خانواده های آرمانی و تمدن ساز در تاریخ

در فرهنگ تربیتی قرآن به معرفی خانواده هایی برمی خوریم که اعضاء آن در تمدن سازی و جریان سازی دینی و اجتماعی نقش اساسی داشته اند؛ این خانواده ها به عنوان خانواده های آرمانی می توانند بهترین الگو برای خانواده های ولائی و مهدوی قرار گیرند، چرا که این ظرفیت و امکان وجود دارد که یک خانواده به عشق توحید و امام زمان خود، همیشه در صحنه باشد و با فداکاری و کوشش در راه منویات الهی در زمینه سازی تمدن طلائی مهدویت نقش ایفا کند، همچنانکه در طول تاریخ در دوره های گوناگون بعضاً نقش تمدن سازی و جریان سازی دینی به عهده خانواده ها بوده است.
یکی از روشهای تربیتی قرآن، طرح چهره های بزرگ و معرفی آنان در راستای توجه به مباحث خانوادگی و توضیح، تبیین و تشریح ماجراهای خانوادگی آنان است. قرآن کریم داستانهای خانوادگی را با عنوان «آل و یا اهل» یاد می کند؛ آل موسی (1)، آل هارون، آل ابراهیم (2)، آل عمران(3)، آل یعقوب(4)، آل داود(5) و یا أهل البیت (6) و در مواردی به بیان داستانهای خانوادگی افرادی همچون لقمان و فرزندش، موسی و مادرش (7) و ایوب و همسرش می پردازد.
در بسیاری از این موارد حرکتهای اصلاحی انبیاء و اولیاء و رسالتهای الهی آنان، با هماهنگی و با همکاری خانواده ها بوده است، به عنوان نمونه در قصه تأسیس کعبه و پایه گذاری بیت الله الحرام، نقش محوری و اساسی بر عهده یک بیت صالح و یک خانواده گذارده شده است. قرآن کریم می فرماید:
(وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ.....‌ (8)
« و (نیز به یاد آورید) هنگامی را که ابراهیم و اسماعیل، پایه های خانه (کعبه) را بالا می بردند (و می گفتند:) پروردگارا از ما بپذیر....»
نماد این خانواده آرمانی همچنان درکنار بیت الله الحرام، بعنوان حجر اسمعیل و حریم خانه و خانواده ابراهیم، درمنظر حجاج محفوظ مانده تا همواره یاد آور خاطره ابراهیم و فداکاری خانواده پاک و اصیل او باشد.
در حیات معنوی تبلیغی پیامبر بزرگوار اسلام (ص) نیز نقش اهل بیت (ع) بسیار پر رونق و مؤثر بوده است و همه اعضای خانواده ی حضرت درمیدان دفاع از توحید و دیانت و ارزشهای اسلامی و انسانی حضور داشته و نقش بسزایی در تأسیس مدینه الرسول و تمدن نبوی و تثبیت حکومت دینی و برتری بخشی مکتب اسلام، ایفاء نموده اند.
به همین دلیل همچنانکه در کنار مسجد الحرام خانه ابراهیم و اسمعیل (حجر اسماعیل) بنیان گذاشته شده و همچنان به اذن خدا باقی مانده است و در کنار مسجد النبی، خانه پیامبر (ص) و خانه امیرالمؤمنین و حضرت زهرا (ع) چشم نوازی می کند تا بیانگر تأثیرات مثبت این خانواده در شکل گیری تمدن اسلامی باشد.
در جریان مباهله که نوعی مقابله و رویارویی نرم مسیحیت با اسلام تلقی می شد، پیامبر اکرم (ص) جهت حضور در صحنه، به همراه خویش اهل بیت (ع) خود یعنی امیرالمؤمنین علی (ع)، فاطمه زهرا (ع)، حسن و حسین (ع) را به صحنه آوردند.
یکی از پیامهای مهم این حضور بیان عظمت مقام علی (ع)، فاطمه (ع) و حسنین (ع) است، پیام دیگر آن پیام تربیتی و خانوادگی و اصالت بخشی به نهاد خانواده و تأثیرات بیوت صالحه در جریان سازی های مثبت تاریخی و دینی و تمدن سازی اسلام است. قرآن در این زمینه می فرماید:
(فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَکُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَکُمْ وَ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ‌ (9)
« هر گاه بعد از علم و دانشی که (درباره ی مسیح) به تو رسیده (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت نماییم، شماهم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت کنیم و شما هم از نفوس خود؛ آن گاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»
در ماجرای حدیث کساء نیز از جمع یک خانواده و یک بیت در زیر عبای یمانی و اجتماعی آنان و بیان ذکر تأثیرات وجودی آنها سخن به میان می آید:
* (اللّهُمَّ إنَّ هؤلاءِ أهلُ بیتی و خاصَّتی و حامَّتی...)
«بار الها اینان اهل بیت من و خواص و نزدیکان من می باشند.»
* (هُم أهلُ بیتِ النُّبوَّه و مَعدِنُ الرِّساله هم فاطمهُ و أبوها و بَعلُها و بَنُوها.)
« آنها خاندان نبوت و معدن رسالت می باشند. یعنی فاطمه و پدرش، فاطمه و شوهرش و فاطمه و فرزندانش.»
در سوره دهر نیز از یک حرکت هماهنگ خانوادگی در راه خدا سخن گفته می شود: (و یُطعِمونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّه مِسکیناً و یَتیماً و اَسیراً إنّما نُطعِمُکُم لِوَجهِ اللهِ...)
« به خاطر محبت خدا به مسکین و یتیم و اسیر غذا می دهند (و می گویند) ما فقط به خاطر خدا شما را اطعام می کنیم....»
در ماجرای تمدن ساز و حماسه کربلا و عاشورا، حضور خانوادگی امام حسین (ع) و در صحنه بودن اهل بیت ایشان حامل پیام بسیار بزرگی است.
امام حسین (ع) با همه اعضاء خانواده خود به خلق حماسه بزرگ عاشوراء پرداخت و همه ی اعضای خانواده ی او، حتی طفل شیرخوارش در این راستا نقش مهم و بسزایی ایفا کردند، که بی شک یکی از علل و عوامل ماندگاری و تأثیرگذاری این نهضت در طول تاریخ، حضور خانوادگی امام حسین (ع) و وجود زنان و کودکان و نوجوانان ایشان است. شهید مطهری (ره) در همین زمینه می فرمایند:
* «ابا عبدالله اهل بیت خودش را حرکت می دهد برای اینکه در این تاریخ عظیم، رسالتی را انجام دهند، برای اینکه نقش مستقیمی در ساختن این تاریخ عظیم داشته باشند، با قافله سالاری زینب، بدون آن که از مدار خودشان خارج بشوند. از عصر عاشوراء، زینب تجلی می کند، از آن به بعد به او واگذار شده بود.» (10)
* «بودن اهل بیت امام حسین (ع) در صحنه کربلا، صحنه را بسیار بسیار داغتر کرد و در واقع امام حسین (ع) یک عده مبلغ را طوری استخدام کرد که بعد از شهادتش، آنها را با دست و نیروی دشمن تا قلب حکومت دشمن یعنی شام فرستاد. این خودش یک تاکتیک عجیب و یک کار فوق العاده است. همه برای این است که این صدا هر چه بیشتر به عالم برسد، بیشتر به جهان آن روز اسلام برسد و بیشتر ابعاد تاریخ و ابعاد زمان را بشکافد و هیچ مانعی در راه آن وجود نداشته باشد.»(11)
«کار ابا عبدالله یک کار حساب شده است، یک رسالت و یک مأموریت است. اهل بیتش را به عنوان طفیلی همراه خود نمی برد که خوب، من که می روم، زن و بچه ام هم همراهم باشند. غیر از سه نفر که دیشب اسم بردم،(12) هیچیک از همراهان اباعبدالله، زن و بچه اش همراهش نبود. آدم که به یک سفر خطرناک می رود، زن و بچه اش را که نمی برد. اما اباعبدالله زن و بچه اش را برد، نه به اعتبار اینکه خودم می روم، پس زن و بچه ام را هم ببرم (خانه و زندگی و همه چیز امام حسین (ع) در مدینه بود.) بلکه آنها را به این جهت برد که رسالتی در این سفر انجام بدهند.» (13)
از این سلسله مباحث نتیجه می گیریم که اساساً یکی از مشخصات انسانهای موفق، حرکت خانوادگی آنان به سوی آرمانهای مقدس توحیدی و ولائی تا سرحد فدایی شدن خود خانواده در این مسیر است.
خانواده های مهدوی و مهدی یاور یعنی خانواده ای که در مسیر جان فشانی حضرت قدم برمی دارند و از رفاه، خانه، وقت، ثروت و حتی در صورت لزوم از اهداء جان هم دریغ نمی نمایند، از مشخصات مهم اینگونه خانواده هاست. در زیارت جامعه کبیره می خوانیم:
* بِأبی أنتم و اُمّی و نفسی و أهلی و مالی....(دو مرتبه)
«پدر و مادرم و خودم و خانواده ام و مالم به فدای شما»
* بأبی أنتم و أمی و نفسی و...(دو مرتبه)
«پدر و مادر و جانم به فدای شما»
* بأبی أنتم و أمّی و أهلی و مالی و اُسرَتی (یک مرتبه)
«پدر و مادر و خانواده ام و مالم و تمام اقوام نزدیکم به فدای شما»
در دعای ندبه نیز می خوانیم:
(بأبی أنت و أمی و نفسی لَکَ الوِقاءُ و الحِمی)
«پدر و مادرم به فدایت و خودم بلاگردان و سپر پیش روی تو باشم»
همچنین گاهی در زیارت ها و سلام به محضر صاحب الزمان (ع) سلام های خانوادگی اهداء می کنیم.
«اللّهمَّ بَلِّغ مولایَ صاحب الزَّمان صَلَواتُ الله علیه... و عَن والدِیَّ و وُلدِی و عَنِّی مِنَ الصَّلواتِ و التَّحِیاتِ زِنَهَ عَرشِ الله و...» (14)
«خدایا برسان به مولای من حضرت صاحب الزمان (که درودهای تو بر او باد...) و از طرف پدر و مادر و فرزندان و خود من، درودها و تحیت هایی هم وزن عرش خدا و...»

پی‌نوشت‌ها:

1. مِمَّا تَرَکَ آلُ مُوسَى وَ آلُ هَارُونَ (بقره/ 248)
2. رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ عَلَیْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ إِنَّهُ حَمِیدٌ مَجِیدٌ (هود/ 73)
3. إِنَّ اللهَ اصْطَفَى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْرَاهِیمَ وَ آلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِینَ‌ (آل عمران / 33)
4. یوسف / 6.
5. سبأ/ 13.
6. إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ (احزاب / 33)
7. وَ حَرَّمْنَا عَلَیْهِ الْمَرَاضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ وَ هُمْ لَهُ نَاصِحُونَ‌ (قصص / 12)
8. بقره/ 127
9. آل عمران/ 61.
10. حماسه حسینی/ ج 1، ص 332.
11. حماسه حسینی، ج 1، ص 272.
12. مسلم بن عوسجه، حرث (عمرو) بن جناده، عبدالله بن عمیر (البته غیر از این سه مورد که استاد مطهری (ره) ذکر کرده اند در برخی مقاتل به ام کلثوم صغری، همسر قاسم بن محمد بن جعفر که در کربلا شهید نیز شد، نیز اشاره شده است.
13. حماسه حسینی، ج 1، ص 318.
14. مفاتیح نوین، ص 503.

منبع:نیلی پور، مهدی؛ (1388)، خانواده مهدوی، اصفهان: مرغ سلیمان، چاپ سوم