معنا، انواع و شرایط وجوب و صحت روزه

1.  روزه واجب، مثل روزه ماه مبارک رمضان
2. روزه مستحب، مثل روزه ماه رجب و شعبان
3.  روزه مکروه، مثل روزه روز عاشورا
4.  روزه حرام مثل روزه عید فطر (اول شوال) و قربان (دهم ماه ذی‌الحجه)¹

 کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست بلکه حرام است، خواه این یقین و خوف از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته پزشک امین یا از منشأ عقلایی دیگر.²

 ملاک تاثیر روزه در ایجاد بیماری یا تشدید آن و عدم قدرت بر روزه گرفتن، تشخیص خود روزه‌دار نسبت به خودش است، بنابراین اگر پزشک بگوید روزه ضرر دارد، اما او با تجربه دریافته است که ضرر ندارد باید روزه بگیرد، همچنین اگر پزشک بگوید روزه ضرر ندارد ولی او بداند روزه برایش ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد نباید روزه بگیرد.³

ـ هر گاه عقیده‌اش این بود که روزه برای او ضرر ندارد و روزه گرفت و بعد فهمید روزه برای او ضرر داشته باید قضای آن را به جا آورد. ⁴

ـ پزشکانی که بیماران را از روزه گرفتن به دلیل ضرر داشتن منع می‌کنند گفته ایشان در صورتی معتبر است که اطمینان‌آور باشد یا باعث خوف ضرر شود و در غیر این‌صورت اعتباری ندارد.⁵

 

روزه‌های واجب

روزه‌های واجب:

1.  روزه ماه مبارک رمضان
2.  روزه قضا
3.  روزه کفاره
4.  روزه قضای پدر و مادر
5.  روزه مستحبی که به واسطه نذر و عهد و قسم واجب شده است.
6.  روزه روز سوم ایام اعتکاف
7.  روزه بدل از قربانی در حج تمتع (اگر حاجی در حج، قدرت بر قربانی نداشته و نتواند قرض کند باید به جای آن 10 روز روزه بگیرد که 3 روز آن را در سفر حج و 7 روز آن را در وطنش می‌گیرد.)

شرایط وجوب روزه

روزه برای افرادی واجب است که واجد شرایط فوق باشند، بنابراین روزه بر کودک نابالغ، دیوانه، بیهوش، فردی که توانایی گرفتن روزه ندارد، مسافر، زن حایض و نفسا، کسی که روزه برای او ضرر یا حرج (مشقت زیاد) دارد واجب نیست. ⁶

انسان نمی‌تواند به خاطر ضعف روزه را بخورد، ولی اگر به قدری ضعف پیدا کند که تحمل آن بسیار مشکل شود می‌تواند روزه را بخورد، و همچنین اگر برای او ضرر یا خوف ضرر داشته باشد، بنابراین دخترانی که به سن بلوغ ـ که بنا به نظر مشهود همان تکمیل نه سال قمری است ـ می‌رسند واجب است روزه بگیرند و ترک آن به صرف دشواری، ضعف جسمانی و مانند آن جایز نیست. ولی اگر برای آنها ضرر داشته و تحمل آن برای ایشان همراه با مشقت زیاد باشد می‌توانند افطار کنند. ⁷
 

شرایط وجب روزه:

1.  بلوغ
2.  عقل
3.  قدرت
4.  بی‌هوش نبودن
5.  مسافر نبودن
6.  حایض و نفسا نبودن
7.  ضرری نبودن روزه
8.  حرجی نبودن روزه

 

شرایط صحت روزه

روزه از افرادی صحیح است که واجد شرایط فوق باشند، بنابراین روزه کافر، غیرشیعه دوازده‌ امامی (بنا به نظر معروف)، دیوانه، بی‌هوش، مسافر، حایض و نفسا، روزه‌ای که برای فرد ضرر دارد، یا در آن نیت روزه نکرده یا یکی از مفطرات را عمدا انجام داده باطل است، همچنین روزه مستحبی کسی که روزه واجب دارد صحیح نیست.⁸

شرایط صحت روزه شامل:

1.  اسلام
2. ایمان
3.  عقل
4.  بی‌هوش نبودن
5.  حایض و نفسا نبودن
6. ضرری نبودن
7. داشتن نیت
8.  ترک مفطرات
9.  روزه واجب نداشتن (البته این شرط برای کسی است که می‌خواهد روزه مستحبی بگیرد).

 

 نیت روزه

1-معنی و لزوم و نیت

روزه مانند همه عبادت‌های دیگر باید با نیت همراه باشد، بدین معنی که خودداری انسان از خوردن و آشامیدن و سایر چیزهای باطل کننده روزه، به خاطر دستور خداوند باشد و همین که چنین عزمی در او باشد کافی است و لازم نیست آن را بر زبان بیاورد.⁹
 

2- زمان نیت:

روزه‌های مستحبی:
از اول شب تا موقعی که به اندازه نیت کردن به مغرب وقت مانده باشد.

روزه‌های واجب:
واجب معین مثل روزه ماه رمضان که تا قبل از طلوع فجر صحیح است؛ تا قبل از زوال که اگر از روی عمد باشد صحیح نیست. ولی اگر از روی فراموشی یا بی‌اطلاعی باشد بنابر احتیاط واجب نیت روزه کند و روزه بگیرد و بعدا نیز روزه آن را قضا نماید. بعد از زوال: کافی نیست.

واجب غیرمعین مثل روزه قضای ماه رمضان تا قبل از زوال:
صحیح است و بعد از زوال: صحیح نیست.

از آنجا که شروع روزه از اول فجر است، نیت آن هم باید از آن لحظه به تأخیر نیفتد، و بهتر آن است پیش از فرارسیدن فجر، نیت روزه کند.¹⁰

 اگر اول شب نیت کرد که فردا روزه بگیرد و پس از آن به خواب رفت و تا بعد از اذان صبح بیدار نشد یا سرگرم کاری بود و از فرارسیدن صبح غافل بود، و پس از آن توجه یافت، روزه او صحیح است.¹¹

 کسی که در ماه رمضان،‌ هنگام فرارسیدن اذان صبح، عمدا نیت روزه نمی‌کند، اگر در اثنای روز نیت روزه کند، روزه‌اش باطل است و در عین حال باید تا غروب آن روز از همه چیزهای باطل کننده روزه اجتناب کند و بعد از ماه رمضان هم قضای آن روزه را به جا آورد.¹²

کسی که در ماه رمضان از روی فراموشی یا بی‌اطلاعی، نیت روزه نکرده و در اثنای روز ملتفت شود، در صورتی که کاری که روزه را باطل می‌کند انجام داده باشد، روزه آن روز باطل است ولی تا غروب از کارهای باطل کننده روزه خودداری کند، اما چنانچه تا هنگامی که ملتفت روزه می‌شود کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد اگر بعد از ظهر است روزه باطل است، و اگر پیش از ظهر است بنابر احتیاط واجب باید نیت روزه کند و روزه بگیرد و بعدا نیز روزه آن را قضا کند.¹³

 اگر برای روزه واجب غیرماه رمضان، مانند روزه کفاره یا قضا تا نزدیک ظهر نیت نکند، چنانچه تا آن وقت کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد، می‌تواند نیت کند و روزه او صحیح است.¹⁴

 روزه مستحبی در هر وقت از روز که به فکر روزه بیفتد می‌تواند نیت کند و روزه او صحیح است، مشروط بر اینکه تا آن لحظه کاری که موجب باطل شدن روزه است از او سر نزده باشد.¹⁵

کسی که روزه قضای ماه رمضان بر او واجب است نمی‌تواند روزه مستحبی بگیرد حتی اگر زمانی که وقت نیت روزه واجب تمام شده است (یعنی بعد از ظهر) هم نیت روزه مستحبی کند صحیح نیست، و چنانچه فراموش کند و روزه مستحبی بگیرد در صورتی که در اثنای روز (چه پیش از ظهر باشد یا بعد از ظهر) یادش بیاید روزه مستحبی او باطل می‌شود، حال اگر پیش از ظهر باشد می‌تواند نیت روزه قضای ماه رمضان کند و روزه‌اش درست است.¹⁶

کسی که روزه قضای ماه رمضان بر ذمه دارد اگر به نیت استحباب روزه بگیرد، به جای روزه قضایی که بر عهده‌اش هست محسوب نمی‌شود.¹⁷

کسی که نمی‌داند روزه قضا برعهده دارد یا نه، اگر به نیت آنچه که شرعا مأمور به آن است اعم از روزه قضا یا مستحبی، روزه بگیرد و در واقع روزه قضا بر عهده‌اش باشد به عنوان روزه قضا محسوب می‌شود.¹⁸

 اگر مریض در اثنای روز ماه رمضان خوب شود، واجب نیست که نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد، ولی اگر پیش از ظهر باشد و کاری که روزه را باطل می‌کند از او سرنزده باشد احتیاط مستحب آن است که نیت روزه کند و روزه بگیرد و پس از ماه رمضان باید آن روز را قضا کند.¹⁹
 

3- نیت در یوم‌الشک:

روزی که انسان شک دارد که آخر شعبان است یا اول ماه رمضان (یوم‌الشک) واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد نمی‌تواند نیت روزه رمضان کند، بلکه می‌تواند قصد روزه مستحبی آخر شعبان یا روزه قضا و مانند آن کند و اگر بعدا معلوم شود که رمضان بوده از رمضان حساب می‌شود و قضای آن روز لازم نیست، و اگر در اثنای روز بفهمد که ماه رمضان است باید از همان لحظه نیت روزه رمضان کند.²⁰
 

4- استمرار در نیت:

 در روزه، واجب است نیت، استمرار داشته باشد.

نیت قطع روزه (یعنی در اثنای روز از نیت روزه گرفتن برگردد به طوری که قصد ادامه روزه نداشته باشد):
روزه‌اش باطل می‌شود و قصد دوباره او برای ادامه روزه فایده ندارد.

تردید در ادامه روزه (به این معنی که هنوز تصمیم نگرفته است روزه را باطل کند.)

نیت قاطع (یعنی تصمیم بگیرد کاری را که موجب باطل شدن روزه است صورت دهد و هنوز آن را انجام نداده است. ):در این دو صورت ، احتیاط واجب آن است که روزه را تمام کند و بعدا هم آن را قضا نماید.²¹
 

سخن آخر

ـ آنچه گفتیم در ارتباط با روزه واجب معین از قبیل روزه ماه رمضان و نذر معین و مانند آن است، اما در روزهای مستحب و نیز روزه‌های واجب غیرمعین که وجوب آن مخصوص به روز معینی نیست اگر تصمیم بر قطع روزه بگیرد ولی کاری که روزه را باطل می‌کند از او سر نزند و بعدا دوباره تا پیش از ظهر ـ و در مستحب تا غروب ـ نیت روزه کند روزه او صحیح است.²²
 

پی نوشت:

1. اجوبه الاستفتاءات، س 731، 751، 755، 757 و استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 2
2. اجوبه الاستفتاءات، س 751، 753 و 755
3. اجوبه الاستفتاءات، س 753
4. اجوبه الاستفتاءات، س 751
5. اجوبه الاستفتاءات، س 748، 754، 755 و 823
6. اجوبه الاستفتاءات، س 357، 732، 735، 736، 739، 742، 745، 747، 748، 749، 751، 752، 753، 754، 755، 756 و 757
7. اجوبه الاستفتاءات، س 731 و 732 و استفتا از دفتر معظم‌له، باب روز، م 24
8. اجوبه الاستفتاءات، س 738، 740، 742، 743، 746، 751، 752، 753، 755، 757، 758، 772، 773، 774، 824 و 833
9. استفتا از دفتر مقام معظم له، باب روزه، م 3
10. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 4
11. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 5
12. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 6
13. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 7
14. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 8
15. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 9
16. اجوبه الاستفتاءات، ص 743 و استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 10
17. اجوبه الاستفتاءات، س 816
18. اجوبه الاستفتاءات، س 815
19. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 11
20. استفتا از دفتر معظم‌له، باب روزه، م 12 و 13
21. اجوبه الاستفتاءات، س 758، استفتا از دفتر معظم له، باب روزه، م 14
22. استفتاء از دفتر مقام معظم‌له، باب روزه، م 14 و 15