نویسنده: رامین رامین نژاد
حضرت هود نبی (علیه السلام) از پیامبران عرب زبان است.(1) نام آن حضرت در قرآن کریم 7 بار آمده است.(2) حضرت هود (علیه السلام) پس از حضرت نوح (علیه السلام) و پیش از حضرت ابراهیم (علیه السلام) به رسالت مبعوث شد. خداوند او را بر قوم عاد برانگیخت. قوم عاد در ناحیه ی حضر موت واقع در جنوب شرقی شبه جزیره ی عربستان زندگی می کردند و پس از طوفان نوح (علیه السلام) و با گذشت زمان از شریعت نوح (علیه السلام) خارج شدند و به بت پرستی روی آوردند. هود (علیه السلام) قومش را انذار کرد و از عذاب الهی ترسانید، اما قومش او را به سُخره می گرفتند و می گفتند: «آیا آمده ای تا ما را از خدایانمان بازگردانی؟ اگر راست می گویی، عذابی را که به ما وعده می دهی، بیاور. و هنگامی که عذاب الهی را به صورت ابر گسترده ای که به سوی درّه ها و آبگیرهای ایشان در حرکت بود، دیدند، خوشحال شده و گفتند: این ابری است که بر ما می بارد، ولی به آن ها گفته شد: این همان است که برای آمدنش شتاب می کردید. تندبادی وحشتناک و عذابی دردناک است. آن ها صبح کردند در حالی که جز خانه هایشان به چشم نمی خورد».(3) خداوند، هود (علیه السلام) و یارانش را از عذاب حفظ فرمود و ایشان به سرزمین حجر آمده و در آن جا اقامت کردند این منطقه، ناحیه ای در اردن است که امروز به نام مَداین صالح (پِترا) شهرت یافته است و یکی از مهم ترین اماکن تاریخی و گردشگری در اردن به شمار می رود. برخی هم ناحیه ی حجر را در شرق یمن و در فاصله ی کوتاهی از مسکن قوم عاد می دانند. امروزه باستان شناسان بقایای خانه های قوم عاد را در جنوب غربی کشور عمان از زیر خاک خارج کرده اند. حضرت هود (علیه السلام) در اواخر عمر خود، پسر عمویش - یوحنّا بن حَزان - را وصی خود گردانید و یارانش را به پیامبری حضرت صالح (علیه السلام) بشارت داد.(4)
درباره ی مدفن حضرت هود (علیه السلام) دو گونه روایت وجود دارد. برخی روایات حاکی از آن است که حضرت هود (علیه السلام) در نخلستانی به نام «نخلیه» واقع در پشت کوفه مدفون است.(5) روایتی از امام علی (علیه السلام) نقل شده که آن حضرت به فرزندانش وصیت فرمود که: «فَادفِنونی فی قَبرِ اَخوی هود و صالح» (مرا در جوار برادرانم هود و صالح (علیهما السلام) دفن کنید).(6) اگرچه در این روایت ها، به صراحت به مکان دقیق مزار حضرت هود (علیه السلام) اشاره نشده است، اما با دقت در عبارت های آن ها می توان احتمال داد که مدفن آن حضرت، منطقه ای بین نجف و کوفه باشد. در حد فاصل دو شهر کوفه و نجف، قبرستان بزرگی به نام «وادی السَّلام» قرا گرفته است که بیش از 20 کیلومتر درازا دارد و جاده ی کوفه به نجف از میان آن می گذرد. در کنار همین جاده، تابلویی نصب شده که بر آن چنین نوشته شده است: «مرقدُ انبیاءِ اللهِ هود و صالح (علیهما السلام)». در سال 1250ق دو قبر در این محل ظاهر گردید که به عنوان قبور حضرت هود و صالح (علیهما السلام) شهرت یافت.(7) یکی از رجال قاجار به نام ادیب الملک در سفرنامه خود به عتبات از این بقعه چنین یاد کرده است: «در شب بیست و ششم ماه ربیع الثانی سنه 1273 از دروازه بزرگ [نجف] به قصد زیارت اهل قبور وادی السلام بیرون رفتیم... از دروازه خارج شدی به طرف یَسار به قدر پانصد قدم که می روی، اول قبرستان وادی السلام است ... و مقبره مطهر هود و صالح پیغمبر در آن جا و هر دو در زیر یک بقعه و قبرهایشان چسبیده و متصل به یکدیگر است».(8) گنبد این بقعه در اوایل قرن 14 هجری به دستور همسر ملّا یوسف بن ملاّ سلیمان - از نُقَبای عراق - با کاشی های آبی رنگ پوشانده شد که تا به حال باقی است. اولین ضریح این بقعه به دستور آیه الله سید مهدی بَحرالعلوم آماده شد و در محل نصب گردید. امروزه در این مکان شریف ساختمانی چهارگوش با گنبدی زیبا و گلدسته ی ناتمام از دور به چشم می آید. گنبد با کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده شده و آیات قرآنی بر گرداگرد گلوی گنبد نقش بسته اند. درب ورودی حرم، ساده و چوبی است و بر بالای آن، نام پیامبران مدفون در آن به چشم می خورد. داخل ساختمان، تزئینات معماری چندانی ندارد و فقط در سمت قبله، محراب کوچکی ساخته شده است.
در زیر گنبد، ضریحی چوبی به ارتفاع 2/20 متر قرار دارد و در میان آن فقط یک سنگ مزار دیده می شود. در جریان حمله ی نظامی نیروهای ائتلاف به عراق، درگیری گروه های مخالف با اشغالگران به این ناحیه نیز کشیده شد و قبرستان بافضیلت وادی السلام که آرامگاه بسیاری از پیامبران و علما و مؤمنان است، هتک حرمت گردید و بارها هدف بمباران هواپیماهای آمریکایی و شلیک تانک های آنان قرار گرفت.
روایت های دیگری نیز نقل شده که نشان می دهد حضرت هود (علیه السلام) در ناحیه ی حَضَرموت واقع در شرق یمن مدفون گردیده است. علامه ی مجلسی (رحمه الله) نقل کرده است: «قبر هود (علیه السلام) بر تلِّ سرخی است در حضرموت». (9) نصر بن مزاحم به نقل از ابن نباته در کتابش آورده است که امام علی (علیه السلام) در نُخَیله [کوفه] بود و در آن مکان، قبر بزرگی بود که یهودیان اموات خود را در اطراف آن دفن می کردند. دزر این هنگام جنازه ای را از مقابل حضرت عبور دادند. امام (علیه السلام) فرمودند: مردم درباره ی این قبر چه می گویند؟ حسن بن علی (علیه السلام) گفتند: می گویند این قبر هود پیغمبر (علیه السلام) است؛ آن گاه که قومش نافرمانی او را کردند، به این جا آمد و سپس درگذشت. امام علی (علیه السلام) فرمودند: دروغ می گویند، من به این امر از ایشان آگاه ترم. این قبر یهود [برادر یوسف نبی (علیه السلام)] بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم است... آیا در این جا کسی از اهالی مَهره (10) هست؟ پس پیرمردی به حضور آمد. امام (علیه السلام) فرمودند: منزل تو کجاست؟ عرض کرد: در ساحل دریا. امام (علیه السلام) فرمودند: چقدر تا کوه سرخ فاصله دارد؟ عرض کرد: در نزدیکی آن است. فرمود: مردم درباره ی آن چه می گویند؟ عرض کرد: می گویند قبر ساحری در آن است. امام علی (علیه السلام) فرمودند: دروغ می گویند؛ آن قبر هود (علیه السلام) است و این قبر یهودا، پسر یعقوب (علیه السلام).(11)
این مکان در روستای «العجز» در 54 کیلومتری شرق شهر «تَریم» واقع در غرب یمن قرار دارد. ساختمان حرم مطابق معماری بومی یمن و در امتداد شیب تندکوه - که رنگی متمایل به سرخی دارد - بنا گردیده و گنبد خشتی آن که بر روی 12 ستون قرار دارد، با رنگی سفید از دور نمایان است. گنبد مطهر بر روی دهانه ی شکاف صخره ای ساخته شده و متولّیان حرم معتقدند مزار حضرت هود نبی (علیه السلام) در میان این صخره قرار دارد. کمی پایین تر از ساختمان آرامگاه، در کنار صخره ای دیگر، مسجدی به نام «مسجدُ النّاقَه» با 43 ستون سنگی و طاق های زیبا جلب توجه می کند. یاقوت حموی- جغرافی دان مشهور قرن چهارم - درباره ی این منطقه چنین نوشته است: «حضرموت، ناحیه ی وسیعی در شرق عَدَن و نزدیک دریاست و اطراف آن رَمل بسیار است که به نام سرزمین احقاف شناخته می شود و در آن است قبر هود (علیه السلام) و در نزدیکی آن، چاه بَرَهوت است».(12) ابن بطوطه نیز در سفرنامه اش آورده است که «... و در نزدیکی شهر ظُفار در یمن در ناحیه ای که به آن احقاف می گویند قبری دیدم که بر آن نوشته بود: هَذاَ قَبرُ هودِ بن عابِر.» (13) ابن عساکر به نقل از اَصبَغ بن نَباته نقل کرده است که بعد از رحلت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، مردی از اهالی یمن به مدینه آمد و در محضر امام علی (علیه السلام) اسلام آورد و سپس اشعار بلیغی خواند.
امام (علیه السلام) او را تحسین کرده، فرمودند: شنیده ام که اهل حضرموت هستی. عرض کرد: آری. حضرت فرمودند: آیا سرزمین احقاف را می شناسی؟ عرض کرد: آیا درباره ی قبر هود (علیه السلام) می پرسی؟ امام (علیه السلام) فرمودند: آری. مرد یمنی گفت: در اوایل جوانی روزی به سرزمین احقاف رفتیم و همراه ما مردی بود که آن ناحیه را می شناخت. پس به انتهای «تَلِّ سُرخ» رسیدیم و وارد یکی از غارهای آن شدیم. در آن غار، مَعبَری بود و پس از آن معبر، دو غرفه وجود داشت که یکی بعد از دیگری قرار گرفته بود و در انتهای آن شکافی بود که فقط یک مرد لاغر می توانست از آن بگذرد. من از آن شکاف داخل شده، مردی را دیدم که با صورتی کشیده و ریشی انبوه که بر تخت آرمیده است. پس بر بدن او دست کشیدم و دریافتم که هیچ تغییری نکرده، و دیدم که نوشته ای عربی بر بالای سر او بود؛ بدین مضمون: «اَنا هودِ النَّبی الَّذی اَسَفَ عَلی عادٍ بِکُفْرِهِ و ما کانَ لِاَمرِ اللهِ مِن مردّ». (من هود پیغمبر هستم که تأسف خوردم بر کفر قوم عاد و کسی نیست که در مقابل فرمان خداوند توان مقاومت داشته باشد). آن گاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: من نیز این سخن را از ابی القاسم (صلی الله علیه و اله) (14) (رسول خدا) شنیدم.(15)
در روایت دیگری آمده است که امام علی (علیه السلام) به مردی از اهالی حضرموت فرمود: آیا تپه ای را که خاک سرخ رنگ دارد، ... در حضرموت دیده ای؟ مرد گفت: آری، و شما به گونه ای توصیف می کنید که گویا آن را دیده اید. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: نه، ولی مرا از آن خبردار کرده اند و در آن جا قبر هود - صلوات الله علیه - است و درختی نزد سر او است.(16) مردم ناحیه حضرموت که اکثراً اهل سنّت هستند، روز پانزدهم شعبان را به نام «روز هود (علیه السلام)» می شناسند و در این روز از راه های دور و نزدیک برای زیارت مزار منسوب به آن حضرت به این مکان شریف می آیند و از سخنرانی های علمای اهل سنّت استفاده می کنند. چند مدرسه ی علوم دینی نیز به برکت وجود این بارگاه منور، در این روستا دایر گردیده است.
مزار دیگری نیز به حضرت هود نبی (علیه السلام) منسوب است که در جنوب غربی کشور عمان و در نزدیکی شهر «سَلاله» قرار دارد و چون هیچ گونه سند و یا تاریخچه ای در این باره وجود ندارد، بر آن اعتمادی نیست.
درباره ی مدفن حضرت هود (علیه السلام) دو گونه روایت وجود دارد. برخی روایات حاکی از آن است که حضرت هود (علیه السلام) در نخلستانی به نام «نخلیه» واقع در پشت کوفه مدفون است.(5) روایتی از امام علی (علیه السلام) نقل شده که آن حضرت به فرزندانش وصیت فرمود که: «فَادفِنونی فی قَبرِ اَخوی هود و صالح» (مرا در جوار برادرانم هود و صالح (علیهما السلام) دفن کنید).(6) اگرچه در این روایت ها، به صراحت به مکان دقیق مزار حضرت هود (علیه السلام) اشاره نشده است، اما با دقت در عبارت های آن ها می توان احتمال داد که مدفن آن حضرت، منطقه ای بین نجف و کوفه باشد. در حد فاصل دو شهر کوفه و نجف، قبرستان بزرگی به نام «وادی السَّلام» قرا گرفته است که بیش از 20 کیلومتر درازا دارد و جاده ی کوفه به نجف از میان آن می گذرد. در کنار همین جاده، تابلویی نصب شده که بر آن چنین نوشته شده است: «مرقدُ انبیاءِ اللهِ هود و صالح (علیهما السلام)». در سال 1250ق دو قبر در این محل ظاهر گردید که به عنوان قبور حضرت هود و صالح (علیهما السلام) شهرت یافت.(7) یکی از رجال قاجار به نام ادیب الملک در سفرنامه خود به عتبات از این بقعه چنین یاد کرده است: «در شب بیست و ششم ماه ربیع الثانی سنه 1273 از دروازه بزرگ [نجف] به قصد زیارت اهل قبور وادی السلام بیرون رفتیم... از دروازه خارج شدی به طرف یَسار به قدر پانصد قدم که می روی، اول قبرستان وادی السلام است ... و مقبره مطهر هود و صالح پیغمبر در آن جا و هر دو در زیر یک بقعه و قبرهایشان چسبیده و متصل به یکدیگر است».(8) گنبد این بقعه در اوایل قرن 14 هجری به دستور همسر ملّا یوسف بن ملاّ سلیمان - از نُقَبای عراق - با کاشی های آبی رنگ پوشانده شد که تا به حال باقی است. اولین ضریح این بقعه به دستور آیه الله سید مهدی بَحرالعلوم آماده شد و در محل نصب گردید. امروزه در این مکان شریف ساختمانی چهارگوش با گنبدی زیبا و گلدسته ی ناتمام از دور به چشم می آید. گنبد با کاشی های فیروزه ای رنگ پوشیده شده و آیات قرآنی بر گرداگرد گلوی گنبد نقش بسته اند. درب ورودی حرم، ساده و چوبی است و بر بالای آن، نام پیامبران مدفون در آن به چشم می خورد. داخل ساختمان، تزئینات معماری چندانی ندارد و فقط در سمت قبله، محراب کوچکی ساخته شده است.
در زیر گنبد، ضریحی چوبی به ارتفاع 2/20 متر قرار دارد و در میان آن فقط یک سنگ مزار دیده می شود. در جریان حمله ی نظامی نیروهای ائتلاف به عراق، درگیری گروه های مخالف با اشغالگران به این ناحیه نیز کشیده شد و قبرستان بافضیلت وادی السلام که آرامگاه بسیاری از پیامبران و علما و مؤمنان است، هتک حرمت گردید و بارها هدف بمباران هواپیماهای آمریکایی و شلیک تانک های آنان قرار گرفت.
روایت های دیگری نیز نقل شده که نشان می دهد حضرت هود (علیه السلام) در ناحیه ی حَضَرموت واقع در شرق یمن مدفون گردیده است. علامه ی مجلسی (رحمه الله) نقل کرده است: «قبر هود (علیه السلام) بر تلِّ سرخی است در حضرموت». (9) نصر بن مزاحم به نقل از ابن نباته در کتابش آورده است که امام علی (علیه السلام) در نُخَیله [کوفه] بود و در آن مکان، قبر بزرگی بود که یهودیان اموات خود را در اطراف آن دفن می کردند. دزر این هنگام جنازه ای را از مقابل حضرت عبور دادند. امام (علیه السلام) فرمودند: مردم درباره ی این قبر چه می گویند؟ حسن بن علی (علیه السلام) گفتند: می گویند این قبر هود پیغمبر (علیه السلام) است؛ آن گاه که قومش نافرمانی او را کردند، به این جا آمد و سپس درگذشت. امام علی (علیه السلام) فرمودند: دروغ می گویند، من به این امر از ایشان آگاه ترم. این قبر یهود [برادر یوسف نبی (علیه السلام)] بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم است... آیا در این جا کسی از اهالی مَهره (10) هست؟ پس پیرمردی به حضور آمد. امام (علیه السلام) فرمودند: منزل تو کجاست؟ عرض کرد: در ساحل دریا. امام (علیه السلام) فرمودند: چقدر تا کوه سرخ فاصله دارد؟ عرض کرد: در نزدیکی آن است. فرمود: مردم درباره ی آن چه می گویند؟ عرض کرد: می گویند قبر ساحری در آن است. امام علی (علیه السلام) فرمودند: دروغ می گویند؛ آن قبر هود (علیه السلام) است و این قبر یهودا، پسر یعقوب (علیه السلام).(11)
این مکان در روستای «العجز» در 54 کیلومتری شرق شهر «تَریم» واقع در غرب یمن قرار دارد. ساختمان حرم مطابق معماری بومی یمن و در امتداد شیب تندکوه - که رنگی متمایل به سرخی دارد - بنا گردیده و گنبد خشتی آن که بر روی 12 ستون قرار دارد، با رنگی سفید از دور نمایان است. گنبد مطهر بر روی دهانه ی شکاف صخره ای ساخته شده و متولّیان حرم معتقدند مزار حضرت هود نبی (علیه السلام) در میان این صخره قرار دارد. کمی پایین تر از ساختمان آرامگاه، در کنار صخره ای دیگر، مسجدی به نام «مسجدُ النّاقَه» با 43 ستون سنگی و طاق های زیبا جلب توجه می کند. یاقوت حموی- جغرافی دان مشهور قرن چهارم - درباره ی این منطقه چنین نوشته است: «حضرموت، ناحیه ی وسیعی در شرق عَدَن و نزدیک دریاست و اطراف آن رَمل بسیار است که به نام سرزمین احقاف شناخته می شود و در آن است قبر هود (علیه السلام) و در نزدیکی آن، چاه بَرَهوت است».(12) ابن بطوطه نیز در سفرنامه اش آورده است که «... و در نزدیکی شهر ظُفار در یمن در ناحیه ای که به آن احقاف می گویند قبری دیدم که بر آن نوشته بود: هَذاَ قَبرُ هودِ بن عابِر.» (13) ابن عساکر به نقل از اَصبَغ بن نَباته نقل کرده است که بعد از رحلت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، مردی از اهالی یمن به مدینه آمد و در محضر امام علی (علیه السلام) اسلام آورد و سپس اشعار بلیغی خواند.
امام (علیه السلام) او را تحسین کرده، فرمودند: شنیده ام که اهل حضرموت هستی. عرض کرد: آری. حضرت فرمودند: آیا سرزمین احقاف را می شناسی؟ عرض کرد: آیا درباره ی قبر هود (علیه السلام) می پرسی؟ امام (علیه السلام) فرمودند: آری. مرد یمنی گفت: در اوایل جوانی روزی به سرزمین احقاف رفتیم و همراه ما مردی بود که آن ناحیه را می شناخت. پس به انتهای «تَلِّ سُرخ» رسیدیم و وارد یکی از غارهای آن شدیم. در آن غار، مَعبَری بود و پس از آن معبر، دو غرفه وجود داشت که یکی بعد از دیگری قرار گرفته بود و در انتهای آن شکافی بود که فقط یک مرد لاغر می توانست از آن بگذرد. من از آن شکاف داخل شده، مردی را دیدم که با صورتی کشیده و ریشی انبوه که بر تخت آرمیده است. پس بر بدن او دست کشیدم و دریافتم که هیچ تغییری نکرده، و دیدم که نوشته ای عربی بر بالای سر او بود؛ بدین مضمون: «اَنا هودِ النَّبی الَّذی اَسَفَ عَلی عادٍ بِکُفْرِهِ و ما کانَ لِاَمرِ اللهِ مِن مردّ». (من هود پیغمبر هستم که تأسف خوردم بر کفر قوم عاد و کسی نیست که در مقابل فرمان خداوند توان مقاومت داشته باشد). آن گاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: من نیز این سخن را از ابی القاسم (صلی الله علیه و اله) (14) (رسول خدا) شنیدم.(15)
در روایت دیگری آمده است که امام علی (علیه السلام) به مردی از اهالی حضرموت فرمود: آیا تپه ای را که خاک سرخ رنگ دارد، ... در حضرموت دیده ای؟ مرد گفت: آری، و شما به گونه ای توصیف می کنید که گویا آن را دیده اید. امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند: نه، ولی مرا از آن خبردار کرده اند و در آن جا قبر هود - صلوات الله علیه - است و درختی نزد سر او است.(16) مردم ناحیه حضرموت که اکثراً اهل سنّت هستند، روز پانزدهم شعبان را به نام «روز هود (علیه السلام)» می شناسند و در این روز از راه های دور و نزدیک برای زیارت مزار منسوب به آن حضرت به این مکان شریف می آیند و از سخنرانی های علمای اهل سنّت استفاده می کنند. چند مدرسه ی علوم دینی نیز به برکت وجود این بارگاه منور، در این روستا دایر گردیده است.
مزار دیگری نیز به حضرت هود نبی (علیه السلام) منسوب است که در جنوب غربی کشور عمان و در نزدیکی شهر «سَلاله» قرار دارد و چون هیچ گونه سند و یا تاریخچه ای در این باره وجود ندارد، بر آن اعتمادی نیست.
پی نوشت ها :
1. مجلسی، بحارالأنوار، 80/10؛43/11؛ 73/77.
2. هود/50، 52، 59، 57؛ شعرا / 123.
3. احقاف / 21- 25.
4. مجلسی، بحارالانوار، 16/27؛ 359/11؛ 100/63.
5. همان، 273/52؛ 83/53؛ 416/32.
6. همان، 379/11؛ 218/42؛ 239/100.
7. احمد امیری پور، تاریخ پیامبران، 65.
8. سفرنامه ادیب الملک به عتبات، 192.
9. مجلسی، حیوه القلوب، 1.
10. یکی از شهرهای مشهور و قدیمی یمن.
11. نصربن مزاحم، صفین، 142.
12. یاقوت حموی، معجم البلدان، 270/2.
13. رحله ابن بطوطه، 109.
14. ابی القاسم، کنیه ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می باشد، چنان که کنیه ی امام علی (علیه السلام) ابی الحسن است.
15. ابن منظور، مختصر تاریخ دمشق، 91/15؛ مجلسی، بحارالأنوار، 360/11.
16. ابن منظور، مختصر تاریخ دمشق، 157/27.
