ابتکار در آموزش حدود به کودکان

چگونه از شیوه های ابتکاری برای اعتراض کودکان به حد ومرزهای تعیین شده استفاده کنیم؟!

زمانی که کودکان به حد و مرزهای تعیین شده اعتراض می کنند، از شیوه های ابتکاری زیادی استفاده می کنند تا ما را درباره حد و مرزهای تعیین شده امتحان کنند. اجازه دهید با کودکانی شروع کنیم که چشمان خود را گرد می کنند آیا تمایل دارید چند تکنیک برای مقابله با این مسئله یاد بگیرید. من این تکنیک را از یک معلم یاد گرفتم. او با دانش آموزی که با گردکردن چشمانش می خواست او را اذیت کند به خوبی رفتار کرد. در ابتدا او با کمی تعجب به دانش آموز نگاه کرد و سپس به او گفت:« می دانی وقتی این کار را می کنی مغزت کوچک و کوچکتر می شود؟!..
با این تکنیک دیگر هرگز کودکتان را این طور نمی بینید. تکنیک دیگری نیز برای کودکانی که چشمانشان را گرد می کنند و یا لب هایشان را آویزان می کنند وجود دارد. شما باید به او بگوئید: « عزیزم می خواستم چیزی به تو بگویم . اما فکر می کنم اگر چشمهایت را گرد کنی حرف های من را نخواهی شنید، پس اگر می خواهی به این کارت ادامه بده.»
وقتی از یک کودک لجباز می خواهیم تا کاری را انجام دهد چه اتفاقی می افتد؟ انجام کارهای خواسته شده از کودکان لجباز بسیار سخت است. مثلا به کودک بگوئید: « همین حالا به اتاقت برو و وقتی به اتاقت رسیدی در را ببند.» تصور می کنید عکس العمل این کودکان چیست؟ او حتما باخود فکر می کند که تو نمی توانی به من بگویی باید چه کاری انجام دهم. من آنطور که تو می خواهی راه نمی روم و در را هم نمی بندم. حالا اگرکودک این کار را انجام دهد چه اتفاقی می افتد؟ حداقل به خودمان می گوئیم «آخ ببین همان کاری که از او خواسته بودم انجام داد.»
حالا شرایطی کاملا معمولی را در نظر می گیریم. شرایطی که در آن یک کودک با استفاده از جروبحث حد و مرزهای تعیین شده را امتحان می کند تا به طریقی از آن ها فرار کند. مثلا شما با کودکی که پول توجیبی اش را هدر می دهد و دوباره از شما پول می خواهد چگونه رفتار می کنید؟ چگونه حد و مرز درستی را برای او تعیین می کنید. شما باید این جمله قابل اجرا وعملی را به کار ببرید: « فقط شنبه شب ها ساعت 6 پول توجیبی ات را می دهم.»
مطمئن باشید یک کودک زرنگ و ناقلا هم نمی تواند در مقابل این تکنیک ایستادگی کند و با خود می گوید: «بهتر است تاشنبه صبر کنم.» با این کار تکنیک های تربیتی خود را ارتقاء می دهید و مطمئنم به خودتان افتخار می کنید چون از مبحث عشق و منطق به خوبی بهره گرفته اید که بسیار موثر و سازنده بوده است. وقتی کودک می فهمد که باید تا شنبه صبر کند، چه اتفاقی می افتد؟ حتما او با خود می گوید که این عادلانه نیست، واقعا عادلانه نیست؟
در صورتی که کودک بیش فعال باشد، لجبازی را شروع خواهد کرد. چون بسیاری از این کودکان چنین برخوردهایی را نوعی تنش و رقابت می بینند. بسیاری از کودکان اینطور با خود فکر می کنند که من به عنوان نماینده تمامی کودکان این وظیفه را دارم که دعوت به این جنگ را بپذیرم، من باید لجبازی و جر و بحث کنم و تلاش کنم تا والدینم عقب نشینی کنند.
آن ها باید دائما شاهد عصبانیت و ناراحتی من باشند. خب، حال باید با این تفکرهای مقابله ای کودک چگونه برخورد کنیم. ما باید در ابتدا از روش «بی تفاوتی » استفاده کنیم یعنی ما نباید به حرف ها و گفته های کودکمان فکر کنیم.
چرا ما باید از زمان جر و بحث کودکمان از روش «بی تفاوتی» استفاده کنیم؟ اگر این کار را نکنیم چه اتفاقی می افتد؟ احتمالا ما هم هرچه به ذهنمان می رسد می گوئیم و صورتمان از شدت عصبانیت قرمز می شود.
آیا تا به حال به این مسئله توجه کرده اید که کودکان در بر گرداندن حرف ها به خودمان چه قدر مهارت دارند؟ وقتی کودک می گوید: «اما این اصلا عادلانه نیست»فقط از روش «بی تفاوتی »استفاده کنید و بگوئید: «بله می دانم.» و آن را دائما تکرار کنید. این جمله محبوبترین جمله و کاربردی ترین عبارت انجمن عشق و منطق است. کودک با این جمله دو کلمه ای چه کار می کند؟ او حتما عصبانی شده و می گوید واقعا احمقانه است.
خب، حالا باید چه جوابی بدهید؟ معلوم است دوباره می گوئیم «من می دانم»به خاطر داشته باشید که در آن لحظه این طور فکر نکنید که اگر کاری را به تو محول شده انجام ندهی، توی دردسر می افتی!! و فقط سعی کنید با گفتن یک جمله مشابه، آرامش خود را حفظ کنید. حتی یک لبخند مطلوب و دلنشین هم می تواند قدرت تاثیر این تکنیک را بیشتر می کند.
سه سال پیش من دریکی از کنفرانس های سالانه زنی را دیدم که وقتی پیش من آمد خیلی هیجان زده بود و با خوشحالی گفت:« می خواهی خالکوبی مرا ببینی ؟»
من گفتم: «نمی دانم جایی هست که بتوانم ببینم .»
او لبخندی زد و گفت: درست اینجا روی انگشتم است.» او روی انگشت کوچک خود با خودکار یک صورت خندان کشیده بود. من پرسیدم این عکس را برای چه کشیدی؟
او جواب داد: «وقتی بچه هایم به من می گویند که آن ها را دوست ندارم فقط به این انگشتم نگاه می کنم و می خندم.» و من پرسیدم: «چرا وقتی بچه هایت این قدر شما را اذیت می کنند می خواهی بخندی؟»
او گفت: «چون این برخورد به آن ها نشان می دهد که من چگونه می توانم بدون از دست دادن آرامشم، آن ها را اداره کنم.»
این زن همچنین دو کلمه را نیز روی انگشتش نوشته بود. او روی بند اول عبارت «خیلی خوبه»و روی بند دیگر عبارت «سعی کن» را نوشته بود. زمانی که بچه هایش به او می گفتند:«تو ما را دوست نداری»او فقط به انگشتش نگاه می کرد و می گفت: «کارت خوب بود.»
- چگونه می توانیم از جمله «سعیت را بکن» در موقعیت های دیگر هم استفاده کنیم؟ به مکالمه زیر توجه کنید:
کودک: قیمت این کفش ها فقط 200 دلار است.
شما: سعیت را بکن.
کودک: من چگونه می توانم تکالیفم را انجام دهم، کتابم را توی مدرسه جا گذاشتم ام.
شما: سعیت را بکن.
کودک: والدین جیم هر هفته 50 دلار به او می دهند.
شما: سعیت را بکن. امشب دوباره تکلیف نداری.
کودک: برنامه جدید مدرسه این است که تکلیف کمتری می دهند.
شما: سعیت را بکن.
جمله های «من می دانم»و «سعیت را بکن» برای بسیاری از والدین و معلمین ساده وراحت به نظر می رسد.
در زیر برخی از جمله های یک خطی فهرست شده است که برای پیشگیری و خنثی کردن و جر و بحث ها کاربرد دارد. فقط یکی از این جمله ها را انتخاب کنید و در شرایط مشابه آن را مانند یک نوار ضبط شده تکرار کنید.

احتمالاً همین طور است.	من نمی دانم تو چه فکری می کنی.
فکر می کنم همین طور باشد.	چه قدر بد.
فکر می کنی باید چه کاری انجام دهی	ممنون از اینکه همکاری کردی.
نگران نباش.	شاید وعده غذایی بعدی را بیشتر دوست داشته باشی.
یک انتخاب است.	فکر می کنی که من درباره ی این مسئله چه فکری می کنم.
شرط می بندم که درست است.	بهتر است درباره ی کاری که کردی فکر کنی.
- هر کجا که باشی باز هم دوستت دارم.

به خاطر داشته باشید که این جمله های یک خطی در صورتی موثر هستند که با درک و دلسوزی خاصی گفته شود و این جملات تنها تذکرات غیرجدی نیستند که احساسات کودک را نادیده بگیرد و مسئله را بغرنج تر بکند. در صورتی که یک بزرگسال از این واکنش ها استفاده کند تا رفتار کودک خود را بهبود ببخشد تنها مشکل را شدیدتر می کند.
نگرش خود والدین در این لحظات برای رسیدن به موفقیت، مسئله ای اساسی و مهم به شمار می آید.
وقتی کودکتان می گوید که تو من را دوست نداری، آیا درباره آنچه که دوست دارید بگوئید تصور خاصی دارید. آیا از این مسئله خوشحال نیستید که گفته های او فقط یک نوع توهم است! وقتی کودک به شما می گوید که تو مرا دوست نداری چه جوابی باید بدهید.
شما می توانید جمله های زیر را امتحان کنید:
من هم وقتی به سن شما بودم همین حرف ها را به والدینم می گفتم. بعد هم اضافه کنید که من هر وقت از این جملات استفاده می کردم به هدفم می رسیدم.
وقتی کودکتان از دو مرحله اول تکنیک هایش نتیجه ای نگرفت و آن را به مرحله سوم ارتقاء داد چه اتفاقی می افتد؟
کودک: «تو خیلی بدجنسی، من ازت متنفرم».
شما: من می دانم، سعیت را بکن.
آیا تا به حال کودکی را دیده اید که از مرحله چهارم تکنیک های مقابله ای خود استفاده کند.
کودک: من نمی توانم این شرایط را تحمل کنم، اگر این طور باشد از خانه فرار می کنم.
و یا
کودک: من ترجیح می دهم که در خیابان زندگی کنم نه در این زندان.
آیا جوابی برای این برخوردها دارید؟
جمله مورد علاقه من این است: من تو را دوست دارم(با مکث)هر کجا که بخواهی می توانی زندگی کنی. در این جا دو تصور وجود دارد که باید در مورد آن ها فکر کنیم: آیا افرادی که چنین مهارت هایی را دارند زندگی آرام تری دارند؟ آیا آن ها نسبت به خانواده های دیگر از انرژی بیشتری در آخر روز برخوردارند؟ حتما جواب مثبت است. اجازه دهید این مهارت های لازم را بررسی کنیم:

مرحله اول

زمانی که کودک شروع به جر و بحث می کند از روش«بی تفاوتی» استفاده کنید. زمانی که کودک جر و بحث می کند، آنچه که از دهانش خارج می شود همیشه با معنا و مفهوم نخواهد بود. زمانی که ما درباره این جملات بی معنا و پوچ کودک فکر می کنیم صورتمان از شدت عصبانیت قرمز می شود و آن وقت است که جملات مختلف از دهانمان خارج می شود و زمانی که این اتفاق می افتد، کنترل مان را از دست می دهیم و فرزندمان هم منفعت لازم را از این جریان می برد. پس نسبت به خود لطفی کنید: زمانیکه کودکمان شروع به جروبحث کرد فقط از روش «بی تفاوتی» استفاده کنید.

مرحله دوم

جمله های یک خطی مناسبی را از لیست ارائه شده به دلخواه انتخاب کنید:
پس به جای اینکه از یک جمله بی اثر طولانی استفاده کنید تنها از یک جمله مطلوب و مناسب یک خطی بهره ببرید.
همانطور که جمله یک خطی را می گوئید حواستان باشد که رفتار مطلوب و درستی را از خود نشان دهید و اگر فریاد بزنید که من آنقدر تو را دوست دارم که نمی خواهم با تو بحث کنم. آن وقت نتیجه دلخواه را نمی گیرید.

مرحله سوم

اگر کودک به جر و بحث خود ادامه داد، جمله خود را مانند یک نوار ضبط شده تکرار کنید. بدون توجه به حرف های کودکتان، جمله یک خطی مورد علاقه خود را پشت سرهم تکرار کنید. هرچه قدر صدای کودکتان بلندتر می شود صدای شما باید آهسته تر شود.
برای مثال.
کودک: تو چرا اینقدر مثل قدیمی ها فکر می کنی؟
شما: من آنقدر تو را دوست دارم که نمی خواهم با تو بحث کنم.
کودک: اگر مرا دوست داشتی اجازه می دادی من هم به مهمانی بروم.
شما: من آنقدر تو را دوست دارم که نمی خواهم با تو جروبحث کنم.

مرحله چهارم

از کنار کودک خود دور شوید و او را تنها بگذارید.
والدین و معلمان موفق کسانی هستند که در زمان عصبانی کودک سعی می کنند فضایی بین خود و آن ها ایجاد کنند. برخی از والدین به اتاق خود می روند و برخی به حیاط و یا تراس می روند و برخی دیگر هم از دوست نزدیک و یا پرستار می خواهند تا بیاید و مسئولیت کودک را به او می سپارند.
برای بیش از بیست و پنج سال، هزاران والدین و معلم از سراسر کشور از این روش استفاده کرده و از آن لذت برده اند. مثلا یک زوج اینطور برای من نوشته بودند: «تقریبا ده سال پیش از جمله «ما آنقدر تو را دوست داریم که نمی خواهیم با تو جر و بحث کنیم»استفاده می کردیم. این جمله رابطه ما با کودکمان را به کلی عوض کرد و بعد از چند هفته هر وقت که کودکمان شروع به بحث می کرد، پسر بزرگترمان می گفت«خب من می دانم شما آن قدر مرا دوست دارید که نمی خواهید با من بحث کنید.»بعد هم از آن جا دور می شد. وقتی این را شنیدم، واقعا تعجب کردیم که یک جمله کوتاه چگونه زندگی مان را تغییر داده است.
منبع: فی، جیم، (1934)، مهستی، زهره، چگونگی تربیت فرزندان بدون از دست دادن عشق و احترام، تهران: مبین اندیشه، چاپ اول، (1390).