام کسي کز بهر او دارد به پاي		هست هم خلق کسي کز مهر او آمد به دست
چار طبع و هر سه نفس و هر دو عالم يک خداي		هشت خلد و هفت کوکب شش جهات و پنج حس
زو ستوده‌تر نيابد هيچ کس مردم‌ستاي		زو گزيده‌تر نبيند هيچ کس معني گزين
قافيتها دلرباي و تنگ همچون چشم فاي		شعر او پرورده باشد همچو ابروي چگل
در سخن معني طراز و در سخا معني فزاي		مادح و ممدوح را چون او نديدم در جهان
آب گردد استخوان ناچار در حلق هماي		نيست گردد بي گمان از خاطر او حشو و لحن
همچنين بودست آن جامي که بد گيتي نماي		شعر او بيني جهاني آيد اندر چشم تو
اين يکي قوت فزاي و آن يکي انده زداي		معني و الفاظ او همچون کبابست و شراب
شعر او بس چابکست و بي تکلف چون قباي		خوش نباشد با تکلف شعر ناخوش چون دواج
شاعري ديگر بود نزديک من آن ساحريست		شعرهاي ما نه شعرست ار چنان کان شاعريست
لفظها ديدم فصيح و نکته‌ها ديدم غور		دي در آن تصنيف خواجه ساعتي کردم نظر
لشکر تازي و دهقان در جدل با يکدگر		عالمي آمد به چشم من مزين وندر او
وز دگر سو بو تمام و بحتري در کر و فر		در يکي رو رودکي و عنصري با طعن و ضرب
شاکر و جلاب ازين جانب شده صاحب نفر		اخطل و اعشي در آن جانب شده صاحب نفير
بر وفاي رودکي از دجله در تا کاشغر		از قفاي بحتري از حله در تا قيروان
ساختهاشان وافر و سالم، صحيح و معتبر		مرکبانش وافر و کامل، سريع و منسرح
خود بر سر همچو کيوان تيغ در کف همچو خور		معني اندر جوشن لفظ آمده پيش مصاف
زهره و مريخ مانده کام خشک و ديده تر		از نهيب شوکت ايشان ز چرخ آبگون
مر کرا باشد ظفر يا خود که دارد زين خبر		هر زمان گفتي خرد زين دو سپاه بيکران
من ندانم خواجه داند تا کرا باشد ظفر		مر خرد را خاطر من در زمان دادي جواب
بيش ازين هرگز کرا باشد کمال سروري		آنکه اندر هر دو صف دارد مجال سروري
نکته‌ي او چون سعادت شادي افزايد همي		شعر او همچون سلامت عالم آرايد همي
گويي از فردوس اعلا جبرييل آيد همي		نکته و معني که از انشاء و طبع او رود
اين نگويم ز آنکه چونين من خلف زايد همي		مادر بد مهر گفتستند عالم را و من
هجو او چون زهر افعي زود بگزايد همي		کس نيدي اندر سخن شيرين سخنتر زو وليک
از ميان جان و دل گويد چنين بايد همي		هر که مدح او ببيند گر چه خصم او بود
مر مرا باري بديشان دل ببخشايد همي		سر فرازان جماعت گر چه بدگوي منند
گر به خيره بادپايي خاک پيمايد همي		آب روي و آتش طبع مرا زان چه زيان
تا چرا معني بدينسان روي بنمايد همي		زين شگفتي من خود از انديشه حيران مانده‌ام
چون به عالم هر که دانايست بستايد همي		گر مرا نادان بنستايد چه عيب آيد از آن
از بزرگان و ز بزرگي مر ترا اقبال و جاه		در سعادت همچنين آسوده بادي سال و ماه
چون فرشته يار داري جفت اهريمن مباش		اي سنايي بگذر از جان در پناه تن مباش
همچو آيينه درون تاري برون روشن مباش		همچو شانه بسته‌ي هر تاره‌ي مويي مشو
گر زمانه همچو سندان شد تو چون ارزن مباش		هر زمان از قيل و قال هر کسي از جا مشو
پيش ناکس همچو قمري طوق در گردن مباش		همچو طوطي هر زماني صدره‌ي ديبا مپوش
تاج را گر زر نباشي بند را آهن مباش		گر سر نيکي نداري پايت از بدها بکش
بنده‌ي هر بنده نام آزاد چون سوسن مباش		پيش دانگانه همه سر چشم چون سوزن مشو
با جعل خو کرده‌اي رو، طالب گلشن مباش		عاشق جاني به گرد حجره‌ي جانان مگرد
طاقت پيکان نداري سخت چون جوشن مباش		صحبت آن سينه خواهي نرم شو همچون حرير
تا همي ممکن شود جز در پي ممکن مباش		مکمن قرآن به جز صدر مکين الدين مدان
پيشواي راستان صاحب کلام راستين		سيد آل نظيري آن امام راستين
عقل را يکسو نه و مر يار خود را يار باش		اي دل اندر راه عشق عاشقي هشيار باش
يا حديث او فرونه يا قلندروار باش		چند گويي از قلندر وز طريق و رسم او
يا چنان چون باز و شاهين سر به سر کردار باش		يا بسان بلبل و قمري همه گفتار شو
ورنه رخ را رنگ ده بي نفع چون گلنار باش		يا بيا کن دل ز خون چون نار و نفع خلق شو
همچو مور و پشه و روباه کم آزار باش		گرت خوي شير و زور پيل و سهم مار نيست
يک زمان بر وفق صاحب عور و صاحب عار باش		ور همي خواهي که دو عالم مسلم باشدت
يار در غارست با تو غار گو پر مار باش		با صفاي دل چه انديشي ز حس و طبع و نفس
ديده‌ي ديوانگان را گل چه باشي، خار باش		سينه‌ي فرزانگان را کين چه گردي مهر گرد
همچو عيسا پيش دشمن يک زمان بر دار باش		اي سنايي گرت قصد آسمان چارمست
خواجه اين معني نکو داند تو زيرک‌سار باش		مدح خواجه‌ست اين قصيده اندرين دعوي مکن
قرة العين جهان صاحب قران شاعري		آفتاب اهل فضل و آسمان شاعري
صحبت رضوان گزيدي خدمت دربان مکن		اي دل ار بند جاناني حديث جان مکن
روي او ديدي حديث لذت ايمان مکن		زلف او ديدي صفات ظلمت کفران مگوي
بر در کعبه حديث عقبه‌ي شيطان مکن		کفر و ايمان هر دو از راهند جانان مقصدست
چون بنات النعش جز در گرد خود جولان مکن		چون عطارد گر نخواهي هر زماني احتراق
چون بضاعت زيره داري روي زي کرمان مکن		گر زحيزي خيره گردي روي زي نادان ميار
راستي بوذر نداري دوستي سلمان مکن		سر اين معني نداني گرد اين دعوي مگرد
گل چو زان رخ يافتي جز ديده نرگسدان مکن		مل چو زان لب خواستي جز سينه مجلسگه مساز
چون فرشته خو شدي اين هر دو را فرمان مکن		بر يمين و بر يسار تو دو ديو کافرند
هر چه گويد آن مکن، ز نهار زنهار آن مکن		اندرين ره با تو همراه ست پيري راست گوي
تخت ري خواهي خلاف تاج اصفاهان مکن		صحبت حور ارت بايد کينه‌ي رضوان مجوي
چون خرد در سر، درو سازند پس شاهان مقام		تا چنو تاجي بود بر فرق اصفاهان مدام

آنکه مر صدر عرب را اوست اکنون کدخداي

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته