گربه فارسي روي شيرواني داغ جهاني
نويسنده: فرشاد مهدي پور
نگاهي به بودها و نمودهاي بين المللي رسانه اي ايران
با چنين پيش فرض هايي در صحنه اي که آکنده از مجادلات فراگير قدرت هاي نرم است، جمهوري اسلامي که داعيه دار ساختار شکني در مدرنيته است، حتماً حرف هاي بسياري براي گفتن دارد که به گوش بسياري نيز نرسيده. کاراترين رسانه انقلاب اسلامي در طول سه دهه گذشته، نام و ياد و کلام حضرت روح الله (ره) بوده که در توده هاي وسيعي اثر کرده است.
اما عصر جديد رسانه اي، لوازم و الزامات خود را بر فرايندهاي جديدتر تحميل مي کند. بخشي از اين نکات الزام آور، به مقضيات جهاني شدن باز مي گردد که اگر فردي يا کشوري نخواهد حتي در اين جهان حضور به هم برساند، مجبور به تن دادن به فنون پروژه جهاني سازي خواهد شد. مثال بارز آن، راه اندازي ده ها شبکه خبري و سرگرم کننده ماهواره اي بر فراز کشوري همچون ايران است که اساساً مرزهاي حاکميت ملي را به وضوح نقض کرده و جز جدال در همان فضاي مواج، راه ديگري در پيش رويش گشوده نيست.
نقطه حرکت
آغاز فروردين سال 82، ضرب الاجل ايالات متحده براي حمله به عراق بود و همين زمان، مهلت ايران براي راه اندازي شبکه خبري عربي «العالم». «العالم» در آخرين روزهاي اسفند 81 متولد شد و در کشوري مانند عراق که همه زيرساخت هاي مخابراتي اش، در کمتر از چند هفته نابود شده بود دريافت شبکه اي خبري و منتقد، با استفاده از آنتن هاي کوچک روي بام ها يک فرصت طلايي به شمار مي رفت. آمريکايي ها اين نکته را خوب و اندکي دير دريافتند چرا که العالم در بازه زماني حضور اوليه اش توانست روي افکار عمومي ساکنان بين النهرين تأثير گذار باشد.
تا رسيدن به تجربه شبکه خبري انگليسي زبان، چهار سال زمان لازم بود تا از قوت ها و ضعف هاي مولود قبلي درس گرفته شود و ايده هاي مبتکرانه تر، با پوشش وسيع تر و پر نفوذتر عملياتي شود. تير 86 «پرس تي وي» آغاز به کار کرد؛ آن هم با هويتي دوگانه که مي توانست امکان حضور و فعاليت آزادانه تر آن را در همه نقاط دنيا فراهم کند. نکته جالب توجه ديگر در «پرس تي وي» نحوه پر سرو صداي به کارگيري مجريان آن بود که در همان بدو امر، شهرتي سريع برايش به ارمغان آورد.
زاويه متفاوت
طبق همان انگاره پيش گفته، اقليتي نظير رنگين پوستان يا زنان، در چهارچوب اين صداهاي خفته تعريف مي شوند و واضح است که صدايشان کمتر از ديگران شنيده مي شود. در مقياسي جهاني و متناسب با تعاريف ايدئولوژيک حاکم بر انقلاب اسلامي، دسته هاي بزرگي از شيعيان، مسلمانان سني مذهب خواهان تغيير، گروه هاي تحت انقياد در جوامع مدرن غربي و تقريباً مردمان تمامي کشورهاي در حال توسعه اي که زير فشار ايالات متحده قرار دارند، به طرزي ويژه همه هواخواهان آزادي قدس شريف در چهارچوب اين تعريف قرار مي گيرند و جامعه هدف بسيار بزرگي را شکل مي دهند.
نگاهي به مجموعه کارشناسان و ميهماناني که در استوديوهاي متعدد شبکه هاي خبري ايراني در اقصي نقاط عالم حضور پيدا مي کنند، نشان مي دهد که تلاشي وسيع و پيگير براي ايجاد پوشش مناسب اطلاعاتي درباره اين گروه ها در جريان است و از آنجا که با منطقي شبکه اي، اين حوزه ها مثل گلوله برفي که از نوک کوه ها رها شده، توسعه مي يابند مي توان اميدوار بود که تحقق شعار مذکور اجرايي تر شود.
سوالات وجودي
نظر کردن به امر رسانه برون مرزي، فهرستي بلند بالا از پرسش ها را پيش رو قرار مي دهد. همين روزها و ماه ها، تجربه خلاقانه iFILM توانسته مخاطبان گسترده اي در خاورميانه و شمال آفريقا براي ايران به وجود آورد؛ اما آيا به راستي راه اندازي برنامه هايي به سبک مسابقات و شوهاي تلويزيوني عربي در آن مي تواند مخاطبان تشنه اش را به قدر کفايت براي ديدن چنين شبکه اي مجاب کند؟
مزيت نسبي اوليه جمهوري اسلامي، دور شدن از کليشه هاي رايج رسانه اي است و نبايد چنين هويت يابي پرهزينه اي را به سادگي از دست داد. نمونه ديگر آن، مولد نبودن پايدار (نه قطعي) در مناطق بحراني و خبرساز است. اگر چه «العالم» در حوزه انقلاب هاي عربي توانسته در کشورهايي نظير مصر و بحرين، همانند يک بازيگر حاضر و فعال عمل کند، اما اولاً اين ميزان هميشگي نبوده و ثانياً از گستردگي کافي در ساير کشورها برخوردار نيست.
فراز و نشيب
اتفاق قابل بررسي ديگر، به کارگيري فنون و ابتکارات مختلف رسانه هاي غربي و عربي، با روش هاي وارونه سازي است. در حوادث پس از انتخابات 88، رسانه هاي مذکور در شيوه هاي اطلاع رساني خود عليه ايران، روش هايي را به کار گرفتند که نوعاً تا آن زمان سابقه نداشت و اين بار در وضعيت انقلاب هاي عربي يا حتي شورش اخير در انگلستان، رسانه هاي خبري ايراني هم تاکتيک هاي فعالي براي اطلاع رساني متقابل به کار گرفتند.
منبع: نشريه همشهري آيه شماره6
