دیدگاه غرب به بانکداری اسلامی

تحقیقات اخیر موسسات رتبه بندی غرب و تحلیل های منتشر شده در نشریات غربی نشان می دهند بانکداری اسلامی در حال رشد بوده و موسسات مالی اسلامی طبق شریعت به خوبی مسیر بهبود را طی می کنند.
جای شگفتی دارد که بانکداران غربی که برای قرن‌ها به پدیده‌ای بنام بهره یا «ربا» خو گرفته بودند، بانکداری اسلامی و مالیه اسلامی را با آغوش باز می‌پذیرند و از خلاقیت‌های بانکداران اسلامی، بهره می‌جویند. در نتیجه بانکداری و مالیه اسلامی که تا چند سال قبل به عنوان یک «وصله ناجور» برای صنعت بانکی و مالی اروپا تلقی می‌شد، امروزه توانسته است خود را به عنوان یک جریان دائمی و مطمئن خدمات‌رسانی مالی برای تمام جهانیان مطرح سازد و اعتماد همگان را به خود جلب نماید.
تقاضای فزاینده در سطح جهان برای خدمات و ابزارهای مالی اسلامی، توسعه صنعت بانکداری اسلامی را تسریع می‌کند. ابزارهای مالی بانکداری اسلامی عمدتاً توسط بانک‌های اسلامی کشورهای عربی خلیج فارس و کشورهای مسلمان شرق آسیا گسترش یافته‌اند اما اکنون توجه کشورهای اسلامی و غیراسلامی را در سرتاسر دنیا به خود جلب نموده‌اند.
برای کسب سهم در این بازار، بانک‌های متعارف کشورهای مسلمان همگام با غول‌های عرصه بانکداری جهان در حال باز کردن پنجره‌های اسلامی در ساختمان‌های قدیمی خود هستند و انگلستان به‌عنوان سرآمد کشورهای غربی در این زمینه، اخیرا اجازه تأسیس نخستین بانک کاملا اسلامی را در این کشور صادر کرد.
در بازارهایی که بازار مالی اسلامی هنوز گسترش نیافته است، بانکها قادر به تأمین تقاضای روزافزون مشتریان برای دریافت خدمات مالی اسلامی نیستند.
به گزارش گاردین ، رئیس‌جمهور اندونزی در جلسه افتتاحیه پنجمین مجمع جهانی اقتصاد اسلامی که اسفند ماه سال گذشته در جاکارتا پایتخت اندونزی برگزار شد به وضوح بیان کرد که اکنون زمان آن است که بانک‌های اسلامی به اشاعه تفکر خود در غرب بپردازند.
به نظر وی : موسسات مالی اسلامی به‌شدت موسسات مالی غربی در بحران مالی اخیر لطمه ندیده‌اند، چون روی دارایی‌های سمی سرمایه‌گذاری نکرد‌ه‌اند.
«یودهویونو» در صحبتهای خود در مجمع مذکور بیان کرد: بانک‌هایی که مطابق با قوانین اسلامی در مورد پرداخت بهره و سهیم شدن در مخاطرات اعتباری اداره می‌شوند از نظر بسیاری از مردم عادلانه‌تر از بانک‌های سنتی به حساب می‌آیند. این بانک‌ها کمتر بر سود تمرکز دارند و با جوامعی که در آنها کار می‌کنند مهربان‌تر هستند.
براساس موارد مطرح در نشست مذکور، تقاضا برای ایجاد موسسات مالی اسلامی سال‌هاست که در جهان اسلام افزایش یافته و با توجه به اینکه شریعت اسلام پرداخت و دریافت بهره را ممنوع کرده و آن را نوعی قمار می‌داند در نتیجه خطر سرمایه گذاری بین بانک و سپرده‌گذار تقسیم می‌شود و بانک انگیزه بیشتری برای تضمین درست بودن معاملات دارد.
بر اساس گزارشاتی که در نوامبر 2007 در کنفرانسی در باره سرمایه گذاری و مالیه اسلامی در لندن برگزار شد ، بازار بانکداری اسلامی در آن زمان حدود 600 میلیارد دلار بود . این بازار موقعیتی فعال و پر انرژی در سطح جهانی دارد و پیش بینی شده تا سال 2012 هر سال 20 درصد رشد را شاهد باشد و این مقدار حداقل دو برابر سریع‌تر از بانکداری رایج در سطوح کلان است.
در کشورهای عربی خلیج فارس و کشورهای مسلمان شرق آسیا، 20 درصد مشتریان، خدمات مالی اسلامی را به خدمات مشابه بانکی غیر اسلامی با ریسک بازدهی یکسان ترجیح می دهند.
در حال حاضر، توجه بانکداران و مدیران موسسات مالی، صندوق های سرمایه گذاری کم خطر و حتی صندوق های بازنشستگی غرب نیز به کانون های مالیه اسلامی از جمله مالزی و خلیج فارس (به ویژه بحرین)، جلب شده است. سهم خدمات بانکی اسلامی در مالزی هم اکنون بالغ بر 12 درصد کل نظام بانکی این کشور است و در 6 کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز بالغ بر 17 درصد کل دارایی های بانکی را خدمات مالی اسلامی تشکیل می دهد . به عقیده بسیاری از کارشناسان امور بانکی و مالی بین المللی، بانکداری و مالیه اسلامی توانسته خود را به عنوان یک «سیستم مالی مقتدر» که حرف های زیادی برای گفتن دارد و نمی‌توان آن را انکار نمود، به جهانیان معرفی کند و حقانیت خود را به آنها بقبولاند.
از دلایل اصلی این گرایشات به سمت و سوی بانکداری اسلامی می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
یکی از دلایل جذابیت زیاد بانکداری اسلامی این است که مناطقی که دارای سریعترین رشد در بانکداری اسلامی بوده اند ، جزء کشورهای توسعه یافته و ثروتمند جهان محسوب می شوند. کشوری همچون مالزی را در نظر بگیرید که دولت متعهد شده است تا سال 2010 ، 20 درصد سیستم مالی را به سمت اصول اسلامی سوق دهد، هدفی که قبلاً بسیار آسان و دردسترس به نظر می رسید.
رشد مالی مالزی در عرصه های جهانی انعکاس گسترده ای یافته است و یکصدو پنجاه موسسه در سراسر دنیا در حال حاضر به عرضه خدمات و محصولات بانکداری اسلامی می پردازند و بیش از 200 میلیارد دلار در اختیار دارند.
بر اساس جدیدترین ارزیابی بعمل آمده در رابطه با گستردگی این بازار، علاوه بر آسیای شرقی ، خاورمیانه و لندن نیز بعنوان مراکز مهم در حال توسعه این بانکداری شناخته شده اند.

منطبق بر اصول اخلاقی همچون مذهب

این برداشت که بانکداری اسلامی فقط مختص مسلمانان است،‌ایده نادرستی است. 90 درصد مشتریان خدمات بانکداری اسلامی در بانک HSBC را شرکتهای غیر مسلمان تشکیل می دهند. بانکداری اسلامی را شاید به تعبیری بهتر بتوان، مجموعه‌ای از اصول اخلاقی دانست تا یک چارچوبی از قوانین مذهبی و به طور قطع اصول اخلاقی که زیربنای بانکداری اسلامی را تشکیل می دهند. از فرامین الهی و قرآن منبعث شده اند. اما حتی برای غیر مسلمانان نیز ارائه کننده مجموعه ای از ارزشها است که در بانکداری تجاری و جهان تجارت از اهمیت زیادی برخوردار است.
به عنوان مثال یکی از اصول مهم “gharar”است که اغلب به عنوان یک مانع و سدی در برابر فریب و حیله تعبیر می شود اما در اصل متضمن مفاهیم گسترده تری همچون پاسخگویی و شفافیت در معاملات می باشد ، اما در غرب چنان ارزشهای اخلاقی در نظام بانکداری رایج دیده نمی شود و بتدریج برای مردم مشکلاتی را ایجاد کرده است. بانکداری اسلامی شامل اصول اخلاقی است که در برخی از صندوق های سرمایه گذاری غربی دیده شده است و طبق این اصول سرمایه گذاری در شرکت هایی که درآمد آنان از محل تنباکو و قمار تأمین می شود، ممنوع اعلام شده است.

شناخت چالش ها، تشخیص فرصت ها

گرچه بانکداری اسلامی از جاذبه زیادی برخوردار است اما این به معنای کم اهمیت جلوه دادن ممنوعیت اخذ بهره یا ربا نیست. در بانکداری اسلامی بهره یا ربا مطالبه نمی شود زیرا در ربا کسب پول از محل پول صورت می گیرد نه از طریق پرداختن به کسب و کار و به همین دلیل از آن تحت عنوان استثمار نیز تعبیه می شود. بنابه دلایل مشابه ، بانکداری اسلامی همچنین از کار با شرکتها و موسساتی که میزان بدهی بسیار بالایی دارند، ممانعت می ورزد.
محصولات بانکداری اسلامی متفاوت تر از بانکداری متعارف است . بنابراین وام دهی نیز مستلزم ابزارهای جدید است، طوریکه بانکهای اسلامی در سود حاصل از سرمایه گذاری شرکت های دریافت کننده وام سهیم می شوندودر نتیجه سپرده گذاران، هم می توانند ضرر کنند و هم سود.
در محصولات سرمایه گذاری نیز تفاوت زیادی دیده می شود از جمله اجتناب از سرمایه گذاری های نامطمئن و ریسک دار.
سیستم بانکداری اسلامی هنوز راه زیادی برای پیشرفت و تکامل دارد و این امر بانکها را با مشکلات متعددی از بازارهای کفایت سرمایه تا پروژه های تأمین مالی مواجه می‌سازند. مطابقت با اصول شریعت و استاندارهای بانکداری بین المللی یکی از موانع جدی پیش روی صنعت بانکداری اسلامی است و یکی از عرصه های پرخطری است که پرخطر نیز باقی خواهد ماند.
اطلاعات و تخصص کافی در رابطه با بانکداری اسلامی بسیار ارزشمند است.
شرکای تجاری که هم دارای تجربه عملی در محیط بانکداری اسلامی هستند و هم از فرصت های درآمدزایی آن اطلاع دارند، بسیار ارزشمند هستند . سیستم های بانکداری اسلامی یا غیر اسلامی باید خدمات بانکداری نوین از عملیات پایاپای چکها تا مدیریت دارایی ریسک را بر اساس مشتری محوری عرضه کنند. سیستم های بانکداری نوین فرصت عرضه بهترین خدمات و عملکردها را فراهم می آورد و هنگام ورود به بازارهای جدید ، به استاندارد کردن شیوه ها می پردازد.
علاوه بر موارد فوق، سیستم های بانکداری اسلامی، انعطاف پذیر نیز باید باشند. خدمات و محصولات مختلفی که در سیستم بانکداری اسلامی در حال توسعه یافتن و شکل گیری هستند بدین معناست که این صنعت باید از نوآوری ها و توسعه راهکارهای تجاری حمایت کند. انعطاف پذیری در زیرساخت های تکنولوژیکی سیستم بانکداری از ضروریات است .
یکی دیگر از دلایل گرایش روز افزون به محصولات مالی اسلامی و رونق یافتن بانکداری اسلامی، افزایش چشمگیر قیمت نفت طی چند سال اخیر و سرازیر شدن دلارهای نفتی به منطقه خلیج فارس و خاورمیانه بوده است. تا چند سال قبل هرگاه قیمت نفت کمی افزایش می‌یافت سرمایه گذاران و شیوخ عرب اقدام به سپرده گذاری در بانک های غربی می‌نمودند، حال آنکه گرایش آنها به سرمایه گذاری در بانک‌های کشورهای اسلامی، بویژه بانک‌های اسلامی، بیشتر و بیشتر شده است به نحوی که طی سه سال گذشته که جهان شاهد افزایش قابل ملاحظه قیمت های نفتی بوده است، بیش از 60 درصد دلارهای مازاد نفتی در بانک های اسلامی منطقه خلیج فارس سرمایه گذاری شده است. دلیل این مساله نیز کاملاً روشن است. سرمایه گذاری در بانک های اسلامی ، هم مطمئن و پر سود است و هم با عقاید مذهبی و اعتقادی سرمایه گذاران مسلمان سازگارمی‌باشد.
در ابعاد کلان اقتصادی نیز بانک ها و موسسات مالی اسلامی، عملکرد موفقی را طی سالیان اخیر از خود ارائه داده اند. آنها دیگر به طور کامل به فاینانس خصوصی و شرکتی وابسته نیستند و شانس خود را در تامین مالی پروژه های عظیم و زیربنایی کشورهای حوزه خلیج‌فارس و خاورمیانه می‌آزمایند که در اکثر موارد نیز در این حوزه کامیاب بوده‌اند. علاوه بر این ، سرمایه گذاران بین المللی که تمایل زیادی به متنوع سازی سرمایه‌گذاری‌های خود از نظر جغرافیایی و کیفی دارند، در اغلب موارد منطقه خلیج فارس و بانک‌های اسلامی آن را به عنوان یکی از گزینه‌های اصلی سرمایه گذاری خود بر می‌گزینند و برای نیل به اهداف و مقاصد خود به رعایت اصول و قوانین شریعت اسلام نیز تن در می‌دهند. آرول کانداسامی رئیس بخش بانکداری اسلامی در شرکت سرمایه گذاری برکلی می‌گوید: «امروز، شما بعنوان یک سرمایه گذار جهانی، حتماً باید سرمایه ای در این منطقه ‌‌‌‍‍‍‍[خلیج فارس و خاورمیانه] داشته باشید.
اگر چه برخی از سرمایه گذاران بین المللی، از بیم اینکه بازارهای ثانویه مناسبی برای محصولات مالی اسلامی به ویژه صکوک وجود ندارد ، ترجیح می‌دهند تا از ورود به این حیطه‌ها خودداری کنند، اما باید دانست که به سختی می‌توان در برابر وسوسه های شیرین و پرسود برآمده از پروژه های انتشار صکوک مقاومت نمود. بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده میزان گردش و مبادلات صکوک در جهان، در هر روز بیش از 10 میلیون دلار است.
یکی از پارامترهای نهایی که باید به ذکر آن پرداخت ، قابلیت اعتماد و اطمینان است . اگر بانکداری اسلامی بعنوان بخشی که از مجموعه خاصی از اصول اخلاقی پیروی می کند، شناخته شده است و در این رابطه از بهترین طرز فکر و شیوه برخوردار است ،پس در هر نقطه از جهان که معرفی و عرضه شود، مورد اعتماد نیز قرار می گیرد.
بانکداری اسلامی یک بخش جذاب و پرکشش ، اما نوپا، سودآور و پرمنفعت ولی پیچیده است، بنابراین مهارت و تخصص در حوزه بانکداری و مالی از یک سو و تسلط بر مسایل شرعی و دینی از سوی دیگر از ضروریات است.
بانکداری اسلامی که زمانی تنها حس کنجکاوی غربی ها را تحریک می کرد، اکنون به پدیده ای در حال رشد تبدیل شده و سهم بزرگی از بازار اقتصاد کشورهای حوزه خلیج فارس را در اختیار گرفته است.
همکاری “مؤسسه اوراق بهادار و سرمایه گذاری بریتانیا” با “مؤسسه امور مالی لبنان” به منظور ایجاد مهارتهای تخصصی در زمینه بانکداری از جمله نمونه های فعالیت بانکهای اسلامی در غرب محسوب می شود.
براساس آمار اعتبار خدمات مالی بریتانیا حسابهایی که خواستار تسهیلات بانکی مبنی بر قوانین شرع اسلام هستند از ۲۰۰ میلیارد دلار به ۵۰۰ میلیارد دلار افزایش یافته و هر سال نیز ۱۰ تا ۱۵ درصد افزایش می یابد. از آنجا که قوانین شرع ، رباخواری را ممنوع کرده است ، بیشتر مسلمانان انگلستان در زمینه خرید خانه با مشکل مواجه هستند.
” بانک اسلامی بریتانیا” که سپتامبر ۲۰۰۴ آغاز به کار کرد، فراتر از شعب خود در لندن ، بیرمنگام و لستر، خدمات پستی و تلفنی به مسلمانان ارائه می دهد و همچنین اخیرا شعبی را در سراسر این کشور تأسیس کرده است. بانک دویچه، بزرگترین بانک آلمان نیز در راستای افزایش مشتریان و جمعیت مسلمانان خدمات خود را بر اساس قوانین اسلامی و قانون شرع ارائه می کند.
بسیاری از بانکهای مشهور غربی نیز شعبه هایی را در کشورهای اسلامی تأسیس و خدمات خود را با موازین شریعت اسلامی همسان می کنند تا علاوه بر ارائه خدمات، مشتریان بیشتری به دست آورند. در میان این نمونه ها می توان به فعالیت بانک HSBC به عنوان یکی ازبزرگترین گروه های بانکداری در جهان و سومین بانک بزرگ جهان در مالزی اشاره کرد. بانک Lloyds TBS نیز بانک بزرگ بریتانیایی است که طی اقدامی منحصر به فرد حساب بانکی تازه ای را برای تاجران مسلمان افتتاح کرد تا امکان دسترسی آنها به سایر بانکها نیز گسترده تر شود. درحال حاضراقتصاداسلامی دربخش صنعت اقتصاد جهانی، به سرعت رشد می کند.
پائیز سال گذشته بانک هانگ سنگ، دومین بانک بزرگ هنگ کنگ که بخشی از بانکداری بزرگ HSBC محسوب می شود بخش سرمایه گذاری های اسلامی خود را فعال کرد. هنگ کنگ آخرین منطقه ای است که اخیراً وارد فهرست بلند مؤسسات بین المللی شده که به اقتصاد اسلامی توجه دارند، پیش از آن سیتیگروپ، HSBC، دویچه بانک فعالیتهای بانکداری اسلامی خود را توسعه داده اند.
در آسیا اقتصاد اسلامی به سرعت در حال رشد است و مالزی تلاش می کند به عنوان یک قطب منطقه ای در این عرصه شناخته شود. اندونزی، تایلند و سنگاپور نیز از دیگر کشورهایی هستند که بخش اقتصاد اسلامی خود را توسعه داده اند. سال گذشته تونس و مراکش نیز نخستین بانکهای اسلامی خود را تأسیس کردند. وامها و اوراق بهادار اسلامی در ایالات متحده و بریتانیا نیز روند رو به رشدی را طی می کنند.
بانکداری اسلامی به جای سود که در قوانین شرع حرام است سود یا ضرر خود را با مشتریان سهیم می شود. بر اساس این نظام، بانک با مشتریان خود ارتباط نزدیکی داشته و پروژه های مشترکی را با هدف فروش به شخص ثالث ایجاد می کنند.
میزان دارایی های بانکهای کشورهای اسلامی طی سالهای ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۳ به طور متوسط ۷/۱۳ درصد افزایش داشته است، اما این میزان طی چند سال گذشته تقریباً دو برابر شده است. سود در نظام بانکداری اسلامی ۵۰ درصد در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته و بازگشت ارزش خالص آن نیز بیش از ۱۵ درصد افزایش داشته است.
گسترش و رونق بانکداری اسلامی در میان کشورهای اسلامی از یک سو و تقاضای کشورهای غربی مبنی بر تطابق قوانین بانکداری خود با قوانین اسلام نیز از سوی دیگر رشد چشمگیر این نوع نظام سودده اسلامی را رقم زده است. صنعت بانکداری اسلامی که تقریباً سه دهه پیش آغاز به فعالیت کرده، رشد قابل توجهی داشته و توجه بسیاری از سرمایه گذاران و بانکداران سراسر دنیا را به خود جلب کرده است.انگیزه سود آوری و نیروهای موجود در بازار، بانکداری اسلامی را نیز همانند سایرفعالیتهای تجاری تقویت می کند و به پیش می راند، بانکداری اسلامی درآمد زا و سودآور است اما در عین حال ازچالشهای متعددی نیز برخوردار است . بانکهایی که تمایل به فعالیت در چنین محیطی هستند ، نیازمند شناخت و اطلاع کامل از این بخش و داشتن تجربه مسلم در این حیطه می باشند .
منبع مقاله :
www.bmi.ir