آداب و فضایل استخاره

طلب خیر از خدا
 

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم منقول است که هر که با کسی مشورت کند البته هدایت می یابد به آنچه خیر او در آن است و در حدیث دیگر فرمود: یا علی! کسی که طلب خیر خود از خدا می کند، در کار خود حیران نمی شود و کسی که در کارها با مردم مشورت می کند پشیمان نمی شود.
از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام مروی است که: نفس خود را به خطرها می اندازد کسی که مستغنی می شود به رأی خود از رأی دیگران.
* * *
از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که: مشورت نمی باشد مگر با چهار حدّ، اگر کسی آنها را رعایت کند منتفع می شود و اگر نکند ضررش بر مشورت کننده زیاده از نفع آن است:
اول: آن که با کسی مشورت کنی که عاقل باشد؛
دوم: آن که آزاد و دین دار و صالح باشد؛
سوم: آن که دوست و برادر مؤمن باشد؛
چهارم: آن که او را بر سرّ و راز خود مطلّع گردانی به نحوی که چنانچه تو راز خود می دانی او هم بداند و اعتماد بر او داشته باشی که افشای راز تو نمی کند نزد مردم.
امّا اول: برای آن که اگر عاقل باشد رأی او به کار تو می آید و رأی احمق به کار نمی آید.
و اما دوّم: برای آن که اگر آزاد و دین دار باشد سعی می کند که خیر تو را بداند و به تو بگوید و اگر از خدا نترسد پروا ندارد از آن که خیر تو را از تو پنهان کند.
و اما سوم: زیرا که اگر یار و برادر ایمانی نباشد راز خود را به او نمی توان گفت.
و اما چهارم: برای آن که تا اسرار تو را نداند خیر تو را نمی تواند دانست.

مصالح و منافع
 

امام رضا علیه السلام فرمود: عقل پدرم به مرتبه ای بود که عقل های دیگران را به آن نمی توانست سنجید و با آن مرتبه از علم و عقل بسیار بود که با یکی از سیاهان غلامان خود مشورت می کرد، می گفتند: با چنین کسی مشورت می کنی؟ جواب می فرمود: بسا باشد که خدا خیر مرا بر زبان او جاری گرداند، پس آنچه آن سیاهان می گفتند از مصالح بساتین و مزارع، آن حضرت به آن عمل می نمود.
از حضرت صادق علیه السلام روایت شده است که: حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: مشورت کردن با عاقل ناصح خیرخواه موجب میمنت و مبارکی و رشد و صلاح و توفیق حق تعالی است، پس هرگاه خیرخواه دانای عاقل رایی برای تو اختیار کند، زنهار مخالفت او مکن که باعث هلاک تو می گردد.
و در حدیث دیگر فرمود: هیچ معاونتی بهتر از مشورت کردن نیست و هیچ عقلی بهتر از تدبیر نیست.

برادرانِ مؤمن
 

از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام منقول است که: مشورت کن با جماعتی که از خدا ترسند و دوست دار برادران مؤمن را به قدر پرهیزکاری ایشان و بپرهیز از زنان بد و از نیکان ایشان در حذر باش، اگر تو را به نیکی امر کنند مخالفت کن ایشان را تا طمع نکنند در آن که موافقت کنی ایشان را در بدی ها.
و در حدیث دیگر فرمود که: من بیزارم از کسی که مسلمان با او مشورت کند و آنچه خیر او را در آن داند به او نگوید.
و از حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم مروی است که: هر گروهی که با یکدیگر مشورت کنند و در میان ایشان کسی باشد که نامش محمد یا حامد یا محمود یا احمد باشد و در مشورت ایشان داخل باشد البته آنچه خیر ایشان است بر ایشان ظاهر می شود.
از حضرت صادق علیه السلام منقول است که: مشورت کن با مردان عاقل پرهیزکار؛ زیرا که امر نمی کنند تو را مگر به نیکی و زنهار که مخالفت ایشان مکن که مخالفت دانای پرهیزکار باعث فساد دین و دنیاست.
اگر خواهی نعمت الهی برای تو مستقیم باشد و مروت و مردی تو کامل و تمام باشد و زندگانی تو نیکو باشد، پس در امور خود با برده و با مردم دنی و دون مشورت مکن.
از حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم مروی است که: مشورت مکن با جبان و ترسان که راه بِدَر شد را بر تو تنگ می کند و به سبب جنبی که دارد راه گشاد را به تو نمی نماید و مشورت مکن با بخیل که مانع می شود تو را از رسیدن به نهایت مقصود خود و مشورت مکن با کسی که حرص دنیا داشته باشد؛ زیرا که زینت می دهد برای تو بدترین رأی ها را.
از حضرت صادق علیه السلام منقول است که: هر که برادر مؤمنش را با او مشورت کند و آنچه محض خیر او را در آن داند نگوید، حق تعالی عقل و رأیش را از او سلب کند.

استخاره با قرآن
 

استخاره به قرآن مجید به چندین طریق معروف است و در بعضی از کتب مذکور است:
اول آن که بعد از طلب خیر از جناب مقدس ربانی، مصحف را بگشاید و آیه اول دست راست را ملاحظه نماید، اگر آیه رحمتی یا امر به خیری باشد خوب است و اگر آیه غضبی یا نهی از شرّی یا امر به شرّی یا عقوبتی باشد بد است و اگر ذوجهتین باشد یا مشتبه باشد میانه است.
چنانچه شیخ طوسی در «تهذیب» و صاحب کتاب «الغایات» و سید بن طاووس به سند معتبر روایت کرده اند که یسع بن عبداللّه قمّی به حضرت صادق علیه السلام عرض کرد که: من اراده می کنم کاری را و طلب خیر از حق تعالی می کنم و رأیم بر یک طرف قرار نمی گیرد. حضرت فرمود: نظر کن در هنگامی که به نماز برمی خیزی، زیرا که دورترین احوال شیطان از آدمی حالتی است که به نماز می ایستد، پس ببین که چه چیز در دلت می افتد و اخذ کن به آن و بگشا مصحف را، پس نظر کن به سوی اول چیزی که می بینی در مصحف، پس به آن عمل کن اِنْ شاء اللّه .
* * *
شخصی از اصحاب گفت: در خدمت حضرت امام زین العابدین علیه السلام بودم و عادت آن حضرت این بود که چون نماز صبح می کرد با کسی سخن نمی گفت تا آفتاب طلوع می کرد و روزی که زید فرزند آن حضرت متولد شد، بعد از نماز صبح آن حضرت را بشارت به ولادت او دادند، پس رو به اصحاب خود کرد و گفت: چه نام کنم این فرزند را؟ هر یک از حاضران نامی گفتند.
حضرت مصحف طلبید و در دامن خود گذاشت و گشود در اوّلِ صفحه این آیه بود «...وَ فَضَّلَ اللّه المُجاهدینَ عَلَی القاعِدینَ اَجْرا عظیما». پس مصحف را بر هم گذاشت و بار دیگر گشود، این آیه در اول صفحه بود «اِنَّ اللّه َ اشْتری مِنَ المؤمنینَ اَنْفُسَهُمْ و اَمْوالَهُم بِاَنَّ لَهُمُ الجنَّةَ یُقاتِلُونَ فی سبیل اللّه ِ...» پس حضرت دو بار فرمود: واللّه زید است و او را زید نام کرد.
* * *
والد مرحوم فقیر، از شیخ عظیم الشأن شیخ بهاءالدین محمد نقل می فرمود که: ما دست به دست از مشایخ خود شنیده ایم که از حضرت صاحب الامر روایت می کردند در طریق استخاره تسبیح که سه مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد بفرستند و تسبیح را بگیرند و دو تا دو تا بشمارند، اگر طاق می ماند خوب است و اگر جفت می ماند بد است و والد ما رحمة اللّه به این روش اکثر اوقات در اموری که در آن استعجالی بود استخاره می کردند.
منبع: گنجینه، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، شماره 33(آذر1382)
/ع