پژوهشگر: مظفر شاهدی
با پیروزی مشروطهخواهان بر محمدعلیشاه که در نتیجه همراهی مردم و مجاهدات علما تحقق یافت، امید میرفت که با استقرار مشروطیت و اجرای قانون اساسی کشور ما در مسیر مردمسالاری دینی به سمت پیشرفت، توسعه، آزادی و استقلال پیش برود. اما از همان ابتدای فتح تهران، عدهای افراطی مسیری خلاف مسیر ملت و روحانیت شیعه در پیش گرفته و با افراطیگری مانع اجرای قانون و استقرار آزادی و امنیت در کشور شدند. تلاش علما و مراجع نجف برای اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی که بر اساس آن پنج عالم طراز اول بر مصوبات مجلس از لحاظ انطباق آنها با قواعد شرعی نظارت مینمودند. حرکتی قانونی بود که از سوی گروههای قانونگریز و سکولار مورد بیاعتنایی و حتی عکسالعمل خشن قرار گرفت. ترور سید عبدالله بهبهانی و طرح نقشه ترور حاجآقا نورالله، گامهایی بود که عشاق آزادی پاریس برای وابستگی ایران و جدایی دین از سیاست برداشتند. در چنین شرایطی حاجآقا نورالله که در مظان ترور، تروریستهای افراطی قرار داشت، علیرغم انتخابش به عنوان یکی از 5 نفر علمای طراز اول اینگونه صلاحدید که با مهاجرت به نجف و ملاقات با مراجع آن دیار به خصوص مرحوم آخوندخراسانی آنها را از آنچه در ایران میگذشت آگاه سازد. لذا خائفا یترقب عازم نجف اشرف شد و با آگاه ساختن مراجع نجف از وضع ایران موجی از انتقادات جدی را علیه افراطیون غربگرا برانگیخت. حاجآقا نورالله در آستانه هجرت به نجف اشرف تلگراف زیر را به مجلس شورای ملی ارسال کرد:
تلگراف حاج آقانورالله به مجلس مبنی بر رد پیشنهاد مجلس از اصفهان به تهران
مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
«تلگراف مبارک بهارستان، از اینکه نظر به حُسن ظن که به داعی داشته، این ضعیف را به جهت نظارت قانون انتخاب فرمودهاند، کمال امتنان و تشکر حاصل شد. افسوس که تلگراف مبارکه در سه منزلی اصفهان که برحسب نذری که نموده بودم مسافر عتبات بودم زیارت شد. و چون اول وظیفه این خدمت به ملت است این قسم میدانم که خاطر مبارک حجج الاسلام عتبات عالیات را از بعضی مطالب مملکت کاملاً مستحضر نمایم.اُولی این قسم دانستم که عاجلاً ادای تکلیف شرعی خود را نموده ضمنا بزرگترین خدمت به این اساس مقدس را انجام نموده، سه ماهه مشرف به این خدمت خواهم شد و از تعجیل معذرت میخواهم. و هرگاه مطلب لازمی است که باید خاطر حقیر را مستحضر نمایید در عراق منتظر هستم.»1 و 2
داعی شیخ نورالله
ورود حاجآقا نورالله به نجف و استقبال بینظیر مرحوم آخوند خراسانی از او
حاج آقا نورالله چنانچه خود در تلگراف مینویسد، یکی از دلایل رفتنش به عتبات و خروج از ایران برای مطلع کردن مراجع نجف میباشد. اما چگونگی ورود حاج آقا نورالله به نجف را آیتالله شیخ لطفالله صافی گلپایگانی از زبان یکی از فضلای «موقعی که خبر ورود حاج آقا نورالله به نجف رسید، مرحوم آخوند خراسانی عدهای را به چند فرسخی برای استقبال ایشان فرستادند. و ایشان را با احترام فوقالعاده وارد شهر کردند. در زمان ملاقات مرحوم آخوند از حاج آقا نورالله گِله کردند که امثال شما چرا نباید به عنوان طراز اول به مجلس برود؟ و آن مرحوم واقعه و جریانات انحرافی در مشروطیت را برای مرحوم آخوند به طور دقیق بیان و شرح دادند.»3
تلگراف حاج آقانورالله به مجلس مبنی بر رد پیشنهاد مجلس از اصفهان به تهران
مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه
«تلگراف مبارک بهارستان، از اینکه نظر به حُسن ظن که به داعی داشته، این ضعیف را به جهت نظارت قانون انتخاب فرمودهاند، کمال امتنان و تشکر حاصل شد. افسوس که تلگراف مبارکه در سه منزلی اصفهان که برحسب نذری که نموده بودم مسافر عتبات بودم زیارت شد. و چون اول وظیفه این خدمت به ملت است این قسم میدانم که خاطر مبارک حجج الاسلام عتبات عالیات را از بعضی مطالب مملکت کاملاً مستحضر نمایم.اُولی این قسم دانستم که عاجلاً ادای تکلیف شرعی خود را نموده ضمنا بزرگترین خدمت به این اساس مقدس را انجام نموده، سه ماهه مشرف به این خدمت خواهم شد و از تعجیل معذرت میخواهم. و هرگاه مطلب لازمی است که باید خاطر حقیر را مستحضر نمایید در عراق منتظر هستم.»1 و 2
داعی شیخ نورالله
ورود حاجآقا نورالله به نجف و استقبال بینظیر مرحوم آخوند خراسانی از او
حاج آقا نورالله چنانچه خود در تلگراف مینویسد، یکی از دلایل رفتنش به عتبات و خروج از ایران برای مطلع کردن مراجع نجف میباشد. اما چگونگی ورود حاج آقا نورالله به نجف را آیتالله شیخ لطفالله صافی گلپایگانی از زبان یکی از فضلای «موقعی که خبر ورود حاج آقا نورالله به نجف رسید، مرحوم آخوند خراسانی عدهای را به چند فرسخی برای استقبال ایشان فرستادند. و ایشان را با احترام فوقالعاده وارد شهر کردند. در زمان ملاقات مرحوم آخوند از حاج آقا نورالله گِله کردند که امثال شما چرا نباید به عنوان طراز اول به مجلس برود؟ و آن مرحوم واقعه و جریانات انحرافی در مشروطیت را برای مرحوم آخوند به طور دقیق بیان و شرح دادند.»3
پی‌نوشت‌ها:
1 . لازم به تذکر است که حاج آقا نورالله علیرغم عدم شرکت در مجلس ، خود مقدمات سفر مرحوم مدرس رابرای شرکت در مجلس به عنوان یک نفر مجتهد طراز اول فراهم آورد.
2 . اصل این سند در بایگانی اسناد مجلس شورای ملی موجود است. و در کنگره پنجاهمین سالگرد شهادت مدرس ارائه گردید.
3 . مصاحبه با آیتالله صافی گلپایگانی.
/ج
