نویسنده: لیلا یعقوبی
به منظور بررسی نقش غدیر به عنوان عاملی مؤثر در وحدت و همبستگی امت اسلامی، این مقاله را با موضوع نقش غدیر در تحقق وحدت اسلامی بیان داشته ام.
در ابتدای بحث به توضیح ماهیت وحدت اسلامی پرداخته سپس ارکان وحدت امت اسلامی را بیان نموده، در ادامه از پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» به عنوان مصداق و مهیّا کننده زمینه ی وحدت امت اسلامی یاد شده است.
پس از آن راه رسیدن امت اسلامی به وحدت طرح شده و در آخر بحث، غدیر به عنوان نمونه و راهنمای وحدت معرفی شده است.
در این راستا از کتب ارزشمندی چون الغدیر اثر دانشمند گرانمایه، علامه امینی، امامت و رهبری استاد مطهری، حماسه غدیر محمد دشتی و کتب دیگر استفاده نموده ام.
کلید واژه ها: غدیر، وحدت، امت اسلامی.
و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آنگاه که دشمنان (یکدیگر) بودید، پس میان دل های شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید. این گونه خداوند نشانه های خود را برای شما روشن می کند، باشد که شما راه یابید.
ریسمان الهی، هر راهی است که در واقع حجت میان بندگان و خدا، در شناخت حقایق دین به شمار رود، حال آنکه به صورت ظاهر، «حبل الله» راه معصوم ذو قطعی است که بدون تردید ما را به خدا رهنمون می گردد.
واقعه ی غدیر همان حبل الله است که پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»، پیش از رحلت خویش آن را به همگان معرفی کردند و تأکید فرمودند: که هر که بر این حبل الله متصل شود از گمراهی به دور است.
برخی از سطحی نگران و نیز مغرضان و دشمنان مسلمین، با القاء این تفکر، که غدیر نقطه افتراق شیعه و سنی و جدا کننده راه این دو فرقه مسلمان از هم است، می خواهند تفرقه و جدایی را در بین مسلمانان نهادینه کنند و بدین وسیله به اهداف شوم خود جامه عمل بپوشانند.
لذا ضروریست مسئله ی غدیر به عنوان مهم ترین و محکم ترین آیات وحدت و یکپارچگی مسلمین مطرح گردد، تا ناآگاهان از این امر آگاه شوند و وحدت بین شیعه و سنی، محکم تر گردد و نیز پاسخ دندان شکنی باشد برای دشمنان اسلام که چشم دیدن وحدت و همراهی و همدلی مسلمین را ندارند.
تحقق یافتن این نعمت، جز با وسایل الهی و تسلیم محض خدا بودن ممکن نبود، اگرچه کاروان سالار وحدت، پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» برای این امر مهم همه آنچه را که در زمین است ببخشد و انفاق کند، اما باز در حیطه ی توان او نیست. خدای متعال فرمود: «لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مَاأَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَلکِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ» (2)
«اگر همه آنچه را که در زمین است انفاق کنی قادر به ایجاد محبت بین دل های آنان نخواهی بود. ولی خداوند دل هایشان را به یکدیگر مهربان ساخت.»
بنابراین، وحدت، پاداشی الهی در مقابل تسلیم بودن مؤمنان در برابر خداست و قوت و ضعف وحدت، بستگی به میزان این تسلیم بودن دارد و اگر متوقف گردد، وحدت از هم پاشیده و پیوستگی آن خود به خود از بین خواهد رفت.
جهت دستیابی به وحدت الهی و ایجاد آن به وسایل الهی و تحت نظارت مستقیم خداوندی و از خلال رسالتی که پیامبرش آن را رهبری می کرد، دولتی به وجود آمد که ریاست آن را شخص رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» به عهده داشت و در این راستا وحدتی نمونه به بهای 386 قربانی از طرفین (وحدت طلب و مخالفان آنها) بوجود آمد و عملاً از ده سال تجاوز نکرد و این همان مدت ریاست مبارک آن حضرت، بر دولت اسلامی تلقی می شد. قبل از پیامبر اکرم حضرت محمد «صلی الله علیه و آله و سلم»، اندیشه وحدت و همبستگی قبایل عرب، خیال گونه و رؤیایی و جنون آمیز به شمار می آمد.(3)
رکن دوم نظام حقوق الهی و رکن سوم امت می باشد، که در این مجال تنها به توضیح رکن نخست می پردازیم.
نخستین رکن پیدایش وحدت امت اسلامی، وجود مرجعیت و رهبری سیاسی است که رسالت الهی را به همگان برساند و به نحوی آن را تفسیر نماید، که خاص و عام قادر به درک و فهم آن باشند. این تفسیر باید بر پایه ی جزم و یقین، استوار باشد نه فرض و تخمین، به گونه ای که بیان این مرجع بی کم و کاست عین مقصود خداوند در محدوده ی نظام حقوق الهی باشد و نقش مرجعیت و رهبری سیاسی را با هم ایفا کند و در آنچه متعلق به احکام اعتقادی یا نظام حقوق الهی است، مرجع آحاد امت اسلامی و جمعیت ها و گروه های آن در همان زمان و مرجع علاقه مندان برای گرویدن به دین و پیوستن به امت اسلامی باشد.
بلکه فراتر از آن، مرجع سیاسی، امت را طبق دستورها و احکام نظام حقوق الهی، اداره نموده و آینده امت و رهبری و حرکت سیاسی آن را به گونه ای هدایت می کند، که پیوسته در چارچوب مشروعیّت الهی باقی بماند.
مرجعیت و رهبری سیاسی قطعاً از نظام حقوقی جدایی ناپذیر است و مانند اعضای بدن با یکدیگر ارتباط دارند. مرجعیت و رهبری سیاسی از نظام حقوق الهی سرچشمه گرفته و وظیفه اصلی مرجعیت و رهبری سیاسی، بیان احکام این نظام، مبتنی بر جزم و یقین است.
بنابراین پیامبر به عنوان مرجع و رهبر، احکام این نظام را همانند آنچه که خداوند اراده فرموده بیان می کند و هم او مسئولیت بیان مطالب و قوانین و اهداف این نظام را از مرحله نظری به مرحله عملی و از گفتار به یک جریان اجتماعی در سطح رسالت و حکومت با هم، برعهده دارد. و همزمان مسئول رهبری آینده امت و هدایت حرکت سیاسی آن است. بدین ترتیب، بیان و تفسیر او نیز از جمله مفاهیم نظام الهی به شمار می آید.(4)
می شد، زیرا وی آگاه ترین و آشناترین فرد به نظام حقوق الهی و از میان پیروان این نظام، برترین و شایسته ترین شخصی به رهبری آن جمع بوده است. ولی پس از وفات آن حضرت «صلی الله علیه و آله و سلم» و خالی ماندن منصب مرجعیت و رهبری سیاسی، چه کسی باید جانشین وی شود و مرجع دینی مردم و رهبر سیاسی دنیایی آنان گردد.(5)
ولایت و سرپرستی مبارک آن حضرت، عامل برجسته ای برای وحدت عرب به شمار می آمد. معجزه اش قرآن بود و تفسیر و بیان یقینی او از آن، همان قانون جاری حکومت دینی تلقی می شد و پای بندی یاران با اخلاص وی به رهبری مبارک ایشان و به قانون یقینی، ضمانت قطعی حکومت قانون و استمرار این همبستگی بود.
روشن بود که هرگونه کوتاهی و طفره رفتن در خصوص دریافت و درک این ارکان و تأثیر آنها، قطعاً به نتایج ویرانگری می انجامید و همه رشته های پیوند معادله را درهم می شکست، به ویژه که این همبستگی در مدت ریاست پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» بر حکومت اسلامی به وجود آمده بود و از ده سال تجاوز نمی کرد. از سویی، کسانی که زیر فرمان این حکومت درآمدند، در درک قانون و باور اساس آن تفاوت فراوانی داشتند و پیوستن هر یک از آنان به این ائتلاف سببی داشت. برخی مانند ابوسفیان و پسرش، معاویه و هواداران و پیروانشان از بنی امیه. مدت 21 سال با کلیه ابزار جنگی با این حکومت جنگیدند، ولی سرانجام به محاصره درآمده و شکست فاحشی خوردند و تنها دو راه در برابر آنها باقی ماند.
1ــ یا به مقاومت در برابر نظام مشروع اسلامی و نبرد با آن ادامه دهند که این کار به حکم عقل نوعی خودکشی به شمار می رفت.
2ــ و یا به ائتلاف نظام مشروع اسلامی پیوسته و نجات یابند و شاید هم این کار سبب نیک نامی آن می شد، به ویژه که پیامبر بزرگوار اسلام به باطن آنها وارد نمی شد و آن را به خدای می سپرد.
پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» دریافته بود که نظام استوار، تنها وجود مقدس اوست که به همانند رشته ای دانه های تسبیح را به هم می پیوندد و اگر صحنه را خالی کند، قطعاً زیر پای مؤمنان لرزان و اتحادشان چنان متزلزل می شود که احیاناً از محدوده ی قانون خارج خواهد شد.(6)
از این رو پیامبر اسلام «صلی الله علیه و آله و سلم» در آخرین روزهای زندگی خود، به ویژه در حج الوداع، توجه خود را به این نکته معطوف داشت که قانونمندی را با ذکر دو نکته ــ که سومی ندارد ــ خلاصه کند، تا تنها راه رویارویی با مرحله پس از وفاتش و ایستادن در برابر طوفان باشد. به همین دلیل تأکید فرمود که راه نجات و هدایت جز با پای بندی به ثقلین امکان پذیر نیست و آن دو ثقل عبارتند از:
1ــ قرآن کریم به عنوان قانون حاکم
2ــ عترت مبارک و خاندن او به عنوان رهبرانی که تفسیر دقیق پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» از قرآن را به دیگران می آموزند. این خلاصه ی همه ی دین است که در حقیقت واکسن با برکتی است و هرگاه به امت تزریق می شود، در حوزه ی هدایت باقی می ماند و از رفتن به بیراهه و وادی گمراهی نجات می یابد و طوفان از کنار او به سلامت می گذرد و اتحاد به پیروزی می رسد.
پیامبر در مناسبت های گوناگونی بر این دو رکن تأکید ورزیده و با انصار، مهاجرین، اعراب، خواص و عوام در این باره گفت و گو کرده و آن را در «حجة الوداع» و «غدیرخم»، در برابر جمعیتی بیش از صد هزار نفر از مسلمانان اعلام فرموده و در برابر این گردهمایی، تاج ولایت را بر سر جانشین خود نهاده است. امت، حدیث ثقلین را شناختند و متن و معنایش را به صورت متواتر برای یکدیگر نقل کردند. به گونه ای که برای هیچ عاقلی، در آن جای تردیدی نمی ماند.
پاسخ سؤالات یاد شده روشن است زیرا:
اگر سیره و راه و رسم رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» را بدرستی بررسی نمائیم. آنگونه که بود و می نمود شناسایی می کنیم، راه رسیدن به «وحدت» آسان است زیرا ممکن است، دانشمندان اسلامی در بررسی و تفسیر و تبیین آیات کلی و عام و متشابه قرآن، دچار اختلافات فکری گردند، و هر کدام براساس توانایی های علمی خود اظهارنظری متفاوت با دیگران مطرح نمایند، اما در بررسی سیره نبوی، راه و رسم پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم»، اظهارنظرها، عملکردها، تأیید و تشویق های آن بزرگ پیامبر الهی، نمی توانند دچار اختلاف شوند، زیرا رفتار رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» ابهام و تردید ندارد...
اگر رسول گرامی تشکیل حکومت داد، و سرپرستی امت اسلامی را به عهده گرفت و جنگ و صلح داشت پس هیچ کس تردیدی ندارد که:
دیانت عین سیاست و سیاست عین دیانت است
اسلام از سیاست جدا نیست.
و سکولاریسم، یک توطئه ی غربی و عوامل غرب در جوامع دینی شرق است.
در بررسی احکام دینی که در فرق اسلامی با تفاوتهای فراوانی موجود است، با همین روش موفق خواهیم بود که بدانیم:
رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» چگونه نماز می خواند؟ چگونه وضو می گرفت؟ چگونه به حج می رفت؟ چگونه سجده می کرد؟
که با پیروی از سنت «صلی الله علیه و آله و سلم» اختلافات از میان رخت می بندد.
ــ پیامبر اسلام «صلی الله علیه و آله و سلم» تسلیم ناپذیر است و در آینده نیز شکست ناپذیر می باشد.
ــ پیروان او نیز تسلیم نخواهند شد.
ــ دین اسلام در حال گسترش و رونق است و هیچ چیزی مانع آن نخواهد بود و آینده از آن اسلام و مسلمین است.
با رونق و گسترش اسلام و با اوج گیری همه جانبه مقاومت مسلمین در برابر انوع تهاجمات مشرکین و کفار و فرود آمدن امدادهای غیبی، توجه به اسلام و گرایش به مسلمین هر روز فزونی گرفت و بر تعداد یاران پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» و جمعیت انبوه مسلمین افزوده شد.
اما این گرایش به خلوصِ گرایش های مسلمانان و پیروان آغازین اسلام نبود، مردم فوج فوج به اسلام می گرویدند، اما اغراض و خواسته ها و نوع گرایش ها متفاوت بود زیرا شنیدند و دیدند که: اسلام در حال رونق و مسلمین تسلیم ناپذیر و پیامبر اسلام در حال پیروزی است. پس همه یکسان نبودند و به ایمان کامل دسترسی پیدا نکردند و انگیزه ها همگون و همانند نبود.
اما پیامبر گرامی اسلام با اطلاع دقیق از انواع گرایش ها، پدرانه و دلسوزانه با آنها برخورد می فرمود، به محبت ها می افزود، به هدیه دادن ها، کمک ها، یاری رساندن ها بیمناک نبود و
می خواست همگان به وحدت و توحید رهنمون باشند و همه را در مرز خداشناسی قرار دهد که فرمود: «وَ سَأَلْتُ جَبرَئِیلَ «علیه السلام» أنْ یَستعفیَ لی عن تبلیغِ ذلک إلیکُم أیُّها النّاسُ لِعِلْمی بِقِلَّهِ المُتّقین و کَثرةِ المُنافقین و إذْ غالِ الآثمینَ و خَتَلِ المُستَهزئینَ» از جبرئیل خواستم تا مرا از اعلام ولایت علی «علیه السلام» معاف دارد ای مردم، زیرا می دانم که تعداد پرهیزکاران اندک و شمار منافقان فراوان است. و در میان شما گنهکارانی نیرنگ باز و مسخره کنندگان به دین وجود دارد.» (8)
اگر حادثه غدیرخم نبود و گروه های متفاوت اجتماعی مسلمین به همان صورت یاد شده، با همان اختلاف ها و تضادها و انواع گرایش ها باقی می ماندند و رسول خدا از جهان رخت برمی بست. اساس اسلام و بنیان ایمان، در خطر بود. و راهی برای شناخت حق و باطل و شناخت امام و هدایت و رهبر و ضلالت و ریسمانی برای وحدت امت وجود نداشت. برای همین جهت پیام الهی فرارسید که:
باید امر الهی در ولایت علی «علیه السلام» ابلاغ شود «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ» (9) که اگر ولایت علی «علیه السلام» ابلاغ نگردد. رسالت پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» تحقق نیافته است. مؤمنان و پرهیزکاران در بزرگترین عید ولایت دلگرم شدند، با یکدیگر یکی شدند و پیمان وحدت و یکپارچگی بستند.
نقل متواتر حدیث غدیر خود مصداق و گواه بر وحدت راویان و ناقصان حدیث در مورد حدیث غدیر می باشد و از جهت دیگر دو گروه شیعه و سنی را نیز به این وسیله با هم متحد و یکپارچه ساخته است چرا که راویان حدیث غدیر از شیعه و سنی بر تواتر آن وحدت و اتفاق نظر دارند.(10)
وحدت امت اسلامی دستور و امر صریح خداوند در قرآن است، آنجا که می فرماید: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا» (11) و حبل الله همان راه پیامبر و اهل بیت و همان غدیر و ولایت امیرالمؤمنین است، پس شناخت جایگاه غدیر به عنوان پیوند دهنده ی مسلمین به یکدیگر، امری است بس واضح و بدیهی. امید است با درک و تفسیر درست از واقعه ی غدیر، پیام ها و عبرت های این بزرگ حماسه ی تاریخ را دریابیم و در راه پیشرفت و استواری و اتحاد اسلام و مسلمین به کار گیریم.
چکیده:
وحدت امت اسلامی، آرزویی است که دل هر مسلمان راستینی را آکنده ساخته و هدفی است مشترک که مؤمنان شرق و غرب گیتی در پی به دست آوردن آنند. این وحدت علاوه بر این که فریضه ای الهی است و خداوند به یاد داشتن آن را بر مؤمنان واجب گردانده، امری ضروری است که مصلحت مسلمانان نیز آن را اقتضا می کند.به منظور بررسی نقش غدیر به عنوان عاملی مؤثر در وحدت و همبستگی امت اسلامی، این مقاله را با موضوع نقش غدیر در تحقق وحدت اسلامی بیان داشته ام.
در ابتدای بحث به توضیح ماهیت وحدت اسلامی پرداخته سپس ارکان وحدت امت اسلامی را بیان نموده، در ادامه از پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» به عنوان مصداق و مهیّا کننده زمینه ی وحدت امت اسلامی یاد شده است.
پس از آن راه رسیدن امت اسلامی به وحدت طرح شده و در آخر بحث، غدیر به عنوان نمونه و راهنمای وحدت معرفی شده است.
در این راستا از کتب ارزشمندی چون الغدیر اثر دانشمند گرانمایه، علامه امینی، امامت و رهبری استاد مطهری، حماسه غدیر محمد دشتی و کتب دیگر استفاده نموده ام.
کلید واژه ها: غدیر، وحدت، امت اسلامی.
مقدمه:
وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً وَ کُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُم مِنْهَا کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ.(1)و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آنگاه که دشمنان (یکدیگر) بودید، پس میان دل های شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید. این گونه خداوند نشانه های خود را برای شما روشن می کند، باشد که شما راه یابید.
ریسمان الهی، هر راهی است که در واقع حجت میان بندگان و خدا، در شناخت حقایق دین به شمار رود، حال آنکه به صورت ظاهر، «حبل الله» راه معصوم ذو قطعی است که بدون تردید ما را به خدا رهنمون می گردد.
واقعه ی غدیر همان حبل الله است که پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»، پیش از رحلت خویش آن را به همگان معرفی کردند و تأکید فرمودند: که هر که بر این حبل الله متصل شود از گمراهی به دور است.
برخی از سطحی نگران و نیز مغرضان و دشمنان مسلمین، با القاء این تفکر، که غدیر نقطه افتراق شیعه و سنی و جدا کننده راه این دو فرقه مسلمان از هم است، می خواهند تفرقه و جدایی را در بین مسلمانان نهادینه کنند و بدین وسیله به اهداف شوم خود جامه عمل بپوشانند.
لذا ضروریست مسئله ی غدیر به عنوان مهم ترین و محکم ترین آیات وحدت و یکپارچگی مسلمین مطرح گردد، تا ناآگاهان از این امر آگاه شوند و وحدت بین شیعه و سنی، محکم تر گردد و نیز پاسخ دندان شکنی باشد برای دشمنان اسلام که چشم دیدن وحدت و همراهی و همدلی مسلمین را ندارند.
ماهیت وحدت اسلامی
1ــ معنای وحدت امت
به طور کلی وحدت، خواسته همه افراد، خانواده ها، قبایل، گروه ها، ملت ها و امت ها و نوع بشر است، به نحوی که گویی وحدت، عنصری از عناصر اساسی زندگی و اصلی از اصول طبیعت و جهان آفرینش و یکی از لوازم فطرت انسان است. از این جاست که شما هرگز نمی توانید، انسان متوازنی را بیابید که آشکارا بر ضدّ وحدت افراد و وحدت خانواده، قبیله یا ملت و امت خویش یا حتی برخلاف وحدت نوع بشر، سخن بگوید. این بدان جهت است که وحدت، مایه انس بشر و آرزوی همه است و ریشه در فطرت انسانی دارد و در اصل و آغاز منعکس کننده ی وحدت جهان آفرینش و وحدت نوع بشر است، شاید راز و رمز این که همه انسان ها در جست و جوی وحدت اند، همین معنا باشد و با اینکه وحدت، در همه عرصه ها خواسته همگان است، ولی انسان ها در چگونگی و وسایل تحقّق آن همانند هر خواسته ی دیگری اختلاف نظر داشته اند. آنها برای به دست آوردن آن، راه های مختلفی را طی می کنند و به دسته های گوناگونی تقسیم شدند. اختلاف در به دست آوردن این وحدت، خود دلیلی قاطع بر تلاش پی گیر آن ها برای دست یابی به آن و برهانی روشن بر ژرفای درک اهمیت این وحدت و بهره فراوان آن است. اگر وحدت امت اسلامی بر پایه و اساس صحیحی محقق گردد. وحدت بشریت آسان خواهد بود، چرا که اگر این امت متحد شود، این شایستگی را دارد که دست بشریت را گرفته و حرکت کاروان انسانیت را به سمت و سویی بهتر و با ثبات تر رهنمون شود، زیرا این امت دارای اندوخته فکری و اعتقادی و حقوقی فراوان و مبتنی بر جزم و یقین است. از این گذشته امت اسلامی، بزرگ ترین تجمع بشری و انسانی را تشکیل می دهد که در طول تاریخ بشر، حول اندیشه توحید و وحدت، گرد آمده است امروزه، ملاحظه می کنیم که شرایط خاصی امت اسلامی را بر سر دو راهی قرار داده است، به گونه ای که یا وحدت و همبستگی را به دست آورد یا هویت خویش را از دست بدهد که در این صورت نابودی و ویرانی گسترده ای را در پی خواهد داشت.2ـ وحدت امت اسلامی، نعمتی الهی
وحدت امت اسلامی، بزرگ ترین نعمت الهی و ثمره طبیعی تمسک به ریسمان الهی است. در سایه همین تمسک، دل ها با یکدیگر مأنوس و دشمنان که بر لبه پرتگاهی از آتش قرار داشته اند، با یکدیگر برادر شده و از سقوط و نابودی رهایی یافته اند.تحقق یافتن این نعمت، جز با وسایل الهی و تسلیم محض خدا بودن ممکن نبود، اگرچه کاروان سالار وحدت، پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» برای این امر مهم همه آنچه را که در زمین است ببخشد و انفاق کند، اما باز در حیطه ی توان او نیست. خدای متعال فرمود: «لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً مَاأَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَلکِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ» (2)
«اگر همه آنچه را که در زمین است انفاق کنی قادر به ایجاد محبت بین دل های آنان نخواهی بود. ولی خداوند دل هایشان را به یکدیگر مهربان ساخت.»
بنابراین، وحدت، پاداشی الهی در مقابل تسلیم بودن مؤمنان در برابر خداست و قوت و ضعف وحدت، بستگی به میزان این تسلیم بودن دارد و اگر متوقف گردد، وحدت از هم پاشیده و پیوستگی آن خود به خود از بین خواهد رفت.
جهت دستیابی به وحدت الهی و ایجاد آن به وسایل الهی و تحت نظارت مستقیم خداوندی و از خلال رسالتی که پیامبرش آن را رهبری می کرد، دولتی به وجود آمد که ریاست آن را شخص رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» به عهده داشت و در این راستا وحدتی نمونه به بهای 386 قربانی از طرفین (وحدت طلب و مخالفان آنها) بوجود آمد و عملاً از ده سال تجاوز نکرد و این همان مدت ریاست مبارک آن حضرت، بر دولت اسلامی تلقی می شد. قبل از پیامبر اکرم حضرت محمد «صلی الله علیه و آله و سلم»، اندیشه وحدت و همبستگی قبایل عرب، خیال گونه و رؤیایی و جنون آمیز به شمار می آمد.(3)
ارکان وحدت امت اسلامی
وحدت امت اسلامی، دارای سه رکن اساسی است: رکن نخست مرجعیت و رهبری سیاسی،رکن دوم نظام حقوق الهی و رکن سوم امت می باشد، که در این مجال تنها به توضیح رکن نخست می پردازیم.
نخستین رکن پیدایش وحدت امت اسلامی، وجود مرجعیت و رهبری سیاسی است که رسالت الهی را به همگان برساند و به نحوی آن را تفسیر نماید، که خاص و عام قادر به درک و فهم آن باشند. این تفسیر باید بر پایه ی جزم و یقین، استوار باشد نه فرض و تخمین، به گونه ای که بیان این مرجع بی کم و کاست عین مقصود خداوند در محدوده ی نظام حقوق الهی باشد و نقش مرجعیت و رهبری سیاسی را با هم ایفا کند و در آنچه متعلق به احکام اعتقادی یا نظام حقوق الهی است، مرجع آحاد امت اسلامی و جمعیت ها و گروه های آن در همان زمان و مرجع علاقه مندان برای گرویدن به دین و پیوستن به امت اسلامی باشد.
بلکه فراتر از آن، مرجع سیاسی، امت را طبق دستورها و احکام نظام حقوق الهی، اداره نموده و آینده امت و رهبری و حرکت سیاسی آن را به گونه ای هدایت می کند، که پیوسته در چارچوب مشروعیّت الهی باقی بماند.
مرجعیت و رهبری سیاسی قطعاً از نظام حقوقی جدایی ناپذیر است و مانند اعضای بدن با یکدیگر ارتباط دارند. مرجعیت و رهبری سیاسی از نظام حقوق الهی سرچشمه گرفته و وظیفه اصلی مرجعیت و رهبری سیاسی، بیان احکام این نظام، مبتنی بر جزم و یقین است.
بنابراین پیامبر به عنوان مرجع و رهبر، احکام این نظام را همانند آنچه که خداوند اراده فرموده بیان می کند و هم او مسئولیت بیان مطالب و قوانین و اهداف این نظام را از مرحله نظری به مرحله عملی و از گفتار به یک جریان اجتماعی در سطح رسالت و حکومت با هم، برعهده دارد. و همزمان مسئول رهبری آینده امت و هدایت حرکت سیاسی آن است. بدین ترتیب، بیان و تفسیر او نیز از جمله مفاهیم نظام الهی به شمار می آید.(4)
مرجعیت و رهبری سیاسی پس از پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»
(می دانیم که) پیامبر نیز بشر بود و از نظر عقل و شرع وی نیز ــ خواه ناخواه ـ از دنیا می رفت و اختلافی نیست که پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» در زمان حیات، مرجع دینی و رهبر سیاسی مسلمانان تلقیمی شد، زیرا وی آگاه ترین و آشناترین فرد به نظام حقوق الهی و از میان پیروان این نظام، برترین و شایسته ترین شخصی به رهبری آن جمع بوده است. ولی پس از وفات آن حضرت «صلی الله علیه و آله و سلم» و خالی ماندن منصب مرجعیت و رهبری سیاسی، چه کسی باید جانشین وی شود و مرجع دینی مردم و رهبر سیاسی دنیایی آنان گردد.(5)
پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» مصداق و مهیا کننده زمینه ی وحدت
پیامبر بزرگوار اسلام «صلی الله علیه و آله و سلم» با تبدیل رسالت خویش به یک حکومت، به پیروزی بسیار چشمگیری دست یافت و این امر برای نخستین بار در سایه ی حکومت خردمندانه او میان اعراب در تاریخ ــ در جمع با تلفاتی کمتر از 389 نفر از یاران و دشمنانش ــ تحقق یافت و اساس همبستگی و قانون گرایی را برپا ساخت.ولایت و سرپرستی مبارک آن حضرت، عامل برجسته ای برای وحدت عرب به شمار می آمد. معجزه اش قرآن بود و تفسیر و بیان یقینی او از آن، همان قانون جاری حکومت دینی تلقی می شد و پای بندی یاران با اخلاص وی به رهبری مبارک ایشان و به قانون یقینی، ضمانت قطعی حکومت قانون و استمرار این همبستگی بود.
روشن بود که هرگونه کوتاهی و طفره رفتن در خصوص دریافت و درک این ارکان و تأثیر آنها، قطعاً به نتایج ویرانگری می انجامید و همه رشته های پیوند معادله را درهم می شکست، به ویژه که این همبستگی در مدت ریاست پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» بر حکومت اسلامی به وجود آمده بود و از ده سال تجاوز نمی کرد. از سویی، کسانی که زیر فرمان این حکومت درآمدند، در درک قانون و باور اساس آن تفاوت فراوانی داشتند و پیوستن هر یک از آنان به این ائتلاف سببی داشت. برخی مانند ابوسفیان و پسرش، معاویه و هواداران و پیروانشان از بنی امیه. مدت 21 سال با کلیه ابزار جنگی با این حکومت جنگیدند، ولی سرانجام به محاصره درآمده و شکست فاحشی خوردند و تنها دو راه در برابر آنها باقی ماند.
1ــ یا به مقاومت در برابر نظام مشروع اسلامی و نبرد با آن ادامه دهند که این کار به حکم عقل نوعی خودکشی به شمار می رفت.
2ــ و یا به ائتلاف نظام مشروع اسلامی پیوسته و نجات یابند و شاید هم این کار سبب نیک نامی آن می شد، به ویژه که پیامبر بزرگوار اسلام به باطن آنها وارد نمی شد و آن را به خدای می سپرد.
پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» دریافته بود که نظام استوار، تنها وجود مقدس اوست که به همانند رشته ای دانه های تسبیح را به هم می پیوندد و اگر صحنه را خالی کند، قطعاً زیر پای مؤمنان لرزان و اتحادشان چنان متزلزل می شود که احیاناً از محدوده ی قانون خارج خواهد شد.(6)
از این رو پیامبر اسلام «صلی الله علیه و آله و سلم» در آخرین روزهای زندگی خود، به ویژه در حج الوداع، توجه خود را به این نکته معطوف داشت که قانونمندی را با ذکر دو نکته ــ که سومی ندارد ــ خلاصه کند، تا تنها راه رویارویی با مرحله پس از وفاتش و ایستادن در برابر طوفان باشد. به همین دلیل تأکید فرمود که راه نجات و هدایت جز با پای بندی به ثقلین امکان پذیر نیست و آن دو ثقل عبارتند از:
1ــ قرآن کریم به عنوان قانون حاکم
2ــ عترت مبارک و خاندن او به عنوان رهبرانی که تفسیر دقیق پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» از قرآن را به دیگران می آموزند. این خلاصه ی همه ی دین است که در حقیقت واکسن با برکتی است و هرگاه به امت تزریق می شود، در حوزه ی هدایت باقی می ماند و از رفتن به بیراهه و وادی گمراهی نجات می یابد و طوفان از کنار او به سلامت می گذرد و اتحاد به پیروزی می رسد.
پیامبر در مناسبت های گوناگونی بر این دو رکن تأکید ورزیده و با انصار، مهاجرین، اعراب، خواص و عوام در این باره گفت و گو کرده و آن را در «حجة الوداع» و «غدیرخم»، در برابر جمعیتی بیش از صد هزار نفر از مسلمانان اعلام فرموده و در برابر این گردهمایی، تاج ولایت را بر سر جانشین خود نهاده است. امت، حدیث ثقلین را شناختند و متن و معنایش را به صورت متواتر برای یکدیگر نقل کردند. به گونه ای که برای هیچ عاقلی، در آن جای تردیدی نمی ماند.
راه رسیدن امت اسلامی به وحدت (7)
ملل اسلامی و مسلمین سراسر جهان با شیوه ها و روش های گوناگون می توانند به وحدت و برادری دست یابند که یکی از آنها، وحدت در «عقیده و آرمان» است، زیرا اختلافات در ایدئولوژی، و مبانی فکری به اختلاف در رفتارها، کنش ها و واکنش ها کشانده می شود، همه می پرسند: آیا راهی برای وحدت در عقیده و آرمان وجود دارد؟ آیا می شود به یک تفکر ناب اسلامی دسترسی پیدا کرد؟ آیا ممکن است تمام ملل و فرق اسلامی متحد گردند؟ و به اصول و مبانی واحد فکری، به آئین و مذهب واحد، به آداب و رسوم واحد فکر کنند؟ و هماهنگ گردند؟ و همه اختلافات از میان برود؟پاسخ سؤالات یاد شده روشن است زیرا:
اگر سیره و راه و رسم رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» را بدرستی بررسی نمائیم. آنگونه که بود و می نمود شناسایی می کنیم، راه رسیدن به «وحدت» آسان است زیرا ممکن است، دانشمندان اسلامی در بررسی و تفسیر و تبیین آیات کلی و عام و متشابه قرآن، دچار اختلافات فکری گردند، و هر کدام براساس توانایی های علمی خود اظهارنظری متفاوت با دیگران مطرح نمایند، اما در بررسی سیره نبوی، راه و رسم پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم»، اظهارنظرها، عملکردها، تأیید و تشویق های آن بزرگ پیامبر الهی، نمی توانند دچار اختلاف شوند، زیرا رفتار رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» ابهام و تردید ندارد...
اگر رسول گرامی تشکیل حکومت داد، و سرپرستی امت اسلامی را به عهده گرفت و جنگ و صلح داشت پس هیچ کس تردیدی ندارد که:
دیانت عین سیاست و سیاست عین دیانت است
اسلام از سیاست جدا نیست.
و سکولاریسم، یک توطئه ی غربی و عوامل غرب در جوامع دینی شرق است.
در بررسی احکام دینی که در فرق اسلامی با تفاوتهای فراوانی موجود است، با همین روش موفق خواهیم بود که بدانیم:
رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» چگونه نماز می خواند؟ چگونه وضو می گرفت؟ چگونه به حج می رفت؟ چگونه سجده می کرد؟
که با پیروی از سنت «صلی الله علیه و آله و سلم» اختلافات از میان رخت می بندد.
غدیر و تحقق وحدت اسلامی
از آنجایی که واقعه غدیر و حدیث متواتر آن بر همگان عیان است و اینکه شخصی از این واقعه بی خبر باشد، محال می نماید؛ لذا وارد جزئیات این واقعه و چگونگی آن نشده ایم و تنها به ارتباط غدیر با وحدت امت اکتفا نموده ایم.غدیر جدایی حق از باطل
از آغاز بعثت رسول خدا «صلی الله علیه و آله و سلم» و پیدایش مخالفت ها، تضادها، درگیری ها و بکارگیری انواع روش های شکنجه و آزار جسمی و روحی پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» و یاران و اعمال انواع محاصره و در تنگنا قرار دادن مسلمین، و تحقق انزوا و هجرت و شهادت پیروان اسلام، این حقیقت بر همگان ثابت گردید که:ــ پیامبر اسلام «صلی الله علیه و آله و سلم» تسلیم ناپذیر است و در آینده نیز شکست ناپذیر می باشد.
ــ پیروان او نیز تسلیم نخواهند شد.
ــ دین اسلام در حال گسترش و رونق است و هیچ چیزی مانع آن نخواهد بود و آینده از آن اسلام و مسلمین است.
با رونق و گسترش اسلام و با اوج گیری همه جانبه مقاومت مسلمین در برابر انوع تهاجمات مشرکین و کفار و فرود آمدن امدادهای غیبی، توجه به اسلام و گرایش به مسلمین هر روز فزونی گرفت و بر تعداد یاران پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» و جمعیت انبوه مسلمین افزوده شد.
اما این گرایش به خلوصِ گرایش های مسلمانان و پیروان آغازین اسلام نبود، مردم فوج فوج به اسلام می گرویدند، اما اغراض و خواسته ها و نوع گرایش ها متفاوت بود زیرا شنیدند و دیدند که: اسلام در حال رونق و مسلمین تسلیم ناپذیر و پیامبر اسلام در حال پیروزی است. پس همه یکسان نبودند و به ایمان کامل دسترسی پیدا نکردند و انگیزه ها همگون و همانند نبود.
اما پیامبر گرامی اسلام با اطلاع دقیق از انواع گرایش ها، پدرانه و دلسوزانه با آنها برخورد می فرمود، به محبت ها می افزود، به هدیه دادن ها، کمک ها، یاری رساندن ها بیمناک نبود و
می خواست همگان به وحدت و توحید رهنمون باشند و همه را در مرز خداشناسی قرار دهد که فرمود: «وَ سَأَلْتُ جَبرَئِیلَ «علیه السلام» أنْ یَستعفیَ لی عن تبلیغِ ذلک إلیکُم أیُّها النّاسُ لِعِلْمی بِقِلَّهِ المُتّقین و کَثرةِ المُنافقین و إذْ غالِ الآثمینَ و خَتَلِ المُستَهزئینَ» از جبرئیل خواستم تا مرا از اعلام ولایت علی «علیه السلام» معاف دارد ای مردم، زیرا می دانم که تعداد پرهیزکاران اندک و شمار منافقان فراوان است. و در میان شما گنهکارانی نیرنگ باز و مسخره کنندگان به دین وجود دارد.» (8)
غدیر، فراخوان وحدت
انواع گرایش ها و اقسام مخالفان و منافقان و منتظران فرصت، به گونه ای پنهان و ناپیدا در جامعه اسلامی با تظاهر به حمایت از دین و یاری پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم»، باقی ماندند تا آنکه آزمایش نهایی الهی با اعلام ولایت علی «علیه السلام» در غدیرخم مطرح شد، که در آن آزمایش عقیدتی همه امتحان شدند. حادثه غدیرخم، مؤمن و منافق، مسلمان و متظاهر به اسلام وفادار و پیمان شکن را به روشنی شناساند و نشان داد که مرز ایمان و کفر کدام است.اگر حادثه غدیرخم نبود و گروه های متفاوت اجتماعی مسلمین به همان صورت یاد شده، با همان اختلاف ها و تضادها و انواع گرایش ها باقی می ماندند و رسول خدا از جهان رخت برمی بست. اساس اسلام و بنیان ایمان، در خطر بود. و راهی برای شناخت حق و باطل و شناخت امام و هدایت و رهبر و ضلالت و ریسمانی برای وحدت امت وجود نداشت. برای همین جهت پیام الهی فرارسید که:
باید امر الهی در ولایت علی «علیه السلام» ابلاغ شود «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ» (9) که اگر ولایت علی «علیه السلام» ابلاغ نگردد. رسالت پیامبر «صلی الله علیه و آله و سلم» تحقق نیافته است. مؤمنان و پرهیزکاران در بزرگترین عید ولایت دلگرم شدند، با یکدیگر یکی شدند و پیمان وحدت و یکپارچگی بستند.
وحدت در نقل حدیث غدیر
شیعه مدعی است که نقل حدیث غدیر در حدی است که احتمال تبانی نیز در آن نمی توان داد و گفت چندین تن از صحابه پیامبر، تبانی بر دروغ کرده اند. خصوصاً که بسیاری از ناقلان این حدیث جزء دشمنان حضرت علی «علیه السلام»، یا بی طرفان نسبت به ایشان بوده اند.نقل متواتر حدیث غدیر خود مصداق و گواه بر وحدت راویان و ناقصان حدیث در مورد حدیث غدیر می باشد و از جهت دیگر دو گروه شیعه و سنی را نیز به این وسیله با هم متحد و یکپارچه ساخته است چرا که راویان حدیث غدیر از شیعه و سنی بر تواتر آن وحدت و اتفاق نظر دارند.(10)
نتیجه:
غدیر عصاره و نتیجه خلقت و چکیده ی تمام ادیان الهی و خلاصه مکتب وحی است و تنها یک واقعه ی تاریخی نیست، این نام مقدس، عنوان یک عقیده و اساس یک دین است، اگرچه مغرضان و مخالفان اسلام و برخی سطحی نگران، واقعه غدیر را نقطه ی افتراق شیعه و سنی و طرح آن را در امت اسلامی، تفرقه انگیز می دانند و همواره در پی آنند که این تفکر مسموم را به جهان اسلام تزریق کنند، اما هیچگاه نخواهند توانست خورشید تابناک غدیر را در پس ابر پاره های نیرنگ و فریب خود پنهان کنند.وحدت امت اسلامی دستور و امر صریح خداوند در قرآن است، آنجا که می فرماید: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا» (11) و حبل الله همان راه پیامبر و اهل بیت و همان غدیر و ولایت امیرالمؤمنین است، پس شناخت جایگاه غدیر به عنوان پیوند دهنده ی مسلمین به یکدیگر، امری است بس واضح و بدیهی. امید است با درک و تفسیر درست از واقعه ی غدیر، پیام ها و عبرت های این بزرگ حماسه ی تاریخ را دریابیم و در راه پیشرفت و استواری و اتحاد اسلام و مسلمین به کار گیریم.
پی نوشت ها :
1.آل عمران، 103.
2.انفال، 63.
3.احمد حسین یعقوب، اهل بیت «علیهم السلام» محور وحدت، ص 42.
4.محمدعلی تسخیری، درباره وحدت و تقریب مذاهب اسلامی، ص 37.
5.محمد دشتی، جایگاه غدیر، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین «ع»، ص 75.
6.جمعی از دبیران، حساس ترین فراز تاریخ یا داستان غدیر، ص 36.
7.محمد دشتی، حماسه غدیر، ص 39.
8.محمد دشتی، حماسه غدیر، ص 39.
9.مائده / 67.
10.مرتضی مطهری، امامت و رهبری، ص 26.
11.آل عمران / 103.
