دعاها، مائده ی ضیافت الهی در ماه رمضان
شهر اسلام، یعنی شهر «اسلام الوجه لدی الله». «در مقابل خدا تسلیم بودن». خوب؛ انسانی جوان است، و وقتی روزه می گیرد، گرسنه است، تشنه است؛ و تمام غرایز، او را به سمت هوس و اشتهایی می خواند. ولی او، در مقابل همه ی این غرایز، می ایستد. برای چه؟! برای اجرای امر پروردگار. و این، تسلیم در مقابل پروردگار است. در هیچ روزی از روزهای سال، یک مسلمان، به طور عادی، این همه در مقابل خدا تسلیم نیست که در روزهای ماه رمضان، به طور عادی تسلیم است. پس، «شهر اسلام»، شهر تسلیم است.امام، در ادامه ی دعا می فرماید: «و شهر الطّهور». «شهر پاکیزه کننده است». در این ماه، عواملی وجود دارد، که روح ما را پاک و طاهر می کند. آن عوامل چیست؟ یکی روزه است. یکی تلاوت قرآن است. و یکی، دعا و تضرّع است. این همه دعاها، ارزاق طیبّه و طاهره ای است از مائده های ضیافت الهی، که خدای متعال در این ضیافت یک ماهه ی خود، مقابل مردم گذاشته است. مضمون کلام امام این است که، خدا در این ضیافت، با روزه، از شما پذیرایی می کند.
روزه، یکی از مائده های الهی است. چنان که قرآن هم، در این ضیافت عظیم، یکی دیگر از مائده های الهی محسوب می شود. از این مائده ها، هر چه بیشتر استفاده کنید، بنیه ی معنوی تان قوی تر خواهد شد، و خواهید توانست بارهای سنگین حرکت به سمت کمال و تعالی را، راحت تر بکشید. آن گاه، خوشبختی به شما نزدیک تر خواهد شد.
بعد می فرماید: «و شهر التّمحیص». این ماه، ماه تمحیص است. «تمحیص» یعنی چه؟ یعنی خالص کردن. مقصود این است که در این ماه، ناب و خالص شویم.
عزیزان من! در وجود شما، زر ارزشمندی نهفته است؛ که متأسفانه، در موارد بسیاری، این زر، با خاک، با مس و با اشیای کم قیمت، در هم آمیخته و مخلوط شده است. گنجی است در درون شما، که در هم آمیخته با خار و خاشاک است. همه ی زحمت انبیای الهی، برای این بود که من و شما بتوانیم آن زر، آن عنصر قیمتی را، در وجود خودمان ناب و خالص کنیم و از بوته درآوریم. امتحانها و شدّتها در دنیا، برای این است. تکلیفهای سخت که خدای متعال به اشخاصی متوجه می کند، برای این است. مجاهدت در راه خدا، برای این است. شهید، که این قدر در راه خدا ارزش دارد، همه ی ارزشش برای این است که با آن مجاهدت بزرگ و نهادن جان در معرض فدا کردن، توانسته است خود را ناب و خالص کند؛ مثل خالص شدن طلا و بیرون آمدن از بوته. این ماه، ماه خالص شدن است. و اگر درست نگاه کنیم، خالص شدن در این ماه، از راههای دیگر خالص شدن، آسان تر است. ما با همین روزه و مبارزه کردن با نفس، می توانیم خودمان را خالص کنیم. اغلب گمراهیهایی که وجود دارد، یا به خاطر گناهانی است که از ما سر می زند و یا به خاطر خصلتهای زشتی است که در وجود ما نهفته است. «ثمّ کان عاقبة الذین اساؤا السوای ان کذّبوا بایات الله».(1) گناه، عاقبتش گمراهی است؛ مگر اینکه نور توبه در دل انسان بدرخشد. اینکه مدام به ما می گویند «اگر یک گناه کردید، پشت سر همان گناه توبه کنید. از تکرار گناه، پشیمان شوید. و تصمیم بگیرید که دیگر گناه نکنید»، برای این است که فرورفتن در باتلاق گناه، کار خطرناکی است، و گاهی انسان به جایی می رسد که دیگر راه برگشتی ندارد.(2)
رمضان، ماه عبادت، دعا و خودسازی
این ماه، ماه روزه است؛ ماه نزول قرآن و انس با قرآن است؛ ماه عبادت و دعا و مناجات است ــ که دعا مغز و روح عبادت است ــ ماه استغفار و توبه و بازگشت از راههای ناپسند نزد خدای متعال و رعایت تقوای الهی است؛ ماه جهاد است ــ که در این ماه مبارک، غزوه ی بدر در سال دوم هجرت، و فتح مکه در سال هشتم هجرت، و شروع غزوه ی حنین در همان سال اتفاق افتاده است ــ ماه جهاد با نفس و جهاد با شیطان و جهاد با دشمنان خداست؛ ماه آمادگی و ماه ذخیره ی تقواست؛ ماه صله ی رحم، صدق و برّ با برادران دینی، آشنایی با معارف، آشنایی و تدبّر در قرآن، و خلاصه ذخیره کردن سرمایه ی حرکت الهی در طول یک سال است. امید است که روزهای گذشته را با عمل بر وفق مقتضیات این ماه گذرانده باشیم و روزهای آینده را بیشتر قدر بدانیم و در کار نفس خود، در معامله ی با احکام الهی، در برخورد با مردم، در تدبّر و ارتباط با قرآن، و در تصمیم و عزم بر مجاهدت با نفس، یک تصمیم جدّی و یک اقدام قاطع انجام بدهیم.(3)رمضان، فرصت بزرگ اصلاح
شما در ماه رمضان و در فرصتهای بزرگ عبادتی، در واقع برای آن که این مجموعه برنامه ها را درست انجام بدهید، خود را آماده می کنید. کسی که این برنامه ها را درست انجام بدهد و آنچه را بر او لازم است، بجا بیاورد و زندگی و رفتار خود را تصحیح بکند؛ از هنگام بیرون رفتن از اردوگاه هم نمی ترسد؛ چون دست او پُر است.در حلول ماه رمضان، بعد از هر نماز مستحب است دعایی خوانده شود که در آن، این طور به پروردگار عرض شده است: «اللّهم اصلح کلّ فاسد من امور المسلمین اللّهم سدّ فقرنا بغناک اللّهم غیّر سوء حالنا بحسن حالک». پروردگارا! بدی احوال ما را با نیکویی حال و لطف و فضل خود ترمیم و اصلاح کن. این را از خدا خواسته ایم. این، به دست خود من و شما هم است.
باید مراقبت کنیم. باید در طول یازده ماه قبل از ماه رمضان، خود را آماده کنیم. اگر با آمادگی لازم، وارد ماه رمضان شویم؛ از ضیافت الهی بهره ی بیشتری خواهیم برد و برای سال آینده، یک درجه و یک سطح و یک کلاس بالاتر خواهیم رفت. آن وقت، هم در نفس و قلب خود و هم در محیط زندگی اجتماعی، آنچه شما را خشنود و راضی می کند، مشاهده خواهید کرد.
اساس برنامه ی تربیتی و همه ی برنامه های زندگی در اسلام، همین موارد است. هر کسی باید واعظ خود باشد، خود را مراقبت کند، از تخطی خود مانع بشود، امر به معروف و نهی از منکر هم بکند که آن امر خود به معروف و نهی خود از منکر و موعظه کردن خود، بر امر و نهی و موعظه ی دیگران مقدم است. این، همان تقوای الهی است که از ما خواسته اند. تقوا را مراقبت کنیم و به یکدیگر توصیه نماییم. من هم به شما برادران و خواهران توصیه می کنم که تقوای الهی را فراموش نکنید. بزرگترین محصول ماه رمضان، تقواست. آنچه را به دست آورده اید، حفظ کنید و برای سالهای آینده و ان شاءالله تا آخر عمر، آن را افزایش دهید.(4)
رمضان، ماه دعاهای گوناگون
ماه رمضان، ماه پُربرکتی است و دارای ابعاد گوناگونی می باشد. معارفی که در این ماه راجع به قرآن و دعا و ذکر و نماز و مسایل مختلف دینی برای ذهن مسلمین است و در همه جای دنیا مطرح می شود و مسلمان در این ماه این توفیق را پیدا می کند که به این مسایل بپردازد ــ چه عملاً و چه اعتقاداً ــ به طور معمول در هیچ ماه دیگری چنین توفیقی دست نمی دهد.برکات عجیبی در این ماه وجود دارد. من در فهرست مسایلی که مناسب با این ماه است، تأمل می کردم، دیدم که این ماه، ماه دعاهای گوناگون، با مضامین گوناگون است. بعضی از آقایانی که این جا صحبت کردند، راجع به مضامین ادعیه، مطالب مفید و نافعی را در طول این روزهای گذشته بیان کردند. انس با قرآن، آشنایی با معارف قرآنی، حفظ کردن قرآن، تکرار کردن قرآن هم که خودش مقوله یی جداگانه و دریایی عظیم است. سایر موارد هم همین طور است.(5)
رمضان، ماه استغفار
برادران و خواهران عزیز! از این فرصت استفاده کنیم. ماه رمضان یک فرصت بسیار مغتنم است، برای این که خودمان را به خدا نزدیک کنیم، به کمال نزدیک کنیم، از مفاسد دور کنیم، از گناهان پاک کنیم. این دعاهایی که در این ماه هست، این استغفاری که در این ماه مستحب است، همه فرصت است؛ مبادا این فرصتها از دست برود. این ماه رمضان بزودی تمام خواهد شد. اگر تا ماه رمضان دیگر زنده بمانید، آن هم مثل برق و باد خواهد گذشت. این فرصتهای ذی قیمت از دست خواهد رفت؛ از هر روز و ساعتش باید استفاده کنید. من به شما برادران و خواهران نمازگزار، بخصوص به جوانان توصیه می کنم که از این بهار رحمت الهی استفاده کنید، استغفار کنید، در خانه ی خدا بروید، از گناهان تن و گناهان روح و گناهان فکر و قلب استغفار کنید. آن جامعه یی که این طور محل استغفار الهی و توبه ی الی الله باشد، جامعه ی نورانی خواهد بود، و به برکت آن نورانیت، پروردگار متعال خیرات را بر جامعه نازل خواهد کرد؛ همچنان که به برکت همین دلهای پاک و ارواح طیبه ی شما مردم در طول این هجده، نوزده سال پیروزی انقلاب، برکات و خیرات و لطف خودش را بر این ملت و بر این کشور نازل کرده است. برای حفظ و جلب رحمت الهی، باید به در خانه ی خدا رفت.(6)فرصت استثنایی ماه رمضان برای دعا
ماه رمضان فرصت بسیار استثنایی و بزرگی است که به لطف خدای متعال امسال هم این فرصت به ما داده شد که بتوانیم در این ماه مبارک بر سر سفره ی ضیافت الهی حاضر بشویم. این فرصت استثنایی در طول سال نظیر ندارد. در ماه رمضان برای ما خاکیان و زمینیان چه سعادت بزرگی است که با ملائکه ی الهی و با روح امین همنشین بشویم: «تنزّل الملائکة و الرّوح فیها باذن ربّهم».(7) لیلة القدر در ماه رمضان، شب همنشینی خاکیان با فرشتگان ملأ اعلاست. همان طور که کاروان بشری به سوی یک نهایتی در حال حرکت دایمی است، هر فرد انسان هم در طول زندگی خود در حال حرکت به یک منتها و غایت و سرمنزلی است: «انّک کادح الی ربّک کدحا فملاقیه».(8) این مسیر طولانی و پرفراز و نشیب از گذرگاههای گوناگونی می گذرد؛ رنجها در آن هست، بلاها در آن هست، سختیها هست، گشایشها و فرجها و شادیها در آن هست: «بلوناهم بالحسنات و السیئات» (9)؛ همه ی اینها هم آزمایش است. در این راه طولانی که افراد بشر باید آن را طی کنند و سعی کنند خود را به اوج نقطه ی کمال انسانی، یعنی به لقاءالله برسانند، حرکت در بعضی از قطعات این راه دشوار است؛ مثل مسیرهای زندگی معمولی، گاهی انسان از یک گذرگاه دشواری عبور می کند؛ گاهی از جاده ی سختی، در گردنه یی مجبور است بالا برود؛ گاهی سر راه انسان باتلاقی قرار می گیرد؛ گاهی هم راه، راه گسترده و مرکب، مرکب همواری است.ما در طول سال و در مسیر طولانی حرکت خودمان در چالش با هواهای نفسانی، با گناهان، با فضاهای تاریکی که خودمان به دست خودمان به وجود می آوریم، با مشکلاتی مواجه می شویم. گاهی انسان برای این که حال دعا پیدا کند، مشکل دارد؛ گاهی برای این که قطره ی اشکی بفشاند، مشکل دارد؛ چون راه دشوار است، به وسیله ی خلافها و گناههای خود احاطه می شویم؛ اما قطعه ی ماه رمضان، آن قطعه یی است که حرکت در آن قطعه آسان است؛ مثل این است که در این راه دشواری که می خواهید به محلی یا به شهری برسید، گاهی مجبورید از آب بگذرید؛ گاهی مجبورید از باتلاق بگذرید؛ یک جا هم می رسید به فرودگاهی که هواپیمای مجهزی آماده است تا شما را بی دردسر و با خیال راحت و پس از طی مسیر طولانی به مقصد برساند. آغاز ماه رمضان، رسیدن به همین فرودگاه است. خدای متعال راه را در ماه رمضان هموار کرده است و فضا را در ماه رمضان، فضای خالی از مُعارض قرار داده است.
این روزه یی که شما می گیرید، نفس و هواهای نفسانی را به زنجیر می کشد؛ این عبادتها، این دعاها، این خشوعها، این ذکرها و این لیلة القدر همان وسایل همواری است که شما را فرسنگها جلو می برد؛ راهی را که در طول سال و در ماههای دیگر گاهی یک متر یک متر باید طی کنیم، می توانیم اگر همت کنیم و اگر خودمان را برسانیم، در ماه رمضان این راه را فرسنگ فرسنگ طی کنیم؛ لذاست که شما می بینید اولیای خدا از مژده ی رسیدن ماه رمضان خرسند می شدند و از فراق ماه رمضان اشکهایشان سرازیر می شد.
امام سجاد در دعای وداع ماه رمضان ــ که ظاهراً دعای چهل و پنجم صحیفه است ــ آن چنان از فراق ماه رمضان می نالد؛ بارها و بارها بر ماه رمضان درود می فرستد: «السّلام علیک». این جا سلام به معنای بدرود و به معنای خداحافظی کردن با ماه رمضان عزیز و با این روزها و شبهای نورانی است؛ خداحافظی با این قطعه ی بهشتی از زمان عمر ما و از طول دوران سال، ماه رمضان است.
امسال ماه رمضان بحمدالله ماه رمضان بسیار پُررونقی بود. سال به سال، آن طور که انسان ملاحظه می کند، اقبال و توجه مردم، هم در کشور ما و هم در همه ی آفاق اسلامی، بیشتر می شود. برخلاف سیاست راهبردی دشمنان معنویت و فضیلت که می خواهند نسل جوان را در همه ی دنیا از هستی معنوی ساقط کنند، بحمدالله و علی رغم تلاش پُر هزینه ی آنها، خیل جوان ما با دلهای نورانی خودشان به سمت دعا و تضرّع و انابه و استغفار، بخصوص در ماه رمضان، حرکت می کنند. ملتی که ماه رمضان دارد، خدا را دارد؛ ملتی که محرم را دارد، مجاهدت و شهادت را دارد و ملتی که مجهز به ابزار مجاهدت و متکی به خداست، هرگز مغلوب نخواهد شد.(10)
رمضان، بهار دعا و انس با خدا
امسال اتفاقاً بهار طبیعت، با بهار دعا و قرآن، همزمان شده است. چند روز دیگر، ماه مبارک رمضان شروع خواهد شد که بهار نوسازی و خودسازی انسان و بهار انس با خداست. مگر می شود از این جنبه ی کار، غافل ماند؟ همه ی خطاها و اشتباهات، ناشی از نپرداختن به این جنبه ی کار است. آن که خطایش کمتر بود، آن که دلش به نور معرفت و هدایت خدا منوّر بود، آن که اشاره اش برای این ملت و برای ما و برای عشاق اسلام در عالم، راهگشا و راهنما بود ــ یعنی امام راحل عظیم ما ــ به این جهت این طور بود که رابطه ی او با خدا، تأمین شده بود.در دنیا، انقلابها، حکومتها، اداره ها و ریاستها از آن جا عیب پیدا می کند و منحرف می شود که از این جنبه ــ یعنی جنبه ی معنویت، جنبه ی رابطه ی با خدا، جنبه ی ارتباط و اتصال قلب به خدا ــ غافل ماندند و غافل می مانند. ما هم اگر دقت کنیم، آن جایی که پیش رفتیم، موفق شدیم، خوب عمل کردیم و راضی هستیم، آن جایی است که این جنبه را تأمین کردیم. هرجا هم ضربه خوردیم، به خاطر ضعف در این جنبه ی کار است.
ارتباط با خدا را نباید دست کم گرفت. همه چیز ما، در گروی این رابطه است. این رابطه است که دل ما را قرص می کند، تا از دشمنیها هراس نکنیم. این رابطه ی با خداست که دلهای ما را از محبّت به مؤمنین و پویندگان راه خدا پُر می کند، تا اختلاف نظرها و اختلاف سلیقه ها را نبینیم. این رابطه ی با خدا و اتصال به خداست که موجب می شود، ما برای اهوای خودمان، حقیقت را زیر پا نگذاریم و مصلحت را فدای غرض شخصی نکنیم. این رابطه ی با خداست که موجب می شود، ما از راه خدا منحرف نشویم و از پیمودن این راه، پشیمان و خسته و ملول نگردیم. این رابطه ی با خدا، همیشه ممکن است و هیچ وقت دیر و محال نیست.(11)
رمضان، فصل دعا
ماه رمضان را مغتنم بشمارید. این روزها را با روزه داری، و این شبها را با ذکر و دعا به سر ببرید. فصل دعا هم، همین ماه مبارک است. اگرچه همیشه انسان باید با رشته ی دعا به خدا متصل باشد، اما آیه ی «و اذا سألک عبادی عنّی فانّی قریب اجیب دعوة الدّاع اذا دعان» (12) در سوره ی بقره، در خلال همین آیات مبارکه ی مربوط به روزه و ماه رمضان است. در وسط آیات روزه و ماه رمضان، این آیه ی «و اذا سألک عبادی عنّی فانّی قریب» (13) آمده، که همه ی انسانها و همه ی بندگان را به دعا و توجه سوق می دهد و دعوت می کند.پی نوشت ها :
1.سوره ی روم، آیه ی 10.
2.خطبه های نماز جمعه ی تهران، 14/ 11/ 1373.
3.خطبه های نماز جمعه ی تهران، 16/ 1/ 1370.
4.خطبه های نماز عید فطر، 1/ 12/ 1374.
5.دیدار اقشار مختلف مردم (روز بیست و نهم ماه مبارک رمضان)، 26/ 1/ 1370.
6.خطبه های اوّلین جمعه ی ماه مبارک رمضان، 12/ 10/ 1376.
7.سوره ی قدر، آیه ی 4.
8.سوره ی انشقاق، آیه ی 6.
9.سوره ی اعراف، آیه ی 168.
10.خطبه های نماز عید سعید فطر، 24/ 8/ 1383.
11.دیدار با مسؤولان کشوری و لشکری در نخستین روز از سال نو و در آستانه ی ماه مبارک رمضان، 1/ 1/ 1369.
12.سوره ی بقره: آیه ی 186.
13.همان.
