نویسنده: نعیم قاسم
مترجم: محمد مهدی شریعتمدار
مترجم: محمد مهدی شریعتمدار
مقاومت و فعالیت سیاسی
می توان گفت که آغاز دهه نود شاهد حضور همه جانبه حزب الله در فعالیت های سیاسی و تعامل با شخصیت ها و احزاب بوده است. مهم ترین دلایل این تأخیر، از هنگام تأسیس حزب تا آن زمان عبارت است از:1- دوره بنیانگذاری حزب که در آن بر آماده سازی نظامی، به عنوان یک اولویت در تحقق هدف مقاومت بر ضد اشغالگری تأکید شد.
2- پنهان کاری که وجه غالب این دوره بود. عملیات مقاومت نیازمند آماده سازی زیرزمینی، به عنوان بخشی از حمایت های ضروری در راه تأمین تداوم رویارویی بوده است که کمبود نیرو و تجهیزات را در آغاز راه جبران کند و از خسارت هایی که دشمن می تواند در صفوف نیروهای مقاومت وارد کند، جلوگیری شود، زیرا فضاهای لبنان در برابر دشمن گشوده بود و مزدوران در همه جا حضور داشتند تا به ترور و انفجار دست بزنند. از سوی دیگر فعایت سیاسی و روابط عمومی نیازمند کار علنی است.
3- شرایط پیچیده لبنان که خود ناشی از جنگ داخلی است که از سال 1975 آغاز شده، همه نیروها را در درگیری های خشونت آمیز داخلی، در سطوح نظامی و سیاسی مشغول کرده بود و همه نگاه ها به این زمینه معطوف می شد. علاوه بر این، اخراج سازمان آزادی بخش از لبنان و اختلال در موازنه قدرت داخلی و بروز بعضی نبردهای حاشیه ای به عنوان بخشی از آثار و پیامدهای منفی جنگ داخلی لبنان و تجاوز اسرائیل به لبنان و بالاخره قطع ارتباط دو بخش شرقی و غربی به دلیل وجود دو دولت که عملاً تا زمان طرد ژنرال «عون» پس از پیمان طائف ادامه داشت، از عوامل مؤثر دیگر به شمار می رود.
4- نگرانی های موجود در آغاز کار، از نابودی مقاومت در اثر توجه به فعالیت سیاسی؛ چرا که اقتضائات چنین فعالیتی نیازمند عقب نشینی و واگذاری امتیازات مختلف است که در اقدامات اجرایی مقاومت می بایست مورد مراعات قرار گیرد و این امر باعث سیاسی کاری مقاومت و در افتادن آن در چرخه لحاظ کردن روابط و خواسته های دیگران می شد. بدیهی است که پس از افزایش توان مقاومت و اثبات موجودیت و حضور خود، این نگرانی مرتفع شد. در چنین شرایطی، حزب الله تعریفی از خود ارائه کرده بود که راه را بر هر جدل و مناقشه ای بسته، رابطه بین شأن جهادی و شأن سیاسی را مشخص کرده بود. روشن بود که «جنبش حزب الله، یک جنبش جهادی است که هدف آن در وهله نخست، جهاد با دشمن صهیونیستی است» و «تلاش های سیاسی هوشمندانه و دور اندیشانه، می تواند و باید پشتوانه و حامی این حرکت جهادی باشد.»(1)
5- تمایل حزب الله به تثبیت ویژگی های خاص خود و روشن بودن نظری و عملی اهداف آن، از راه حل و فصل بعضی از مناقشات موجود در درون آن، پیرامون برخی از مسائل اساسی مانند نوع نگاه درباره دولت در لبنان، به ویژه پس از کنفرانس طائف و سیاست های کلی در ایجاد رابطه با نیروهای سیاسی مختلف و مشارکت در انتخابات پارلمانی
ناگفته پیداست که حزب نوپای ما، اثبات تجارب قبلی اعضای خود، استفاده از تجربه خود در سال های نخست و اجرای ارزیابی های مستمر در موارد متعدد، توانست مواضع، گفتمان و تدابیر عملی خود را مشخص کند. در نتیجه، حزب الله رشد و نمو یافته، بر توان آن افزوده شد و برنامه ها و روش های عملی آن ترسیم شد و دیدگاه هایش در برابر مسائل مختلف، به گونه ای روشن تر مشخص شد.
جهش کیفی در سطح رابطه با مردم زمانی صورت گرفت که تصمیم به مشارکت در انتخابات پارلمانی گرفته شد. جوانان حزب الله در سال های نخست، صرفاً در جهت آنچه فعالیت نظامی را تغذیه می کند، تلاش می کردند و تا حدودی از تماس وسیع با بعضی از اقشار جامعه در روستاها و شهرها دور بودند، اما تصمیم مشارکت در انتخابات، مسئولیت های جدید و روابط مطلوبی ایجاد کرد. در نتیجه، برنامه ها و سیاست های کلی ترسیم شد و مسئولانی که می بایست این هدف را تحقق بخشند، تعیین شدند. علاوه بر این، تبلیغات متمرکز و فشرده ای به منظور دعوت همه براداران، برای ارتباط همگانی با مردم و همگامی با آنان در دردها و آرزوهایشان و همکاری در آنچه برای روستاها و شهرها مهم بوده است، انجام شد.
جهش کیفی دیگری که هم زمان صورت گرفت، فعالیت سیاسی در ارتباط با حکومت، دولت و نمایندگان، افزایش میزان توجه به مسائل داخلی و مشکلات مردم و پیگیری طرح ها و لوایح قانونی و انجام وظایف نمایندگی مردم از راه دستیابی به کرسی های پارلمانی به گونه ای مناسب با اهداف و علل انگیزاننده مشارکت بود. الگوی رابطه با حکومت و ارکان آن، به دنبال گسستی که هم زمان با کابینه اول نخست وزیری رفیق حریری صورت گرفته بود، در این زمان و ازجایگاه یک نیروی معارض ترسیم شد.
روابط سیاسی با نیروها و احزاب، اگر چه پیش از این آغاز شده بود، اما در همین دوره گسترش چشمگیری یافت و همگام با شکل گیری موقعیت حزب الله در زندگی سیاسی، اهمیت آن نیز دو چندان شد.
رابطه با نیروها و فعالان سیاسی
حزب الله در نگرش خود نسبت به تعامل سیاسی با نیروها، احزاب و فعالان مختلف بر اساس روشی عملی گام برداشته است که محتوای آن بر مسائل زیر مبتنی است؛ تفاهم بر دشمنی اولویت دارد، همکاری بر جدایی مقدم است، دعوت به خدا برتر از تکفیر است و تجمع نیروها بهتر از تفرقه آنهاست و رویارویی با اشغالگران، مهم تر از اختلافات داخلی است.این روش افق های روابط سیاسی را با همه گروه ها به استثنای آنها که دارای روابطی با اسرائیل بودند، گشود و اختلافات فکری هرگز دلیلی برای خصومت تلقی نشد و تنها عامل مؤثر، فعالیت و نقش مقاومت بود. واقعیت های سیاسی نیازمند تلاش فشرده ای برای بسیج نیروها در مواجهه با اشغالگری و پیامدهای عملی آن است و لذا هر گونه انحراف از این هدف و توجه به اختلاف های فکری یا استراتژیک، مایه افزایش خصومت ها و سرگرم شدن همگان در بحث و جدل بر سر اصولی است که نزد گروه ها استحکام و متزلزل کردن آنها به سادگی امکان پذیر نیست و این به معنای کشیده شدن به مسائل جانبی و جنگ های داخلی، به جای جنگ اصلی است که سقوط و نابودی همه را در پی دارد.
در مقابل، تمرکز تلاش ها بر اولویت مقاومت برای آزاد سازی و تعویق مناقشات و مجادلات مربوط به آینده و استراتژی ها و مترصد بودن نتایجی که از رویارویی با دشمن اسرائیلی عاید می شود، بدین خواهد انجامید که همگان فرصت کاربرد تلاش ها را در مواجهه با پروژه صهیونیستی بیابند و هر کس از جایگاه خود و در چارچوب باورها و امکانات خویش به این مهم اقدام کند.
بسیاری از احزاب، جنبش ها و سازمان ها در منطقه عربی ما، از پرداختن به امور جزئی زیان ها دیده و با بسیج نیروها برای این امور، مسائل بزرگ را تضییع کرده انده، به گونه ای که اهداف مورد نظر را در توجه به این مسائل تحقق نبخشیده و از مشارکت در مسائل سرنوشت ساز آینده نیز باز مانده اند.
بر اساس همین نگرش حزب نسبت به روابط و تعامل با دیگران، حزب الله مشارکت های مهمی در تعداد بسیاری از همایش ها، دیدارها، کمیته ها و اجتماعات حزبی داشته است. از جمله آنها، دعوت حزب الله برای برگزاری نشست احزاب لبنان، از چپ و راست، دینی و لائیک، اسلامی و مسیحی بود که پس از پانزده سال از عدم انعقاد اجتماعات جنبش ملی- که اغلب آن احزاب را در بر می گرفته است - یک بار دیگر آنها را گرد هم آورد و احزاب دیگری که به این جنبش نپیوسته بودند، ملحق شدند تا هدف «فعال کردن و پیشبرد زندگی سیاسی کشور و حمایت از مقاومت جنوب لبنان در مواجهه با پروژه صهیونیستی» (2) را تعقیب کنند. این نشست در 18 سپتامبر 1997 در هتل بریستول در بیروت برگزار شد و نتیجه آن صدور سند بریستول بود که 27 حزب آن را توسط رؤسا و دبیران کل خود امضا کردند.
دیدارهای حزبی تاکنون همچنان ادامه دارد و موضع گیری در مورد حوادث و تحولات و حمایت از مقاومت و توجه به فعالیت های عمومی مشترک در دستور کار آن قرار دارد.
علاوه بر این، حزب الله در کنگره ملی عرب شرکت جست و مشارکتی فعال در کنگره ملی - اسلامی داشت تا بدین وسیله دیدگاه های اسلام گرایان و ملی گرایان عرب را در تعامل با مسائل سیاسی جاری و در رأس آنها مبارزه با پروژه صهیونیستی به هم نزدیک کند.
حزب الله از هیچ تلاشی برای دیدارهای دو جانبه با نیروها و مراجع معنوی و فعالان و احزاب فروگذار نکرده است. این دیدارها با هدف ادامه تماس ها و روابط یا بحث و بررسی مسائل مشخص یا نزدیک کردن دیدگاه ها با همکاری در زمینه مورد توافق طرفین دیدار صورت گرفته است.
خدمات اجتماعی
حزب الله به خدمات اجتماعی نیز توجه داشته است و هیچ زمینه ای را در خدمت به تهیدستان، تحقق همبستگی و مسئولیت پذیری اجتماعی، درمان نیازهای فوری، ضروری و سودمند هرگز رها نکرده است و آن را بخشی از وظیفه خود دانسته است. برای تحقق این هدف، همواره در تأمین منابع مالی و خدماتی تلاش شده و به قدر توانایی اقداماتی با همکاری طرف های دولتی و خصوصی، برای تأمین این نیازها صورت گرفته است.حزب الله پس از کمتر از سه سال از تأسیس خود، مؤسسه جهاد سازندگی را ایجاد کرد. نخستین فعالیت این نهاد، ترمیم ساختمان های آسیب دیده از انفجار بئرالعبد (3) در سال 1985 بود. پس از آن، جهاد سازندگی اقدام به بازسازی ویرانی ها و خسارت های ناشی از سیلاب هایی کرد که در سال 1987 در بقاع شمالی رخ داد.
در همان سال، خانه های دو روستای کفرا و یاطر در جنوب لبنان که در اثر تجاوزات اسرائیل آسیب دیده بود، از سوی این مؤسسه بازسازی شد. همه خانه های لبنان، به ویژه در جنوب و بقاع غربی که در اثر تجاوزات اسرائیل - ازسال 1991 آسیب دیده بود، بازسازی شد. تعداد بناهای بازسازی شده در مدت 10 سال به 17212 منزل، مکان تجاری و تأسیسات عمومی (4)رسید.
حزب الله همچنین به جمع آوری زباله ها در حومه جنوب بیروت که بیش از نیم میلیون نفر سکنه دارد، اقدام کرد. از آغاز سال 1988 تا پایان سپتامبر 1991، به طور میانگین، روزانه 65 تن زباله حمل شد و در نتیجه، بی توجهی دولت به این منطقه جبران شد و حفاظت محیط زیست مورد توجه قرار گرفت. در ازای این اقدام، حزب الله هیچ هزینه یا عوارضی از شهروندان نگرفت و این خدمت، به عنوان بخشی از مسائل مورد توجه حزب در پاسخ گویی به نیازهای مردم، به صورت رایگان انجام شد.
همچنین تأمین آب آشامیدنی حاشیه جنوبی بیروت - که فاقد آب شرب است - از طریق 110 تانکر که در محلات این منطقه پراکنده است، از دیگر اقدامات حزب الله بوده است. این تانکرها از طریق آب انبارها تعبیه می شود و روزانه با حمل سیصد هزار لیتر، آب آشامدنی پانزده هزار خانواده را از مارس 1990 تاکنون، بدون دریافت وجهی تأمین می کند.
علاوه بر این، حزب الله به فعالیت های کشاورزی نیز اهتمام ورزیده است برگزاری دوره ها، توزیع نهال، بازدید از مزارع، توزیع بذر و کود و دریافت قیمت آن در هنگام برداشت، توزیع تراکتور، انجام حملات واکسیناسیون و سم پاشی، آموزش تولید عسل و مانند آن، ایجاد مرکز ترویج و راهنمایی های تخصصی و نیز توجه به آموزش فنی و حرفه ای و خدمات رسانی به روستاها و شهرها از نظر آب رسانی، برق رسانی و فاضلاب، تلاش برای احداث مراکز بهداشتی و درمانگاه، احداث و ترمیم مؤسسه های آموزشی و اجتماعی، باشگاه های فرهنگی، مساجد و حسینیه ها و خانه های مسکونی برای خانواده های شهیدان و نیازمندان، از جمله این اقدامات است.
حزب الله به مسأله بهداشت نیزتوجهی درخور داشته است و با احداث «جمعیت اسلامی بهداشت» (5)، 9 مرکز بهداشتی، 16 درمانگاه ثابت و 3 درمانگاه سیار را که خدمات آنها 51 روستا را در برمی گیرد، اداره می کند. تنها در سال 2001، تعداد موارد درمان در این مراکز به 111077 مورد رسید که در ضمن آن، داروی مجانی هم به بیماران داده شده است. توجه به بهداشت رایگان مدارس نیز که 88 مدرسه را شامل می شود و طی آن معاینه دانش آموزان و انجام حملات واکسیناسیون دوره ای عمومی صورت می گیرد، از برنامه های این جمعیت است.
علاوه بر این، بسیج عمومی برای آگاه سازی نسبت به مبارزه با دخانیات و اطلاع رسانی و هشدار نسبت به بعضی بیماری ها به منظور پیشگیری آنها و بالاخره اهتمام به فعالیت های دفاع مدنی، از طریق مراکز دهگانه ای که برای این هدف ایجاد شده است، از دیگر برنامه های جمعیت است.
کمک به مستضعفان در زمینه های آموزش و پرورش نیز مورد توجه حزب الله بوده است. «بسیج تربیتی» توانسته است، کمک های آموزشی (6) به 16679 دانش آموز بدهد که از جمله آنها، کمک های جنسی شامل کتاب و نوشت افزار برای 2300 دانش آموز، کمک های نقدی مانند پرداخت اقساط شهریه مدارس برای 6355 دانش آموز و اعطای بورس تحصیلی مدارس از 25 تا 100 درصد با هماهنگی مدارس خصوصی (غیر انتفاعی) برای 8024 دانش آموز را می توان نام برد. بسیج تربیتی همچنین نمایشگاه های «سید الشهدا» را برای عرضه نوشت افزار به قیمت های نازل، به منظور ارائه تسهیلات به شهروندان برگزار کرده است.
آسیب دیدگان و زخمی شدگان جنگ هم دارای مؤسسه ای خاص هستند که با نظارت حزب الله، امور آنان را پیگیری می کند و «بنیاد مجروحان» (7) نام دارد.
این بنیاد 3150 مجروح را سرپرستی می کند که تعداد 2307 تن از آنان، از مجروحان مقاومت اسلامی و سایر افراد از غیر نظامیانی هستند که در طول جنگ یا در اثر برخورد با مین های کار گذاشته شده در مناطق جنوب لبنان زخمی شده اند. برنامه حمایتی این بنیاد شامل حقوق ماهانه، پیگیری مسائل درمانی، مهارت آموزی معلولان و تلاش برای ادغام مجدد آنان در جامعه بر اساس امکاناتشان می شود. این بنیاد چهار مرکز ویژه درمان، بازپروری و تفریح را در جنوب، بیروت و بقاع ایجاد کرده است.
در کنار فعالیت های حزب، «بنیاد شهید» که مؤسسه ای خیریه و اجتماعی است(8)، به گونه ای مستقل از لحاظ تأمین بودجه، مدیریت و پیگیری مسائل فعالیت می کند. فعالیت بنیاد شهید تعداد 1284 خانواده شهدای مقاومت اسلامی را در برمی گیرد. که در میان آنها 684 همسر شهید، 1215 فرزند شهید و 1596 پدر و مادر شهید دیده می شود. این بنیاد دارای برنامه های سرپرستی اجتماعی، تأمین مسکن خانواده ها، فراهم آوردن نیازهای فرزندان در تحصیل، پوشاک، پزشکی و مسائل مختلف و نیز تلاش برای تأمین فرصت های شغلی برای فارغ التحصیلان است. بنیاد شهید همچنین اوضاع 276 خانواده اسیران مقاومت را پیگیری کرده است. از جمله اقدامات این مؤسسه، احداث بیمارستان رسول اعظم (ص) و مجتمع تربیتی شاهد و خدمات متعدد دیگر است.
کمیته امداد خیریه اسلامی هم به گونه ای مستقل (9) از لحاظ تأمین بودجه مدیریت و پیگیری کارها - فعالیت می کند و یک نقیصه مهم را در سطح اجتماعی، از راه ارائه کمک به یتیمان، مسکینان، معلولان، در راه ماندگان، آواره شدگان و ناتوانان بر طرف می کند. در سال 1998، این کمیته 4160 خانوار را زیر پوشش داشته که از جمله 3519 خانوار به طور ماهانه از خدمات کمیته بهره مند بوده اند که شامل 9772 نفر، از جمله 3529 یتیم بوده اند. کمیته امداد به ارائه کمک هایی در زمینه ازدواج، مسکن، مواد غذایی و امور فرهنگی و آموزشی می پردازد، بر چهار مدرسه رایگان و سه مرکز کودکان معلول نظارت داشته، فعالیت های دیگری هم انجام می دهد.
آنچه شرح آن گذشت، بخشی از خدماتی است که در چارچوب حمایت از مسئولیت پذیری اجتماعی، به نیازمندان، تهیدستان و افراد ناتوان از سرپرستی خود و خانوارهایشان ارائه می شود. اقدامات واحد امور اجتماعی حزب الله مانند تأمین کمک ها و خدمات از طریق نهادهای بین المللی، داخلی و دولتی و نیز کمک های صرف شده از محل اموال و وجوهات شرعی، اقدامات نمایندگان در تأمین خدمات و کمک به افراد و بالاخره مؤسسات اسلامی اجتماعی دیگری که به طور مستقل فعال است، باید به لیست خدمات اجتماعی یاد شده اضافه شود. همه این ها خلأ مهمی را در تأمین نیازهای تعداد بسیاری از یتیمان و تهیدستان در زمینه های مختلف پر می کند. بدون چنین فعالیت اجتماعی فشرده ای، قطعاً بحران های اجتماعی بزرگی رخ می دهد که به ده ها هزار تن از مردم آسیب می رساند و این نشانگر حجم تقصیر دولت در انجام وظیفه خود در بسیاری از زمینه های مهم و حساس است.
این فعالیت اجتماعی که همگام با حرکت مقاومت صورت می گیرد، بار سنگینی را از دوش مقاومت برداشته، به مردم در تحمل پیامدهای تجاوز و اشغال کمک کرده است و فضایی از همبستگی اجتماعی و انسانی ایجاد کرده است که باعث صیانت جامعه مقاومت از فجایع اجتماعی - که مورد بی توجهی دولت بوده است شده است.
غربیان در طرح این باور که هدف حزب الله از فعالیت های اجتماعی، جذب نیرو بوده است، اشتباه کرده اند؛ هر چند که این فعالیت ها به طور طبیعی باعث جذب نیروها شده باشد. همچنین آنان در این باور که مردم، به دلیل همین خدمات، گرد حزب فراهم آمده اند، به خطا رفته اند؛ چه این خدمات، اگر چه دارای تأثیر در این زمینه بوده است اما اصل اساسی در ارتباط با مردم، ایمان به خط مشی حزب است.
این شیوه رفتاری حزب الله، در تحکیم اطمینان حامیان حزب نسبت به ثمربخشی مسیر حرکت آن، نقش مهمی داشته است. همبستگی، همکاری و همراهی همه آنها، نیرویی منسجم و متحد را ایجاد کرده است که همواره در تصمیمات سیاسی خود در جهت مقاومت، پایدار خواهد ماند.
پی نوشت ها :
1- به نقل از سند داخلی منتشر نشده ای درباره اهداف حزب الله.
2- برگرفته از متن بیانیه حزب الله در 17/ 6/ 1997.
3- این انفجار با هدف ترور آیت الله سید محمد حسین فضل الله صورت گرفت.
4- از جمله آنها خانه های آسیب دیده از تجاوز ژوئیه 1993 ( 4873باب) و تجاوز آوریل 1996 (6714 باب) بود. مؤسسه جهاد سازندگی، فردای همان روز که خانه ای در نتیجه تجاوز اسرائیل آسیب می دید، در هر منطقه از لبنان اقدام به بازسازی و جبران زیان می کرد. برای اطلاع از جزییات آمارهای این اقدامات، به سایت «جهادالبناء» در اینترنت رجوع شود.
5- رجوع شود به کتاب تبلیغاتی جمعیت که در سال 2002 منتشر شده است.
6- اطلاعات یاد شده از کنفرانس مطبوعاتی دکتر بلال نعیم مسئول کل امور تربیتی در 18/ 11/ 1999 اخذ شده است.
7- اطلاعات مذکور از جزوه تبلیغاتی منتشر شده از سوی «بنیاد مجروحان» اقتباس شده است.
8- رجوع شود به کتاب تبلیغاتی صادر شده از سوی مؤسسه با عنوان «تلاش و ایثار مستمر برای حفظ امانت» (عطاء مستمر لحفظ الامانه).
9- رجوع شود به کتاب تبلیغاتی صادر شده از سوی کمیته که فعالیت های آن را تا سال 1998 در بر دارد و عملکرد آن پس از این تاریخ گسترش یافته است.
