اسرائیل به عنوان رژیمی جعلی و غاصب، همیشه از خشم انقلابی و قیام بر حق مردم مسلمانان و مظلوم منطقه در هراس بود؛ لذا بیش از هر چیز، سران صهیونی در پی اتحاد و ایجاد ارتباط با سران کشورهای منطقه بودند. بنابراین، تقویت و اتخاذ راه کارهای جدید در سیاست خارجی از بدو غصب سرزمین های اشغالی، از اولویت خاصی برخوردارند.
پس از جنگ سوئز در سال 1335 (1965م) ضرورت ایجاد ارتباط و گسترش آن با کشورهای منطقه، بیش از پیش از سوی رژیم صهیونیستی احساس شد. بدین ترتیب شکل و شیوه ای جدید برای ایجاد روابط با کشورهای غیرعرب منطقه خاورمیانه در امر سیاست خارجی اسرائیل مطرح و پایه ریزی شد:
در سالهای دشوار پس از جنگ آبراه سوئز، اسرائیل کوشید تا سیاست خارجی خود را بگونه ای تنظیم کند که ثمره ی پیروزی نظامی خود را بر مصر درو کند. سیاست مقامهای تل آویو آن بود که با ایجاد روابط با کشورهای غیرعرب حاشیه های خاورمیانه، که شدیداً نگران گسترش ناصریسم و کمونیسم بودند، (1) اسرائیل را از انزوای منطقه ای به درآورند. ایسرهارل، رئیس موساد، سهم مهمی را در این استراتژی نوآورانه، یعنی توسعه و پیشبرد نقش اسرائیل در دیپلماسی نهانی داشت. (2)
از سویی، سران بسیاری از کشورهای منطقه، بنا به دلایل مختلفی، از ارتباط آشکار با اسرائیل در هراس و وحشت به سر می بردند. لذا پیش از هر چیز، نهانی و غیر آشکار بودن روابط- حداقل در قدم های اولیه- مدنظر سران کشورهای منطقه بود. بر این اساس، بخش سازمان اطلاعات اسرائیل که عملیات نهانی را انجام می داد، در این زمینه نیز فعالیت خود را از سر گرفت و در کنار وزارت امور خارجه خود را مطرح کرد:
برای انجام دادن این نقش، [توسعه و پیشبرد نقش اسرائیل در دیپلماسی نهانی و ایجاد ارتباط با کشورهای منطقه خاورمیانه] موساد در اوایل 1958 [1337] بخش روابط خارجی را پدید آورد. ریاست این بخش به عهده ی یعاکف [یعقوب] کاروز مرد توانمندی که از زمان انتقال از شین بت در سال 1954 [1333] در پاریس مستقر شده بود، واگذار شد. دیری نپایید که این بخش جزء بی همتایی از سازمان اطلاعات اسرائیل شده و موازی با کار سرّی وزارت خارجه در راستای ایجاد و حفظ روابط با کشورهایی که نمی توانستند یا نمی خواستند روابط رسمی با اسرائیل برقرار کنند، به خدمت پرداخت. (3)
ایران، به عنوان «گوهر تابناک» (4) در زمینه ارتباط با اسرائیل، مورد توجه خاص سران تل آویو بود. اگرچه رژیم شاهنشاهی در زمان نخست وزیری ساعد در سال 1328، رژیم غاصب را به شکل دوفاکتو مورد شناسایی قرار داده بود؛ (5) ولی هراس محمدرضا نسبت به عکس العمل مردم مسلمان ایران بویژه روحانیت و هماهنگی این دو طیف در اعتراض به موضوع مزبور، موجب گردید که این ارتباط به شکل مخفیانه و نیمه آشکار، تعقیب و پی ریزی شود. به این علت، نقش سازمان اطلاعات و امنیت کشور و سازمان اطلاعاتی اسرائیل و روابط آنها در این زمینه پر رنگ تر از روابط دیگر نهادها و ارگان های دولتی بوده و نقش اساسی در این حیطه را ایفا و اجرا کردند.
ساواک از بدو تأسیس توسط آمریکایی ها، ارتباط نزدیکی با اسرائیل داشت و حتی در سال های اولیه تأسیس و قبل از حضور همه جانبه اسرائیل در شئون مختلف ساواک، دیدارهایی بین سران دو رژیم صورت گرفته بود.
بختیار به عنوان نخستین رئیس ساواک، با سران اسرائیلی ملاقات و دیدارهایی به عمل آورد:
در سپتامبر 1957 [1336] تیمسار تیمور بختیار، نخستین رئیس سازمان اطلاعاتی تازه تشکیل یافته ی ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) در پاریس با کاروز، (6) که در مقام «رایزن سیاسی» در سفارت اسرائیل خدمت می کرد، دیدار به عمل آورد. (7)
این دیدار که بدون آگاهی محمدرضا نمی توانست صورت بگیرد؛ جایگاه ویژه ای در نظر سران اسرائیلی داشت که از آن به عنوان «گشایشی- حیاتی» یاد شده است:
این گشایشی حیاتی در این زمینه بود. کاروز بعدها گفت: «ایسر [هارل، رئیس موساد] موضوع را مستقیماً نزد گلدا [مایر، وزیر خارجه] (8) برد. این نخستین باری بود که یک کشور مسلمان به ما اظهار علاقه می کرد. (9)
رئیس دو سازمان اطلاعات و امنیت ایران، یعنی تیمور بختیار و ایسر هارل رئیس موساد با یکدیگر روابط دوستانه ی شخصی بسیار خوبی برقرار کرده بودند. (10)
چندی پس از دیدار بختیار و کاروز، جلساتی به منظور هماهنگی بین دو سرویس اطلاعاتی ایران و اسرائیل با شرکت مقامات رده بالای دو سازمان برگزار گردید.
در سال 1339، جلسه ای با شرکت رئیس ساواک، رئیس موساد و دیگر مقام های مطرح دو سازمان تشکیل گردید. در گزارش ساواک در این زمینه آمده است:
طبق تصمیمات متخذه قبلی روز دوشنبه 24 مرداد جلسه کمیته هم آهنگی رؤسای سازمان های اطلاعات ایران و اسرائیل با حضور سپهبد بختیار- آقایان هارل- کاروز- سرتیپ پاکروان- سرتیپ علوی کیا منعقد شد.
آقای هارل اظهارات زیر را نمود:
با توجه بوضع حساس دو کشور و شرایط بحرانی جهان چنانچه در سیاست عالی و در فعالیت بین المللی دو کشور هم آهنگی ایجاد شود و درباره ی هدفهای کلی که بین دو کشور می باشد تبادل نظر- مشورت و توافق بعمل آید بدون شک خواهیم توانست در صحنه بین المللی نقش مؤثری بازی کنیم و خطراتی که توجه ما می باشد رفع سازیم.
در اینجا آقای هارل تذکر داد که وضع جهان و خاورمیانه طوری است که پشتیبانی و حفظ منافع ایران از لحاظ اسرائیل جنبه حیاتی دارد و هر عملی که دولت اسرائیل بنفع ایران انجام می دهد در حقیقت قدمی است که به نفع خود اسرائیل برداشته شده است و بنابراین باید تصریح کرد که هر نوع کمک اسرائیل به ایران بدون توقع هیچگونه عملی متقابلی از طرف دولت شاهنشاهی است و ما اکنون اصراری درباره مبادله نمایندگان سیاسی بین دو کشور نداریم. البته دولت اسرائیل امیدوار است که در آتی این منظور عملی بشود ولی موضوع مزبور فعلاً مطرح نیست.
1- هدفهای کلی:
آقای هارل متذکر شد که هدفهای کلی کار در مرحله حاضر عبارت است از:- جلوگیری از هرگونه افزایش قدرت ناصر
- دفع حمله تبلیغاتی که جمال عبدالناصر با تشریک مساعی روسها علیه ایران آغاز کرده است. در این خصوص اقدام عمومی در فاش کردن ماهیت حقیقی عبدالناصر و سیاست او لازم است.
- تقویت ایران از نقطه نظر سیاسی و اقتصادی تا مبانی ثبات و پایداری ایران مستحکم تر شود.
دولت اسرائیل حاضر است که بتمام امکانات خود را بدون هیچگونه قید و شرط و با تمام قدرت و با رعایت تمام شرایطی که فعلاً باید دولت ایران ملاحظه نماید در اختیار ایران بگذارد.
2- نحوه همکاری:
همکاری میتواند در حیطه های زیر بطور مؤثری صورت گیرد:1- حیطه سیاسی
2- حیطه تبلیغاتی
3- حیطه اجتماعی
در حیطه سیاسی:
چنانچه در کشورهای مهم دنیا بین نمایندگیهای سیاسی دو کشور طبق دستورات مرکز تبادل نظر و مشورت بعمل آید و برای حل مسائل جاری راه مشترکی آغاز شود زودتر و مؤثرتر بمنظور خود نائل خواهیم شد و شاید بعضی مسائل که به تنهایی قابل حل نبودند به آسانی راه حل پیدا کنند. نمایندگیهای دولت اسرائیل تمام تجربیات و معلومات خود را در اختیار نمایندگان ایران خواهند گذاشت. «لوبی» های موجود را بکار خواهیم برد و به نمایندگان ایرانی در اداره عمل «لوبی» راهنمایی خواهیم کرد. شرط موفقیت اینست که نمایندگیهای خارجی ایران که به طور کلی ضعیف میباشند بطور شایسته ای تقویت شوند و باید بطور قطع برای اینمنظور در سفارتخانه های مهم تعداد کارمندان ورزیده و شایسته افزایش یابد زیرا در وضع حاضر امکانات اغلب سفارتخانه ها بقدری محدود است که قادر به انجام وظایف محوله نمیباشند.در حیطه تبلیغاتی:
با در نظر گرفتن حمله تبلیغاتی بی سابقه ای که علیه ایران جریان دارد باید تمام وسایل را بکار برد تا از شدت این حمله کاسته شود. برای این منظور باید آشنایی کامل با محیط مطبوعاتی کشورهای مختلف داشت و با شخصیتهای متنفذ این محافل تماس نزدیکی برقرار شود.و در محیط هر کشور طبق مختصات روانی آن کشور عمل نمود تا به نتیجه برسیم- نمایندگان دولت اسرائیل در خارج در این خصوص معلومات خیلی وسیعی دارند که تماماً در اختیار نمایندگان ایرانی گذاشته خواهد شد. ضمناً برای اعمال نفوذ در سایر رشته های تبلیغاتی مانند رادیو- تلویزیون و غیره میتوان اقدامات مؤثرتری در نظر گرفت.
حیطه اجتماعی و روابط عمومی و اقتصادی:
چنانچه با طرق عمل مناسب فعالیتهای دامنه داری برای برقراری تماس با شخصیتهای مؤثر در طبقات مختلف انجام شود میتوان از خیلی امکانات که تا بحال دست نخورده مانده اند استفاده نمود بعبارت دیگر باید سازمانهای روابط عمومی مجهز و منظمی (که تاکنون یا وجود نداشته و یا بنحو غلطی اداره می شده) تأسیس کرد. در این مورد آقای هارل گفت که دولت اسرائیل از مؤسسات خصوصی موجود تجربه بدی دارد و به این نتیجه رسیده که آنها از مقتضیات و اوضاع حقیقی کشورهای ما بیش از حد بی اطلاع هستند و بالنتیجه نمی توانند عمل مفیدی انجام دهند و با در نظر گرفتن این تجربه دولت اسرائیل تصمیم گرفت که عمل روابط عمومی را رأساً انجام دهد و تا بحال نتیجه رضایت بخشی حاصل شده است. اسرائیل نه فقط حاضر است دستگاه خود را در اختیار ایران بگذارد بلکه نمایندگیهای ایرانی را کمک خواهد کرد تا دستگاه مشابهی برپا کند. وقتی دستگاه مؤثری ایجاد شد بخودی خود خیلی از مسائل تبلیغاتی و اقتصادی راه حل مناسبی پیدا خواهد کرد.3- پیشنهادات برای اقدامات اولیه:
آقای هارل پیشنهاد نمود هرچه زودتر بین وزرای امور خارجه دو کشور ملاقاتی بعمل آید تا مسائل فوری همکاری و هم آهنگی مطرح گردد. چنانچه در آتیه نزدیکی چنین ملاقاتی میسر نباشد اجازه داده شود که وزیر امور خارجه اسرائیل نماینده تام الاختیاری نزد آقای آرام اعزام دارد تا مذاکرات لازم را بعمل آورند. سپس باید به نمایندگیهای سیاسی دو کشور در نقاط مهم دنیا دستورات لازم صادر شود و به این منظور پیشنهاد می شود گروه کار که از یک نفر ایرانی و یک نفر اسرائیلی مرکب خواهد بود تشکیل و به نقاط مورد نظر اعزام شوند تا در محل ترتیبات لازم همکاری دوجانبه را بدهند.سپهبد بختیاری در اینجا اظهار داشت پس از اینکه مطالب بالا بشرفعرض رسید و مورد تصویب واقع شد ترتیب لازم برای همکاری دو کشور داده خواهد شد.
در قسمت دوم مذاکرات ترتیبات همکاری بین مأمورین دو سرویس مورد مطالعه واقع شد و عملیاتی که تا بحال انجام گرفته مرور شد و اصلاحات لازم برای پیشرفت کار مطرح گردید.
این جلسات با حضور مقامات دو سازمان، جهت برنامه ریزی انجام و شروع همکاری عملی ادامه یافت.
در گزارش ساواک از کمیته ی اطلاعاتی مشترک ایران و اسرائیل آمده است:
در تاریخ 24-25 و 26 مرداد 1339 (مطابق با 15-16 و 17 اوت 1960) کمیته اطلاعاتی مشترک ایران و اسرائیل مرکب از آقایان آلموگ- رابکین- بابایی بنمایندگی از طرف اسرائیل و انصاری- عظیما- کاوه- عالیخانی از طرف ایران تشکیل شد.
دستور کمیته بشرح زیر بود:
1- فعالیت های علیه سوریه و مصر از لبنان.
2- فعالیت های علیه سوریه و مصر از کشورهای بیطرف دیگر.
3- استخدام مأمورین ویژه تحت پوششهای مختلف و آموزش آنها.
4- تأمین وسایل ارتباطی برای مأمورین موجود و بهبود وضعیت ارتباطی آنها.
5- شروع عملیات مخصوص.
6- تهیه اسناد ایرانی برای مأمورین ویژه سرویس اسرائیل.
7- کسب اخبار از منابعی که من غیر عمد اطلاعاتی را افشا میکنند (منابع ناآگاه).
1- فعالیتهای علیه سوریه و مصر از لبنان:
الف) سرویس ایران یکنفر با پوشش مناسب در سفارت ایران در بیروت مستقر سازد. این شخص ممکنست [ممکن است] بوسیله سرویس اسرائیل تعلیم داده شده و با محیط خدمتی خود آشنا گردد. از طرف سرویس اسرائیل وسائل ارتباط لازم در اختیار او گذارده خواهد شد.
ب) باید از وجود ایرانی های مقیم لبنان- لبنانیها و سوریهای مخالف ناصر مقیم لبنان (که شناخته نشده اند) برای ایجاد شبکه اطلاعاتی بمنظور کسب اطلاع از سوریه استفاده نمود. سرویس اسرائیل حاضر است فهرست تعدادی اشخاص نشان شده را در اختیار سرویس ایران گذارده و حتی المقدور راجع به تحقیق در اطراف نشان شده ها و استخدام اشخاص مناسب به سرویس ایران کمک نماید.
ج) تحقیق درباره نمایندگی های مختلف لبنان که در سوریه مستقر میباشد (از قبیل نمایندگی تجارتی- بانکی- بیمه- حمل و نقل و غیره) و بررسی درباره امکان استفاده اطلاعاتی از طریق این نمایندگیها.
2- فعالیت علیه سوریه و مصر از کشورهای بیطرف دیگر:
الف) بررسی امکان عملیاتی علیه مصر از طریق کشورهای لیبی- سودان- عربستان سعودی.
ب) بررسی امکان استفاده از سودانیهایی که در مصر کارمند ادارات دولتی هستند و به آنها از طرف دولت مصر بمنظور مستعفی کردن آنها فشار آورده میشود و بالنتیجه این اشخاص از دستگاه ناراضی هستند.
ج) در هر نقطه از جهان که دو کشور ایران و ج. م. ع نمایندگی سیاسی دارند مأمورین سرویس ایران اشخاص مناسبی را در بین کارمندان نمایندگان سیاسی ج.م.ع نشان کرده و بتدریج در مورد استخدام آنان مطالعه می نمایند سرویس اسرائیل در مورد استخدام این قبیل نشان شده ها کمک خواهد کرد.
3- استخدام مأمور ویژه:
دو سرویس ایران و اسرائیل فعالیت مشترک فعلی خود را بمنظور استخدام و تربیت مأمور توسعه خواهند داد. سرویس اسرائیل حاضر است برای تعلیم مأمورین سرویس ایرانی (به طور نظری و عملی) در صورت لزوم بنقاط دیگر جهان نیز کارشناسانی بفرستد.)4- وسایل ارتباط:
سرویس اسرائیل برای تکمیل وسایل ارتباط مأمورین سرویس ایران حاضر است، هرگونه وسیله از قبیل بی سیم- مرکب نامریی- وسایل عکاسی- مخفی کردن پیام و غیره در اختیار سرویس ایران بگذارد و طرز بکار بردن آنها را نیز تعلیم دهد. سرویس ایران صورت نیازمندیهای خود را تهیه و بسرویس اسرائیل خواهد داد.5- شروع عملیات مخصوص:
عملیات مخصوص دو سرویس باید با توجه به دو اصل صورت گیرد:(یکم)- بررسی فعالیت های اطلاعاتی و تخریبی ناصر در خاورمیانه و مقابله با آنها[.] در این مورد لازم است نحوه نفوذ در سازمان اطلاعاتی مصر و سوریه [،] روش رسوخ در میان عوامل ناصر و پایگاه های وی در خاورمیانه و کشورهای دوست دیگر مورد مطالعه قرار گیرد.
(دوم)- نقطه ضعف ناصر در سوریه است. بنابراین باید نهایت کوشش را برای کسب اطلاع از وضع سوریه بکار برد و درباره شرایط فعلی محافل و طبقات مختلف این کشور دقیقاً تحقیق کرد و با توجه بآنها برای وارد آوردن ضربه مهلک به ناصر در سوریه از وضعیت مناسب استفاده نمود.
با توجه به نکات فوق توصیه های زیر میشود:
الف) اقدام به عملیات ویژه مشترک در کشورهای عرب با توجه به امکانات ارتباطی ایران (استفاده از محافل اقتصادی سوریه که از ناصر بیزار هستند و همچنین بررسی امکان بکار بردن اعضای حزب منحله بعث). هدف این عملیات کشف فعالیت محافل مصری و طرفدار مصری و پیدا نمودن طرق مقابله با آنها است.
ب)بررسی روابط فعلی ایران و سوریه پس از قطع روابط سیاسی با ج.م.ع در اینمورد باید امکان استفاده از تجار سوری مقیم ایران- پرواز هواپیماهای ایرانی از فراز سوریه و رفت و آمد کشتیهای ایرانی را در بنادر ج.م.ع مورد نظر قرار داد.
ج) کسب اطلاع از مدارکی که محتملاً در سفارت ج.م.ع در ایران موجود است.
6- تهیه اسناد برای مأمورین ویژه
سرویس ایرانی حاضر است مدارک هویت لازم (شناسنامه و گذرنامه) جهت مأمورین اسرائیلی که بصورت یکنفر ایرانی به کشور عربی اعزام میشوند تهیه نماید.7- تحقیق از منابع ناآگاه
باید بمأمورین اطلاعاتی دو سرویس اهمیت استفاده از منابع ناآگاه توضیح و تعلیمات کافی داده شود. منابع ناآگاه در صورتیکه بنحو زیرکانه و صحیحی مورد استفاده قرار گیرند یکی از مفیدترین و سرشارترین منابع اطلاعاتی میباشند. دو سریس باید مرتباً فهرستی از مطالبی که میتوان درباره آنها اطلاعاتی از منابع ناآگاه تهیه کرد در اختیار مأمورین خود بگذارند.- بمنظور تسهیل امکان اجرای برنامه فوق سرویس ایرانی یک مأمور برای ارتباط با سرویس اسرائیل معرفی خواهد کرد.
- بمنظور بررسی نتیجه فعالیتهای محوله در مورد پیشنهادات بالا و تشخیص معایب و نواقص و طرق مرتفع ساختن آنها کمیته اطلاعاتی مشترک دو سرویس سه ماه دیگر از این تاریخ در اسرائیل تشکیل جلسه خواهد داد.
اگرچه کم و بیش، همکاری بین دو سازمان اطلاعاتی ایران و اسرائیل ادامه داشت؛ ولی پس از حضور استادان و کارشناسان اسرائیلی در ساواک به منظور آموزش نیروهای اطلاعاتی ایران، این روابط از گسترش چشمگیری در سطوح مختلف برخوردار گردید.
در سال 1340 پس از حضور فردوست در ساواک و توسل وی به اسرائیل؛ زمینه ی مساعدتری جهت همکاری پدید آمد. در این میان، نقش نصیری که در سال 1343 به ریاست ساواک رسید نیز قابل توجه است.
پی نوشت ها :
1- رسانه های گروهی و تبلیغی تحت سیطره صهیونیست ها، با تبلیغات حساب شده، با ترساندن کشورها از ناصریسم و کمونیسم، در سوق دادن نهانی سران کشورها و یا حداقل ایجاد پوشش و بهانه جهت برقراری روابط با رژیم غاصب زمینه های لازم را مهیا کرده و نقش غیرقابل انکاری در این زمینه داشته اند.
2- جنگ های نهانی اسرائیل؛ ص 232-231.
3- همان؛ صص232.
4- همان.
5- در اردیبهشت 1328 [24 اردیبهشت 1327 درست است] دولت اسرائیل اعلام موجودیت کرد و 8 ماه بعد، علیرغم جو شدید ضدصهیونیستی در مسلمانان منطقه و ایران، دولت ساعد با دریافت 400000 دلار رشوه به طور دوفاکتو آن را به رسمیت شناخت. (به نقل از: ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج2؛ ص 128). همچنین رجوع کنید به: سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، تألیف عبدالرضا هوشنگ مهدوی؛ نشر پیکان؛ چاپ چهارم:1377.
6- کسی که ریاست بخش روابط خارجی موساد در بدو تأسیس را عهده دار بود.
7- جنگ های نهانی اسرائیل؛ ص 232.
8- توضیح از مترجم کتاب است.
9- جنگ های نهانی اسرائیل؛ صص233-232.
10- همان؛ ص 233. تیمور بختیار تا زمان برکناری، ارتباط خود با اسرائیل و سیا را ادامه داد.
احمدی، عبدالرحمان؛ (1385)، ساواک و دستگاه اطلاعاتی اسرائیل، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، چاپ سوم
