چگونه قدر ظاهري ستارگان را بسنجيم؟
نويسنده: ميلاد جبوري عباسي
اگر در يک شب صاف و بدون مهتاب به آسمان شب نگاه کنيد متوجه خواهيد شد که ستاره هاي موجود در آسمان داراي طيف هاي وسيعي از درخشندگي اند. به همين دليل براي يافتن ستاره مورد نظر خود، خيلي راحت تر خواهد بود که ميزان درخشندگي آن را از قبل بدانيم. براي اين منظور ما احتياج به مقياس هايي داريم که بتوانيم آنها را مبناي سنجش قرار دهيم.
قدر اصطلاحي است که ستاره شناسان براي تعيين درخشندگي ظاهري ستارگان، سيارات و ديگر اجرام سماوي بکار مي برند. اين روش نخستين بار در حدود دو هزار سال قبل توسط يک ستاره شناس يوناني به نام ابرخس( hipparchus) ارائه شد. ابرخس ستارگان قابل رؤيت با چشم غير مسلح را به شش رده يا قدر تقسيم کرد. بدين صورت که درخشنده ترين ستارگان را به عنوان ستارگان قدر اول و کم نورترين آنها را به عنوان ستارگان قدر ششم و ساير ستارگان را بنابر مرتبه درخشندگي آنها به عنوان ستارگان قدر دوم، سوم، چهارم و پنجم طبقه بندي کرد.
اين معيار سنجش در قرن 19 توسط ستاره شناس انگليسي، نورمن پوگسن( Norman Pogson) به صورت دقيق تري تعريف شد، بدين ترتيب که قدرها در هر مرحله 2/5 برابر درخشندگي قبلي، نورانيت دارند. براي مثال، يک ستاره از قدر اول 2/5 برابر درخشنده تر از ستاره قدر دوم و 100 برابر درخشنده تر از ستاره قدر ششم است. همچنين اجرام پرنورتر از قدر اول با قدرهاي 0/9، 0/8، 0/7 و غيره تا صفر و اعداد منفي مشخص شدند. در اين مقياس سنجش، قدر ظاهري خورشيد 26/7-، ماه بدر( ماه کامل) 12/5-، سياره زهره در درخشان ترين حالت 4/4-، سياره مشتري 2/2- و بالاخره درخشان ترين ستاره آسمان شب يعني شباهنگ از قدر 1/6- است.
تعيين قدر ظاهري ستارگان و ديگر اجرام سماوي از طريق رصد، نسبتاً ساده است. اگر به اندازه کافي تجربه و از همه مهم تر، حوصله داشته باشيد، مي توانيد به نتايج نسبتاً دقيقي( با درصد خطاي بسيار کم) دست پيدا کنيد. روش کار به اين صورت است که، رصد کننده روشني ظاهري ستاره مورد نظر را با دو يا چند ستاره مجاور آن که قدرشان مشخص است مقايسه مي کند. براي مثال: ستاره اي که قرار است قدر آن را بسنجيم، اگر اندکي کم فروغ تر از ستاره اي از قدر 2/4 و اندکي پرنورتر از ستاره اي از قدر 2/6 باشد، با قدر 2/5 مشخص مي شود. در استفاده از اين روش بايد دو نکته را مد نظر داشت: اول اين که ستاره اي که قرار است قدرش سنجيده شود و ستاره هايي که قدرشان مشخص است، بايد فاصله کم و بيش برابري از افق داشته باشند.
دوم اين که ستاره اي که مي خواهيم قدرش را بسنجيم بايد تا حد امکان نزديک به ستارگاني باشد که قدرشان مشخص است. جدول مقابل شامل فهرستي از درخشنده ترين ستارگان آسمان شب، با قدرهاي مشخص است که مي توان از اين ستاره ها به عنوان راهنما در تعيين قدر ظاهري بسياري از ستاره هاي ديگر استفاده کرد( با کمک نقشه هاي آسمان شب نظير کتاب صورت هاي فلکي يا گردونه آسمان مي توان اين ستارگان را به راحتي در آسمان پيدا کرد). امروزه با کمک تلسکوپ هاي بزرگ و طيف نگارهاي مختلف، تعيين قدر اجرام سماوي به صورت دقيق تري انجام مي شود، به طوري که ستاره شناسان قادرند اجرام کم نوري( تا قدر بالاي 30+ ) را رصد کنند.
قدر اصطلاحي است که ستاره شناسان براي تعيين درخشندگي ظاهري ستارگان، سيارات و ديگر اجرام سماوي بکار مي برند. اين روش نخستين بار در حدود دو هزار سال قبل توسط يک ستاره شناس يوناني به نام ابرخس( hipparchus) ارائه شد. ابرخس ستارگان قابل رؤيت با چشم غير مسلح را به شش رده يا قدر تقسيم کرد. بدين صورت که درخشنده ترين ستارگان را به عنوان ستارگان قدر اول و کم نورترين آنها را به عنوان ستارگان قدر ششم و ساير ستارگان را بنابر مرتبه درخشندگي آنها به عنوان ستارگان قدر دوم، سوم، چهارم و پنجم طبقه بندي کرد.
اين معيار سنجش در قرن 19 توسط ستاره شناس انگليسي، نورمن پوگسن( Norman Pogson) به صورت دقيق تري تعريف شد، بدين ترتيب که قدرها در هر مرحله 2/5 برابر درخشندگي قبلي، نورانيت دارند. براي مثال، يک ستاره از قدر اول 2/5 برابر درخشنده تر از ستاره قدر دوم و 100 برابر درخشنده تر از ستاره قدر ششم است. همچنين اجرام پرنورتر از قدر اول با قدرهاي 0/9، 0/8، 0/7 و غيره تا صفر و اعداد منفي مشخص شدند. در اين مقياس سنجش، قدر ظاهري خورشيد 26/7-، ماه بدر( ماه کامل) 12/5-، سياره زهره در درخشان ترين حالت 4/4-، سياره مشتري 2/2- و بالاخره درخشان ترين ستاره آسمان شب يعني شباهنگ از قدر 1/6- است.
تعيين قدر ظاهري ستارگان و ديگر اجرام سماوي از طريق رصد، نسبتاً ساده است. اگر به اندازه کافي تجربه و از همه مهم تر، حوصله داشته باشيد، مي توانيد به نتايج نسبتاً دقيقي( با درصد خطاي بسيار کم) دست پيدا کنيد. روش کار به اين صورت است که، رصد کننده روشني ظاهري ستاره مورد نظر را با دو يا چند ستاره مجاور آن که قدرشان مشخص است مقايسه مي کند. براي مثال: ستاره اي که قرار است قدر آن را بسنجيم، اگر اندکي کم فروغ تر از ستاره اي از قدر 2/4 و اندکي پرنورتر از ستاره اي از قدر 2/6 باشد، با قدر 2/5 مشخص مي شود. در استفاده از اين روش بايد دو نکته را مد نظر داشت: اول اين که ستاره اي که قرار است قدرش سنجيده شود و ستاره هايي که قدرشان مشخص است، بايد فاصله کم و بيش برابري از افق داشته باشند.
دوم اين که ستاره اي که مي خواهيم قدرش را بسنجيم بايد تا حد امکان نزديک به ستارگاني باشد که قدرشان مشخص است. جدول مقابل شامل فهرستي از درخشنده ترين ستارگان آسمان شب، با قدرهاي مشخص است که مي توان از اين ستاره ها به عنوان راهنما در تعيين قدر ظاهري بسياري از ستاره هاي ديگر استفاده کرد( با کمک نقشه هاي آسمان شب نظير کتاب صورت هاي فلکي يا گردونه آسمان مي توان اين ستارگان را به راحتي در آسمان پيدا کرد). امروزه با کمک تلسکوپ هاي بزرگ و طيف نگارهاي مختلف، تعيين قدر اجرام سماوي به صورت دقيق تري انجام مي شود، به طوري که ستاره شناسان قادرند اجرام کم نوري( تا قدر بالاي 30+ ) را رصد کنند.
/ج
