آن چه به نام گرمازدگي مي شناسيم

با آغاز فصل تابستان، بسياري از افراد در معرض خطرات ناشي از گرما قرار مي گيرند. گرما، كودكان، افراد مسن، كارگران ساختمان، افرادي كه دچار بيماري هاي مزمن و يا ناراحتي هاي پوستي هستند را بيش از ديگران تهديد مي كند. به طور معمول، بدن انسان نسبت به گرما و سرما، واكنش نشان مي دهد تا دماي مركزي بدن را كنترل كرده و در حدّ ثابتي نگه دارد. اين عمل توسط سه مكانيزم مهم شامل گشاد شدن عروق سطحي، تعريق و فعاليت هيپوتالاموس انجام مي گيرد.
زماني كه انسان در محيط هاي گرم قرار مي گيرد، عروق سطحي پوست گشاد شده و خون بيشتري را به سطح بدن مي آورند و بدين طريق، بدن قسمتي از گرما را به شكل تابش از دست مي دهد. فعاليت غدد عرق، راهي ديگر براي كنار آمدن بدن با گرماي شديد است. علاوه بر آن هيپوتالاموس نيز كه مسؤوليت كنترل دماي مركزي بدن را برعهده دارد، رگ ها را گشاد كرده و از متابوليسم كلي بدن مي كاهد و باعث كاهش گرمازايي مي گردد. در شرايطي كه بدن قادر به مواجهه با گرما و برقراري تعادل نباشد، درجه حرارت مركزي بدن بالا رفته و به سلول ها آسيب مي رسد. مهمتر از همه اينكه آنزيم ها به دليل دارا بودن ساختمان پروتئين به گرما حساسند و در صورت بالا رفتن درجه حرارت بدن، غيرفعال شده و از بين مي روند. از عوارض كلي و ابتدايي گرما مي توان به قرمزي پوست، گشادي رگ ها، تعريق زياد، گرفتگي عضلات و كاهش ادرار اشاره نمود امّا گرما عوارض جدي تري نيز دارد كه در ادامه با آنها آشنا خواهيم شد.

گرمازدگي Heat Stroke
 

خطرناك ترين عارضه گرما، گرمازدگي است كه امكان مرگ و مير افرد مستعد را به 80 درصد مي رساند. اين بيماري تهديد كننده زندگي است كه در آن سيستم تنظيم كننده دماي بدن به دليل قرار گرفتن طولاني مدّت در هواي گرم و يا توليد بيش از حدّ گرما در بدن و يا وجود هر دو حالت از كار مي افتد.
در اين عارضه بدن قادر به دفع گرماي اضافي خود نيست و در نتيجه دماي بدن بيش از حدّ افزايش يافته و مي تواند اندام هاي اصلي را تخريب كند.در گرمازدگي به دليل دفع زياد‌ آب و املاح (نمك) بدن دچار خستگي و ضعف مي شود. علائمي چون كاهش سطح هوشياري، حواس پرتي، هذيان، سردرد شديد، تهوع و استفراغ، كاهش فشارخون، گرفتگي عضلات، پوست خشك و داغ و گشادي مردمك چشم در گرمازدگي حاد ديده مي شود كه در نهايت مي تواند به كُما و مرگ منجر گردد. در اين عارضه، دماي بدن به بالاتر از 40 درجه سانتي گراد مي رسد.

گرما خستگي
 

اين عارضه، از شايع ترين اختلالات گرماست كه در آن درجه حرارت مركزي بدن به حدود 38 درجه سانتي گراد رسيده و علائمي چون سردرد، تهوع، استفراغ، تشنگي، خشكي دهان، كاهش فشار خون و افزايش شدن تنفس، از نشانه هاي آن است.

غش يا سنكوپ گرمايي (Heat Syncope)
 

در غش گرمايي، به علت فعاليت و گرماي شديد، تپش قلب و فشار خون افت كرده و فرد دچار بهت زدگي مي شود. معمولاً اين عارضه، در افرادي روي مي دهد كه حداقل به مدّت 2 ساعت در محيط گرم ايستاده باشند. در اين حالت تجمع خون در وريدهاي پا، باعث كاهش خون رساني به مغز شده و فرد دچار عارضه مي گردد. لازم به ذكر است كه بيمار در اين عارضه داراي هوشياري است.

سكته عضلات (Heat Cramp)
 

گرفتگي عضلات، بيشتر در عضلاتي رخ مي دهد كه كار زيادتري انجام مي دهند. (مانند ماهيچه هاي دست و پا) در اين عارضه، در عرض يك يا دو دقيقه، سطح سديم در سلول هاي ماهيچه يا كاهش يافته و املاح بدن از طريق تعرق از دست مي رود. از سوي ديگر تجمع اسيد لاكتيك در ماهيچه ها، باعث سكته عضلات مي شود.

عوارض پوستي
 

در اين عارضه، فرد در مواجهه با گرماي محيط، دچار انسداد مجاري عرق شده و كيست هاي عرق موجود در پوست دچار پارگي مي شوند. اين عارضه را مي توان با استفاده از عرق گيرهاي دارويي، كورتون هاي موضعي و استحمام، درمان كرد. گاهي نيز بر اثر تعريق شديد، سلول هاي سطحي پوست آسيب ديده و به خوبي از عهده عمل تعرق برنمي آيند. در اين حالت عرق در زير پوست جمع شده و فرد دچار جوش زيرپوستي مي گردد كه اصطلاحاً عرق سوز ناميده مي شود.

براي جلوگيري از ابتلا به اختلالات ناشي از گرما:
 

روزانه 8 تا 10 ليوان آب بنوشيد و به جاي آب از نوشيدني هاي ديگر استفاده نكنيد.
از لباس هاي نخي، نازك و روشن استفاده كنيد.
خود را از تابش مستقيم آفتاب دور نگه درايد. از ميوه ها و سبزيجات تازه نظير هندوانه، خربزه، طالبي و آناناس استفاده كنيد.
از موادغذايي حاوي ويتامين هاي C, B و املاح معدني هم چون آهن و منيزيوم بيشتر استفاده كنيد. توصيه مي شود در صورت مشاهده علائم گرمازدگي حاد، به پزشك مراجعه كنيد. پزشك علاوه بر كنترل دماي بدن بيمار، براي جلوگيري از افت ناگهاني دماي بدن (هيپوترمي) آزمايش هاي خاصي را براي تعيين مقدار نمك و ساير املاح موجود در خون انجام داده و مايع درماني را براي حفظ تعادل الكتروليت هاي بدن آغاز مي كند.
بعد از اولين گرمازدگي، بايستي براي مدّت چند هفته، مقدار آب و نمك بدن بيمار و نيز عوارضي مانند ناتواني كليه كنترل شود. بعد از اين حالت به مدّت چند هفته تغييرات دمايي در بدن رخ خواهد داد كه طبيعي است.
منبع:نوآور-ش59