نویسنده: حسین صبوری
آسیب های ورزشی یکی از شایع ترین و مهم ترین علل کناره گیری قهرمانان از رقابت های ورزشی است و هرچه سطح علمی ورزش در یک کشور نازل تر باشد، این مشکل، بارزتر خواهد بود. از این رو، در این جا به پاره ای از مهم ترین مسائل در این زمینه اشاره می نماییم.
الف- جلوگیری از مرگ ورزش کار؛
ب- جلوگیری از پیشرفت آسیب؛
ج- پیش گیری از صدمات مجدّد.
الف- آسیب های اضطراری (تهدید کننده ی جان مصدوم هستند)؛
ب- آسیب های غیر اضطراری (خطر مرگ را برای مصدوم به دنبال ندارند).
اگر در هنگام انجام فعالیت های ورزشی، ضربه ای به سر ورزش کار وارد شود که باعث عدم هوشیاری - هر چند کوتاه مدّت - گردد نیازمند بررسی و توجه خاص می باشد. بزرگ ترین خطری که مصدومین را تهدید می کند بی هوشی و بسته شدن مجاری تنفسی به علّت وضعیّت قرارگیری سر و گردن می باشد. در واقع، علت اصلی مرگ در ضربه به سر، خفگی است.
مهم ترین کمک مربی به چنین مصدومی، باز نگهداشتن راه تنفّسی تا رسیدن به مراکز درمانی است. حتی اگر مصدوم کاملاً هوشیار باشد هرگز نباید به او اعتماد کرد، زیرا هر لحظه ممکن است بی هوش شود. هرگز مصدوم دچار ضربه ی سر را تنها نگذارید، حتی اگر کاملاً هوشیار باشد! وجود علایم استفراغ، تهوّع، خواب آلودگی، گیجی، خون ریزی از گوش و بینی می توانند دلایلی از وخامت حال مصدوم باشند.
ب- خون ریزی ها
خون ریزی، یا داخلی یا خارجی، که در هر دو صورت، خطر ناشی از آن، شوک ناشی از کاهش حجم خون می باشد.
این مصدوم به هیچ وجه نباید حرکت کند و پاهایش باید بالاتر از سطح قلب قرار داده شوند. در صورت وجود خون ریزی خارجی، باید خون ریزی با فشار مستقیم کنترل گردد، حرارت بدن مصدوم کنترل شود و از لرزیدن وی جلوگیری به عمل آید و مصدوم، هر چه سریع تر به مرکز درمانی منتقل شود.
علایم شوک ناشی از کاهش حجم خون، عبارت اند از: رنگ پریدگی، تعریق، خستگی بی دلیل، سردی اندام ها، طپش قلب، تنفّس تند و سطحی.
ج- آسیب های ستون مهره ها
هرگونه آسیب ایجاد شده در ستون مهره ها از گردن تا کمر می تواند خطر قطع اعصاب نخاعی را به دنبال داشته باشد.
رساندن این مصدوم به مرکز درمانی باید در اسرع وقت و تنها توسّط پرسنل مجرّب پزشکی صورت پذیرد. مهم ترین نکته در مورد چنین مصدومی، حرکت ندادن وی است، مگر آن که به دلیلی جان وی در معرض خطر باشد.
علایم آسیب ستون مهره ها عبارت اند از: عدم توانایی حرکت یا بی حسّی و کرختی در اندام ها.
شیوه ی برخورد با تمامی آسیب های غیر اضطراری، شامل سه مرحله ی زیر می باشد:
1- ارزیابی مصدوم؛
2- درمان های اوّلیّه؛
3- پیش گیری.
هم چنین مهمترین علایم در آسیب های غیر اضطراری عبارت اند از:
1- درد؛
2- تورّم؛
3- عدم پایداری؛
4- فقدان عملکرد.
علایم هشدار دهنده ای که نشانه ی آسیب های جدّی هستند به شرح ذیل می باشند:
1- درد ناگهانی و بسیار شدید که همراه با حساسیت موضعی باشد؛
2- اگر درد ایجاد شده در هنگام آسیب دیدگی در دقایق بعد از آسیب دیدگی باقی بماند و تخفیف پیدا نکند، نشانه ای از وخامت است؛
3- تورّم ناگهانی و زیاد عضو آسیب دیده؛
4- ناپایداری در مفصل آسیب دیده؛
5- فقدان عملکرد عضو آسیب دیده؛
6- محدودیت حرکتی ناگهانی.
استراحت
بعد از بروز آسیب باید بلافاصله فعالیت ورزش کار متوقّف شود. تداوم حرکت فعّال بخش آسیب دیده می تواند منجر به افزایش خون ریزی و تورّم گردد.
یخ
کاربرد یخ بلافاصله بعد از آسیب دیدگی منجر به کاهش درد و خون ریزی و تورّم می شود. یخ می تواند التهاب و گرفتگی عضلانی ناشی از آسیب را نیز کاهش دهد. یکی از ساده ترین روش های استفاده از یخ در موارد اضطراری، استفاده از یخ خرد شده ای است که در یک پارچه ی خیس قرار گرفته باشد، این پارچه را باید اطراف عضو آسیب دیده قرار داد. اگر یخ در دسترس نباشد، آب سرد نیز می تواند مؤثر واقع شود. طول مدت زمان استفاده از یخ بستگی به شدّت و عمق آسیب ایجاد شده دارد، ولی به طور کلّی 15-20 دقیقه در هر یک تا دو ساعت در شروع آسیب می تواند بسیار مؤثر باشد واین عمل را می بایست 24-48 ساعت ادامه داد.
فشار
فشار آوردن بر ناحیه ی آسیب دیده با یک بانداژ محکم می تواند خون ریزی و تورّم را کاهش دهد. این بانداژ را می توان هم قبل و هم بعد از استفاده از یخ به کار برد. بهترین وسیله برای بانداژ، باندهای کتانی معمولی هستند و بانداژ باید به گونه ای انجام شود که باعث ایجاد درد یا وقفه در خون رسانی عضو آسیب دیده نشود.
بالا نگهداشتن عضو
بالا نگهداشتن عضو آسیب دیده، باعث کاهش جریان خون ورودی به عضو شده، هم چنین جریان خون وریدی و لمف خروجی را تسریع می کند.
چند تذکر مهم:
در موارد اضطراری، انجام اعمال زیر باعث تشدید ضایعه می شود:
1- استفاده از گرما؛
2- استفاده از داروها و مواد گرم کننده، مثل سالیسیلات ها؛
3- فعّالیّت متوسط یا شدید؛
4- ماساژ عضو آسیب دیده.
منبع: صبوری، حسین، (1340)، اصول عمومی تربیت بدنی بانوان، قم: مرکز نشر هاجر، چاپ ششم، بهار 88.
حیطه ی وظایف قانونی مربّی
حضور مربِی در کنار ورزش کار به عنوان درمان گر آسیب های ورزشی نیست، بلکه وی باید قادر باشد تا با تکیه بر آگاهی های خود از آسیب های ورزشی پیش گیری کند و در صورت بروز صدمات ورزشی، در درجه ی اوّل، جان ورزش کار را حفظ کند و در درجه ی دوّم، مانع از پیشرفت آسیب ایجاد شده گردد. بنابراین، وظایف اصلی مربی در قبال صدمات ورزشی به ترتیب اولویت عبارت اند از:الف- جلوگیری از مرگ ورزش کار؛
ب- جلوگیری از پیشرفت آسیب؛
ج- پیش گیری از صدمات مجدّد.
انواع صدمات ورزشی
از لحاظ تصمیم گیری برای کمک به ورزش کار، آسیب ها را می توان به دو دسته ی کلّی تقسیم کرد:الف- آسیب های اضطراری (تهدید کننده ی جان مصدوم هستند)؛
ب- آسیب های غیر اضطراری (خطر مرگ را برای مصدوم به دنبال ندارند).
مهمترین آسیب های اضطراری
الف- ضربه به سراگر در هنگام انجام فعالیت های ورزشی، ضربه ای به سر ورزش کار وارد شود که باعث عدم هوشیاری - هر چند کوتاه مدّت - گردد نیازمند بررسی و توجه خاص می باشد. بزرگ ترین خطری که مصدومین را تهدید می کند بی هوشی و بسته شدن مجاری تنفسی به علّت وضعیّت قرارگیری سر و گردن می باشد. در واقع، علت اصلی مرگ در ضربه به سر، خفگی است.
مهم ترین کمک مربی به چنین مصدومی، باز نگهداشتن راه تنفّسی تا رسیدن به مراکز درمانی است. حتی اگر مصدوم کاملاً هوشیار باشد هرگز نباید به او اعتماد کرد، زیرا هر لحظه ممکن است بی هوش شود. هرگز مصدوم دچار ضربه ی سر را تنها نگذارید، حتی اگر کاملاً هوشیار باشد! وجود علایم استفراغ، تهوّع، خواب آلودگی، گیجی، خون ریزی از گوش و بینی می توانند دلایلی از وخامت حال مصدوم باشند.
ب- خون ریزی ها
خون ریزی، یا داخلی یا خارجی، که در هر دو صورت، خطر ناشی از آن، شوک ناشی از کاهش حجم خون می باشد.
این مصدوم به هیچ وجه نباید حرکت کند و پاهایش باید بالاتر از سطح قلب قرار داده شوند. در صورت وجود خون ریزی خارجی، باید خون ریزی با فشار مستقیم کنترل گردد، حرارت بدن مصدوم کنترل شود و از لرزیدن وی جلوگیری به عمل آید و مصدوم، هر چه سریع تر به مرکز درمانی منتقل شود.
علایم شوک ناشی از کاهش حجم خون، عبارت اند از: رنگ پریدگی، تعریق، خستگی بی دلیل، سردی اندام ها، طپش قلب، تنفّس تند و سطحی.
ج- آسیب های ستون مهره ها
هرگونه آسیب ایجاد شده در ستون مهره ها از گردن تا کمر می تواند خطر قطع اعصاب نخاعی را به دنبال داشته باشد.
رساندن این مصدوم به مرکز درمانی باید در اسرع وقت و تنها توسّط پرسنل مجرّب پزشکی صورت پذیرد. مهم ترین نکته در مورد چنین مصدومی، حرکت ندادن وی است، مگر آن که به دلیلی جان وی در معرض خطر باشد.
علایم آسیب ستون مهره ها عبارت اند از: عدم توانایی حرکت یا بی حسّی و کرختی در اندام ها.
مهم ترین آسیب های غیر اضطراری
شکستگی، در رفتگی، کشیدگی رباط ها، ضرب دیدگی، کشیدگی عضلات و وترها، پارگی و کوفتگی، مهم ترین آسیب های غیر اضطراری به شمار می آیند.شیوه ی برخورد با تمامی آسیب های غیر اضطراری، شامل سه مرحله ی زیر می باشد:
1- ارزیابی مصدوم؛
2- درمان های اوّلیّه؛
3- پیش گیری.
هم چنین مهمترین علایم در آسیب های غیر اضطراری عبارت اند از:
1- درد؛
2- تورّم؛
3- عدم پایداری؛
4- فقدان عملکرد.
علایم هشدار دهنده ای که نشانه ی آسیب های جدّی هستند به شرح ذیل می باشند:
1- درد ناگهانی و بسیار شدید که همراه با حساسیت موضعی باشد؛
2- اگر درد ایجاد شده در هنگام آسیب دیدگی در دقایق بعد از آسیب دیدگی باقی بماند و تخفیف پیدا نکند، نشانه ای از وخامت است؛
3- تورّم ناگهانی و زیاد عضو آسیب دیده؛
4- ناپایداری در مفصل آسیب دیده؛
5- فقدان عملکرد عضو آسیب دیده؛
6- محدودیت حرکتی ناگهانی.
درمان های اوّلیّه
مهم ترین و حیاتی ترین زمان درمان آسیب های بافت نرم، 24-48 ساعت اوّل بعد از آسیب دیدگی است. هنگامی که بافت نرم آسیب می بیند به عروق نیز صدمه وارد می شود و به دلیل صدمه به عروق، خون در محیط بافت آسیب دیده تجمّع نموده و منجر به ایجاد ورم و فشار بیش از حد به بافت نرم و در نتیجه، ایجاد درد می شود. تورّم و افزایش فشار می تواند شرایط ترمیم بافت آسیب دیده را دچار اختلال کند، بنابراین، در مراحل اوّلیّه ی آسیب دیدگی تمامی توجّه مربّی باید معطوف بر روش هایی باشد که بتواند مانع خون ریزی بیش تر در محدوده ی عضو آسیب دیده گردد. بهترین شیوه ی اجرای این روش در کلمه ی (RICE) خلاصه شده است. R مخفّف REST به معنای استراحت، I مخفّف ICE به معنای یخ، C مخفّف COMPRESSION به معنای فشار، و E مخفّف ELEVATION به معنای بالا نگهداشتن عضو می باشد.استراحت
بعد از بروز آسیب باید بلافاصله فعالیت ورزش کار متوقّف شود. تداوم حرکت فعّال بخش آسیب دیده می تواند منجر به افزایش خون ریزی و تورّم گردد.
یخ
کاربرد یخ بلافاصله بعد از آسیب دیدگی منجر به کاهش درد و خون ریزی و تورّم می شود. یخ می تواند التهاب و گرفتگی عضلانی ناشی از آسیب را نیز کاهش دهد. یکی از ساده ترین روش های استفاده از یخ در موارد اضطراری، استفاده از یخ خرد شده ای است که در یک پارچه ی خیس قرار گرفته باشد، این پارچه را باید اطراف عضو آسیب دیده قرار داد. اگر یخ در دسترس نباشد، آب سرد نیز می تواند مؤثر واقع شود. طول مدت زمان استفاده از یخ بستگی به شدّت و عمق آسیب ایجاد شده دارد، ولی به طور کلّی 15-20 دقیقه در هر یک تا دو ساعت در شروع آسیب می تواند بسیار مؤثر باشد واین عمل را می بایست 24-48 ساعت ادامه داد.
فشار
فشار آوردن بر ناحیه ی آسیب دیده با یک بانداژ محکم می تواند خون ریزی و تورّم را کاهش دهد. این بانداژ را می توان هم قبل و هم بعد از استفاده از یخ به کار برد. بهترین وسیله برای بانداژ، باندهای کتانی معمولی هستند و بانداژ باید به گونه ای انجام شود که باعث ایجاد درد یا وقفه در خون رسانی عضو آسیب دیده نشود.
بالا نگهداشتن عضو
بالا نگهداشتن عضو آسیب دیده، باعث کاهش جریان خون ورودی به عضو شده، هم چنین جریان خون وریدی و لمف خروجی را تسریع می کند.
چند تذکر مهم:
در موارد اضطراری، انجام اعمال زیر باعث تشدید ضایعه می شود:
1- استفاده از گرما؛
2- استفاده از داروها و مواد گرم کننده، مثل سالیسیلات ها؛
3- فعّالیّت متوسط یا شدید؛
4- ماساژ عضو آسیب دیده.
منبع: صبوری، حسین، (1340)، اصول عمومی تربیت بدنی بانوان، قم: مرکز نشر هاجر، چاپ ششم، بهار 88.
