قلعه اي در احاطه مارها

در هشترود، قلعه صعب العبوري واقع شده که به قلعه ضحاک معروف است
 

مردم اعتقاد دارند اين قلعه بسيار خوفناک و غيرقابل نفوذ است؛ قلعه اي تاريخي که عمر آن به زمان اشکانيان بازمي گردد. دژ مستحکمي که به قلعه ضحاک معروف بوده و بومي ها به آن زُهنک هم مي گويند. قلعه ضحاک در 17 کيلومتري هشترود واقع شده است؛« در سال 1974 باستان شناسان معروفي از جمله مرحوم مصطفوي، يک باستان شناس معروف آمريکايي به نام شيپ من و باستان شناس معروف آلماني به نام ولفرام کلايف از اين قلعه بازديد کردند. آنها در بررسي هاي خود معتقد بودند که اين قلعه به دوران ساساني و اشکاني باز مي گردد.» محمد رحمت پور، سرپرست کارگاه قلعه ضحاک اين حرف ها را مي زند. او ادامه مي دهد:« اين قلعه قسمتي دارد به اسم چهارطاقي که ولفرام کلايف به آن پاويون مي گفت. ما در سال 74 بود که تصميم گرفتيم اقدام به مرمت اين قسمت از قلعه ضحاک کنيم.» طبق کارشناسي هايي که روي اين قلعه صورت گرفته، عده اي معتقدند مربوط مي شود به دوران ساساني و عده اي ديگر آن را به عنوان يک دژ اشکاني مي شناسند؛ «حتي برخي مي گويند اين يک قلعه اسماعيليه است اما با بررسي ها و مرمت هاي صورت گرفته در سال 79 مشخص شد که قلعه ضحاک از هزاره دوم قبل از ميلاد تا دوره تيموريان مورد استفاده قرار گرفته است و از آثار به دست آمده از آن و معماري هايي که در کاوش ها صورت گرفته، معلوم شد اين قلعه متعلق به دوران اشکاني است.» گروه باستان شناسي آذربايجان شرقي هرساله روي اين قلعه مرمت و کاوش هايي انجام مي دهند؛ تا جايي که آنها در فصل پنجم و ششم کاوش هاي خود قطعات سفال هاي کتيبه دار را پيدا کردند که نشان مي داد قوم پارت در شمال غرب ايران و در قلعه ضحاک مستقر بودند؛ يعني اشکاني ها. رحمت پور مي گويد:« در قلعه ضحاک يک تالار مربع شکل با ابعاد 11متر در 11 متر وجود دارد که مصالح آن از آجر و گچ بوده است. همچنين يک معماري کليپايي با همين مصالح در کاوش ها کشف شد. آن زمان آجرهايي که در اين قلعه و در اين بخش ها مورد استفاده قرار گرفته، داراي 32 در 10 سانتي متر بوده.» به گفته آقاي کارشناس، سفال هاي بيرون آمده از اين قلعه به دوره اشکاني، ساساني، ايلخاني و تيموري مربوط مي شود. «تاکنون در حفاري ها هيچ اشاره اي به نام قلعه ضحاک نشده است اما با توجه به متون قديمي که قلعه ضحاک در آن نام برده شده، احتمال مي رود قلعه ضحاک در قديم اژدهاک نام داشته است و به مرور زمان و شايد به خاطر تلفظ سخت اين کلمه به ضحاک تغيير پيدا کرده.» البته اهالي به آن زهنک هم مي گويند؛ قلعه اي صعب العبور که تنها از راه غربي آن مي شود وارد قلعه شد؛ «شايد سازندگان قلعه براي جلوگيري از هجوم دشمنان آن را در چنين منطقه اي ساخته اند. ضمن اينکه سعي شده ديواره هاي قلعه را مرتفع تر بسازند تا راه عبور و مرور بيگانگان سخت بشود. به همين خاطر ديواره هاي قلعه ضخاک از 10 متر شروع مي شود تا 30و40 متر. اگر نقشه هوايي اين منطقه را تماشا کنيد، متوجه مي شويد دو رودخانه اي که قلعه را احاطه کرده اند، شبيه دو مار هستند که نيم تنه انساني را در برگرفته اند و بر اساس همين موضوعات مردم چنين اعتقادي را پيدا کرده اند.»
منبع: نشريه همشري سرنخ شماره 100