نویسنده: عبدالرحمان احمدی
«سازمان اطلاعات و امنیت کشور» [ساواک] در بدو تشکیل و سال های پس از آن، بیش از هر چیز، نیازمند آموزش و تجهیز بود؛ کشورهایی از قبیل آمریکا- که می توان آن را مؤسس ساواک قلمداد کرد- و انگلیس- که از پایگاه های مختلفی در ایران برخوردار بود- در یک توافق و برنامه ریزی هماهنگ، اندک اندک در حیطه ی کمک های آموزشی، جا و نقش خود را به اسرائیل واگذار کردند. اسرائیل نیز هم زمان با اعزام مستشاران اطلاعاتی و امنیتی خود به ایران، وسایل و تجهیزات خود را به داخل کشور گسیل داشت. البته باید توجه داشت که تنها ساواک مشتری تجهیزات اسرائیل نبود، بلکه بخش های مختلف نظامی و غیرنظامی کشور نیز بسیاری از ملزومات خود را به شکل مستقیم و غیرمستقیم از اسرائیل خریداری می کردند. برای نمونه ارتش یکی از مشتریان ثابت و همیشگی وسایل و امکانات تکنولوژیک رژیم غاصب صهیونی بود.
در ذیل به بخشی بسیار اندک از روابط این چنینی بین دو سازمان امنیتی ایران و اسرائیل اشاره می شود.
ساواک بسیاری از وسایل مورد نیاز خود در امر جاسوسی و کسب اطلاعات را از اسرائیل خریداری می کرد. از جمله می توان به مواردی از قبیل، ضبط صوت های ویژه جاسوسی، مرکب نامریی، دستگاه های اشعه ی ایکس و... اشاره کرد.
در کمیته اطلاعاتی مشترک ایران و اسرائیل به تاریخ 1339 که در سال های اولیه تأسیس ساواک، تشیکل شده بود، توافق شد:
سرویس اسرائیل برای تکمیل وسایل ارتباطی مأمورین سرویس ایران حاضر است هر گونه وسایل از قبیل بی سیم، مرکب نامریی، وسایل عکاسی، مخفی کردن پیام و غیره در اختیار سرویس ایران بگذارد و طرز به کار بردن آنها را نیز تعلیم دهد. سرویس ایران صورت نیازمندیهای خود را تهیه و به سرویس اسرائیل خواهد داد.
ساواک نه تنها خود تجهیزاتی از اسرائیل تهیه و خریداری می کرد، بلکه گاهی اوقات نقش واسطه بین سازمان ها و نهادهای دیگر- اعم از دولتی و غیردولتی- را ایفا کرده و امکانات برای برخی از سازمان های مختلف کشور تهیه و در اختیار آنان قرار می داد.
در اواخر سال 1353 ساواک به منظور تهیه تعدادی دستگاه اشعه x از اسرائیل، اقداماتی انجام می دهد. مدیر کل اداره ششم ساواک، طی نامه ای به ریاست ساواک می نویسد:
در نظر است پنج دستگاه اشعه x ثابت با قدرت 160 کیلووات با ملحقات مربوطه (طبق نمونه ای که قبلاً در استادیوم آریامهر تحویل شد) از طریق دوستان زیتون (اسرائیل) تهیه گردد، خواهشمند است دستور فرمائید از آنطریق برابط دوستان مذکور ابلاغ نمایند در مورد تهیه و تحویل دستگاه های منظور اقدام و نتیجه را اعلام دارند. (1)
ساواک که قبلاً چندین دستگاه از نوع مذکور را برای خود تهیه کرده بود، در این مقطع واسطه شد تا تعدادی نیز برای نیروی هوایی خریداری شود. ثابتی، مدیر کل اداره سوم، در گزارش ساواک، این گونه توضیح می دهد:
دستگاههای اشعه ایکس مورد نظر سفارش نیروی هوایی شاهنشاهی بوده که دو نمونه از آن عیناً در ساواک موجود و مورد بهره برداری عملیاتی قرار می گیرد. (یکدستگاه در اداره ی توزیع مراسلات اداره کل یکم و یکدستگاه در کمیته شرکت ضد خرابکاری). (2)
در زمینه ارسال تجهیزات از اسرائیل به ایران، نکاتی چند قابل توجه است:
نقص تجهیزات
معمولاً بیگانگان، با هدف حفظ و استمرار وابستگی کشورهای نیازمند، تا آنجا که ممکن است از دستیابی آنها به استقلال ممانعت به عمل می آورند. در این قبیل روابط، اگرچه ممکن است تکنولوژی و تجهیزات به ظاهر پیشرفته به کشوری ارسال شود؛ ولی در نهایت اثری جز وابستگی بیشتر ندارد. یکی از طرق وابسته کردن، ارسال ناقص وسایل است.این اصل در برخورد بین ایران و اسرائیل نیز حاکم بود. اگرچه به ظاهر اسرائیل امکانات تکنولوژیکی پیشرفته ای به ایران داد؛ ولی در پس این ظاهر، اغراض خاصی نهفته بود. در بسیاری از مواقع وسایل با نقص و یا عدم ارسال قطعات کلیدی و اصلی همراه بود و این ناچار بود با نامه نگاری و پیگیری های مستمر، تجهیزات را به قابلیت مطلوب برساند. ساواک نیز که امکانات مختلف مورد نیاز خود را از اسرائیل وارد می کرد، همیشه با این معضل و مشکل روبرو بود.
برای نمونه پس از گذشت حدود دو سال، اسرائیل از ارسال برخی قطعات تکمیلی دستگاه اشعه ایکس خودداری می کرد:
بعرض می رساند در تاریخ 35/3/3 [1355=2535] با آقای ماهان رابط سرویس اسرائیل ملاقات و نکات زیر مطرح گردید:
1- باطلاع رابط رسانیده شده که ساواک بهنگام برگزاری بازیهای آسیایی [1353] دو دستگاه اشعه ایکس از اسرائیل خریداری نمود که پس از تحویل دستگاهها، سرویس اسرائیل موافقت نموده بود که دستگاههای اندازه گیری اشعه ایکس را تهیه و تحویل دهد که هنوز در اینمورد اقدامی بعمل نیامده و دستگاه های مورد بحث نیاز ساواک است.
در برخی موارد نیز، تجهیزات خریداری شده از اسرائیل به خوبی کار نمی کرد؛ لذا ساواک بیشتر از قبل به کارشناسان اسرائیلی و تخصص آنها احساس نیاز می کرد. در ادامه ی گزارش فوق، به نقص برخی دیگر از تجهیزات نیز اشاره شده است:
در مورد ضبط صوتهای ادی بوی گفته شد که چون بنا باظهار اداره کل پنجم ضبط صوتهای مورد بحث کار نمی کنند جلسه ملاقاتی بین نمایندگان ادارات کل پنجم و ششم از یکطرف و نماینده سرویس اسرائیل در هفته آینده تشکیل و موضوع مورد مذاکره قرار گیرد.
اعزام کارشناس
تمامی دول صاحب تکنولوژی و فن آوری، به همراه صادرات کالای خود، کارشناسان و متخصصان خود را تحت پوشش نصب، راه اندازی، تعمیر و یا آموزش به کشورهای مختلف اعزام می کنند؛ در حالی که اغراض خاص دیگری را پی می گیرند. این شیوه در عرصه خرید و فروش مصنوعات نظامی و جنگ افزارهای جاسوسی نمود چشم گیرتری داشته و به عنوان اهرم فشار از سوی صادرکنندگان کالا مورد استفاده خاص قرار می گیرد.اسرائیل نیز به این بهانه؛ کارشناسان بسیاری را به ایران اعزام می کرد و می کوشید تا آنجا که ممکن است، از آموزش کافی نیروهای ایرانی در برخی زمینه ها در اسرائیل خودداری ورزد. برخی اسناد و نامه های رد و بدل شده در زمینه خرید دستگاه های اشعه ایکس از اسرائیل به خوبی مدعای فوق را ثابت می کند:
در تاریخ 54/9/20 رابط سرویس اسرائیل [...] مطالبی بشرح زیر اظهار داشت:
- دستگاه های سفارشی اشعه ایکس در کشور اسرائیل آماده تحویل است ولی بعلت حساس بودن آنها لازم است به نکات زیر پاسخ داده شود تا بتوان آنها را به تهران حمل نمود.
- آیا مایلید یکنفر از کارشناسان ساواک دستگاهها را ابتدا در اسرائیل تحویل گرفته و با جزئیات کار آنها با راهنمایی کارشناسان اسرائیلی آشنا شود و بعد از بسته بندی دقیق آنها را [به] وسیله هواپیما بتهران حمل و مجدداً آنها را آزمایش نماید تا چنانچه خسارتی نیز بهنگام حمل و نقل هوایی آنها وارد شود از محل بیمه دستگاه های مورد نظر خسارت وارده مطالبه شود؟
- آیا مایلید دستگاه های مورد نظر از طریق پیک سیاسی اسرائیل وارد تهران شود یا به نام ساواک و از طریق دیگر؟
- آیا برای کار کردن با این دستگاه ها که فوق العاده حساس و توأم با خطر است فرد واجد شرایط و تخصص لازم را در نظر گرفته اید؟
با توجه به سوالات متمنی است دستور فرمایند پاسخ مقتضی آنها تهیه و به این حوزه اعلام گردد تا در اختیار رابط گذاشته شود. (3)
ثابتی، مدیر کل اداره سوم، در نامه ای، با اشاره به این نکته بدیهی که عدم وجود متخصص داخلی، مشکل آفرین بوده و هربار تعمیر و تنظیم دستگاه های خریداری شده، موجب اتلاف وقت و هزینه است، خواستار ارسال نیرو به اسرائیل با هدف طی کردن دوره خاص در این زمینه گردید:
از آنجایی که قبول سفارش و در ضمن تعمیر دستگاه های سفارشی و تعمیر دو دستگاه اشعه ایکس موجود با متخصصین فنی اداره کل پنجم می باشد در این مورد اصلح است که مطابق پیشنهاد بند الف سرویس کشور اسرائیل عمل شده و دو نفر از متخصصین ادراه کل پنجم که قبلاً نیز دوره ها را در مورد طرز کار دستگاه های اشعه ایکس در کشور اسرائیل طی نموده اند (آقایان مهندس قجه وند و میهن دار) به کشور اسرائیل اعزام تا آموزشهای لازم را در مورد مونتاژ و تنظیم و تعمیر دستگاه های مذکور فراگیرند. در غیر اینصورت همواره مشکل تنظیم و تعمیر دستگاه های سفارشی وجود داشته و برای هر نوبت تنظیم و یا تعمیر میبایستی مبالغی بابت درخواست و اعزام متخصصین اسرائیل هزینه گردد. (4)
مهدی ساعدی، مدیر کل اداره پنجم ساواک نیز با ارسال کارشناس به اسرائیل جهت گذراندن دوره های آموزش لازم در زمینه ی کار با دستگاه های خریداری شده، موافقت کرده و در نامه ای نوشت:
پیرو شماره 622/21363-54/10/25 صادره از اداره کل ششم در مورد مفاد نامه شماره 54/10/21-353/605 اداره کل سوم بدینوسیله اعلام می دارد که تاکنون از این اداره کل کارمندی جهت فراگرفتن آموزش طرز کار و بهره برداری از دستگاه های اشعه ایکس مورد نظر به کشور اسرائیل اعزام نگردیده و هرگونه اقدامی در مورد 2 نمونه دستگاه موجود که هنگام برگذاری بازیهای آسیایی مورد استفاده قرار گرفته و خریداری شده است وسیله نماینده اداره کل سوم (آقای جلیل اصفهانی) انجام گردیده معهذا چون آموزش مورد نظر جهت استفاده از دستگاههای اشعه ایکس ضروری میباشد بنابراین خواهشمند است دستور فرمائید در اینمورد اقدام لازم معمول و چنانچه مورد تصویب قرار گیرد و مقرر فرمایند از اداره کل پنجم برای اینمنظور متخصص اعزام گردد چگونگی اوامر صادره را اعلام دارند تا نسبت به معرفی افراد ذیصلاح اقدام لازم بعمل آید. (5)
اسرائیل اگرچه خود در ابتدا پیشنهاد کرده بود که «یک نفر از کارشناسان ساواک» فراگیری تخصص لازم و نظارت بر مراحل کار و بسته بندی وسایل به اسرائیل سفر کند؛ ولی در موقع ضرورت به گونه ای دیگر عمل کرد و با پیشنهاد طرح اعزام مشاوران خود به ایران این موضوع را به طور جدی پیگیری کرد.
در گزارش ساواک در این زمینه آمده است:
بعرض می رساند
رابط سرویس اسرائیل در ملاقات روز 54/10/30 اظهار داشت:
[...] در مورد دستگاه های اشعه ایکس پیشنهاد میشود متخصصین اسرائیلی همراه دستگاه های خریداری شده بتهران آمده و حضوراً نحوه کار آنها و همچنین تعمیرات لازم را شرح دهند.
و سرانجام رؤسا و مسئولان ساواک تسلیم فشار محافل اسرائیلی شده، به طوری که مدیران کل ساواک با عدول از نظرات خود، با طرح اسرائیل مبنی بر اعزام متخصص به ایران جهت آموزش نیروهای ساواک موافقت می کنند:
پیرو شماره 501/10441 - 54/10/20
در اجرای اوامر صادره نحوه ارسال و نصب و آزمایش و همچنین آموزش دستگاه های اشعه ایکس سفارش شده جهت نیروی هوایی شاهنشاهی در کمیسیونی با حضور نمایندگان ادارات کل سوم و ششم و نماینده نیروی هوایی شاهنشاهی مورد بررسی قرار گرفت و در نتیجه برابر صورتجلسه ای که در اینمورد تنظیم شد پیشنهاد گردید که دستگاه های مورد نظر توسط متخصصین کارخانه سازنده بتهران حمل و پس از نصب و آزمایش آنها نسبت به طرز کار و بهره برداری سرویس و رفع گیرهای اولیه آنها آموزش لازم بافراد ذیصلاح داده شود. بنابراین خواهشمند است دستور فرمائید.
1- از نظر تأمین هزینه آمد و رفت و اقامت متخصص اعزامی از کشور اسرائیل بتهران بنحو مقتضی اقدام لازم معمول دارند.
2- با توجه به اینکه تصویب فرموده اند که دو نفر از متخصصین فنی این اداره کل در دوره آموزش طرز کار و سرویس و رفع گیرهای اولیه ایندستگاهها [این دستگاه ها] شرکت نمایند نسبت بشرکت 2 نفر از تکنسین های نیروی هوایی شاهنشاهی هم که متعاقباً معرفی خواهد شد اقدام لازم معمول و نتیجه را اعلام دارند.
مدیرکل اداره پنجم. مهدی ساعدی (6)
نصیری نیز طی نامه ای خبر خرید و موارد توافق شده را به اطلاع «نیروی هوایی شاهنشاهی (اطلاعات و ضداطلاعات)» می رساند:
پیرو شماره 622/20949 مورخه 54/10/11 و مذاکرات انجام شده با نماینده آنفرماندهی (آن فرماندهی) چون دستگاههای اشعه ایکس مورد درخواست بوسیله کارخانه آماده گردیده لذا خواهشمند است دستور فرمائید با توجه به موارد زیر نظر به اعلام و در واریز مبلغ 8/034/108 ریال بحساب 1742 ساواک اقدام نمایند.
1- معافیت گمرکی و چگونگی نحوه ترخیص دستگاهها
2- محل نصب دستگاهها
3- تعیین کارمندانیکه باید آموزش لازم را فراگیرند
4- اعلام تاریخ آمادگی.
بالاخره دستگاه های خریداری شده پس از سپری شدن بیش از یک سال به تهران ارسال شد:
بازگشت به 501/6312-35/5/11 [2535=1355]
رابط سرویس اسرائیل اعلام نمود که طبق بارنامه شماره 75246-119 مورخ 9 نوامبر بنام «نخست وزیری- ساواک» در دفتر بار هواپیمایی ملی ایران، دستگاههای اشعه ایکس خریداری شده برای نیروی هوایی شاهنشاهی ایران وارد تهران شده است.
خواهشمند است دستور فرمایند با توجه بنامه شماره 23-50/17-401 مورخ 35/5/6 [25] ضمن تماس با نماینده نیروی هوایی (اطلاعات و ضداطلاعات) ترتیب ترخیص و تحویل دستگاههای مورد اشاره در حضور نماینده اداره کل ششم داده شود. (8)
پی نوشت ها :
1- گزارش ساواک؛ شماره 622/33845؛ مورخ 53/11/29.
2- گزارش ساواک؛ شماره 353/605؛ مورخ 54/10/21.
3- گزارش ساواک؛ شماره 1003/2700 1؛ مورخ 54/9/23.
4- گزارش ساواک؛ شماره 353/605؛ مورخ 54/10/21.
5- گزارش ساواک؛ شماره 501/10441؛ مورخ 54/10/30.
6- گزارش ساواک؛ شماره 501/10665؛ مورخ 54/11/5.
7- گزارش ساواک؛ شماره 622/22422؛ مورخ 54/11/28.
8- گزارش ساواک؛ شماره 1003/3908 پ؛ مورخ 35/9/3 [2535=1355].
«حوزه ریاست» ساواک، گزارشی خواندنی از سیر وقایع تهیه و ارسال کرده است. رجوع شود به ضمیمه ی شماره ی یک.
احمدی، عبدالرحمان؛ (1385)، ساواک و دستگاه اطلاعاتی اسرائیل، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم
